یریوان دی تریخ
یریوان دی تریخ | |
---|---|
دی تریخ | یریوان |
تریخ دیس | |
ملک | آرمینیا |
ترمیم |
جدید یریوان دی تریخ، آرمینیا دے راجگڑھ، دی جڑاں ایریبونی قلعے توں ملدی نيں [۱][۲] اک قدیم یورارٹین قلعہ بند یادگار جس توں جدید شہر یریوان دا ناں وی اخذ کيتا گیا اے۔ [۳][۴][۵] قرون وسطی دے ریکارڈاں وچ یریوان دا ابتدائی حوالہ ۶۰۷ عیسوی نال ملدا اے [۶][۷] آرمینیائی پہاڑیاں دے سب توں تھلے والے حصےآں وچ واقع ایہ شہر گیتار تے ہرزدان ندیاں دے کنارے اُتے واقع اے، [۶] اس دا سب توں مشرقی اختتام ارارات دا میدان (تاریخی طور پر، قدیم آرمینیائی صوبہ ارارات [۸][۹][۱۰] )۔ یریوان دے قرب و جوار وچ کئی قدیم تے قرون وسطیٰ دے آرمینیائی دارالحکومتاں واقع نيں۔ [۱۱] ۱۵ويں صدی دے اوائل توں ایہ شہر صفوی سلطنت دا انتظامی مرکز سی۔ ۱۸ويں صدی دے وسط وچ اسنوں ایریوان خانیٹ دے راجگڑھ دا اعلان کيتا گیا، ۱۹۱۸ وچ - پہلی جمہوریہ آرمینیا دا راجگڑھ تے ۱۹۲۰ وچ - آرمینیائی سوویت سوشلسٹ جمہوریہ دا راجگڑھ۔ ۱۹۹۱ توں، یریوان تیسری جمہوریہ آرمینیا دا راجگڑھ اے ۔[۱۲]
ناں
سودھو"یریوان" ناں دی ابتدا ایریبونی قلعے نال ہوئی اے۔ [۳] [۴] جداں کہ نیو کیسل یونیورسٹی نال تعلق رکھنے والی اک برطانوی اسکالر، این الزبتھ نے نوٹ کيتا اے، کئی آرمینیائی ناواں تے خاندانی ناواں نے یا تاں برقرار رکھیا اے یا انہاں وچ پہلے دے ذیلی حصے دی اک خاص یاد تازہ اے۔ ایریبونی ناں یریوان وچ برقرار رکھیا گیا سی، جداں کہ توشپا توسپا توں مشابہت رکھدی اے۔ [۵] قرون وسطیٰ وچ ایہ شہر یریوان دے ناں توں جانیا جاندا سی۔ [۱۴] 874 AD دے سیوناونک ریکارڈ وچ ، سانوں حوالہ دی اک شکل دے طور اُتے "յԵրեւան" ملدا اے۔ [۱۵] غیر ملکی بولی دے ماخذاں وچ ، ایروان، ایریوان، ریوان، ایریوان، ایریونٹ، ایروان، ایریوان، ریونت دی شکلاں روايتی طور اُتے یریوان دے نال استعمال ہُندیاں سن۔[۱۶]
قدیم دور
سودھوکئی صدیاں توں آباد علاقے وچ اپنے جغرافیائی محل وقوع دے نال، یریوان تاریخی طور اُتے آرمینیا دے سب توں زیادہ زرخیز حصےآں وچوں اک اے۔ [۱۷] عام طور اُتے قبول شدہ نقطہ نظر [۶] ایہ اے کہ اس شہر دا ناں ایریبونی قلعہ توں نکلیا اے، جو کہ اٹھويں صدی ق م وچ تعمیر کيتا گیا سی، اس توں پہلے ولہیم ایلرز نے اپنے ریکارڈ وچ کہیا سی کہ آرمینیائی لفظ وینک (خانقاہ - مترجم دا نوٹ) فعل توں نکلیا اے۔ erewim/erewec (ابھریا، ظاہر ہويا)۔ ایہ رائے ارارات پہاڑ اُتے نوح دی کشتی دے اترنے دے افسانے توں وابستہ لوک اشعار اُتے مبنی سی۔ [۶] اس طرح قدیم افسانے نے شہر دی بنیاد نوح دے زمانے توں منسوب دی سی۔ [۱۸] ۱۷ويں صدی دے آخر وچ یریوان دا دورہ کرنے والے فرانسیسی سیاح ژاں چارڈین نے لکھیا: " آرمینی باشندےآں دے مطابق یریوان دنیا دی قدیم ترین بستی اے ؛ انہاں دے افسانےآں دے مطابق نوح نے سیلاب توں پہلے تے بعد وچ اپنے خاندان دے نال اوتھے رہائش اختیار کيتی سی۔ اوہ پہاڑ جس اُتے کشتی ٹکی ہوئی سی ۔" [۱۹] ٹیلے آرین برڈ اُتے نوشتہ دی دریافت توں بہت پہلے، وان (یریوان دے جنوب مشرقی مضافات) دے آس پاس دی اک چٹان اُتے ارارتو دے بادشاہ ارگیشٹی دے ذریعہ کھدی ہوئی اک ہور نوشتہ توں ایریبونی دے بارے وچ ریکارڈ دستیاب سن ۔ اس وچ Tsupa ( Sophene ) صوبے وچ ۶۰۰٬۰۰۰ جنگجوواں دی دوبارہ آبادکاری دا پیغام سی۔ [۲۰] اس دے نتیجے وچ ، شہر دی بنیاد اُتے ہور نوشتہ جات وی ۷۸۲ ق م وچ دریافت ہوئے سن [۶] اس شہر دے پہلے باشندےآں نے پروٹو-آرمینیائی-لویان-ہورین جڑاں ملیا دتی سی جو بظاہر ایتھے پروٹو-آرمینیائی بولی لے کے آئیاں ۔ [۲۱] Erebuni ارارتو دا اک اقتصادی، سیاسی تے فوجی مرکز سی، جو شمالی پڑوسیاں دے خلاف فوجی مہمات دے دوران اک رہائش گاہ دے طور اُتے کم کردا سی۔ ارارتو دے زوال دے بعد وی ایہ قصبہ قائم رہیا۔ ہخامنشی عہد وچ ، متعدد تعمیر نو دیاں سرگرمیاں انجام دتیاں گئیاں۔ نويں عمارتاں تعمیر کيتیاں گئیاں۔ [۶]
قرون وسطی
سودھوآرمینیائی ذرائع وچ یریوان دا سب توں قدیم حوالہ خطوط دی کتاب وچ ملدا اے۔ ۶۰۷ عیسوی دی اک دستاویز وچ یریوان نال تعلق رکھنے والے اک پادری ڈینیئل دے بارے وچ ریکارڈ موجود اے جس نے ڈیوین دی پہلی کونسل دے دوران کیتھولک ابراہم دے مطالبے اُتے چلسیڈونیائی مذہب نوں ترک کر دتا سی۔ [۶] ایہ معلوم اے کہ اس وقت سینٹ پال تے پیٹر چرچ ، [۶] جو غالباً ۶ويں یا ۷ويں صدی دے اوائل وچ تعمیر کيتا گیا سی، یریوان وچ پہلے توں موجود سی۔ [۲۲] کلیفورڈ ایڈمنڈ بوسورتھ نے یریوان نوں آرمینیائی شہراں وچوں اک دے طور اُتے بیان کيتا اے جو دریائے آراس دی وادی وچ واقع اے، قرون وسطی وچ بہت ساریاں جنگاں تے لڑائیاں دیکھی سی۔ جیمز ہاورڈ جانسٹن نے یریوان دی درجہ بندی انہاں شہراں وچ دی اے جو ستويں صدی دے اوائل وچ بازنطینی-ساسانی جنگاں دے علاقے وچ سن ۔ ستويں صدی دے اک مورخ سیبیوس نے وی آرمینیا اُتے عرب حملے دے سلسلے وچ شہر دا حوالہ [۶][۱۴] ہیریوان (ہور اس دے قلعے) دی شکل وچ دتا۔ " وہ آئے تے ایریوان دے نیڑے جمع ہوئے، قلعے توں لڑے لیکن اس اُتے قبضہ کرنے وچ ناکام رہے ۔" [۲۳] بعد دے دور نال ملن والے ذرائع نے Tsitetsernakaberd نوں یریوان دا مرکزی قلعہ قرار دتا اے۔ ۱۳ويں تے ۱۴ويں صدی دے بازنطینی مورخ جان اسکائیلیٹز نے اسنوں چیلیڈونین دی شکل وچ کہیا اے۔ [۶] ۱۰۴۷ وچ ایہ قلعہ بازنطینیاں دے قبضے وچ سی، [۲۴] تے اس توں کئی سال پہلے، اسنوں ابوالعصر شدادید نے آرمینیائی بادشاہت بغرات توں کھو لیا سی۔ یریوان دی تزویراندی اہمیت اُتے وی آرمینیا دی Bagratid بادشاہی نال ملن والے ریکارڈاں وچ زور دتا گیا اے۔ Hovhannes Draskhanakerttsi نے ۱۰ويں صدی دے اوائل وچ یریوان دے چھوٹے توں قصبے دا حوالہ دتا اے: " اس وقت، اوہ کہندے نيں کہ یریوان دے قاغاقگیوگ [پنڈ توں بدلا ہويا قصبہ] دے آس پاس لڑائی چل رہی سی [۶] جنگ دے حالات آپ نوں انہاں لوکاں نے دسے جنہاں نے اس دی تفصیل پہلے دے دتی سی " [۲۵] ۔ واقعہ دی صحیح تریخ دے بارے وچ کوئی ریکارڈ دستیاب نئيں اے۔ ۱۲ويں صدی دے اک مورخ سیموئیل انیتسی نے ۶۶۰ عیسوی وچ یریوان دے محاصرے دے بارے وچ سابقہ ذرائع دے حوالے دے بغیر لکھدے نيں کہ [۶] دے تحت اک چھوٹا جہا قصبہ سی، اس نے ملک دی اقتصادی ترقی دے سلسلے وچ پڑوسی علاقےآں دے نال تعلقات استوار کيتے سن ۔ ۱۳ويں صدی دے اک ریکارڈ وچ ، ایریوانک دے میکھیتار دا کہنا اے کہ [۲۶] کہ شہزادہ اپیرات نے " … کیچارس بنایا تے ایریانی تک چینل بنایا "۔ [۲۷]
Stepanos Orbelyan نے نويں صدی دے دوسرے نصف توں شروع ہونے والے اک نوشتہ اُتے روشنی پائی اے تے اس وچ یریوان دا حوالہ اے۔ ایہ خیال کيتا جاندا اے کہ سیونک دے شہزادہ گریگور نے اسنوں سیون دے جنوبی ساحل اُتے میکینیٹس مونسٹری وچ قائم کيتا۔ اوربیلیان دا خیال سی کہ یریوان دے انگور دے باغ میکینیٹس دی خانقاہ تے سیوناونک دا تحفہ نيں۔ [۲۹] یریوان دا حوالہ دینے والا قدیم ترین نوشتہ ۸۷۴ عیسوی وچ سیوناونک وچ کندہ کيتا گیا سی [۲۸] یریوان، اک قصبے دے طور پر، ۹۰۱، ۹۸۱، ۱۲۰۱ تے ۱۲۰۴ دے لیپڈری نوشتہ جات وچ وی اس دا حوالہ دتا گیا اے۔ شہر دے وسط وچ سینٹ کٹوگھائیک چرچ دی دیوار اُتے ۱۲۶۴ دے نوشتہ وچ "یریوان" دا ناں محفوظ سی۔ [۳۰]
۱۱ ويں تے ۱۳ويں صدیاں دے درمیان، یریوان اک جاگیردار شہر وچ تبدیل ہو گیا جو پہلے ہی صوبہ کوٹیک دے راجگڑھ دے طور اُتے جانیا جاندا اے۔ وردان دتی گریٹ نے اپنی ۱۳ويں صدی دے وسط "جغرافیہ" وچ کہیا اے: " کوتائک یریوان دا شہر اے جس دا ضلع اے "۔ [۳۱][۱۴] 13ويں صدی دے اختتام پر، آرمینیائی-جارجیائی فوجاں نے آرمینیائی آبادی دی حمایت اُتے بھروسہ کردے ہوئے، ملک دے پورے شمال نوں سلجوک حملہ آوراں توں آزاد کرایا۔ بعد وچ اوتھے جارجیائی پروٹیکٹوریٹ دے تحت زکرید آرمینیا قائم ہويا۔ ۱۳ويں صدی دی پہلی دہائیاں وچ ، یریوان، شمال مشرقی آرمینیا دے ہور شہراں تے قصبےآں تے صوبےآں دے نال، ایوان زکریان تے اس دے بیٹے، اواگ دے زیرِ اقتدار سی۔ [۳۲] قرون وسطی دے دوسرے شہراں دی طرح یریوان وی جاگیردارانہ ملکیت وچ سی۔ آباد کاراں دے زیادہ تر حصے دا استحصال سیکولر یا مذہبی طبقے دے جاگیرداراں نے کيتا۔ ایتھے آزاد کاریگر تے آزاد آباد کار وی سن جو کہ ریاست دے حکمراناں دے لئی کچھ کم کرنے تے مختلف فرائض ادا کرنے دے پابند سن ۔
قرون وسطیٰ دے یریوان دی ثقافتی زندگی دے بارے وچ ریکارڈ وی دستیاب نيں۔ Hovhannes Kozern، ۱۱ ويں صدی دے اک عالم، اک خاص مدت دے لئی شہر دے ممتاز باشندےآں وچ شمار ہُندے نيں۔ اسنوں اک قدیم قبرستان وچ دفن کيتا گیا جسنوں فی الحال کوزرن قبرستان دے ناں توں جانیا جاندا اے۔ [۳۳] Terter Yerevantsi , [۳۴] اک قرون وسطیٰ دا آرمینیائی شاعر، ۱۳ويں صدی دے آخر وچ یریوان وچ پیدا ہويا۔
ان سکےآں نوں دیکھدے ہوئے جو ساڈے زمانے تک زندہ نيں، یریوان وادی آراس دا اک اہم مرکز سی۔ ایہ باردا نوں ڈیوین شہر توں ملانے والے راستے اُتے پيا سی۔ یریوان وچ پگھلے ہوئے دستیاب سکےآں دے ابتدائی نمونے انہاں دی ابتداء منگولیا دے الخاندے دے خاندے توں کردے نيں۔ ایتھے ۱۳۳۳ دا سنہری سکہ اے جو ابو سعید بہادر خان دا سی تے ۱۳۴۴ دا چاندی دا سکہ نوشیروان خان دا سی۔ [۳۵]
۱۴ويں صدی دے اواخر وچ تیمرلان اُتے حملے نے شہر دی ترقی وچ اک سنگین تعطل دا دور شروع کيتا۔ ۱۳۸۷ وچ ، یریوان برباد ہو گیا۔ اس آفت نے ۵۰۰ انسانی جاناں دا دعویٰ کيتا (گریگور خلیٹسی، آفتاں دے کالوفونز)۔ [۳۶] بخیخانوف دے مطابق، ايسے دور وچ تیمرلان نے قاجار قبیلے " امیر تیمور" (ٹیمرلان) دے ۵۰ خانداناں دے نال اس خطے نوں آباد کیتا، ۵۰٬۰۰۰ قاجار خانداناں نوں قفقاز کرائی (اس وقت، روسی سلطنت دا اک انتظامی ڈویژن) وچ منتقل کيتا تے دوبارہ آباد کيتا۔ اوہ یریوان، گنجا، قرہ باغ وچ ، جتھے وقت دے نال نال انہاں دی تعداد ودھدتی گئی۔ انہاں وچوں بوہت سارے قاجار صفویاں دے ماتحت سیاستدان سن تے آرمینیا تے شیروان اُتے حکومت کردے سن [۳۷] ۔ بعد وچ، ترکمان قبیلے قارا قیوونلو تے آق کیونلو دی حکمرانی وچ ، یریوان سیاسی عدم استحکام تے معاشی جمود دے حالات وچ اک اہم ثقافتی مرکز بن گیا۔ ایہ اس دور وچ سی جدوں قارا قونلو دے رہنما، اسکندر نے اوربیلین خاندان دے اک نسل نوں [۳۸] یریوان دا سربراہ مقرر کيتا سی جس دے دائرہ اختیار پورے صوبہ ارارات اُتے سی۔ سولہويں صدی دے اوائل وچ اس شہر نوں صفوی خاندان دے شاہ اسماعیل اول نے فتح کيتا تے کئی سال بعد اسنوں عثمانی سلطان سلیم تے سلیمان نے لگاتار فتح کيتا۔ مشرقی آرمینیا دے باقی حصےآں دی طرح، یریوان کئی دہائیاں تک عثمانیاں تے فارسیاں دے درمیان اختلاف دا اک سیب بنا رہیا۔ [۶]
جدید دور
سودھوشاہ عباس دی جلاوطنی، جسنوں "عظیم سرگن" کہیا جاندا اے، مشرقی آرمینیا دی آبادی وچ ڈرامائی کمی دا باعث بنیا۔ [۴۲] Dariusz Kołodziejczyk لکھدے نيں: " ۱۶۰۳-۵ دی شاندار عثمانی مخالف مہم دے بعد، شاہ عباس نے یریوان تے نخچیوان دے صوبےآں اُتے دوبارہ کنٹرول شروع کر دتا، جو مشرقی آرمینیائی باشندےآں دی بنیادی بستی سی۔ نتیجے دے طور پر، آرمینیائی مذہبی تے ثقافتی زندگی دا وڈا مرکز، Etchmiadzin دا مقدس مقام دوبارہ صفوی سلطنت دی حدود وچ آ گیا۔ اس دے باوجود، ایہ محسوس کردے ہوئے کہ نويں فتح شدہ علاقےآں اُتے اس دی گرفت حالے تک غیر محفوظ اے، عباس نے اک جھلسی ہوئی زمین دی پالیسی نوں لاگو کيتا تے مقامی آبادی، خاص طور اُتے آرمینیائی باشندےآں دی وسطی ایران وچ زبردستی آباد کاری شروع کيتی۔ ".[۴۳] جنگاں، حملےآں تے دوبارہ آبادکاری دے باوجود، آرمینیائیاں نے ۱۷ويں صدی تک مشرقی آرمینیا [۴۴] دی آبادی دی اکثریت بنائی۔ ۱۷ صدی دے اک مورخ جان جانسن اسٹریس دے مطابق، "ایریوان کی آبادی زیادہ تر غریب آرمینیائی سی۔" [۴۵] کڈے گئے آرمینیائی باشندےآں دی زمیناں نوں قاجار دے قبیلے توں آنے والے قزلباش ترکاں تے ہور گروہاں نے دوبارہ آباد کيتا۔ [۴۶]۔۔۔۔ شاہ عباس نے آرمینیائیاں دی درخواستاں اُتے کوئی توجہ نئيں دی۔ اس نے اپنے نکھاراں (وزراء - مترجم دا نوٹ) نوں اپنے پاس بلايا تے انہاں وچوں کچھ نوں ملک دے باشندےآں دے لئی نگران تے درمیانی مقرر کيتا تاکہ ہر شہزادہ اپنی فوج دے نال اک گوار دی آبادی نوں بے دخل تے بے دخل کر سکے۔ امرغان خان[۴۵] نوں یریوان مناسب [صوبہ ارارات] دی [آبادی] تے آس پاس دے کئی گواراں دا انچارج بنایا گیا۔ [۴۱]
۱۶۳۵ وچ ، یریوان اک بار فیر تنازعہ دی وجہ بن گیا۔ آخرکار، ذہاب دے ۱۶۳۹ دے امن معاہدے دے تحت، مشرقی آرمینیا، بشمول یریوان، تقریباً اک صدی تک فارس زون وچ داخل ہويا۔ ۱۰۰ سالہ صفوی حکومت دے بعد یریوان وچ امن تے خوشحالی لوٹ آئی۔ شہر نے کاروان دی سڑکاں اُتے اک وڈے تجارتی مرکز دا اپنا کردار دوبارہ شروع کیتا، جداں کہ مغربی مسافراں دی دوبارہ گنتی توں ظاہر ہُندا اے۔
صفوی ریاست دے زوال دا فائدہ اٹھاندے ہوئے، عثمانیاں نے ۱۷۲۳ وچ یریوان نوں دوبارہ فتح کيتا۔ مؤخر الذکر نے شہر وچ اک چوکی قائم کيتی تے قلعہ نوں بحال کيتا۔ [۴۷] اک دہائی توں زیادہ عرصے تک انہاں نے اپنے گورنر مقرر کيتے تے آبادی اُتے ٹیکس لگایا۔ اک معاصر تریخ دان، ابراہیم یریونتسی نے عثمانیاں دے خلاف آرمینیائی آبادی دی مزاحمت دی تفصیل فراہم کيتی۔ اوہ نادر قلی خان ، مستقبل دے ایرانی شاہ دی قیادت وچ فوجیاں دے ہتھوں شکست اُتے ختم ہوئے تے ۱۷۲۳ دے بعد توں، یریوان فارس دا حصہ بنا رہیا، جو ۱۷۴۷ توں شروع ہونے والے نیم آزاد ایریوان خانات دے مرکز دے طور اُتے کم کردا رہیا۔ مؤخر الذکر اُتے مختلف خاناں دی حکومت سی جو ۱۸ويں صدی دے وسط وچ فارسی بغاوت دے دوران جارجیا دے بادشاہ اراکلی دوم یا پناہ خان تے کارابخ دے ابراہیم خان دے تابع رہے، دونے اپنے اثر و رسوخ نوں ودھانے دی کوشش وچ سن ۔ قفقاز پر. یریوان نوں بعد وچ مشرقی آرمینیا دے سرکاری حاکم آغا محمد خان قاجار تے اس دے جانشین فتح علی شاہ دے تابع کر دتا گیا۔
فارسی تسلط دے زمانے وچ اک عام عمل مختلف خاناں دے شاہاں دی طرف توں Beylerbeys یعنی خطےآں دے گورنراں دی تقرری سی۔ یہ، جوہر وچ ، Chokhur-e-Sa'd یا Erivan Khanate دے انتظامی مرکز دی تخلیق دا باعث بنیا۔ خانیت دا کل رقبہ ۱۲٬۰۰۰ مربع میٹر سی۔ اس دی سرحد شمال وچ جارجیا، مشرق وچ گنجا تے کاراباخ خانات، جنوب وچ صوبہ نخیچیوان خانات تے آذربائیجان تے مغرب وچ سلطنت عثمانیہ توں ملدی اے۔ خانیت نوں پندرہ انتظامی علاقےآں یعنی مغلاں وچ تقسیم کيتا گیا سی۔ آرمینیائی مختلف پیشےآں تے تجارت وچ غالب پوزیشن اُتے فائز سن ۔ اوہ فارسی انتظامیہ دے لئی بہت وڈی اقتصادی اہمیت دے حامل سن ۔ یریوان توں خشک میوہ جات، نمک، چمڑا تے تانبا برآمد کيتا جاندا سی۔ [۴۸] یریوان توں آرمینیائی وی موم فراہم کردے سن، جو شاہی محل وچ وڈے پیمانے اُتے استعمال ہُندا سی۔ [۴۹] ایہ حقیقت بہت اہمیت دی حامل سی کہ Echmiadzin، آرمینیائیاں دا مقدس مقام ، خانیت دے نیڑے سی، کیونجے آرمینیائی ریاست دی غیر موجودگی وچ ، ایہ تمام آرمینیائیاں دے روحانی تے سیاسی مرکز دے طور اُتے کم کردا سی۔ روسی سیاح Fedot Kotov لکھدے نيں: " یریوان توں بہت دور واقع اُچکلیئس اے - جداں کہ آرمینیائی اسنوں کہندے نيں - یا تن گرجا گھر، جداں کہ اسيں روسی، اس جگہ نوں جاندے نيں۔ وہ وڈے تے شاندار سن ۔ پوری سائٹ تے یریوان اک آرمینیائی سلطنت سی۔ ".[۵۰]
اس حقیقت دے باوجود کہ پوری خانیت اُتے خان (جسنوں سردار وی کہیا جاندا اے ) دی حکومت سی، آرمینیائی آبادی ۱۸ويں صدی دے وسط توں ۱۸۲۸ تک، میلک آغامالیان خاندان نال تعلق رکھنے والے یریوان میلک دے براہ راست دائرہ اختیار وچ سی۔ یریوان دی میلکڈم اپنی ابتداء ۱۶۳۹ توں ملدی اے، جس سال عثمانی صفوی جنگ دا عملی طور اُتے خاتمہ ہويا۔ یہ، تمام امکانات وچ ، طویل عرصے تک جنگاں تے حملےآں دے بعد فارسی آرمینیا دی پوری انتظامی تنظیم نو دا حصہ سی۔ "یریوان دے میلک" دا خطاب حاصل کرنے والے خاندان دے پہلے نمائندے میلک آغامل سن ۔ یریوان دے میلکس نے اپنے لوکاں اُتے مکمل انتظامی، قانون سازی تے عدالتی طاقت برقرار رکھی، انہاں دا اختیار پھانسی دے فیصلےآں دے اجراء تک سی (جو سردار دی منظوری توں مشروط سن )۔ اس دے علاوہ، میلک نے فوجی فرائض وی انجام دتے کیونجے یا تاں اوہ یا اس دا مقرر کردہ سردار دی فوج وچ فوجی دستے دی کمان سی۔ خانیت وچ باقی تمام میلک تے پنڈ دے سربراہان (تنوٹر) یریوان دے میلک دی اطاعت کردے سن، تے اس دے زیر کنٹرول مقامی دیہاتاں دے علاوہ، خانیت دے تمام آرمینیائی پنڈ اسنوں سالانہ ٹیکس ادا کرنے دے پابند سن ۔ کوارٹر کونڈ ، جتھے آغامالیان رہائش پذیر سن، شہر دے دس قدیم گرجا گھراں دا گھر سی۔
قاجار دے دور وچ یریوان نے کافی خوشحالی حاصل کيتی۔ شہر دا کل رقبہ ۱٫۶ کلومیٹر ۲ اے، اس دے مضافات تے پارکس تقریباً ۲۸٫۹ کلومیٹر ۲ دے علاقے اُتے بنائے گئے نيں۔ یریوان دا شہری تے تعمیراتی نمونہ مشرق وسطی دے شہراں تے قصبےآں وچ قابل قبول عام اسکیماں تے ڈیزائناں دے مطابق سی۔ شہر نوں چار حلفےآں یا محلےآں وچ تقسیم کيتا گیا سی: شاری، تپا باشی تے دیمیر-بلاگ۔ اس وچ ۱۷۰۰ مکانات، ۸۵۰ دکاناں، ۸-۹ مسیتاں، ست گرجا گھر، ۱۰ حمام، ست کاروان سرائے، پنج چوک، دو بازار تے دو اسکول سن ۔ ماضی توں بچ جانے والی اہم عمارتاں XII صدی دے قرون وسطیٰ دے آرمینیائی گرجا گھر دی چھتاں سی، چار چھوٹے گرجا گھر جو ۱۸ويں صدی دے نيں (سینٹ زوراور، سینٹ ہوہانس ، سینٹ سارکیس تے سینٹ پیٹر اینڈ پال گرجا گھر)۔ دریائے گیتار اُتے ۱۶۶۴ پل تے دریائے ہرزدان اُتے ۱۶۷۹ پل۔ یریوان دی دو سب توں وڈی مسیتاں شیر مسجد (۱۶۸۷ وچ تعمیر کيتی گئی) تے نیلی مسجد (۱۷۷۶ وچ تعمیر کيتی گئی، فارسی حکمرانی دا آخری دور) سی۔ خان دا محل مسجدےآں وچوں اک دے نیڑے واقع سی۔ نیلی مسجد، شاندار خوبصورت ڈیزائن دے نال، شہر دی سب توں وڈی مسجد سی۔
جارجیا دے روس دے نال اتحاد تے پہلی روسی-فارسی جنگ (۱۸۰۴) نے دوبارہ یریوان نوں قفقاز وچ فارسی دفاع دا اک اسٹریٹجک مرکز بنا دتا۔ شہر دا وڈا قلعہ، جو اونچائی اُتے واقع اے تے وڈے پیمانے اُتے دیواراں تے گولہ بارود توں گھرا ہويا اے، اک خاص مدت تک روسی مداخلت دا مقابلہ کردا رہیا۔ ۱۸۰۴ وچ ، جنرل تسسیانوف دی دراندازی نوں عباس مرزا دی قیادت وچ وڈی تعداد وچ فارسی فوج نے پسپا کر دتا۔ ۱۸۰۷ وچ ، روسی فوجیاں نے، جنرل گڈووچ دی قیادت وچ ، شہر اُتے اک ہور حملہ کيتا۔ قلعہ تیزی توں کھڑا رہیا، تے روسیاں نوں ناکامی دا سامنا کرنا پيا۔ روس نے قفقاز دے بقیہ حصے نوں فتح کر ليا جداں کہ ۱۸۱۳ دے معاہدے گلستان وچ فراہم کيتا گیا سی۔ بعد وچ ایریوان، تبریز دے نال، کھوئے ہوئے علاقےآں نوں واپس کرنے دے خواہشمند فارسی فوجیاں دے آپریشن دا مرکز بن گیا۔ دوسری روسی-فارسی جنگ ۱۸۲۶ وچ شروع ہوئی، جس وچ ایریانی دستے حملہ آور روسی قلعےآں دا حصہ سن ۔ ابتدائی طور پر، فارسیاں نوں کامیابی حاصل ہوئی، لیکن جنرل پاسکیوچ دی قیادت وچ روسی توپ خانے دے دستےآں نے بالآخر سردارآباد تے عباس آباد دے قلعےآں تے ایریوان قلعے نوں تباہ کر دتا (جو ۲ اکتوبر ۱۸۲۷ نوں روسیاں دے حوالے کے دتا گیا سی)۔ فارس نے امن دی درخواست کيتی، تے فروری ۱۸۲۸ وچ ترکمانچے دے معاہدے اُتے دستخط کيتے گئے، جس توں ایریوان تے نخیچیوان اُتے روسی کنٹرول قائم ہويا۔ اس دے نتیجے وچ خان دے عہد دا خاتمہ ہويا۔ نويں سرحد آراس ندی دے پار توں گزری۔
۱۸۲۸ وچ روس دے نال اتحاد دے بعد، اس شہر نوں آرمینیائی اوبلاست دا انتظامی مرکز قرار دتا گیا۔ اس نے بعد وچ ۹ جون ۱۸۴۹ نوں تشکیل دتی گئی ایریوان گورنری دے مرکز دے طور اُتے کم کيتا۔ روسی تسلط دے تحت، یریوان درحقیقت ہموار چھتاں والے مٹی دے گھراں دا اک منزلہ شہر رہیا۔ یریوان دی تجارتی تے تزویراندی حیثیت دے نقصان نے اسنوں قفقاز دے کئی دوسرے شہراں وچ جاری اقتصادی ترقی دے عمل توں روک دتا۔ برانڈی فیکٹری، اِٹاں دے کارخانے تے کئی چھوٹے مینوفیکچرنگ یونٹس دے علاوہ، سوویت دور توں پہلے یریوان وچ کوئی صنعت نئيں سی۔ پہلی جنگ عظیم وچ اس شہر نوں شدید نقصان اٹھانا پيا۔ بالشویک انقلاب تے اس دے نتیجے وچ روس وچ خانہ جنگی دے نال نال ۱۹۱۸ وچ جمہوریہ آرمینیا دے قیام دے بعد (اس دے راجگڑھ دے طور اُتے ایریوان دے نال) ایہ شہر آنے والے ڈھائی سالاں دے لئی تمام آرمینیائی امیداں دا مرکز بن گیا۔ . جمہوریہ آرمینیا دے زوال تے اس دے سوویتائزیشن دے بعد، ایریوان (یریوان ۱۹۳۶ توں) ۱۹۳۶ تک نويں سوویت آرمینیا دا مرکز رہیا (ٹرانسکاکیشین سوشلسٹ فیڈریٹو سوویت جمہوریہ دے حصے دے طور پر)۔ یریوان قفقاز دے اہم تکنیکی، تعلیمی، سائنسی-تحقیق تے صنعتی مراکز وچوں سی۔ ایہ شہر آرمینیائی قومی تحریکاں دے نال نال گورباچوف دور وچ ثقافتی تے سیاسی پنر جنم دا مرکز وی بن گیا۔
صدیاں پرانی جنگاں دی وجہ توں یریوان دی آبادی ۱۸۰۴ وچ کم ہو کے ۶۰۰۰ رہ گئی۔ اس عرصے وچ آبادی دا اک وڈا اخراج طفلس دی طرف دیکھیا گیا۔ [۵۱] آخری خان دے دور وچ رہائشیاں دی تعداد وچ وادھا دیکھیا گیا تے ۱۸۲۷ وچ آبادی ۲۰٬۰۰۰ توں تجاوز کر گئی۔ آرمینیائی دستکاری تے تجارت وچ غالب عہدےآں اُتے فائز سن ۔ [۵۲] ایریوان دی آبادی ۱۸۳۱ تے ۱۹۱۳ دے درمیان ۳۰٬۰۰۰ تک ودھ گئی
عصر حاضر
سودھو۱۹۲۶ تک، یریوان وچ اک اندازے دے مطابق ۶۵٬۰۰۰ رہائشی رہندے سن ۔ ۱۹۳۹ تک انہاں دی تعداد ۲۰۵٬۰۰۰ تک پہنچ گئی۔ ۱۹۳۹ تے ۱۹۵۹ دے درمیان، یریوان دی آبادی وچ دو گنیاسے زیادہ وادھا ہويا، جو کہ ۵۱۸٬۰۰۰ بندی اے۔ ۱۹۷۰ وچ ، شہر وچ ۷۷۵٬۰۰۰ رہائشی سن، جنہاں دی تعداد ۱۹۹۰ وچ ودھ کے ۹۶۷٬۲۰۰ ہو گئی۔ شہر دی آبادی وچ ۲۰ويں صدی دے آخر تک ہور وادھا دیکھنے وچ آیا جس دی وجہ سپتک زلزلہ زدہ علاقے توں ہجرت تے آذربائیجان توں آنے والے مہاجرین نيں۔
ہور ویکھو
سودھوحوالے
سودھو- ↑ Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/COinS' not found.
- ↑ ۲.۰ ۲.۱ Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/COinS' not found. سائیٹ غلطی: Invalid
<ref>
tag; name "Словарь современных географических названий" defined multiple times with different content - ↑ ۳.۰ ۳.۱ Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/COinS' not found. سائیٹ غلطی: Invalid
<ref>
tag; name "The Oxford Handbook of Ancient Anatolia" defined multiple times with different content - ↑ ۴.۰ ۴.۱ Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/COinS' not found. سائیٹ غلطی: Invalid
<ref>
tag; name "Marc Van De Mieroop" defined multiple times with different content - ↑ ۵.۰ ۵.۱ Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/COinS' not found. سائیٹ غلطی: Invalid
<ref>
tag; name "Redgate54" defined multiple times with different content - ↑ ۶.۰۰ ۶.۰۱ ۶.۰۲ ۶.۰۳ ۶.۰۴ ۶.۰۵ ۶.۰۶ ۶.۰۷ ۶.۰۸ ۶.۰۹ ۶.۱۰ ۶.۱۱ ۶.۱۲ سائیٹ غلطی: نا منیا جان والا
<ref>
ٹیگ کوئی لکھت نئیں دتی گئی اتے پتےiranicaErevan
لئی۔ - ↑ Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/COinS' not found.
- ↑ Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/COinS' not found.
- ↑ Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/COinS' not found.
- ↑ Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/COinS' not found.
- ↑ Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/COinS' not found.
- ↑ Kettenhofen, Erich; Bournoutian, George; Hewsen, Robert. "Erevan". Encyclopædia Iranica. https://iranicaonline.org/articles/erevan-1.
- ↑ ۱۳.۰ ۱۳.۱ Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/COinS' not found. سائیٹ غلطی: Invalid
<ref>
tag; name "Brosset" defined multiple times with different content - ↑ ۱۴.۰ ۱۴.۱ ۱۴.۲ Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/COinS' not found. سائیٹ غلطی: Invalid
<ref>
tag; name "Hübschmann" defined multiple times with different content - ↑ Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/COinS' not found.
- ↑ Kettenhofen, Erich; Bournoutian, George; Hewsen, Robert. "Erevan". Encyclopædia Iranica. https://iranicaonline.org/articles/erevan-1.
- ↑ Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/COinS' not found.
- ↑ ۱۸.۰ ۱۸.۱ Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/COinS' not found. سائیٹ غلطی: Invalid
<ref>
tag; name "Энциклопедический словарь Брокгауза и Ефрона" defined multiple times with different content - ↑ Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/COinS' not found.
- ↑ Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/COinS' not found.
- ↑ Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/COinS' not found.
- ↑ Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/COinS' not found.
- ↑ Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/COinS' not found.
- ↑ Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/COinS' not found.
- ↑ Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/COinS' not found.
- ↑ Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/COinS' not found.
- ↑ Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/COinS' not found.
- ↑ ۲۸.۰ ۲۸.۱ Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/COinS' not found. سائیٹ غلطی: Invalid
<ref>
tag; name "Alishan" defined multiple times with different content - ↑ Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/COinS' not found.
- ↑ Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/COinS' not found.
- ↑ Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/COinS' not found.
- ↑ Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/COinS' not found.
- ↑ Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/COinS' not found.
- ↑ Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/COinS' not found.
- ↑ Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/COinS' not found.
- ↑ Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/COinS' not found.
- ↑ Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/COinS' not found.
- ↑ Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/COinS' not found.
- ↑ Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/COinS' not found.
- ↑ Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/COinS' not found.
- ↑ Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/COinS' not found.
- ↑ Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/COinS' not found.
- ↑ Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/COinS' not found.
- ↑ Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/COinS' not found.
- ↑ Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/COinS' not found.
- ↑ Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/COinS' not found.
- ↑ Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/COinS' not found.
- ↑ Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/COinS' not found.
- ↑ Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/COinS' not found.
- ↑ Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/COinS' not found.
- ↑ Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/COinS' not found.
- ↑ Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/COinS' not found.