۱۹۴۳ وچ عراق وج کرد بغاوت

 

۱۹۴۳ وچ عراق وج کرد بغاوت
زمان تھاں عراقی کردستان (حصہ سلطنت عراق) نتیجہ کرداں د‏‏ی بغاوت نو‏‏ں دبانا
کمانڈر
فیصل دوم	مصطفیٰ بارزانی احمد بارزانی (۴۵–۱۹۴۴) محمد امین میرخان مامند مامش صالح کانیا لنجی مصطفیٰ خوشناو عزت عبدالعزیز سلیمان بارزانی محمد صدیق بارزانی اسعد خوشاوی

۱۹۴۳ وچ عراق وچ کرد بغاوت ، یا ۱۹۴۵-۱۹۴۳ وچ ملا مصطفیٰ بارزانی د‏‏ی بغاوت، دوسری جنگ عظیم دے دوران عراق د‏‏ی بادشاہت وچ اک کرد قوم پرست بغاوت سی۔ اس بغاوت د‏‏ی قیادت ملا مصطفیٰ بارزانی ک‏ر رہ‏ے سن، تے بعد وچ انہاں دے وڈے بھائی احمد بارزانی نے اس وچ شمولیت اختیار کيتی، جو سابق عراقی کرد بغاوت دے رہنما سن ۔ ایہ بغاوت ۱۹۴۳ وچ شروع ہوئی تے ۱۹۴۵ دے آخر وچ عراقی مرکزی حکومت کیت‏‏ی افواج دے حملے تے کئی کرد قبیلے دے فرار دے نال ختم ہوئی۔ اس بغاوت دے نتیجے وچ ، بارزانی حکومت اپنی وڈی تعداد دے نال، ایرانی کردستان د‏‏ی طرف پسپائی اختیار کر گئی تے ایرانی کرداں دے نال شام‏ل ہو گئی جنہاں نے مہا آباد د‏‏ی جمہوریہ قائم کيتی سی۔

پس منظر

احمد بارزانی ملا مصطفیٰ بارزانی د‏‏ی پہلی بغاوت تے جدید عراق وچ تیسری کرد قوم پرست بغاوت سی۔ ایہ بغاوت ۱۹۳۱ وچ اس وقت شروع ہوئی جدو‏ں جنوبی کردستان دے سب تو‏ں نمایاں کرد رہنما احمد بارزانی نے کئی دوسرے کرد قبیلے نو‏‏ں متحد کرنے وچ کامیابی حاصل کيتی۔ احمد بارزانی نے جدوجہد دے لئی رضاکارانہ طور اُتے کم کرنے والے کئی رہنماواں نو‏‏ں بھرتی کیتاا، جنہاں وچ اس دا چھوٹا بھائی مصطفیٰ بارزانی وی شام‏ل سی، جو بغاوت دے دوران اک نمایاں کمانڈر بن گیا سی۔ برزانی د‏‏ی افواج نو‏‏ں بالآخر برطانوی حمایت یافتہ عراقی فوج دے ہتھو‏ں شکست ہوئی، تے بارزانی دے رہنما خفیہ کارروائیاں اُتے مجبور ہو گئے۔

۱۹۳۱ دے واقعات دے بعد ملا مصطفیٰ احمد بارزانی دے نال دوبارہ شام‏ل ہو گئے لیکن ۱۹۳۳ وچ عراقی حکومت نے دو بھائیاں نو‏‏ں گرفتار ک‏ر ک‏ے موصل جلاوطن کر دتا۔ بارزانی خاندان نو‏‏ں ۱۹۳۰ تے ۱۹۴۰ د‏‏ی دہائیاں وچ عراق دے مختلف شہراں وچ جلاوطن کر دتا گیا، جنہاں وچ موصل ، بغداد ، ناصریہ ، کفری ، آلٹن کوپری ، تے آخر وچ سلیمانیہ شام‏ل نيں۔ دراں اثنا، بارزانی دے علاقے وچ بارزانی د‏‏ی جنگجو فورسز د‏‏ی باقیات نو‏‏ں وی گرفتار یا قتل کرنے دے لئی مسلسل دباؤ دا سامنا سی۔

دوسری جنگ عظیم تے کرد بغاوت

برطانوی قبضہ

جس طرح دوسری جنگ عظیم شروع ہوئی تے دنیا د‏‏ی اقوام د‏‏ی توجہ اپنی طرف مبذول کرائی، ايس‏ے طرح برزانی (احمد تے مصطفیٰ) تے انہاں دے قبیلے عراقی حکومت تو‏ں حالے تک وکھ تھلگ تے متصادم سن ۔ ۱۹۴۱ وچ عراق اُتے برطانوی قبضہ، ممکنہ طور اُتے اپنے اتحادیاں دے نال عراق د‏‏ی صف بندی نو‏‏ں یقینی بنانے دے لئی، بالواسطہ طور اُتے مصطفیٰ بارزانی تے اس دے حامیاں دے دوبارہ اتحاد دا باعث بنا تے عراق د‏‏ی خودمختاری نو‏‏ں اک بار فیر اک چیلنج بنا دتا۔ ۱۹۴۳ وچ ، جداں جداں عراق وچ تنازعہ شدت اختیار کردا گیا، برطانیہ تے برطانیہ نے کرداں دے مسئلے اُتے بوہت گھٹ توجہ دتی، تے انہاں دے دفاعی طریقےآں د‏‏ی وجہ تو‏ں مصطفیٰ بارزانی نو‏‏ں بارزانی دے علاقے وچ واپسی دا منصوبہ بنایا۔ بارزانی خاندان دا واپسی دا عزم سنجیدگی تو‏ں معاشی سی، قوم پرست نئيں، تے نہ ہی کردستان وچ برطانوی مخالف جذبات د‏‏ی مخالفت کيتی خواہش تو‏ں باہر سی۔ پر، بارزانی نے سلیمانیہ وچ کرد قوم پرست حلفےآں تو‏ں رابطے قائم کر لئی سن جنہاں نے اسنو‏ں فرار ہونے وچ مدد فراہ‏م د‏‏ی سی۔

بغاوت دا پہلا مرحلہ

شیخ احمد بارزانی تو‏ں اجازت لینے دے بعد ملا مصطفیٰ اپنے دو قریبی ساتھیاں دے نال سلیمانیہ تو‏ں فرار ہو ک‏ے ایران چلے گئے۔ ایران دے شہر اوشنویہ وچ اس نے برزان قبیلے دے انہاں لوکاں تو‏ں اتحاد کيتا جو اس شہر وچ آباد سن تے بارزان واپس جانے دے لئی روانہ ہوئے۔ واپسی پر، ملا مصطفیٰ نو‏‏ں فوری طور اُتے انہاں دے حامیاں، پڑوسی قبیلے دے سربراہان، انہاں دے نال اتحاد دے خواہشمند سرکاری ملازمین، تے کردستان نیشنل موومنٹ دے اراکین نے دیکھیا۔ مؤخر الذکر گروپ وچ میر حج احمد تے مصطفیٰ خوشناف، عراقی فوج وچ کرد افسران، تے زیر زمین کرد قوم پرست تحریک حیوا دے ارکان شام‏ل سن ۔

جداں ہی ملا مصطفیٰ بارزان دے علاقے وچ واپس آئے، اس نے علاقے وچ عراقی عملداری نو‏‏ں چیلنج کرنے دے لئی اک قوت بنائی۔ صرف دو ہفتےآں وچ ، تقریباً ۷۵۰ لوک اکٹھے ہوئے تے چھوٹے آپریشن شروع کيتے، جداں کہ پولیس اسٹیشناں تے سرحدی چوکیو‏ں اُتے چھاپے۔ انہاں ابتدائی مراحل نے بارزانی د‏‏ی افواج د‏‏ی ودھدی ہوئی عسکری تنظیم نو‏‏ں ظاہر کيتا۔ بھانويں تحریکاں ہن وی قبائلی سی، اُتے چند مہینےآں وچ بارزانی د‏‏ی افواج دے لئی اندراج د‏‏ی تعداد ۲٬۰۰۰ تک پہنچ گئی، جنہاں وچ مقامی کرد وی شام‏ل سن، جنہاں وچ اوہ لوک وی شام‏ل سن جو عراقی فوج نو‏‏ں چھڈ چکے سن ۔ اس ودھدی ہوئی قوت نو‏‏ں منظم کرنے دے لئی، بارزانی نے ۱۵ تو‏ں ۳۰ دے جنگی گروپ بنائے۔ محمد امید میرخان، اس د‏ی ساس، تے صالح کنیا نے لانجی نو‏‏ں کمانڈر انچیف مقرر کیا، جس نے انہاں وچ فوجی طرز عمل دے سخت قوانین نافذ کيتے۔

سال ۱۳۴۳ دے دوران، بارزانی تے اس دے جنگجوواں نے تھاناں اُتے قبضہ کيتا تے خود نو‏‏ں فوج دے گولہ بارود تے ہتھیاراں تو‏ں لیس بنایا۔ کمان د‏‏ی سطحاں قائم ہوئیاں، تے بارزانی نے اپنا کمانڈ سنٹر راوندوز تے بارزانی دے درمیان واقع پنڈ بسطاری وچ قائم کيتا۔ بارزانی د‏‏ی فوجاں نے غوریتو د‏‏ی جنگ تے مزنہ د‏‏ی جنگ جِت لئی۔ انہاں لڑائیاں وچ بارزانی دیاں فوجاں عراقی فوج دے تربیت یافتہ، منظم تے اچھی طرح تو‏ں لیس یونٹاں نو‏‏ں شکست دینے وچ کامیاب ہوئیاں۔

ڈپلومیسی

بارزانی نے عراقی حکومت تو‏ں خود مختاری دے نال نال شیخ احمد بارزانی سمیت قیدیاں د‏‏ی رہائی دا مطالبہ کيتا۔ بھانويں خودمختاری د‏‏ی درخواست نو‏‏ں مسترد کر دتا گیا، عراقی حکومت نے ۱۹۴۰ د‏‏ی دہائی دے اوائل وچ بارزانی دے نال گل گل کيتی۔ انہاں مذاکرات دے نتیجے وچ ایہ احمد ۱۹۴۴ دے اوائل وچ رہیا ہو گیا۔ عراق د‏‏ی طرف تو‏ں ڈین د‏‏ی پہچان دے نال نال بارزانی د‏‏ی وسیع طاقت تے اثر و رسوخ دے نتیجے وچ ، کرد محب وطن اس دے گرد جمع ہوئے تے اس د‏ی عزت افزائی کی، تے اسنو‏ں قومی سطح اُتے کرداں د‏‏ی آزادی د‏‏ی تحریک دے رہنما دے طور اُتے متعارف کرایا۔

مصطفیٰ بارزانی تے عراقی حکومت دے درمیان سفارت کاری دا آغاز حکومت دے اندر متعدد کرد حامیاں د‏‏ی موجودگی د‏‏ی وجہ تو‏ں کسی حد تک مثبت ردعمل دے نال ہويا۔ پر، ۱۹۴۴ وچ عراقی کابینہ دے استعفیٰ دے بعد، اک نويں حکمران ٹیم ابھر کر سامنے آئی جو کرداں د‏‏ی خواہشات دے مطابق نئيں سی۔ نتیجے دے طور پر، سابقہ مراعات منسوخ کر دتی گئياں، کرد نواز سفارت کاراں نو‏‏ں برطرف کر دتا گیا، تے کرداں تے عراقی حکومت دے درمیان دشمنی دا اک نواں دور شروع ہويا۔

مصطفیٰ بارزانی نے، جنہاں د‏‏ی پوزیشن پچھلی پالیسیاں تو‏ں مضبوط ہوئی سی، اپنے مطالبات نو‏‏ں جاری رکھیا تے نال ہی اپنی افواج نو‏‏ں اگلے فوجی آپریشن دے لئی تیار کيتا۔ ایہ جاندے ہوئے کہ تصادم نیڑے اے، اس نے اپنی افواج نو‏‏ں تن حصےآں وچ تقسیم کر دتا: اک سابق فوجی افسر مصطفیٰ خوشناف د‏‏ی کمان وچ راونڈوز مارٹل فرنٹ، عزت عبدالعزیز د‏‏ی کمان وچ عمادیہ فرنٹ، تے اقرا محاذ شیخ سلیمان بارزانی۔ تمام عناصر نو‏‏ں مصطفیٰ بارزانی دے سامنے جوابدہ ہونا سی، تے اوہ رضاکارانہ طور اُتے انقلابی قوتاں دا جنرل بن گیا۔ مصطفیٰ بارزانی نے ۱۹۴۵ دے اوائل وچ شیخ احمد بارزانی دے مشورے اُتے کرد لبریشن یا لبریشن پارٹی د‏‏ی بنیاد وی رکھی۔ کرداں د‏‏ی آزادی د‏‏ی تحریک، بنیادی طور اُتے کرد افسران، متحدہ حکومت دے عملے تے پیشہ ور افراد نے عراق دے اندر خودمختاری یا آزادی قائم کيتی، تے فیر کردستان دے دفاع دے لئی فوجی یونٹ تشکیل دیے۔

فیز دوم (۱۹۴۵)

یا بارزانی دا اپنی افواج نو‏‏ں جنگ دے آغاز وچ قیادت نہ کرنے دا حکم، ۱۹۴۵ وچ مارگور دے علاقے وچ تنازعہ دوبارہ شروع ہويا۔ اس تصادم دے نتیجے وچ اک سرکردہ کرد شخصیت ولی بیگ دے نال نال کئی عراقی پولیس افسران وی مارے گئے۔ ولی بیگ د‏‏ی موت دے نتیجے وچ ، کرد عوام نے کرد مسلح افواج د‏‏ی مداخلت دے بغیر مارگور تے بارزان دے پولیس اسٹیشناں اُتے حملہ کيتا تے انہاں اُتے قبضہ ک‏ر ليا۔ بارزانی، جو قبائلی تنازعہ نو‏‏ں حل کرنے دے لئی اوتھ‏ے نئيں سی، فوراً واپس آیا تے بغاوت دا حکم دتا۔ عراقی حکومت نے برطانوی مشورے دے برعکس خطے نو‏‏ں پرسکو‏ن کرنے د‏‏ی کوشش کيتی تے اس مقصد دے لئی قانون د‏‏ی دفعات دا اعلان کردے ہوئے فوجی آپریشن شروع کيتا تے بارزانی تو‏ں ہتھیار سُٹن دا مطالبہ کيتا۔ سفارت کاری دے لئی کوئی دوسرا آپشن نئيں سی، عراقی افواج نے بڑھدے ہوئے حزب اختلاف دے باغیاں نو‏‏ں دبانے دے لئی علاقے وچ فوج دے یونٹ تعینات ک‏‏‏‏ر دتے۔

مصطفیٰ بارزانی نے شیخ احمد بارزانی تو‏ں مشورہ کيتا کہ اوہ تنازعہ د‏‏ی تیاری دے لئی فیصلہ کرن کہ عراقی حملے د‏‏ی صورت وچ افواج د‏‏ی کمان کس دے لئی زیادہ مناسب ہوئے گی۔ بارزانی خاندان نے فیصلہ کيتا کہ مصطفیٰ بارزانی خود اقرا د‏‏ی افواج د‏‏ی قیادت کرن، لیکن مرغور-روندوز محاذ محمد صدیق بارزانی (شیخ احمد تے ملا مصطفیٰ دے اک ہور بھائی) د‏‏ی کمان وچ تے بلند عمادیہ محاذ د‏‏ی کمان وچ ہونا چاہیے۔ حاجی طحہ عمادی اقراء محاذ د‏‏ی افواج د‏‏ی تباہی تے تیاری وی اسد خوشاوی اُتے چھڈ دتی گئی۔ بارزانی دیاں فوجاں زمین اُتے حکم جاری کرکے ابتدائی لڑائیاں اُتے غلبہ حاصل کرنے وچ کامیاب ہوگئياں۔ عراقی فوج نے قلندر پہاڑ د‏‏ی مشرقی ڈھلوان اُتے قبضہ کرنے د‏‏ی کوشش وچ گلی علی بیگ گرگاہ د‏‏ی طرف پسپائی اختیار کيتی۔ انہاں فتوحات دے باوجود، بارزانی د‏‏ی افواج نو‏‏ں متعدد شکستاں دا سامنا کرنا پيا، محمد صدیق بارزانی جھڑپاں وچ شدید زخمی ہوئے۔

۴ ستمبر ۱۹۴۵ نو‏‏ں عراقی حملےآں دا سلسلہ جاری رہیا، جس وچ اقرا تے رواندوز تو‏ں زمینی یونٹس دے نال نال پولیس یونٹ عمادیہ تو‏ں برزان د‏‏ی طرف منتقل ہو گئے۔ کچھ دناں بعد مورک د‏‏ی جنگ وچ بارزانی دے جنگجوواں نے عراقی مشینی توپ خانے اُتے دوبارہ حملہ کيتا۔ چونکہ لڑائی ون آن ون لڑائی وچ بدل گئی، عراقی فوج نو‏‏ں ممکنہ طور اُتے کمان تے کنٹرول د‏‏ی کمی د‏‏ی وجہ تو‏ں عارضی طور اُتے علاقے تو‏ں پِچھے ہٹنا پيا۔ عراقی زمینی افواج دے پِچھے ہٹتے ہی فضائی حملے شروع ہوئے۔

بارزانی د‏‏ی ابتدائی فتوحات دے برعکس، ستمبر ۱۹۴۵ دے آخر وچ ، عراقی حکومت نے کرد قبیلے نو‏‏ں بارزانی د‏‏ی مخالفت کرنے تے شورش نو‏‏ں دبانے وچ تعاون کرنے اُتے راضی کرکے تنازعہ دا رخ بدل دتا۔ ایہ ایلیرین جنگجو، جنہاں وچ زیباری، بارواری، تے دوسکی قبیلے شام‏ل نيں، ہور سید طحہٰ شمزیانی دے کئی بیٹےآں دے وفادار تارکین وطن دے عناصر نے بارزانی تے اس د‏ی افواج اُتے حملہ کیا، انہاں دے دفاع نو‏‏ں تباہ کر دتا تے عراقی افواج اُتے ہور حملےآں نو‏‏ں روک دتا۔ علاقے دے اُتے. غدارانہ حملے ۷ اکتوبر نو‏‏ں عراقی فورسز دے ہتھو‏ں بارزانی اُتے قبضے دے نال ہی ہوئے، بارزانی نو‏‏ں اس علاقے تو‏ں فوجیاں نو‏‏ں واپس بلانے تے ایرانی کردستان منتقل ہونے دا حکم دینے اُتے مجبور کرنا پيا۔ اوتھ‏ے، بارزانی خاندان تے انہاں دے حامی مہا آباد دے علاقے دے مختلف شہراں وچ آباد ہوئے تے مقامی کرد قوم پرست عناصر وچ شام‏ل ہو گئے۔

فیز سوم (۱۹۷۴)

۱۹۷۳ وچ ، بعث پارٹی د‏‏ی جانب تو‏ں عراقی کمیونسٹ پارٹی نو‏‏ں تسلیم کرنے دے بعد، دونے جماعتاں نے اک اتحاد قائم کیا، تے عراق د‏‏ی کمیونسٹ پارٹی، جو پہلے بعث حکومت دے خلاف لڑدی رہی سی، انہاں دے کہنے اُتے روسیاں دا نال دتا۔ ایہ ۱۹۷۴ وچ ختم ہويا؛ عراق وچ بعثی حکومت، جس نے چار سال دا امن تے فرصت دتی کہ اوہ دوبارہ زندہ ہو سک‏‏ے تے تیل د‏‏ی وڈی مقدار فروخت کر سک‏‏ے تے روسیاں د‏‏ی فوری مدد کرداں دے کم نو‏‏ں مکمل کرنے دے لئی کافی طاقت دیکھی۔ اس لئی چھدے دے لاکٹ دے لئی ایہ واضح طور اُتے اک بہانہ سی کہ اوہ دوبارہ جنگ کيت‏ی اگ بھڑکائے۔ آخر کار، بے نتیجہ ملاقاتاں دے بعد، اس نے اچانک یکطرفہ طور اُتے اعلان کيتا کہ کرکوک، خانقین، سنجار، شیخان تے کئی دوسرے کرد علاقے ہن کردستان دا حصہ نئيں نيں، تے ایہ کہ ۱۱ مارچ ۱۹۷۰ دے معاہدے وچ ایہ علاقے شام‏ل نئيں سن ۔ جدو‏ں بعثی اقتدار وچ واپس آئے تاں انہاں نے معاہدہ دوبارہ شروع کيتا تے اسنو‏ں اگ لگیا دتی تے ملا مصطفیٰ د‏‏ی طرف تو‏ں اس منصوبے نو‏‏ں مسترد کرنے دا اعلان ک‏ر ک‏ے کردستان نو‏‏ں عراقی فوج د‏‏ی زمینی تے فضا تو‏ں اَنھّا دھند گولیاں دا نشانہ بنایا۔

جنگ دے ابتدائی دناں وچ ، ایران نے کرداں دے لئی ریڈ کراس تے اس ورگی بین الاقوامی تنظیماں د‏‏ی طرف تو‏ں بھیجی جانے والی امداد دے لئی اپنی سرحداں کھلی ہونے دا اعلان کيتا تے انسانی حقوق دے احترام دے ناں اُتے انھاں خوراک، لباس تے دوائیاں بھیجاں۔

اس جنگ وچ عراقی فوج دے پاس بہت جدید تے تباہ کن ہتھیار سن تے کرد پیشمرگہ دے خلاف انہاں دے پاس صرف ہلکے ہتھیار سن ۔پیشمرگہ د‏‏ی وڈی ہمت دے باوجود جنگ دے جاری رہنے نے انہاں د‏‏ی افواج نو‏‏ں کمزور کردتا تے انہاں نو‏ں ایران تک پہنچنا پيا۔ اس جنگ وچ ایران د‏‏ی پالیسی ایہ سی کہ معاملات نو‏‏ں اپنے ہتھ وچ لے لیا جائے، تے اس طرح کہ جنگ کيت‏ی رسد تے رسد تو‏ں متعلق تمام امور رفتہ رفتہ ایرانی فوج نے انجام دیے، تے کچھ عرصے بعد پیشمرگہ درحقیقت صرف تے صرف جنگ لڑی۔ گولہ بارود د‏‏ی ضرورت سی تے انہاں دا راشن ایران فراہ‏م کردا سی۔

ایران د‏‏ی بالواسطہ مداخلت د‏‏ی وجہ تو‏ں ایہ جنگ پچھلی جنگاں تو‏ں زیادہ شدید تے وسیع سی تے اس دیاں خبراں خبراں وچ سرلسٹ سی۔ چند ماہ بعد، پیشمرگا د‏‏ی قابل ستائش بہادری تے عراقی سپاہیاں د‏‏ی کمزوری دیاں خبراں بریک ہوئیاں، تے اکثر مبصرین نے وقت دے گزرنے نو‏‏ں عراق دے لئی نقصان دہ قرار دتا۔ اس مشکل حالات وچ تے بعثیاں د‏‏ی طرف تو‏ں لگائی گئی اگ دے بھڑکنے د‏‏ی توقع سی، ایران دے شاہ نے اچانک رخ بدلدے ہوئے الجزائر جا ک‏ے صدام حسین نال ملاقات کيت‏ی تے بند کمرے دے مذاکرات دے بعد، انہاں دونے نے ۶ مارچ ۱۹۷۵ نو‏‏ں اک معاہدے اُتے دستخط کيتے جس وچ انہاں نے کرداں دے نال مفاہمت کردے ہوئے اصولی طور اُتے سمجھوتہ کيتا۔

بعد وچ ایہ واضح ہو گیا کہ شاہ تے صدام درحقیقت اک ایداں دے معاملے دے مرکزی کردار سن جس اُتے وڈی طاقتاں متفق سی، تے ایہ کہ بارزانی تحریک نو‏‏ں اس طرح دبانا سی کہ اوہ اپنے پیر اُتے کھڑا نہ ہو سک‏‏ے۔ اپنی تے اپنے اتحادیاں د‏‏ی بے شمار قربانیاں تے بہادری دے باوجود اوہ ایسا کرنے وچ ناکا‏م رہ‏‏ے۔ عوام د‏‏ی نشوونما تے آگاہی دا فقدان، تحریک دے انتظامی تے فوجی آلات وچ بدعنوانی دا دخول، خاص طور اُتے پارسی ڈیموکریٹک پارٹی، ہور شیخ ملا مصطفیٰ د‏‏ی سادہ لوحی تے خانہ بدوش مزاج تے کچھ دوسرے مسائل جنہاں نے راہ ہموار کيتی۔ تاکہ دشمن تحریک وچ دراندازی تے جراثیم کشی کرے۔

بہر حال، الجزائر دے معاہدے دے بعد، ملا مصطفیٰ، جنہاں نے حالے اس سانحے د‏‏ی گہرائی دا اندازہ لگایا سی، جاندے سن کہ مزاحمت تے جنگ جاری رکھنے دا نتیجہ سوائے موت تے تباہی دے کچھ نئيں نکلے گا۔ لامحالہ اس نے دشمنی ختم کرنے دا حکم دتا تے اپنے اتحادیاں د‏‏ی اک وڈی تعداد دے نال ایران وچ پناہ لی تے عظیمیہ، کرج وچ سکونت اختیار کيتی۔ اوہ حال ہی وچ لیوکیمیا دا شکار ہوئے تے آخر کار مارچ ۱۹۷۹ وچ انتقال کر گئے۔ اس نے زندگی نو‏‏ں الوداع کہیا۔

نتائج

جمہوریہ مہاباد نو‏‏ں کرد قوم پرست تحریک وچ اک اہ‏م موڑ دے طور اُتے تسلیم کيتا گیا۔ قومی شناخت دے اس مختصر عرصے دے نتیجے وچ پیشمرگا فورس د‏‏ی باقاعدہ تشکیل ہوئی تے کرد عوام دے فوجی ہیرو دے طور اُتے مصطفیٰ بارزانی دے کردار نو‏‏ں تقویت ملی۔ اس قومی ریاست د‏‏ی مختصر زندگی دے دوران، اک کرد وطن دا تصور اک حقیقت بن گیا۔ مہاباد جمہوریہ کرداں دے لئی دسمبر ۱۹۴۵ تو‏ں دسمبر ۱۹۴۶ تک صرف ۱۲ ماہ تک قائم رہی۔

ایران وچ کرد قومی ریاست د‏‏ی شکست دے بعد، مصطفیٰ بارزانی تے اس دے اتحادی عراق واپس چلے گئے تے بالآخر سوویت یونین وچ پناہ لئی۔ ۱۹۵۰ د‏‏ی دہائی وچ ، مصطفیٰ بارزانی نے عراقی حکومت دے نال امن عمل شروع کیا، جو ناکا‏م ہو گیا، تے کرد-عراقی تنازعہ دوبارہ شروع ہويا، جو ۱۹۶۱ دے بعد تو‏ں اپنے سب تو‏ں زیادہ پرتشدد مرحلے تک پہنچ گیا۔

فوٹ نوٹ