آدینا بیگ خان

آدینا بیگ خان ( موت۔ 1758 ) : کجھ مہینیاں لئی 1758ء وچ پنجاب دا گورنر سی ۔

جم تے پچھوکڑ

فارسی دے اک انشائع کھرڑے احوال آدینا بیگ خان مطابق ایہہ اک چنو ، ارائیں کسان دا پتر سی ۔ ارائیں عامَ طور تے پنجاب دے دوآبہ علاقے وچ آباد سن ۔ آدینا بیگ خان دا جم لاہور دے نیڑے اجوکے شیخوپورا ضلعے دے پنڈ شرقپور وکھے ہوئیا ۔ آدینا بیگ دا پالن-پوسن جلال آباد خانپور اتے جالندھر دواب دے بجواڑا دے مغل گھرانیاں وچ ہویا ۔

اقتدار وچ

اس نے اپنا کم-قاضی جیون اک سپاہی وجوں شروع کیتا اتے سلطان پور لودھی نیڑے لوہیاں علاقے وچ کنگ پنڈ وکھے مالیا اگراہن لئی کاردار دے عہدے تک جا پہنچا ۔ پہلاں اس نے کنگ کھیتر دے ادھی درجن پنڈ پٹے تے لئے اتے مگروں اک سال وچ ہی سارا کنگ-علاقہ پٹے تے لے لیا ۔ کجھ ویلے پچھوں لاہور دے صوبیدار نواب زکریا خان نے اس نوں سلطان پورلودھی دا فوجدار تھاپ دتا ۔ نادر شاہ دے حملے ( 1739 ) پچھوں جدوں سکھ طاقتور ہون لگے تاں زکریا خان نے آدینا بیگ خان نوں سکھاں نوں دباؤن لئی جالندھر دواب دا ناظم ( پربندھک ) لگا دتا ۔ چلاک آدینا بیگ خان نے اپنا عہدہ قایم رکھن لئی سکھاں نوں دباؤن دی تھاں اوہناں نوں اندرو اندری چکدا رہا ۔ پر زکریا خان ولوں زور پین تے اس نوں اپنے علاقے وچوں سکھاں نوں بے دخل کرنا پیا ۔ پھیر وی آدینا بیگ نوں سرکاری خزانے دی پوری رقم نہ جمع کراؤن دے الزام وچ قید کر لیا گیا اتے تسیہے وی دتے گئے ۔ اک سال پچھوں رہائی اپرنت اس نوں شاہ نواز خان ماتحت اپ ناظم تعینات کیتا گیا ۔ 1 جولائی 1745 نوں زکریا خان دی موت پچھوں اس دے پتراں یحیی خان اتے شاہ نواز خان وچکار لاہور دی نظامت حاصل کرن لئی دوڑ لگ پئی ۔ آدینا بیگ نے چترائی نال دوہاں بھراواں نال چنگے تعلقات بنائی رکھے ۔ شاہ نواز خان نے لاہور اپر قبضہ کرن مگروں آدینا بیگ نوں جالندھر دواب دا فوجدار تعینات کر دتا ۔ اسے دوران نادر شاہ دی 19 جون 1747 نوں موت اپرنت احمد شاہ درانی کابل اتے قندھار دا بادشاہ بن گیا ۔ شاہ نواز نے آدینا بیگ دی صلاحَ تے احمد شاہ درانی نوں پنجاب اپر حملہ کرن لئی سدا دتا پر نال ہی درانی دے حملے دی سکیم بارے دلی دی مغل سرکار نوں وی سچیت کر دتا ۔ احمد شاہ جدوں لاہور ول ودھیا تاں شاہ نواز دلی نوں بھجّ گیا ۔ مغل دربار دے وزیر قمر الدین دا لڑکا ، معین الملک عرف میر منوں سرہند دے نیڑے مانوپور وکھے احمد شاہ نوں روکن وچ کامیاب ہو گیا ۔ اس ویلے آدینا بیگ معین الملک نال رل گیا اتے مانوپور دی لڑائی وچ زخمی ہویا ۔ احمد شاہ دے ہار کے کابل ول پرط جان اپرنت معین الملک نوں لاہور دا ناظم تعینات کر دتا گیا ۔ اس نے کوڑا مل نوں اپنا دیوان بنا لیا اتے آدینا بیگ نوں پہلاں وانگ جالندھر دواب دا فوجدار بنیا رہن دتا ۔ احمد شاہ درانی نے دسمبر 1751 عیسوی وچ تیجی وار پنجاب تے حملہ کیتا ۔ اس وار معین الملک نوں احمد شاہ درانی دی عین مننی پئی ۔ درانی نے معین نوں اپنے ولوں ہی لاہور دا ناظم منّ لیا ۔ میر منوں اتے آدینا بیگ نے اپنی طاقت سکھاں نوں دباؤن ول لا دتی ۔ مارچ 1753 دے ہولے محلے دے اوسر تے آدینا بیگ نے آنندپور وکھے سکھاں دے بھرویں اکٹھ اپر حملہ کرکے بھاری گنتی وچ سکھ قتل کر دتے ۔ سکھاں نے بدلہ لین لئی جالندھر اتے باری دواباں وچ پنڈاں نوں لٹنا شروع کر دتا ۔ آدینا بیگ جویں جلدی ہی دشمنی ملّ لیندا سی اویں ہی سمجھوتہ کرن وچ وی بہت تیز سی ۔ اس نے اپنے علاقے دے مالیا دا کجھ حصہ سکھاں نال ونڈنا منّ لیا اتے کئی ہوراں سمیت جسا سنگھ رامگڑھیا نوں اپنی فوج وچ شامل کر لیا ۔

پنجاب دی صوبےداری

معین الملک دی 3 نومبر ، 1753 نوں موت ہو گئی اتے اس دی بیواہ مراد بیگم عرف مغلانی بیگم دے ویلے وچ آدینا بیگ نے جالندھر دواب وچ لگبھگ آزاد راج ہی بنا لیا اتے اپنا اثر سرہند ( مارچ 1755 ) تک ودھا لیا ۔ دلی دے بادشاہ ولوں اس نوں ظفر جنگ خاں دا خطاب دے کے نوازیا گیا گیا ۔ کانگڑے دے پہاڑی راجے نے اسدی پرمکھتا منّ لئی ۔ مئی 1756 وچ اس نوں دلی دی مغل سرکار ولوں سالانہ 30 لکھ دے خراج دین تے لاہور تے ملتان دیاں سرکاراں دا ناظم منّ لیا گیا ۔ کجھ ہی ویلے پچھوں احمد شاہ درانی مغلانی بیگم دی مدد لئی پنجاب آیا تاں آدینا بیگ نے شوالک پہاڑیاں وچ جا پناہ لئی ۔

سکھاں نال سمجھوتا

افغاناں نے مڑ اس نوں جالندھر دواب دا فوجدار تعینات کر دتا ۔ تیمور شاہ دی لاہور دی نظامت ( 1757–58 ) دے ویلے آدینا بیگ نے افغاناں نوں کڈھن لئی سنگی-ساتھی لبھنے شروع کر دتے ۔ اس نے سکھاں نال سمجھوتہ کر لیا اتے اس پرکار تکڑی فوجی وہیر اکٹھی کرکے آدینا بیگ اتے سکھاں نے ماہلپور ( ضلع ہشیارپور ) وکھے افغاناں نوں تکڑی ہار دتی ۔ اپرنت آدینا بیگ نے اک ہزار روپئے گرو گرنتھ صاحب نوں بھیٹ کرکے اتے جالندھر دواب لئی سوا لکھ راکھی وجوں دے کے سکھاں متعلق اپنی کرتگتا ظاہر کیتی ۔ آدینا بیگ سکھ سرداراں نال گٹھّ-جوڑ دا بھرم بنائی رکھنا تاں چاہندا سی پر نال ہی اوہ اوہناں دے پنجاب وچ بااثر طاقت بنن وچ رکاوٹاں پاؤندا سی ۔ اسے لئی اس نے مراٹھیاں نوں دلی دی جت اپرنت پنجاب آؤن دا سدا دے دتا اتے نال ہی اوہناں نوں روزانہ اک لکھ روپئے دین دا وعدہ وی کیتا ۔ اس نے سکھاں نوں وی افغاناں خلاف مراٹھیاں دی مدد لئی راغب کیتا ۔ اس ویلے مراٹھیاں دی اگوائی رگھناتھ راؤ کر رہا سی ۔

موت

مراٹھے ، سکھ اتے آدینا بیگ اپریل 1758 وچ لاہور داخل ہو گئے ۔ آدینا بیگ نے 75 لکھ سالانہ مراٹھیاں نوں دینا منّ کے اوہناں توں پنجاب دی صوبیداری حاصل کر لئی ۔ ہن پنجاب دے تن مالک سن : مغل ، افغان اتے مراٹھے ۔ مگر اصل مالک آدینا بیگ اتے سکھ ہی سن ۔ آدینا بیگ اپنا کوئی مخالف سہن نہیں کر سکدا سی اس لئی اس نے سکھاں دے خلاف مہم وڈھّ دتی اتے اپنی فوجی طاقت ودھا لئی ۔ سکھاں دے جنگلاں وچ خفیہ ٹکانے تباہ کرن لئی ہزاراں لکڑہارے درخت کٹن لئی لا لئے ۔ نال ہی رام رونی ( امرتسر ) دی گڑھی دا گھیرا گھتّ لیا ۔ پر سکھاں نال ٹاکرے توں پہلاں ہی آدینا بیگ 10 ستمبر 1758 نوں بٹالا وکھے سول دے درد نال مر گیا ۔ اس دا جسم اس دی خواہش مطابق ہشیارپور توں دو کلومیٹر شمال ول خانپور دے تھاں دے دفنا دتا گیا ۔