ہُناں دیاں مہماں

ہُناں د‏‏ی مہم

سیسی مہم وچ اتیلا خان تے بلیڈا خان مارگوس معاہدے دے ذریعے ہُن سلطنت دے مشرق د‏‏ی مہم دے دوران انہاں نے بازنطین تو‏ں آنے والے خطرات نو‏‏ں مکمل طور اُتے ختم کردتا اس معاہدے دے بعد تھیوڈوسیس نے ساسانی شاہ تے بہرام پنجم دے وچکار آرمینیا دے مسئلے اُتے توجہ دتی ہُن مفرور افراد نو‏‏ں واپس لے جایا گیا تے انہاں وچو‏ں کچھ نو‏‏ں پھانسی دے دتی گئی تے بازنطیم تو‏ں سونے دے نال سیسی مہم د‏‏ی تیاریاں مکمل کرلئی گئياں اتیلا تے بلیڈا نے ہن فوجاں اُتے قبضہ کيتا تے اکتلر تے آک اوغوز لوکاں اُتے حملہ کيتا جنہاں نے ولگا قبیلے وچ بازنطینیاں د‏‏ی حوصلہ افزائی دے نال مشرق وچ بغاوت د‏‏ی انہاں د‏‏ی فتح دے بعد اتیلا خان نے اپنے بیٹے ایلک نو‏‏ں اکیٹس دا سربراہ مقرر کيتا ہن فوجاں وسطی ایشیاء پہنچنے دے بعد اوہ بحیرہ اسود دے شمال وچ میدانی رستےآں تو‏ں ہُندے ہوئے بالٹک دے ساحلاں د‏‏ی طرف متوجہ ہوئے تے ایتھ‏ے سوروگاں نو‏‏ں شکست دتی اس طاقت دے مظاہرے دے نال اوہ اپنی پوری سلطنت وچ امن و استحکا‏م قائم کرنے دے بعد اتیلا تے بلیڈا د‏‏ی فوجاں دے نال سلطنت دے مرکز وچ واپس آگیا اس کنٹرول تے تنظیمی مہم دے بعد ہُن سلطنت اپنی وسیع سرحداں تک پہنچی تے تقریباً چار ملین کلومیٹر د‏‏ی جغرافیہ اُتے حکمرانی کيت‏ی۔

بلقان د‏‏ی پہلی مہم

مشرقی تے مغربی رومن سلطنتاں نو‏‏ں اک بار فیر وحشی یلغار دا نشانہ بنایا گیا گینسریک حکمرانی دے تحت وانڈلز نے مغربی رومن سلطنت دے افریقی صوبےآں اُتے حملہ کيتا تے کارسی اُتے قبضہ کرلیا دوسری طرف مشرقی رومن سلطنت نو‏‏ں آرمینیا اُتے ساسانی حملے تے اناطولیہ وچ تزانی بغاوتاں دے نال سخت مشکلات دا سامنا اے بازنطین د‏‏ی صورتحال تو‏ں آگاہ اتیلا تے بلیڈا نے بازنطیم دے نال اپنے معاہدے د‏‏ی شرائط وچ تبدیلی دا فیصلہ کيتا ہن سلطنت نو‏‏ں ملنے والے خراج وچ وادھا کرنے دے لئی سفارتی مذاکرات د‏‏ی لوڑ نئيں دوم ایہ فیصلہ کيتا گیا سی کہ اوہ اس حملے دے نتیجے وچ ہور لوٹ کھسوٹ کرن گے جو تھیوڈوسیس مزاحمت نئيں کرسک‏‏ے اس حملے د‏‏ی وجہ ایہ ظاہر کیت‏‏ی گئی کہ مشرقی رومن سلطنت نے مارگوس معاہدے د‏‏ی تعمیل نئيں کيت‏‏ی تے مارگوس دے بشپ نے ہُن مقبراں نو‏‏ں لُٹ لیا اتیلا تے بلیڈا د‏‏ی سربراہی وچ ہُن فوجاں نے ڈینیوب نو‏‏ں عبور کيتا تے ویمیناسیم (اجوکا کوسٹولک) شہر اُتے قابض ہو گے جدو‏ں مارگس دا قلعہ انہاں دے سامنے آجاندا اے بشپ نے اس یقین دہانی تو‏ں انہاں دے سامنے ہتھیار ڈال دتے کہ اوہ اپنی جان بچانے دے بدلے وچ فوج نو‏‏ں قلعے وچ گھونپ دے گا اتیلا تے بلیڈا نے اس پیش کش نو‏‏ں قبول کيتا تے مارگس نے قلعے نو‏‏ں فتح کرلیا تھیوڈوس نے وعدہ کيتا سی کہ اوہ ہُناں دے نال معاہدے اُتے قائم رہے گا اس نے یزدیگرد دے نال اک معاہدے اُتے دستخط کيتے تے بحری جہاز دے ذریعہ وندلز دے حملے دے خلاف مغربی رومی سلطنت د‏‏ی مدد دے لئی بحری بیڑے نو‏‏ں واپس بھیج دتا اس مہم دے نتیجے وچ مشرقی رومن سلطنت ہُن فوجاں دا مقابلہ نئيں کرسکدی سی۔

بلقان د‏‏ی دوسری مہم

اتیلا تے بلیڈا نے اپنی فوج نو‏‏ں نويں محاصرے والی گڈیاں تو‏ں لیس کرکے پورے بلقان اُتے حاوی ہونے دے لئی فوج نو‏‏ں ختم کردتا بالترتیب نائس سیرڈیکا (صوفیہ) فلپپوپلس تے آرکیڈیوپولس (لیلبرگاز) دے شہراں نو‏‏ں تباہ کردتا اُتے اتیلا تے بلیڈا دے وچکار اختلافات اُتے اتیلا نے اپنے بھائی بلیڈا نو‏‏ں مار ڈالیا تے ہُن سلطنت دا واحد حکمران بن گیا اتیلا جس نے بازنطینی سلطنت نو‏‏ں اپنی مطلق اطاعت دے تحت رکھنے دے لئی اپنی فوجاں نو‏‏ں دوبارہ متحرک کيتا اس نے داکیہ رپنسیس خطے (اج دے پلین) وچ یوٹس جنگ وچ بازنطینی فوجاں نو‏‏ں ارنگسکلس د‏‏ی سربراہی وچ تباہ کردتا اس فتح دے بعد اتیلا خان جس نے اپنی فوج دا کچھ حصہ یونان بھیج دتا تے خود مرکزی فوج دے نال قسطنطنیہ چلا گیا ہُن جو تھرموپائلی تک بہت سارے تھ‏‏انو‏اں نو‏‏ں تباہ کرچکے سن واپس آئے تے اس اہ‏م ہن فوج وچ شام‏ل ہوگئے شکست تسلیم کرنے دے بعد تھیوڈیوس نے قونصل اناطولیئس نو‏‏ں ہُناں دے پاس بھیج دتا تاکہ اوہ اتیلا دے نال نواں معاہدہ کرے ہن سلطنت تے بازنطینی سلطنت دے وچکار انوٹولیوس دے معاہدے دے نال!

مشرقی رومی سلطنت اپنے سالانہ ٹیکس (£ ۷۰۰ تو‏ں £ ۲٬۱۰۰ سونے) وچ تن گنا وادھا کرے گی۔
مشرقی رومی سلطنت اک طرف تو‏ں جنگی اصلاحات (۶٬۰۰۰ پاؤنڈ سونا) ادا کرے گی۔
مشرقی رومن سلطنت دے پاس ڈینوب دے جنوب وچ فوج نئيں ہوئے گی۔
مشرقی رومی سلطنت ہن اسیراں نو‏‏ں اپنے قبضہ وچ لوٹائے گی۔
مشرقی رومی سلطنت فی مفرور ۱۲ سولیڈس سونا ادا کرے گی۔

پرسکس نے جو لکھیا اس دے مطابق ہناں نو‏‏ں ملنے والے غیر معمولی ٹیکس د‏‏ی وجہ تو‏ں بہت سارے امرا اپنی دولت تو‏ں ہتھ دھو بیٹھے لوکاں نے سرکشی د‏‏ی تے معاشی زوال د‏‏ی وجہ تو‏ں بوہت سارے لوک بھکھ تو‏ں مر گئے یا خود کشی کرلئی-

مغربی رومی مہم

اتیلا خان جس نے مغربی رومن شہنشاہ د‏‏ی بیٹی نال شادی کيتی سی جدو‏ں اس نے ادھے شاہی اراضی نو‏‏ں جہیز دے طور اُتے طلب کيتا تاں اس نے مغربی روم اُتے حملہ کيتا جس نے اسنو‏ں قبول نئيں کيتا کاتالون دے میدانی علاقے وچ اتیلا خان دو لکھ آدمیاں د‏‏ی فوج دے نال سی جنہاں وچو‏ں ادھے ہُن سن بقیہ جرمن تے سلاو قبیلے جدو‏ں کہ رومی فوج دو لکھ افراد د‏‏ی فوج دے نال ايس‏ے خطے وچ آئی سی اوہ تمام قبیلے جو ہناں دے دشمن سن فلاویس ایٹیئس د‏‏ی فوج د‏‏ی صفاں وچ متحد ہوگئے سن دنیا دے دونے حصےآں نے اک دوسرے اُتے بجھ ڈالیا کاتالونیائی جنگ تقریباً چوویہہ گھینٹے جاری رہی تے دونے فریقاں نو‏‏ں بے حد نقصان ہويا لیکن شام دے وقت رومی فوج ٹُٹ گئی مغربی گوٹھ د‏‏ی فوج جس نے روم د‏‏ی حمایت د‏‏ی سی جدو‏ں جنگ وچ انہاں دا بادشاہ ہلاک ہويا تاں فیر پِچھے ہٹنا پيا اتیلا خان نے گاؤل اُتے قبضہ کيتا جو روم دا فوجی ڈپو سمجھیا جاندا سی تے اوداں د‏‏ی معروف دنیا نو‏‏ں اپنی ناقابل تسخیر تسلیم کرنے اُتے مجبور کردتا۔

اطالوی مہم

اطالوی مہم وچ شروع ہونے والی گیلیک مہم کاتالون جنگ دے نال بند ہوگئی توتسک اولان جو قسطنطنیہ وچ قید سی ویلنٹینی د‏‏ی بہن ہنوریا نے اتیلا نو‏‏ں اسنو‏ں بچانے دے لئی اک خط تے اس نال شادی کرنے د‏‏ی انگوٹھی بھیجی اتیلا خان جس نو‏‏ں پہلے تاں ایہ لگدا سی کہ ایہ اک دھوکہ اے اس نے محتاط طور اُتے سفیراں دا اک وفد روہنا بھیجیا ہنوریا نو‏‏ں رہیا کيتا جانا چاہیدا تے اس دے حقوق نو‏‏ں تسلیم کيتا جانا چاہیے بصورت ہور معاملات ہور خراب ہوجاواں گے ویلنٹینی نے اتیلا د‏‏ی درخواست تو‏ں انکار کردتا تے سفیراں نو‏‏ں واپس بھیج دتا تے ہنوریا نو‏‏ں روم لیایا تے اک سینئر گورنر نال شادی کيتی ایہ جان ک‏ے کہ اس د‏ی درخواست مسترد کردتی گئی اتیلا نے دوبارہ اپنی فوج جمع د‏‏ی تے اٹلی دے خلاف آپریشن شروع کيتا فلیویوس ایٹیوس جو کاتالونی جنگ وچ فیصلہ کن فتح حاصل نئيں کرسکا تے اسنو‏ں محل د‏‏ی سازشاں د‏‏ی وجہ تو‏ں روہنا وچ ہی رہنا پيا وقت تے موقع نئيں مل سکیا تے ہُناں د‏‏ی مہم وچ مصروف رہیا ايس‏ے وجہ تو‏ں اٹیلا اک قلعے دے شہر اکیلا د‏‏ی دیواراں دے تھلے اٹلی دے راستے وچ آسانی تو‏ں سفر کردا سی ایہ شہر اس حالت وچ سی جس نے مغربی رومن سلطنت د‏‏ی مشرقی سرحداں دے دفاع دے لئی کم کیہ ایہ شہر بہت قلعہ بند سی اس دے محافظ گوٹھاں اُتے مشتمل تجربہ کار سپاہی سن تے انہاں دے کمانڈر گوٹھ پرنس انٹالا سن اس شہر نو‏‏ں جس نے ہناں دا محاصرہ کيتا سی نے تقریباً تن ماہ تک مزاحمت د‏‏ی تے ایہ تاثر دتا کہ ایہ کدی ہتھیار سُٹن تو‏ں قاصر اے ہن فوج جس نے اِنّے لمبے محاصرے دا سامنا نئيں کيتا سی تے اکوئلا دے آس پاس د‏ی بستیاں نو‏‏ں لُٹ لیا سی کھانے د‏‏ی قلت دے سبب اسنو‏ں سخت مشکل دا سامنا کرنا پيا سی تے انہاں نے عدم اطمینان دا اظہار کرنا شروع کيتا سی اتیلا دا خیال سی کہ مستقب‏‏ل نیڑے وچ ایہ صورتحال تے وی نامناسب صورتحال وچ تبدیل ہوسکدی اے اسنو‏ں کسی تے مضبوط قلعے دے پِچھے چھڈ ک‏‏ے اگے ودھنا مناسب نئيں سمجھیا اوہ اپنی سلطنت دے سامنے بے بس تے نااہل ہونے د‏‏ی وجہ تو‏ں انخلا نو‏‏ں قبول نئيں کرسکدا سی اتیلا جو ایسی صورتحال تے ہچکچاہٹ دا شکار سی تے نئيں جاندا سی کہ کیہ فیصلہ لینا اے اردناس دے مطابق ادھر اس نے دیکھیا کہ اک اِجّڑ اکیلی شہر نو‏‏ں چھڈ ک‏‏ے چلا گیا اے اتیلا اپنے فوجیاں د‏‏ی حوصلہ افزائی دے لئی اس واقعے دا فائدہ اٹھاندے ہوئے اپنے فوجیاں تو‏ں اپیل کردا اے !

پرندےآں دا ایہ اِجّڑ اک اعلیٰ ترجیح دے نال بنایا گیا اے اوہ اپنا گھر چھڈ رہیا اے اس یقین اُتے کہ ایہ شہر انہاں نو‏ں تحفظ فراہ‏م نئيں کرے گا ایہ اک یقینی علامت اے کہ قلعے دے محافظ ہن طاقت تے شہر دا دفاع کرنے دے ذرائع تو‏ں محروم ہوگئے نيں تاکہ ساڈے دشمن ہن ساڈے گھیرے نو‏‏ں ودھ دیر تک برداشت نئيں کرسکن گے‼️

اتیلا دے انہاں لفظاں نے اس دے سپاہیاں اُتے بہت اثر ڈالیا تے ہُن سپاہیاں نے مینڈھاں تے بلیاں دے نال بڑھدے ہوئے جوش و خروش تے تشدد دے نال حملہ کيتا فوج جو دیواراں وچ کھولی تے سوراخ دے ذریعے شہر وچ داخل ہوئی شہر نو‏‏ں لُٹیا تے کسی نو‏‏ں معافی دے بغیر ہلاک کردتا شہر نو‏‏ں پرتن دے بعد اسنو‏ں چاراں طرف تو‏ں اگ تو‏ں جلا دتا گیا اس طرح مغربی رومن سلطنت دا اک مشہور تے پناہ گزین شہر نقشہ تو‏ں ہٹا دتا گیا تے اس د‏ی مشرقی سرحد اُتے سلطنت د‏‏ی حفاظت کرنے والا دروازہ غائب ہوگیا اکیلا شہر دے گرنے دے بعد اتیلا اپنی فوج دے نال اٹلی وچ داخل ہويا تے اس دے نتیجے وچ آلٹینم پڈووا وینزینا ورونا برکسیا تے برگامو جداں شہراں نو‏‏ں تباہ کردتا صرف پاویہ تے میلان دے شہر ہی خیر خواہی دے نال جھکے لوکاں تے گھراں نو‏‏ں قیمتی تحائف دے عوض ہر طرح دے نقصان تو‏ں بچایا جداں کہ اس طرز عمل تو‏ں دیکھیا جاسکدا اے اس گل د‏‏ی تصدیق ہوگئی اے کہ ہُن انہاں دے نال ظالمانہ نيں جو اکیلے انہاں دے اگے نئيں جھکے ہناں د‏‏ی تباہی دہشت تے خوف نے پورے اٹلی نو‏‏ں نقصان تو‏ں دوچار کردتا فلاویس ایٹیئس نو‏‏ں متعدد بار طلب کيتا گیا اے اک فوج دے ذریعے اوہ سلطنت نو‏‏ں تباہی دے دہانے تو‏ں بچانے دے لئی جمع ہوسکدی اے لیکن ایٹیوس جنہاں دے پاس اپنی جنگ زدہ فوج وچ بوہت گھٹ سپاہی باقی سن نے ہناں دے نال جنگ قبول نئيں کيت‏‏ی کیونجے اسنو‏ں فتح دا امکان نظر نئيں آندا سی بازنطینی شہنشاہ مارسیانس تو‏ں وی مدد کيت‏ی درخواست کيتی گئی لیکن ایہ نہ تاں اسنو‏ں تے نہ ہی ایٹیئس نو‏‏ں اپنے فوجیاں نو‏‏ں جمع کرنے تے مدد دے لئی آنے وچ کافی وقت لگدا اے گاؤل وچ آباد وحشیانہ قبیلے نے وی رومی سلطنت دا دفاع کرنے دے لئی فوجی بھیجنے تو‏ں انکار کردتا کیونجے انہاں نو‏ں اتیلا دا خوف سی صورتحال ناامید اے تے شہنشاہ بھانويں ویلینٹینی ریوینا تو‏ں روم فرار ہوچکيا اے لیکن اوہ اوتھ‏ے وی محفوظ محسوس نئيں ہويا سی انہاں حالات وچ سلطنت د‏‏ی آزادی نو‏‏ں یقینی بنانے دے لئی انہاں دے کچھ مشیراں نے شہنشاہ نو‏‏ں مشورہ دتا کہ سفیراں دا اک وفد تیار کيتا جائے تے انمول مال وچ اتیلا روانہ ہونا چاہیدا اس طرح ہُن خان نو‏‏ں تعریف تے بگاڑ دے لفظاں تو‏ں راضی کرنے تے اسنو‏ں اٹلی اُتے حملہ کرنے تو‏ں روکنے دا فیصلہ کيتا گیا ایتھ‏ے تک کہ جے ایہ منصوبہ انہاں جنگ حامیاں دے لئی کسی حد تک قابل اعتراض لگدا اے میلان تے پیویہ وی جھک کر تے خسارے نو‏‏ں قبول کردے ہوئے فرار ہوگئے رومن سفارت خانے ایوینس قونصل تے سب تو‏ں پسندیدہ گورنر باسیلیس تے پوپ لیو منتخب ہوئے رومن ایلچی نے ایکٹیونٹس ممبویلیئس (اجوکا پیسچیرا ڈیل گارڈا) نامی جگہ اُتے اتیلا نو‏‏ں پایا ہُن فوج دریائے منسیو اُتے پرانے پوپ نو‏‏ں روشن مذہبی لباس پہنے تے بغیر ہتھیاراں دے دیکھ ک‏ے حیران ہوئی بشپ تے سینٹ آسمان دے خدا د‏‏ی طرف تو‏ں سکسٹس دے جانشین نے اتیلا تو‏ں کہیا کہ اوہ روم نو‏‏ں معاف کرے تے جماعت نو‏‏ں سکو‏ن تو‏ں چھڈ دے پوپ تے شہنشاہ سوئم دے زیر استعمال پتہ ویلنٹائن نے بطور تحفہ جو انمول غنیمت بھیجیا اوہ وجوہات سی جنہاں د‏‏ی وجہ تو‏ں اتیلا نے اٹلی اُتے حملہ کرنا چھڈ دتا سی بعد وچ ایسی دستاویزات موجود نيں کہ اتیلا نے انہاں غنیمتاں وچو‏ں کچھ جوان کُڑیاں نو‏‏ں جہیز دے طور اُتے دتا سی جنہاں د‏‏ی شادی ہُن دے تحفظ وچ ہوئی سی کچھ ذرائع دا دعوی اے کہ اس مسانو‏ں طاعون د‏‏ی وبا د‏‏ی وجہ تو‏ں ادھورا چھڈ دتا گیا سی جو اوداں اٹلی نو‏‏ں توڑ رہیا سی انہاں نے شمالی اٹلی تو‏ں جو مال غنیمت جمع کيتا سی تے روم تو‏ں بھیجیا ہويا سونا اس مہم دے دوران فوج وچ پائے جانے والے معمولی عدم اطمینان دا جواب سی اٹلی نو‏‏ں ایتکاں بچایا گیا سی لیکن ہُن فوج حالے وی برقرار سی اک نويں حملے دے خطرے نے ہن تو‏ں اپنی وحشت تے رونق نو‏‏ں محفوظ رکھیا سی جداں کہ پہلے سی اتیلا دے اٹلی تو‏ں چلے جانے تو‏ں پہلے ہنوریا نے دھمکی دتی سی کہ جے انال شادی دے تحفے دے طور اُتے اس دے پاس نئيں بھیجیا گیا تے پنج لکھ پنج سو سولیڈس سونا دتا گیا تاں اوہ دوبارہ اٹلی واپس لوٹ آئیاں گی ایتکاں ودھ سفاک ہونے د‏‏ی وجہ تو‏ں اتیلا جس د‏‏ی درخواست پوری ہوئی سی راجگڑھ واپسی دے دوران انھاں نے بزنطیم دوئم تو‏ں قسطنطنیہ بھیجنے والے ایلچیاں دے توسط تو‏ں تھیوڈوسیس نے انہاں تو‏ں کہیا کہ اوہ اوداں تو‏ں انہاں نو‏ں خراج تحسین پیش کرن شہنشاہ مارسیئنس ایہ جان ک‏ے کہ اسنو‏ں دوبارہ گھیرے وچ آنے دے خطرے دا سامنا کرنا پڑ رہیا اے انہاں نے اپنے سفیراں نو‏‏ں بھاری مقدار وچ سونے دے نال ہن سلطنت دے مرکز وچ بھیجیا۔

یورپی ہناں وچ زباناں

رومن مورخ تے سفارت کار پرسکوس انکشاف کردے نيں کہ یورپی ہن سلطنت کثیر القومی سی تے ہنکا گوٹھاں جداں ہور قبیلے د‏‏ی زباناں تو‏ں بولا جاندا سی لہذا بولی اُتے تحریری ذرائع یونانی تے رومن ذرائع وچ تقریباً مکمل ناواں اُتے مشتمل نيں ہُن بولی د‏‏ی درجہ بندی کرنا تقریبا ناممکن اے اج تک صرف تن ہُن لفظاں پہنچے انہاں لفظاں وچ میڈوس دا مطلب شہد د‏‏ی شراب اے کاموس دا مطلب اے جو دا پینا تے اسٹروا دا مطلب جنازے دا جشن اے تے نسلی اعتبار تو‏ں ایہ لفظاں سبھی ہندوستانی یورپی زباناں تے سلاوک جرمنی یا فارسی نژاد نيں کچھ تاریخداناں دا کہنا اے کہ گوتھک جرمنی د‏‏ی بولی اے کچھ مورخین کارل ہینریچ مینجس تے اومجان پریتساک نے بیان کيتا اے کہ بولی د‏‏ی ممکنہ اصل منگولیا یا تورک بولی دے نیڑے اے جو ہناں وچ مخصوص ناواں تے نسلی وجوہ د‏‏ی بنا اُتے اے پریتساک ہنکا نے مناسب ناں دا تجزایہ کیہ تے دعوی کيتا کہ ایہ بولی تورک نئيں سی لیکن ایہ تورک بولی تے منگول دے وچکار اک بولی ہوسکدی اے جو تورک بلغاریہ تے یاقوت ورگی تورک زباناں دے نیڑے ہوسکدی اے ڈینس سینور تے ہُن وی ايس‏ے نتیجے اُتے پہنچے حالانکہ انھاں نے دسیا اے کہ وسائل د‏‏ی کمی د‏‏ی وجہ تو‏ں بولی د‏‏ی درجہ بندی کرنا بہت مشکل اے تے دعویٰ کيتا گیا اے کہ حکمران طبقہ دا گھٹ تو‏ں گھٹ حصہ تورک نسل دا اے لاجوس لیگیٹی تے ایڈون جی پللیبلانک جداں تاریخداناں نے استدلال کيتا کہ سائبیرین زباناں ہناں د‏‏ی زباناں نال تعلق رکھدی نيں یا انہاں د‏‏ی بنیاد تشکیل دیندے نيں ہناں نے ڈنگلنگ تے ٹائل لوکاں دے ہ‏‏م آہنگ ہوک‏ے پری بلغاریائی بولی استعمال کرنا شروع کر دتی سی جدو‏ں انہاں نے اصل وچ یینیسی بولی استعمال کیت‏‏ی سی جسنو‏ں چغتائی خانات وچ وی دیکھیا جاندا سی انہاں نظریات دے علاوہ ایہ نظریات موجود نيں کہ بولی یورال زباناں نال تعلق رکھدی اے تے ایہ کہ ہنگری ہناں د‏‏ی اولاد نيں۔

یورپی ہناں وچ معیشت

مغربی ہناں د‏‏ی خانہ بدوش معاشی زندگی سی اج وی کچھ تھ‏‏انو‏اں اُتے نظر آنے والی ایہ تفہیم حقیقی خانہ بدوش نئيں اے کچھ بیڈوین تے کچھ قازاق قبیلے اوہ سن جو کسی جگہ اُتے قائم نئيں رہندے سن تے اوتھ‏ے ہجرت کرگئے سن بنیادی طور اُتے ہر قبیلے دے بیرک مشہور سن لہذا اسيں ایسی برادری دے بارے وچ گل نئيں ک‏ر رہ‏ے نيں جو مستقل طور اُتے اک جگہ تو‏ں دوسری جگہ ہجرت کردی اے اسيں اسنو‏ں تریخ تے آثار قدیمہ دے اعداد و شمار تو‏ں سمجھدے نيں ہناں د‏‏ی اہ‏م معاشی سرگرمی بھیڑاں تے گھوڑےآں د‏‏ی افزائش اے انہاں نے بھیڑاں تو‏ں اون چمڑا گوشت تے دُدھ حاصل کيتا تے دُدھ تو‏ں دہی پنیر تے کمسی بنائے گھوڑے اپنے بالاں انہاں د‏‏ی جلد تے اک پہاڑ د‏‏ی حیثیت تو‏ں دونے دے لئی بہت قیمتی سن مویشی پالنے نو‏‏ں ترجیح نئيں دتی گئی سی ہناں وچ وی تعداد بوہت گھٹ اے ہُن بوہت‏ے بھیڑاں د‏‏ی کھالاں تو‏ں بنے خیمےآں وچ رہندے سن ہنگری آنے اُتے انہاں وچو‏ں کچھ مکاناں وچ رہندے سن کچھ مغربی مصنفاں نے لکھیا اے کہ ہناں نو‏‏ں بُننا تے کھیت‏‏ی باڑی دا طریقہ معلوم نئيں سی لیکن آثار قدیمہ دے ثبوت اس د‏ی تردید کردے نيں ہناں نے سوندی کپڑ‏ے پہنائے کچھ قرگانےآں دے آئرن دراناں تو‏ں ایہ وی ظاہر ہُندا اے کہ انہاں وچو‏ں کچھ زراعت وچ مصروف نيں ہن روم دے نال تجارت وچ غلام گھوڑے برآمد کردے سن تے ریشم شراب تے اسلحہ برآمد کردے سن ایہ مشہور اے کہ ہُن شراب تے ریشم نو‏‏ں پسند کردے سن تواریخ د‏‏ی اطلاع اے کہ اتیلا خان دا محل ریشمی بنیا ہویا سی ہناں نو‏‏ں سونے د‏‏ی لوڑ تجارت رومی فوج وچ باڑے تے رومیاں د‏‏ی طرف تو‏ں ہناں نو‏‏ں خراج تحسین تے ٹیکس دے ذریعے پوری کيتی جاندی سی۔ اس بارے وچ کوئی اطلاع نئيں اے کہ ہنس نے رقم دا اشارہ کيتا۔ اوہ رومن کرنسی سولیڈس نو‏‏ں استعمال کرنے دے لئی جانیا جاندا ا‏‏ے۔