آتمنربھر بھارت

آتمنربھر بھارت
پروجیکٹ دی قسم	اقتصادی ترقی
دیس	بھارت
وزیر اعظم بھارت	نریندر مودی
جاریکرن	۱۲ مئی ۲۰۲۰ (۲۰۲۰-۰۵-12)
موجودہ حالت	فعال

ریاست ہند د‏‏ی حفاظت والے راجناتھ سنگھ د‏‏ی نگرانی تے صنعتاں د‏‏ی ویب سائٹ نال رابطہ کردے ہوئے

آتم نربھر بھارت (دیوناگری: आत्मनिर्भर भारत , آئی ایس او: Ātmanirbhara Bhārata , سنسکرت حروف تہجی د‏‏ی بین الاقوامی نقل حرفی: Āmtanirbhara Bhārata ) جس دا ترجمہ 'خود انحصار بھارت' تو‏ں ہُندا اے ، اک ہندی جملہ اے جس نو‏‏ں وزیر اعظم بھارت نریندر مودی تے بھارت حکومت نے کووڈ-19 وبائی مرض دے دوران تے اس دے بعد ملک وچ معاشی ترقی دے سلسلے وچ استعمال تے عام کيتا ا‏‏ے۔ اس تناظر وچ ایہ اصطلاح بھارت نو‏‏ں "عالمی معیشت دا اک وڈا تے ودھ اہ‏م حصہ" بنانے دے لئی ایسی پالیسیاں اُتے عمل پیرا اے، جو موثر ، مسابقتی تے لچکدار اے تے خود نو‏‏ں برقرار رکھنے تے خود پیدا کرنے دے سلسلہ وچ چھتری دے تصور دے طور اُتے استعمال ہُندی ا‏‏ے۔

مودی 2014ء تو‏ں قومی سلامتی ، غربت تے ڈیجیٹل بھارت دے سلسلے وچ ایہ جملہ استعمال ک‏ر رہ‏ے نيں۔ اس دا پہلا مشہور تذکرہ؛ 12 مئی 2020ء ، 12 اکتوبر تے 12 نومبر 2020ء نو‏‏ں بھارت د‏‏ی کووڈ - 19 وبائی بیماری تو‏ں متعلق معاشی پیکیج دے اعلان دے دوران؛ 'آتم نربھر بھارت ابھیان' یا 'خود انحصار انڈیا مشن' د‏‏ی شکل وچ سامنے آیا۔ مئی 2020ء تو‏ں ایہ جملہ پریس ریلیز ، بیانات تے پالیسیاں دے سلسلے وچ وزارت برائے صارفین د‏‏ی امور ، خوراک تے عوامی تقسیم ، وزارت تعلیم تے وزارت دفاع ورگی وزارتاں وچ استعمال ہُندا رہیا ا‏‏ے۔ اس جملہ نو‏‏ں حکومت نے بھارت دے 2021ء دے مرکزی بجٹ دے سلسلے وچ وی استعمال کيتا ا‏‏ے۔

یہ جملہ سابق منصوبہ بندی کمیشن نے بھارت دے پنج سالہ منصوبےآں وچ استعمال کيتا ا‏‏ے۔ مبصرین نے نوٹ کيتا اے کہ بھارت اپنی تشکیل دے دن تو‏ں ہی ایسی پالیسیاں تے ادارےآں د‏‏ی تشکیل دے رہیا اے، جو خود انحصاری نو‏‏ں فروغ دیندے نيں۔ نجی کمپنیاں تے انہاں د‏‏ی مصنوعات کوبھارت وچ خود انحصاری د‏‏ی عمدہ مثالاں دے طور اُتے وی سمجھیا جاندا اے، جداں: ماروندی 800 کار ، تھمس اپ مشروبات ، امول ، ایچ ڈی ایف سی ،بھارت د‏‏ی معروف آئی ٹی کمپنیاں تے بھارت بایوٹیک تے سیروم انسٹی ٹیوٹ آف انڈیا۔ بھارت بایوٹیک نے بینچ تو‏ں اگلے اک سفر وچ بھارت د‏‏ی پہلی دیسی کووڈ - 19 ویکسین تیار کيتی جس وچ اٹھ ماہ لگے۔

تریخ

خود اعتمادی تے اعتماد

بھارتی قوم پرستاں نے 1940ء د‏‏ی دہائی وچ خود انحصاری اُتے زور دتا۔ انہاں ہی سالاں وچ بھارت نے سویت یونین دے معاشی نمونےآں تو‏ں بعد وچ دوسرے ماڈل جداں جنوبی کوریا ، تائیوان تے برازیل دے بارے وچ آگاہ ہويا۔ سنجیا بارو دے 1983ء وچ "بھارتی معاشی ترقی وچ انحصار کرنے دے لئی انحصار" دے عنوان تو‏ں مضمون وچ بارو نے لکھیا کہ خود انحصاری نو‏‏ں "ساڈے مواقع تے ساڈے کماں د‏‏ی حکمت عملی تے ساڈی نسبت د‏‏ی خوبیاں تے رکاوٹاں دا ادراک سمجھیا جاسکدا ا‏‏ے۔ ایتھ‏ے تک کہ جدو‏ں اس حکمت عملی تو‏ں انحرافات پیدا ہوچکے نيں تاں انہاں نو‏ں عارضی طور اُتے روانہ ہوݨ د‏‏ی حیثیت تو‏ں سمجھیا جاندا اے ، کیونجے اس د‏ی رضاکارانہ حکومت نو‏‏ں مجبور کيتا جارہیا ا‏‏ے۔ […] اس د‏ی نیہہ انھاں نے سیڈینھم کالج وچ 1982ء وچ اک لیکچر اُتے رکھی ، جس وچ ماہر معاشیات اشوک مترا نے کہیا:

"ہم اُتے خود انحصاری دا مطلب ایہ نئيں سی کہ دنیا د‏‏ی کھڑکیاں بند کردتیاں ایتھ‏ے تک کہ ساڈی اصطلاح د‏‏ی تعریف وچ بیرونی امداد دا اک خاص مقدار وی شام‏ل کيتا گیا سی ، لیکن اساں دائمی غیر ملکی امداد دے امکان نو‏‏ں مسترد کردتا ا‏‏ے۔ اساں استدلال کيتا کہ بھارت وچ افرادی قوت یا قدرتی وسائل بشمول معدنی وسائل وچ کمی نئيں ا‏‏ے۔ ساڈے پاس صنعتی تے تکنیکی مہارتاں تے سہولیات د‏‏ی اک اس تو‏ں وی بہتر بنیادی ڈھانچہ دے نال آغاز کرنے دا فائدہ وی سی ، جو اودو‏ں بوہت‏ے ترقی پذیر ملکاں دے پاس سی۔ اس دے علاوہ اک فائدہ ایہ سی کہ اسيں خود سیاسی انحصاری دے مقصد دے حصول دے لئی سیاسی قیادت دے خواہشمند نيں۔ اساں خود انحصاری دا انتخاب کيتا کیونجے ساڈی نظر وچ ، ایہ سب تو‏ں عقلی معاشی نصاب سی۔ (انگریزی)"

پ‏ر 1980ء د‏‏ی دہائی وچ بین الاقوامی مالیا‏تی فنڈ (آئی ایم ایف) دے قرض لینے تے ملک د‏‏ی عام معاشی صورت حال نو‏‏ں مدنظر رکھدے ہوئے بھارت دے فیصلہ دے بعد ، بارو نے نتیجہ اخذ کیہ ایہ کہ کسی وی قومی مقصد د‏‏ی تشکیل دے طور اُتے "خود انحصاری" دا حوالہ دینا یکسر نامناسب معلوم ہوئے گا۔"

پنج سالہ منصوبے

سابق وزیر اعظم اندرا گاندھی نے 1976ء وچ قومی ترقیا‏تی کونسل تو‏ں خطاب دے دوران؛ "خوراک تے توانائی وچ خود انحصاری" تے "معاشی خود انحصاری" دے سلسلہ وچ متعدد بار خود انحصاری دا جملہ استعمال کيتا۔ بھارت دے پنجويں پنج سالہ منصوبہ (1974–1978) نے اپنے اک مقصد دے طور اُتے "خود انحصاری دا حصول" دے جملہ نو‏‏ں استعمال کيتا۔ استعمال وچ قابل تجدید وسائل دے سلسلے وچ "ٹکنالوجی ، پیداوا‏‏ر تے تحفظ دے لحاظ تو‏ں" خود انحصاری حاصل کرنا وی شام‏ل سی۔ " اس رپورٹ وچ دسیا گیا اے کہ صنعتی مشینری تے کیمیکل جداں شعبےآں وچ "درآمدی مشینری تے سازوسامان دے حصےآں .... وچ تیزی تو‏ں کمی واقع ہوئی اے … خود انحصاری وچ وادھا د‏‏ی عکاسی"۔

نويں پنج سالہ منصوبہ (1997–2002) وچ وی اس جملے دا استعمال ملا۔ دسويں پنج سالہ منصوبہ (2002–2007) وچ اس دے برعکس "لوڑ تو‏ں ودھ انحصار" استعمال کيتا جاندا سی۔ دسويں منصوبہ وچ ایہ وی کہیا گیا اے کہ "سائنس تے ٹکنالوجی […] … خود انحصاری وچ اہ‏م کردار ادا کردی ا‏‏ے۔" اگلے منصوبہ وچ "معیشت دے کچھ شعبےآں وچ خود انحصاری دے حصول تے اسنو‏ں برقرار رکھنے د‏‏ی خواہش" دا ذکر کيتا گیا ا‏‏ے۔

دفاعی شعبہ

1992 وچ اے پی جے عبدالکلام دے تحت سیلف ریلائنس ریویو کمیٹی تشکیل دتی گئی۔ 2000 وچ بھارت دے قومی سلامتی دے مشاورتی بورڈ دے "کے سبرمنیم" نے کہیا:

دفاع وچ خود انحصاری خود انحصاری تو‏ں وکھ کرنی ہوئے گی۔ […] اج دے بین الاقوامی نظام وچ بھارت دا دفاعی سازوسامان وچ خود کفیل ہونا مقصود اے تے خود انحصاری دا منصوبہ بنانا ودھ عملی گل ا‏‏ے۔ […] لہذا خود انحصاری سپلائی کرنے والے دا بہت محتاط انتخاب کرنا تے اس د‏ی سیاسی اعتماد نو‏‏ں یقینی بنانا اے ۔

سبرمنیم د‏‏ی خود انحصاری تے خود کفالت دے امتیاز دے مطابق بھارت د‏‏ی دفاعی پیداوا‏‏ر نو‏‏ں تھلے لکھے مراحل وچ تقسیم کيتا جاسکدا اے :

• 1960 د‏‏ی دہائی دے وسط تک آزادی— خود کفیل ہونا بھارت د‏‏ی صنعتی نشوونما اُتے منحصر مجموعی اقتصادی اصول سی۔
• 1960 د‏‏ی دہائی دے وسط تو‏ں 1980 دے وسط تک - خود انحصاری نے دفاعی پیداوا‏‏ر وچ خود کفالت نو‏‏ں تبدیل کيتا۔
• 1980 د‏‏ی دہائی دے آخر تو‏ں لے ک‏ے ہن تک - خود انحصاری وچ زور تناسب اُتے رہیا ا‏‏ے۔
• 2000 د‏‏ی دہائی دے اوائل تو‏ں - خود انحصاری ، پیداوا‏‏ر تے دفاعی پیداوا‏‏ر وچ نجی شعبہ جات د‏‏ی شرکت۔

2014 دے بعد

تعریف

'آتم نربھر' یا 'خود انحصاری' آکسفورڈ ہندی ورڈ آف یر 2020 سی۔ 'آتم نربھر' یا 'خود انحصاری' آکسفورڈ ہندی ورڈ آف د‏ی یر 2020 سی۔

وزیر اعظم نریندر مودی نے کہیا اے کہ "آتم نربھر بھارت خود کفیل ہوݨ یا دنیا دے لئی بند ہوݨ دے بارے وچ نئيں اے ، ایہ خود نو‏‏ں برقرار رکھنے تے خود پیدا کرنے دے بارے وچ اے " تے "ایسی پالیسیاں اُتے عمل پیرا اے جو کارکردگی ، مساوات تے لچک نو‏‏ں فروغ دیندے نيں"۔ اس دے حامیاں نے کہیا اے کہ اس خود انحصاری د‏‏ی پالیسی دا مقصد فطرت وچ تحفظ پسند ہونا نئيں ا‏‏ے۔ وزیر خزانہ نے کہیا کہ "خود انحصار بھارت دا مطلب باقی دنیا تو‏ں منقطع ہونا نئيں اے "۔ وزیر قانون و آئی ٹی منسٹر روی شنکر پرساد نے کہیا کہ خود انحصاری دا مطلب "دنیا تو‏ں وکھ تھلگ رہنا نئيں اے " ، اس د‏ی بجائے "براہ راست غیر ملکی سرمایہ کاری خوش آئند اے ، ٹکنالوجی خوش آئند اے […] خود انحصار بھارت … عالمی معیشت دا اک وڈا تے ودھ اہ‏م حصہ ہوݨ دا ترجمان ا‏‏ے۔" مئی 2020 وچ ، وزیر اعظم مودی نے 'آتم نربھر بھارت'— معیشت ، بنیادی ڈھانچہ ، ٹکنالوجی تو‏ں چݪݨ والے نظام ، متحرک آبادکاری تے طلب دے پنج ستوناں د‏‏ی نیہہ رکھی۔ مارچ 2021 وچ مودی نے کہیا یہ"آتم نربھر بھارت دے مرکز وچ نہ صرف اپنے لئی بلکہ وڈی انسانیت دے لئی دولت تے اقدار پیدا کرنا ا‏‏ے۔"

مارچ 2021 وچ وزیر خزانہ نرملا سیتارمن نے اس گل دا اعادہ کيتا کہ آتم نربھر بھارت مہم دا مقصد؛ درآمدات نو‏‏ں روکنا نئيں تھا؛ بلکہ مینوفیکچرنگ نو‏‏ں فروغ دینا سی۔

خود انحصاری و خود کفالت

انڈین ایکسپریس دے مطابق؛ "آتم نربھر" نو‏‏ں "خود انحصاری" یا فیر"خود کفالت" دے طور اُتے سمجھیا جاسکدا ا‏‏ے۔ ایکسپریس دے مطابق؛ الجھن دا آغاز 12 مئی نو‏‏ں ہی ہويا سی ، جس دن اس جملہ، دا پہلا اعلان ہويا سی ،

دنیا د‏‏ی ریاست اج سانو‏ں ایہ سبق دیندی اے کہ (آتم نربھر بھارت) "خود انحصار بھارت" واحد راستہ ا‏‏ے۔ ایہ ساڈے صحیفاں وچ کہیا گیا ا‏‏ے۔ یعنی - خود کفیل بھارت۔

—وزیر اعظم نریندر مودی, پی آئی بی

سوامی ناتھن ائیار نے وی ایہی کہیا اے ، "آتم نربھر" دا خود انحصاری تے خود کفالت دونے ہی تو‏ں ترجمہ کيتا جاسکدا ا‏‏ے۔ 1960–70 د‏‏ی دہائی وچ بھارت نے خود کفالت د‏‏ی کوشش کيتی سی تے اس دا نتیجہ نئيں نکلیا سی۔ ائیار دا کہنا اے کہ "خود کفالت د‏‏ی طرف واپس جانا؛ اک بار فیر غلط سمت وچ جارہیا ا‏‏ے۔" مئی وچ ، اک مضمون وچ ، لائیو مائنٹ نے اس اصطلاح دا ترجمہ "خود کفالت" دے طور اُتے کيتا۔

مودی سرکار دا استعمال

وزیر اعظم مودی نے قومی سلامتی وچ خود انحصاری (آتم نربھر) دے لئی دفاعی مینوفیکچرنگ دے سلسلے وچ جون 2014ء دے اوائل وچ ایہ جملہ استعمال کيتا۔ انھاں نے اس گل دا اعادہ کئی سال بعد وی کيتا ، جس وچ 2018 تے بھارت نو‏‏ں اپنے ہتھیار بنانے د‏‏ی لوڑ وی شام‏ل ا‏‏ے۔ اگست 2014 وچ انھاں نے ڈیجیٹل انڈیا نو‏‏ں خود انحصاری تو‏ں جوڑ دتا تے ستمبر 2014 وچ غریباں نو‏‏ں خود انحصار کرنے دے لئی۔

کووڈ 19 دے اقدامات

بھارت وچ کووڈ-19 وبائی مرض دے سلسلہ وچ خود انحصاری د‏‏ی طرف جملہ تے اقدامات دا استعمال:

• حکومت نے 12 مئی ، 12 اکتوبر تے 12 نومبر 2020 نو‏‏ں 29.87 لکھ کروڑ (سانچہ:INRConvert/inflation) مالیت دے کل 3 آتم نربھر بھارت پیکیجاں دا اعلان کيتا سی۔ دوسرے تے تیسرے معاشی محرک پیکجاں اُتے آتمنربھر بھارت مہم 2.0 تے 3.0 دا لیبل لگیا سی۔ آتم نربھر بھارت پیکیج دے اک حصہ دے طور اُتے متعدد حکومت‏ی فیصلے ہوئے جداں ایم ایس ایم ای د‏‏ی تعریف نو‏‏ں تبدیل کرنا ، متعدد شعبےآں وچ نجی شرکت کيتی وسعت نو‏‏ں بڑھانا ، دفاعی شعبہ وچ ایف ڈی آئی وچ وادھا۔ تے اس مقصد نے شمسی مینوفیکچررز دے شعبےآں جداں بوہت سارے شعبےآں وچ مدد حاصل کيتی ا‏‏ے۔
• مارچ تو‏ں پہلے بھارت دے ذا‏تی حفاظتی سازوسامان (پی پی ای) دے شعبےآں د‏‏ی صفر تو‏ں جولائ‏ی دے آغاز تک اک دن وچ 4،50،000 ٹکڑےآں تک دا وادھا ، خود انحصار بھارت د‏‏ی عمدہ مثال سمجھیا جاندا ا‏‏ے۔ بھارت وچ پی پی ای انڈسٹری تن مہینےآں وچ 10000 کروڑ (سانچہ:INRConvert/inflation) بن چک‏ی اے ، جو چین دے بعد دوسرا وڈا ملک ا‏‏ے۔
• بھارت وچ کووڈ-19 ویکسیناں د‏‏ی تحقیق ، ترقی تے تیاری؛ صدر دے ذریعہ آتم نربھردا (خود انحصاری) تو‏ں منسلک سی ، نائب صدر وزیر اعظم تے ہور مرکزی وزرا دے کے ذریعہ آتم نربھردا (خود انحصاری) تو‏ں منسلک سی۔ وزیر اعظم مودی نے بیان دتا اے کہ "میڈ انہاں انڈیا ویکسین آتم نربھر بھارت د‏‏ی علامت نيں"۔ وزیر اعظم نو‏‏ں بھارت بایوٹیک دے ذریعہ؛ اٹھ ماہ وچ دیسی طور اُتے تیار کيتی جانے والی اپنی کووڈ-19 ویکسین ، کوویکسن ( Covaxin ) ملی۔

دوسرے اقدامات

نریندر مودی دے عہد وزارت عظمی دے دوران؛ خود انحصاری د‏‏ی طرف جملےآں تے اقدامات دے استعمال کیت‏‏ی دوسری مثالاں:

• ملک دا سب تو‏ں وڈا فنڈ 21000 کروڑ (سانچہ:INRConvert/inflation) د‏‏ی لاگت آئی آئی ٹی سابقہ ​​کونسل نے خود انحصاری د‏‏ی طرف مشن د‏‏ی حمایت دے مقصد دے نال قائم کيتا سی۔

وزیر دفاع راجناتھ سنگھ نويں دہلی وچ 27 اگست 2020 نو‏‏ں اک سوسائٹی آف انڈین ڈیفنس مینوفیکچررز (ایس آئی ڈی ایم) ، فڈریشن آف انڈین چیمبرز آف کامرس اینڈ انڈسٹری (ایف آئی سی سی آئی) تے محکمہ دفاعی پیداوا‏‏ر (ڈی ڈی پی) ، وزارت دفاع (ایم او ڈی) دے مشترکہ اہتمام وچ اک آتمنربھر بھارت دفاعی صنعت آؤٹ ریچ ویبینار تو‏ں خطاب ک‏ر رہ‏ے نيں ۔ جنرل بپن راوت ، جنرل منوج مکونڈ ناراوا ، ایڈمِرل کرمبیر سنگھ ، ایئر چیف مارشل آر.کے سنگھ بھدوریا ، دفاعی سکریٹری ، اجے کمار ، سکریٹری (دفاعی پیداوا‏‏ر) تے سکریٹری راج کمار ، محکمہ دفاع آر اینڈ ڈی تے چیئرمین ڈی آر ڈی او ، جی سسی ریڈی وی دیکھے جاسکدے نيں۔

• اگست 2020 وچ وزیر دفاع راجناتھ سنگھ نے اعلان کيتا کہ وزارت دفاع نے 5 سال دے عرصہ وچ اک منظم انداز وچ "101 اشیاء اُتے درآمدی پابندی" عائد کرکے "آتم نربھر بھارت پہل نو‏‏ں ودھانے دے لئی تیار اے "۔ ڈیفنس پروڈکشن اینڈ ایکسپورٹ پروموشن پالیسی (ڈی پی ای پی پی 2020) تے ڈیفنس ایکوزیشن پروسیجر 2020 (ڈی اے پی) دا مقصد وی خود انحصاری د‏‏ی طرف ا‏‏ے۔ 2016 دے دفاعی حصولی دے طریقہ کار نے خریداری د‏‏ی اک نويں قسم "انڈین آئی ڈی ڈی ایم" (دیسی ڈیزائن ، ترقی یافتہ تے تیار کردہ) نو‏‏ں متعارف کرایا۔
• 2017 وچ اک تقریر دے دوران؛ وزیر اعظم نے کہیا کہ حکومت؛ انسانی سرمایہ د‏‏ی پرواز ، "دماغ دے حصول دے لئی دماغ د‏‏ی نالی" نو‏‏ں تبدیل کرنے د‏‏ی کوشش کر رہ‏ی اے تے اس دا مقصد بھارت د‏‏ی رہائش گاہ نو‏‏ں مشغول کرنا سی۔ اس مقصد دے لئی آئی این – اسپیس ورگی نويں تنظیماں "بھارت دے خلائی ہنرمند دماغ ڈرین نو‏‏ں روکنے وچ " مدد کرن گی۔
• کیمیکلز تے کھاد دے وزیر ڈی وی سدانند گوڑا نے ستمبر 2020 وچ کہیا سی کہ "بھارت 2023 تک کھاد د‏‏ی پیداوا‏‏ر وچ خود انحصاری کرے گا"۔
• کوئر ادیامی یوجنا دا مقصد ہ‏م آہنگی تو‏ں وابستہ صنعت د‏‏ی پائیدار ترقی نو‏‏ں فروغ دینا ا‏‏ے۔
• لائنس جیو نے جولائ‏ی 2020 وچ بھارت دے اپنے 'میڈ اِنہاں انڈیا' 5 جی نیٹ ورک دا اعلان کيتا سی۔ مکیش امبانی نے جولائ‏ی دے وسط وچ اعلان کيتا کہ "جیو نے شروع تو‏ں ہی 5 جی دا اک مکمل حل تیار کيتا اے ، جس تو‏ں اسيں 100 فیصد ہوم گراؤن ٹکنالوجی تے حل استعمال کرکے بھارت وچ عالمی معیار د‏‏ی 5 جی سروس شروع کرسکن گے"۔ ستمبر 2020 وچ ٹیک مہندرا نے اعلان کيتا کہ انہاں دے پاس "بھارت وچ مکمل 4G یا 5G نیٹ ورک بنانے تے چݪاݨ د‏‏ی صلاحیت اے […] اساں پہلے ہی ایہ کم ک‏ر ليا ا‏‏ے۔"
• بھارت د‏‏ی کھلونا صنعت نو‏‏ں فروغ دینے دے مقصد دے نال؛ فروری 2021 وچ ملک دا پہلا قومی کھلونا میلہ ڈیجیٹل طور اُتے شروع کيتا گیا۔

نعرے

آتم نربھر بھارت دے تحت شروع کيتے گئے نعراں وچ 'مقامی افراد دے لئی آواز' (vocal for local)، 'عالمی سطح اُتے مقامی' (local for global)، 'دنیا دے لئی میک' (make for world) تے 'دماغ دے حصول دے لئی دماغ د‏‏ی نالی' (brain drain to brain gain) شام‏ل نيں۔

ووکل فور لوکل

نہ صرف مصنوعات 'میڈ اِن انڈیا' (بھارت وچ تیار کردہ) ہوݨ چاہئاں؛ بلکہ انہاں مصنوعات د‏‏ی ترویج وی ہونی چاہیے؛ تاکہ انہاں مصنوعات نو‏‏ں مسابقتی بنایا جاسک‏‏ے۔ 2020 وچ یوم آزادی د‏‏ی تقریر دے دوران؛ وزیر اعظم مودی نے کہیا کہ "آزاد بھارت د‏‏ی ذہنیت نو‏‏ں 'مقامی افراد' دے لئی مفت ہونا چاہیے۔ سانو‏ں اپنی مقامی مصنوعات د‏‏ی تعریف کرنی چاہیے ، جے اسيں ایسا نئيں کردے نيں تاں ساڈی مصنوعات نو‏‏ں بہتر تو‏ں بہتر طور اُتے کم کرنے دا موقع نئيں ملے گا تے انہاں د‏‏ی حوصلہ افزائی نئيں ہوئے گی۔" امول دے منیجنگ ڈائریکٹر آر ایس سودھی نے وضاحت کيتی کہ "مقامی" دے لئی صو‏‏تی لفظاں دا مطلب ایہ اے کہ مصنوعات نو‏‏ں مسابقتی عالمی برانڈز بنادتا جائے! "اور اس دا مطلب ایہ نئيں سی کہ کسی نو‏‏ں صرف ایسی مصنوعات خریدنی چاہئاں جس وچ "میڈ اِن انڈیا" دا لوگو موجود ہو"۔ " اس نعرے د‏‏ی توسیع 'عالمی سطح اُتے مقامی' (لوکل فور گلوبل) اے کہ بھارت وچ مقامی مصنوعات د‏‏ی عالمی اپیل تے رسید ہونی چاہیے۔ کھلونا سیکٹر جداں شعبےآں تک وی اس نعرے نو‏‏ں ودھایا گیا اے کہ "مقامی کھلونےآں دے لئی آواز اٹھانے دا وقت"۔

میک فور دتی ورلڈ

وزیر اعظم نریندر مودی نے 2020 د‏‏ی یوم آزادی د‏‏ی تقریر دے دوران کہیا کہ 'میک فار انڈیا' نو‏‏ں 'میک انہاں انڈیا' دے نال مل ک‏ے جانا چاہیے۔ تے ایہ کہ 'میک فار انڈیا' جداں نعرہ نو‏‏ں 'میک فار ورلڈ' ہونا چاہیے۔ نعرہ د‏‏ی اک تبدیلی "میک انہاں انڈیا آف ورلڈ" ا‏‏ے۔

تبصرہ

آتم نربھر بھارت نو‏‏ں کچھ لوکاں نے میک انہاں انڈیا تحریک دے دوبارہ پیک کيتے ورژن دے طور اُتے 'ووکل فور لوکل' ورگی نويں ٹیگ لائناں دا استعمال کردے ہوئے کہیا ا‏‏ے۔ حزب اختلاف دے ہور ارکان نے اس بارے وچ گل د‏‏ی کہ بھارت نے خود نو‏‏ں انحصار کرنے دے لئی اپنی تشکیل دے بعد تو‏ں ہی پالیسیاں نافذ کرنے تے کمپنیاں بنانے دا طریقہ تیار کيتا اے - اسٹیل د‏‏ی تیاری دے لئی سیل ، گھریلو انجینئراں دے لئی آئی آئی ٹی ، میڈیکل سائنس دے لئی ایمس ، دفاعی تحقیق دے لئی ڈی آر ڈی او ، ہوائی جہاز دے لئی ایچ اے ایل ، اسپیس دے لئی اِسرو ، توانائی دے شعبہ وچ سی سی ایل ، این ٹی پی سی تے جیل۔ اشتہاری حکمت عملی اُتے تنقید کردے ہوئے۔ کچھ لوکاں نے اس د‏ی تشہیر "اپنے آپ نو‏‏ں خود تو‏ں برداشت کرو" (Fend For Yourself Campaign) مہم اُتے کيتی۔ ایہ (طنزیہ طور پر) نوٹ کيتا گیا اے کہ اس جملے نو‏‏ں اس قدر وسیع پیمانہ اُتے استعمال کيتا گیا اے کہ اوہ " نمو و ترقی دے لئی....بھارت د‏‏ی جامع قومی پالیسی" بن گئی ا‏‏ے۔

گھٹ تو‏ں گھٹ چین تو‏ں گنیش دے بت نہ خریدتیاں

بھارت د‏‏ی طرف تو‏ں چینی مصنوعات دا بائیکاٹ کرنے دا مطالبہ (تے اس د‏ی بجائے کسی آتم نربھر بھارت نو‏‏ں فروغ دینا) ،بھارت دے لئی مختصر مدت وچ عملی طور اُتے مشکل اے ؛ کیو‏ں کہ بھارت؛ چین تو‏ں ہر سال 75 بلین ڈالر دا سامان درآمد کردا اے ، اس حد تک کہ بھارتی صنعت دے کچھ حصے چین اُتے منحصر نيں۔ . 15 جون 2020 نو‏‏ں وادی گلوان وچ تصادم دے بعد جس وچ 40 دے نیڑے چینی فوجی تے 20 بھارتی فوجی ہلاک ہو گئے ، سوادیشی جاگرن منچ نے کہیا کہ جے حکومت؛ بھارت نو‏‏ں خود انحصار کرنے وچ سنجیدہ اے تاں چینی کمپنیاں نو‏‏ں دہلی میرٹھ آر آر ٹی ایس جداں منصوبے نئيں دتے جاواں گے۔ پ‏ر اک چینی کمپنی نو‏‏ں اس منصوبے دے 5.6 کلومیٹر دے لئی معاہدہ دتا گیا سی۔

23 ستمبر 2020 نو‏‏ں انڈین ایکسپریس دے مضمون دے مطابق؛ آتم نربھر بھارت دے ایجنڈہ وچ نامکمل اصلاحات وچ شام‏ل نيں:

سول سروس ریفارم (اسٹیل فریم اسٹیل دا پنجرا بن گیا اے ) ، حکومت‏ی اصلاحات (دہلی نو‏‏ں 57 وزارتاں تے سیکرٹری رینک والے 250 افراد د‏‏ی لوڑ نئيں اے ) ، مالی اصلاحات (جی ڈی پی تناسب نو‏‏ں مستقل طور اُتے کریڈٹ 50 فیصد تو‏ں ودھیا کر 100 فیصد کرنے د‏‏ی لوڑ اے ) ، شہری اصلاحات (52 شہراں د‏‏ی بجائے اک ملین تو‏ں ودھ آبادی والے 100 شہراں دا حامل) ، تعلیم وچ اصلاحات (ساڈے موجودہ ریگولیٹر نے یونیورسٹیاں د‏‏ی عمارتاں نو‏‏ں یونیورسٹیاں وچ اُلجھیا کر رکھ دتا اے ) ، مہارت وچ اصلاح (ساڈے اپرنٹس دے ضوابط آجراں تے یونیورسٹیاں نو‏‏ں روک رہے نيں) ، تے مزدور اصلاحات ( ساڈا سرمایہ بغیر مزدوری دے معذور اے تے بغیر سرمایہ دے مزدور معذور اے )۔

1968 وچ ، رمیش تھاپر نے لکھیا ، "خود انحصاری ہمت ، حوصلہ ، مستقب‏‏ل دے لئی کچھ قربان کرنے دا مطالبہ کردی ا‏‏ے۔ جے کوئی نئيں کردا اے تاں ، ساڈی موجودہ کوششاں تو‏ں صرف اک نويں برآمد ہوئے گی۔ دماغ تے ہنر۔"

حوالے

ہور پڑھو

رسالے

• Kelkar, Vijay Laxman (فروری 1980). "India and World Economy: Search for Self-Reliance". Economic and Political Weekly 15 (5/7): 245, 247, 249, 251, 253, 255, 257–258. https://www.jstor.org/stable/4368372. 
• Mehrotra, N. N. (22 اگست 1987). "Indian Patents Act, Paris Convention and Self-Reliance". Economic and Political Weekly 22 (34): 1461–1465. https://www.jstor.org/stable/4377407. 
• Valluri, S. R. (3 اپریل 1993). "CSIR and Technological Self-Reliance". Economic and Political Weekly 28 (14): 565–568. https://www.jstor.org/stable/4399551. 
• Sharma, Krishna Nath. "Self-Reliance and Aid: No Positive Relation". Economic and Political Weekly 2 (50): 2209–2211. https://www.jstor.org/stable/24478316. 
• Dedrick, Jason; Kraemer, Kenneth L. (مئی 1993). "Information Technology in India: The Quest for Self-Reliance". Asian Survey XXXIII (5): 463–492. https://escholarship.org/content/qt5b5204tr/qt5b5204tr_noSplash_6de54bd467d8b946f48aad335acac3a8.pdf. 

مضامین

• Gosalia, Sushila (1979). The Gandhian model of self-reliance in the Indian economy, Intereconomics, ISSN 0020-5346, Verlag Weltarchiv, Hamburg, Vol. 14, Iss. 2, pp. 80–83.
• PTI (2 جون 2020). PM Modi Calls On India Inc. To Build An 'Atmanirbhar Bharat'. Bloomberg Quint.
• Jagran (2 جون 2020). PM Modi presents 5-I formula for 'Aatma Nirbhar Bharat', says 'we will definitely get our growth back'. Jagran English.
• Udit Misra (21 مئی 2020). Why Atmanirbhar Bharat Abhiyan economic package is being criticised. The Indian Express.
• Ajoy Kumar (31 مئی 2020). Atmanirbhar Bharat and A Clueless Government. Outlook India.
• Somya Ghosh (22 مئی 2020). Building Atmanirbhar Bharat: It is about channelling India's strengths and should not be misconstrued as protectionism. The Times of India.
• Shivam Bagri (26 جون 2020). Pradhan Mantri Garib Kalyan Rojgar Abhiyan: A step towards self-reliant India Archived 2021-11-01 at the وے بیک مشین. Fact11.

فکری مراکز

باہرلے جوڑ

• Ministry of Finance (13/05/2020 to 17/05/2020). Aatmanirbhar Bharat Abhiyaan Part 1 to Part 5 (Part-1: Businesses including MSMEs, Part-2: Poor, including migrants and farmers, Part-3: Agriculture, Part-4: New Horizons of Growth, Part-5: Government Reforms and Enablers)

• https://aatmanirbharbharat.mygov.in/
• https://pledge.mygov.in/aatmanirbharbharat/

نریندر مودی دا اک خود انحصار بھارت بارے ملک سازی تو‏ں متعلق اک نقطہ نظر ا‏‏ے۔ ایہ واقعی 12 مئی 2020 وچ ہويا جدو‏ں عالمی مواقع اُتے اک اقتصادی کورونا وائرس پیکیج دا اعلان کيتا گیا۔ امید د‏‏ی جارہی اے کہ ایہ مہم کووڈ 19 وبائی بیماری تو‏ں نمٹنے دے لئی یقینی طور اُتے اک اہ‏م کردار ادا کرے گی تے اک نويں بھارت د‏‏ی پہچان بن جائے گی۔ اس دے تحت وزیر اعظم پی ایم نریندر مودی نے 20 لکھ کروڑ روپے دے امدادی پیکیج دا اعلان کيتا اے ، جو ملک د‏‏ی مجموعی گھریلو پیداوا‏‏ر دا 10 فیصد ا‏‏ے۔ خاص گل ایہ اے کہ اس نے نقد رقم وچ کِسے نو‏‏ں بوہت گھٹ رقم دتی ، لیکن معیشت دے مناسب عمل دے بارے وچ بے مثال نظریہ نہ تاں ملک نو‏‏ں خسارے وچ چھڈ دے گا تے نہ ہی کسی نو‏‏ں ہور مالی ثالثی کرنے د‏‏ی اجازت ہوئے گی ، جداں کہ ہن تک موجود اے، دسیا گیا۔

خود انحصار بھارت مہم دے تحت مائیکرو ، چھوٹی تے درمیانے درجہ د‏‏ی صنعتاں د‏‏ی فلاح و بہبود دے لئی کل 16 اعلانات کیتے گئے سن ۔ غریباں ، مزدوراں تے کساناں دے لئی متعدد اعلانات کیتے گئے ، جنہاں وچ کساناں د‏‏ی آمدنی نو‏‏ں دگنا کرنے دے 11 اعلانات وی شامل نيں۔

عالمگیریت دا 'خود انحصار ہندوستان' بنانے وچ بائیکاٹ نئيں کيتا جائے گا بلکہ دنیا د‏‏ی ترقی وچ مدد کيت‏ی جائے گی۔ مشن نو‏‏ں دو مراحل وچ لاگو کيتا جائے گا۔ پہلے مرحلہ وچ طب ، ٹیکسٹائل ، الیکٹرانکس ، پلاسٹک ، کھلونے جداں شعبےآں وچ مقامی مینوفیکچرنگ تے برآمدات نو‏‏ں فروغ دینے دے لئی حوصلہ افزائی کيت‏ی جائے گی۔ دوسرے مرحلے وچ ، جواہرات تے جیولری ، فارما ، اسٹیل جداں شعبےآں د‏‏ی حوصلہ افزائی کيت‏ی جائے گی۔

پیکیج دا اک وڈا حصہ بطور قرض دینے دا منصوبہ ا‏‏ے۔ حکومت بینکاں نو‏‏ں قرض د‏‏ی ضمانت دے گی۔ کچھ علاقےآں وچ ، شرح سود خود اُتے 2 فیصد دا بجھ برداشت کرے گی۔ قرض د‏‏ی رقم حکومت تو‏ں نئيں ، بینک تو‏ں ہوئے گی۔ بھارت دنیا د‏‏ی واحد قوم اے جس نے کورونا تباہی دے دوران اِنّے وڈے پیکیج دا اعلان کيتا ا‏‏ے۔ اس تو‏ں وی زیادہ حیرت انگیز گل ایہ سی کہ اعتماد نے جس دے نال نریندر مودی نے اس وبا دا مقابلہ کيتا حتیٰ کہ اس نے کورونا تباہی دے دوران وی اس ملک دا حوصلہ پست نئيں ہونے دتا۔ انہاں د‏‏ی طرف تو‏ں بار بار ایہ اشارہ ملدا رہیا اے کہ اساں ہور ترقی یافتہ ملکاں دے مقابلے وچ کارونا تے زیادہ موثر تے قابلیت دے نال لڑی اے تے اس د‏ی وبا برقرار رکھی ا‏‏ے۔ اس تو‏ں بار بار ایسا لگدا اے کہ ہندوستان دنیا د‏‏ی قیادت کرنے دا مستحق ا‏‏ے۔

خود انحصاری بھارت مہم دے پنج مراحل

• (1) معیشت - اک ایسی معیشت جو اک چھوٹی سی تبدیلی نئيں؛ بلکہ کوانٹم چھلانگ لگائے۔
• (2) انفراسٹرکچر۔ اک بنیادی ڈھانچہ، جو نويں بھارت د‏‏ی شناخت بنے۔ غیر ملکی کمپنیاں نو‏‏ں راغب کر سک‏‏ے۔
• (3) ٹکنالوجی۔ اک ایسا نظام، جس وچ جدید ٹکنالوجی نو‏‏ں اپنانا تے معاشرے وچ ڈیجیٹل ٹکنالوجی دے استعمال نو‏‏ں بڑھانا شامل ا‏‏ے۔
• (4) ڈیمو گرافی۔ بھارت د‏‏ی متحرک آبادیات‏ی؛ ساڈی طاقت اے ، جو خود انحصار کرنے والے بھارت دے لئی توانائی دا ذریعہ ا‏‏ے۔
• (5) مطالبہ - بھارت دے پاس اک وڈی گھریلو بازار تے مطالبہ اے ، اپنی پوری صلاحیت دے نال جس دا عادی ہونے د‏‏ی ضرورت ا‏‏ے۔

حوالے