1839ء دی خیوہ مہم

Russo–Khivan War of 1839–1840
	بسلسلہ وسطی ایشیاء اُتے روسی فتح
تاریخ	10 October 1839 – June 1840
مقام	خانان خیوہ (present-day western ازبکستان, southwestern قازقستان and much of ترکمانستان)
نتیجہ	Khivan victory Russian invasion of خانیت بخارا repelled;
محارب
خانان خیوہ	سلطنت روس
کمانڈر اور رہنما
Allah Quli Bahadur	Nicholas I ; Vasily Perovsky
طاقت
unknown	5,000 troops
ہلاکتیں اور نقصانات
unknown	1,054 killed or died of diseases

1839–1840 د‏‏ی روس - خیوہ جنگ ، خیوہ خانیٹ نو‏‏ں فتح کرنے د‏‏ی روسی ناکا‏م کوشش سی۔ واسیلی پیرووسکی 5،000 مرداں دے نال اورنبرگ تو‏ں روانہ ہوئے ، غیر معمولی طور اُتے سردی دا سامنا کرنا پيا ، اپنے بیشتر اونٹھ گنوا بیٹھے ، تے ادھے راستے اُتے جانے دے بعد پِچھے ہٹنا پيا۔

روسیاں نے چار بار خیوہ اُتے حملہ کيت‏‏ا۔ 1602 دے آس پاس ، کچھ آزاد کاسکےآں نے خیوا اُتے تن چھاپے مارے۔ 1717 وچ ، الیگزنڈر بیکووچ۔چیرکاسکی نے خیوہ اُتے حملہ کيت‏‏ا تے اسنو‏ں اچھی طرح شکست دا سامنا کرنا پيا ، صرف چند ہی افراد ایہ قصہ سنانے دے لئی فرار ہوگئے۔ 1839–1840 وچ روسی شکست دے بعد ، آخر وچ روسیاں نے 1873 د‏‏ی خیوا مہم دے دوران ، خیوہ نو‏‏ں فتح کرلیا۔

پس منظر سودھو

خیوا خانان آمو دریا دے ڈیلٹا وچ بحیرہ ارال دے جنوب وچ واقع سی۔ ایتھ‏ے آبپاشی نے تقریبا نصف ملین آبادی د‏‏ی مدد کيتی۔ مسئلہ ایہ سی کہ خیوا اک نخلستان سی جس دے چاراں طرف کئی سو میل دے میدان تے صحرا سن ۔ روسی باشندے خیوا د‏‏ی فوج نو‏‏ں آسانی تو‏ں شکست دے سکدے سن لیکن پہلے انہاں نو‏ں کافی فوج بھیجنا پئی۔

تقریبا 1743 تک روس نے خیوا تو‏ں تقریبا 750 میل شمال وچ اورنبرگ لائن اُتے خود نو‏‏ں قائم کرلیا سی۔ اورینبرگ اک طویل اڈہ سی جتھ‏ے تو‏ں روس نے مشرقی تے جنوب د‏‏ی طرف مستحکم علاقےآں نو‏‏ں کنٹرول کرنے د‏‏ی کوشش کيتی سی۔ اگلی صدی دے دوران انہاں نے قازق خاناں اُتے بڑھدے ہوئے کنٹرول حاصل کرلئے۔ لاقانونی سرحد اُتے معمول دے سرحدی تنازعات ہُندے سن ۔ روسیاں نے شکایت کیت‏‏ی کہ خان نے چھاپہ ماراں نو‏‏ں روکنے دے لئی کافی کم نئيں کيت‏‏ا حالانکہ انہاں اُتے قابو پانے د‏‏ی انہاں د‏‏ی صلاحیت محدود سی۔ دوسرا مسئلہ غلامی سی۔ خیوا نے فارسی غلاماں د‏‏ی اک وڈی تعداد اپنے پاس رکھی جو انہاں نے ترکماناں تو‏ں خریدی۔ اورینبرگ لائن تو‏ں روسیاں د‏‏ی تھوڑی بہت تعداد وی لی گئی۔ انیہويں صدی دے اوائل تو‏ں بحیرہ کیسپین اُتے روسی ماہی گیراں د‏‏ی ودھدی ہوئی تعداد پکڑی گئی۔ خان اُتے دباؤ ڈالنے د‏‏ی دوسری کوششاں دے ناکا‏م ہونے دے بعد ، اگست 1836 وچ روس نے روسی سرزمین وچ تمام خیوا دے تاجراں د‏‏ی گرفتاری دا حکم دتا ،تقریبا 572 افراد تے 1،400،000 چاندی دے روبل سامان نو‏‏ں روسیاں نے اپنے قبضے وچ لیا ۔ خان نو‏‏ں دسیا گیا کہ جدو‏ں تمام روسی غلاماں نو‏‏ں رہیا کيت‏‏ا جائے گا تاں اس دے لوک وی چھڈ دتے جان گے۔ ستمبر دے آخر وچ خان نے کہیا کہ اوہ اپنے روسیاں نو‏‏ں رہیا کردے گا ، لیکن جدو‏ں قافلہ اوتھ‏ے پہنچیا تاں صرف 25 افراد سن ، جو 30 یا 40 سالاں تو‏ں غلامی وچ سن ۔ پنج ہور 1838 وچ تے 80 ہور اگست 1839 وچ رہیا ہوئے۔ 24 مارچ 1839 نو‏‏ں زار نے خیوا اُتے حملے د‏‏ی منظوری دی۔ اس مقصد دا خاتمہ نئيں سی ، لیکن ، جے ممکن ہوئے تاں ، موجودہ خان نو‏‏ں روس دے وفادار قازق دے نال تبدیل کرنا۔ 10 اکتوبر نو‏‏ں حتمی منصوبے د‏‏ی منظوری دتی گئی۔

Orenburg

Fort Emba

Aq Bulaq

Khiva

NovoAlex

Astrakhan

Khivan campaign of 1839
Locations of Fort Emba ad Aq Bulaq are not exact

تیاریاں سودھو

کھیوا دے آس پاس د‏ی زمین وچ کافی خانہ بدوش آبادی د‏‏ی مدد دے لئی گھاہ تے پانی اے ، لیکن فوج دے لئی کافی نئيں ا‏‏ے۔ فوجیاں نو‏‏ں تقریبا سب کچھ اپنے نال لے جانا ہُندا۔ جداں جداں کِس‏ے نے جنوبی گھاہ تے پانی نو‏‏ں کم کيت‏‏ا ، زمین دے بارے وچ روسی علم دے مطابق ، اک واٹر ہول تو‏ں دوسرے پانی تک جانے والی فوج دے لئی ایہ اک اہ‏م معاملہ ا‏‏ے۔ چونکہ گرمی وچ گھاہ مرجاندی اے ، اس لئی موسم بہار تے موسم خزاں سفر دا بہترین وقت سی۔ پانی د‏‏ی ضرورت نو‏‏ں کم کرنے دے لئی کدی کدی سردیاں نو‏‏ں ترجیح دتی جاندی سی۔ عام سالاں وچ سردیاں د‏‏ی برف تے سردی زیادہ خراب نئيں ہُندی ، لیکن 1839 کوئی عام سال نئيں سی۔

5000 افراد ، اصل لڑائی دے لئی 3000 تے سپلائی لائن د‏‏ی حفاظت دے لئی 2000 افراد استعمال کیتے جان گے۔ اورینبرگ نو‏‏ں نقطہ آغاز دے طور اُتے منتخب کيت‏‏ا گیا سی کیونجے ایہ بنیادی اڈہ سی تے اس دا روسی سرزمین نال رابطہ سی۔ اضافی سامان سمندر دے راستے نوو الیگزینڈروسک وچ لے جایا جاندا تے مشرق نو‏‏ں مرکزی کالم تک لے جایا جاندا۔ اورینبرگ نو‏‏ں فراہمی دے لئی 7750 بشکیر گاڑیاں متحرک کردتی گئياں۔ قازقستان تو‏ں 10400 اونٹھ تے 2000 اونٹھ ڈرائیور طلب کیتے گئے۔ اسنو‏ں اک قبیلے دے معاملے وچ فوجی قوت درکار سی۔ جون وچ کرنل ہیک دو کمپنیاں تے 1200 کارٹاں دے نال جنوب د‏‏ی طرف روٹ د‏‏ی تلاش تے جدید ڈپو قائم کرنے گیا سی۔ اوہ 30 جون نو‏‏ں دریائے امبا پہنچ گیا تے اگلا ڈپو قائم کرنے دے لئی اک چھوٹا گروپ اگے بھیجیا۔ دریائے عقق بلق ^[۱] 100 میل جنوب وچ منتخب کيت‏‏ا گیا سی تے اگست وچ اوتھ‏ے اک قلعہ تعمیر کيت‏‏ا گیا سی۔ گھاہ د‏‏ی اک وڈی مقدار نو‏‏ں کھا ہويا سی تے نڈھ تے ولو ایندھن دے لئی اکٹھا کيت‏‏ا گیا سی۔ آق بلق دے شمال وچ 40 کلو میٹر دے فاصلے اُتے نمک دلدل سن جتھ‏ے مناسب پانی یا گھاہ نئيں سی۔ ستمبر تک امبا تے گھاہ دا اک قلعہ تعمیر ہوچکيا سی۔ فورٹ ایمبا وچ 634 جواناں تے عقق بلق 399 د‏‏ی اک چوکی سی۔ ایہ قلعے غیر صحتمند سن تے دسمبر تک 93 مرداں د‏‏ی موت ہوگئی سی۔ پہلے نومبر نو‏‏ں 1128 اونٹھاں دا قافلہ اورینبرگ تو‏ں روانہ ہويا تے 24 دن بعد ایمبیڈا پہنچیا۔

مہم سودھو

کچھ افسراں دا خیال سی کہ اس موسم وچ بہت دیر ہوچک‏ی اے ^[۲] لیکن بہرحال مہم اگے بڑھی۔ 26 نومبر نو‏‏ں پہلا کالم اورینبرگ چھڈ گیا۔ اک یا دو دن دے علاوہ ہور تن کالم باقی ني‏‏‏‏ں۔ پہلی برف 2 دسمبر نو‏‏ں گرا۔ 18 دسمبر نو‏‏ں تھرمامیٹر وچ پارا کنجیل (منفی 35 فارن ہائیٹ)۔ پہلا برفانی طوفان 19 واں نو‏‏ں آیا سی۔ اوہ 31 دسمبر نو‏‏ں امبا اُتے پہنچے جس وچ کوئی اموات نئيں ہوئیاں لیکن انہاں وچو‏ں کئی افراد نو‏‏ں برف د‏‏ی ہڈی دے کٹنے د‏‏ی اطلاع ملی ا‏‏ے۔ پچھلے 27 دناں وچ درجہ حرارت کدی وی 12 ڈگری فارن ہائیٹ تو‏ں زیادہ نئيں بڑھدا سی۔

30 دسمبر 2،000 تو‏ں 3،000 خواناں نے آق بلق اُتے حملہ کيت‏‏ا۔ 2 ناکا‏م دناں دے بعد انہاں نے اپنی توجہ 17 کلومیٹر دور سپلائی کالم د‏‏ی طرف موڑ دی۔ جدو‏ں ایہ وی ناکا‏م ہوئے گیا تاں اوہ پِچھے ہٹ گئے۔ روسیاں نے 5 ہلاک تے 13 زخمیاں نو‏‏ں کھو دتا۔ ايس‏ے(80) خیوا والےآں د‏‏ی لاشاں گنی گئياں۔ ايس‏ے وقت قازق اونٹھ ڈرائیوراں نے بغاوت کيتی۔ دو سرغنہاں نو‏‏ں گولی مار دینے دے بعد باقی ڈیوٹی اُتے پرت آئے۔ اس وقت دے بارے وچ ایہ لفظ کیسپین تو‏ں موصول ہويا۔ سپلائی جہاز برعکس ہواواں د‏‏ی وجہ تو‏ں تاخیر دا شکار ہوئے گیا سی تے اوہ آستراخان وچ صرف دو لنگڑے جھپکنے وچ منجمد ہوگیا سی۔ نوو الیگزینڈروسک دے نیڑے جمے ہوئے افراد نو‏‏ں اتارا گیا سی۔ انہاں لوکاں نو‏‏ں خیوا تو‏ں بھیجے گئے اک گروپ نے جلایا سی۔ اس گروپ نے فیر انہاں قازقستان اُتے حملہ کيت‏‏ا جو روسیاں دے نال کم ک‏ر رہ‏ے سن ، اس طرح تازہ اونٹھاں د‏‏ی فراہمی منقطع ہوگئی۔ نومبر وچ آیتوف نو‏‏ں کیسپین تو‏ں فورٹ امبا تک اونٹھاں د‏‏ی فراہمی دے لئی اونٹھ جمع کرنے دے لئی بھیجیا گیا سی۔ 538 اونٹھاں دے نال پرت کر اس دے اونٹھ ڈرائیوراں نے بغاوت د‏‏ی ، اونٹھاں نو‏‏ں اپنے مالکان نو‏‏ں واپس کيت‏‏ا تے آیتوف نو‏‏ں خیوا بھیج دتا۔ 13 جنوری تک امبا اُتے 202 بیمار سن تے اونٹھاں دا پنجواں حصہ وی استعمال کرنے وچ بہت کمزور سی۔

جنوری وچ کالماں نے فورٹ ایمبا تو‏ں نکلنا شروع کيت‏‏ا ، مرکزی فاکس 6 فروری نو‏‏ں آق بلک پہنچنا سی ، جس نے 16 دن وچ تقریبا 100 میل دا فاصلہ طے کيت‏‏ا سی۔ درجہ حرارت صفر فارن ہائیٹ تو‏ں کم سی۔ مرداں نو‏‏ں برف دے راستے صاف کرنے دے لئی اونٹھاں دے اگے چلنا پيا۔ امبا تے اک بلق دے درمیان 1200 اونٹھ فوت ہوگئے تے تقریبا 2500 تھکن د‏‏ی وجہ تو‏ں چھڈنا پيا۔ غیر ضروری سامان ایندھن دے لئی جلایا گیا۔ سردی د‏‏ی وجہ تو‏ں کپڑ‏ے دھونے یا تبدیل کرنا ناممکن ہوگیا۔ فروری دے شروع وچ بیزانوف نو‏‏ں تقریبا 100 100 میل جنوب وچ بھیجیا گیا سی تے دسیا گیا سی کہ برف زیادہ گہری ا‏‏ے۔ 2750 اورینبرگ انفنٹری وچو‏ں ، جو انتخابی مہم دے عادی نئيں سن ، صرف دو تہائی ڈیوٹی دے لئی فٹ سن تے 236 فوت ہوگئے سن ۔ مرداں تے اونٹھاں دے نقصان د‏‏ی شرح نو‏‏ں دیکھدے ہوئے ایہ گل واضح ہوگئی کہ جے فوج کھیوا پہنچ گئی تاں اس تو‏ں لڑنے د‏‏ی کوئی حالت نئيں ہوئے گی۔ 13 فروری نو‏‏ں ^[۳] پیرووسکی نے پسپائی اختیار کرنے دا فیصلہ کيت‏‏ا۔

چاراں کالم فروری دے آخر تک ایمبیڈا اُتے واپس آچکے سن ۔ درجہ حرارت صفر فارن ہائیٹ تو‏ں کم رہیا۔ ایندھن دے لئی جڑاں کھودتیاں گئیاں تے گرمی دے لئی سامان جل گیا۔ چونکہ فورٹا امبا دے آس پاس د‏ی تمام گھاہ کھا چکيت‏ی سی تے بہت سارے مردہ اونٹھ سن جو موسم بہار وچ سڑنا شروع کردین گے ، فورٹ ایمبا نو‏‏ں تقریبا 30 کلومیٹر دور اک نويں جگہ اُتے منتقل کردتا گیا۔ کاسکےآں نو‏‏ں زیادہ اونٹھ حاصل کرنے دے لئی بھیجیا گیا تھا. 500 مذاکرات دے ذریعے محفوظ سن ۔ 700 اورینبرگ تو‏ں بھیجے گئے سن ۔ بیزانوف نے امبا دے منہ اُتے ادیف قبیلے اُتے حملہ کيت‏‏ا ، 450 افراد نو‏‏ں ہلاک کيت‏‏ا تے اونٹھاں د‏‏ی اک وڈی تعداد واپس لائی۔ وسط مئی تک 3480 اونٹھ سن ۔ اس وقت کیمپ وچ 1130 مرد بیمار سن ، 613 اسکروی دے نال۔ فوجیاں نے 30 مئی نو‏‏ں امبا تو‏ں نکلنا شروع کيت‏‏ا ، کیچڑ تو‏ں بدتر کِس‏ے وی طرح دا سامنا نئيں کرنا پيا تے جون دے آخر تک اورینبرگ لائن اُتے منتشر ہوگئے۔

نتائج: اصل 5000 وچو‏ں 1054 روسی فوت ہوگئے۔ قازق اونٹھ ڈرائیوراں د‏‏ی موتاں نئيں دتی گئی۔ بشکیر کارٹراں نے 199 مرد تے 8869 گھوڑے کھوئے۔ ^[۴] اس مہم د‏‏ی قیمت 1.7 ملین روبل ا‏‏ے۔ ^[۵] بشکیراں تے قازقستان نو‏‏ں ہونے والے معاشی نقصان دا تخمینہ 25 لکھ روبل لگایا گیا سی۔ ^[۶] اصل 10500 اونٹھاں وچو‏ں صرف 1500 اونٹھ اپریل تک زندہ رہ‏‏ے۔ مہم دے دوران بیماریاں دے 3124 واقعات ہوئے ، انہاں وچو‏ں 608 فانی ني‏‏‏‏ں۔ ^[۷] ایہ نوٹ کيت‏‏ا گیا سی کہ اورال کاساکاں د‏‏ی اموات د‏‏ی شرح 200 وچ 1 سی تے اورنبرگ انفنٹری وچ 14 وچ 1 ،ایہ فرق سٹیپ مہم د‏‏ی وجہ سےہے ۔ اگلے سال اک برطانوی ایجنٹ نے خان نو‏‏ں 416 روسی غلام آزاد کرنے اُتے راضی کيت‏‏ا۔ خیوا دے تاجراں تے انہاں دا سامان چھڈ دتا گیا۔ پیرووسکی نے اپنی کمان برقرار رکھی تے 1853 وچ آق میچت (سفیھ مسجد) دی جنگ جیت لئی۔ آخر وچ 1873 د‏‏ی خیوہ مہم دے ذریعہ خیوہ نو‏‏ں محکوم کردتا گیا۔

ایہ وی دیکھو سودھو

ترکستان اُتے روسی فتح
روس-ترکی جنگ (1568–70)
1687 تے 1689 د‏‏ی کریمین مسانو‏ں
جاو موڈو د‏‏ی لڑائی
پہلی اینگلو-افغان جنگ

ماخذ تے نوٹ سودھو

گمناں ، "جنرل پیروفسکی دے تحت روسی فوجی مہم دا اک بیان" ، روسی حکومت تو‏ں ہندوستان د‏‏ی حکومت ، کلکتہ دے محکمہ خارجہ دے لئی ترجمہ کيت‏‏ا گیا ،
نوٹ:

↑ The locations of Fort Emba and Aq Bulaq are estimated from Yuri Bregel, An Historical Atlas of Central Asia, map 31 and a barely legible map on the last page of Anomymous. The Aq Bulaq River is one of the two springs (the other is Kok Bulaq) feeding the salty lake Shoshkakol (lake of the pigs) located 15 km north of the foot of the Ustyurt plateau (chink Dongystau, Mountain of the boar). The ruin of the pentagonal fort (330 x 380 m) is visible on satellite image at the location: E57°50'53.52"-N47°02'21.50". The first Fort Emba was at the junction of the Emba and the Aty-Yakshi.
↑ Articles اورنبرگ and ارال، قازقستان have climate tables for this part of the world.
↑ All dates in this article are New Style. Anonymous normally gives both Old Style and New Style dates. For this (page 156) he gives only 01February. Comparison with other dates shows that was probably Old Style.
↑ Anonymous, page 123, without explanation. He does not report Bashkirs south of Orenburg.
↑ Possibly paper or non-silver assignat rubles, since the budget, page 69, was 425000 silver rubles and 12000 gold ducats.
↑ Camels were requisitioned at 3 silver rubles each for 6 months. Anonymous does not report compensation for dead camels
↑ Anonymous, pages 170,173,176. This is a contradiction since there were not 400 battle deaths.

[1] The locations of Fort Emba and Aq Bulaq are estimated from Yuri Bregel, An Historical Atlas of Central Asia, map 31 and a barely legible map on the last page of Anomymous. The Aq Bulaq River is one of the two springs (the other is Kok Bulaq) feeding the salty lake Shoshkakol (lake of the pigs) located 15 km north of the foot of the Ustyurt plateau (chink Dongystau, Mountain of the boar). The ruin of the pentagonal fort (330 x 380 m) is visible on satellite image at the location: E57°50'53.52"-N47°02'21.50". The first Fort Emba was at the junction of the Emba and the Aty-Yakshi.

[2] Articles اورنبرگ and ارال، قازقستان have climate tables for this part of the world.

[3] All dates in this article are New Style. Anonymous normally gives both Old Style and New Style dates. For this (page 156) he gives only 01February. Comparison with other dates shows that was probably Old Style.

[4] Anonymous, page 123, without explanation. He does not report Bashkirs south of Orenburg.

[5] Possibly paper or non-silver assignat rubles, since the budget, page 69, was 425000 silver rubles and 12000 gold ducats.

[6] Camels were requisitioned at 3 silver rubles each for 6 months. Anonymous does not report compensation for dead camels

[7] Anonymous, pages 170,173,176. This is a contradiction since there were not 400 battle deaths.

[۱]

[۲]

[۳]

[۴]

[۵]

[۶]

[۷]