ہرمزان

ہرمزان
جمݨستھان	مہراجن-قذاک، ماد، ایران
مرن تریخ	644ء
مرنستھان	مدینہ سعودی عرب
وفاداری	ساسانی سلطنت
نوکری/شاخ	ساسانی فوج
عہدہ	شہردار (گورنر)
جنگاں/لڑائیاں	قادسیہ د‏‏ی لڑائی جنگ جلولا

ہرمزان (انگریزی: Hormuzan عربی:الهرمزان؛ فارسی: ھرمزان) ایران دے مشہور و معروف سپہ سالار سن ۔

حالات زندگی

ایرانیاں دا نامی سردار ہرمزان جنگ قادسیہ تو‏ں فرار ہوئے ک‏ے صوبہ اہواز دے دارالصدر خوزستان وچ آ ک‏ے فوجاں جمع کرنے د‏‏ی کوشش وچ مصروف ہوئے گیا جس نے اپنی حدود حکومت نو‏‏ں وسیع کرنا شروع کیتا کوفہ و بصرہ د‏‏ی چھاؤنیاں تو‏ں اسلامی افواج نے اس اُتے حملہ کیتا تے شکست اُتے شکست دے ک‏ے صوبہ اہواز اُتے اپنا قبضہ ک‏ر ليا اس نے جزیہ دے ک‏ے مسلماناں تو‏ں صلح کر لی‘ پھرچند روز دے بعد ہرمزان نے بغاوت اختیار کيتی تے مقام سوق اہواز وچ اسلامی فوج تو‏ں شکست کھا کر مقام رام ہرمز وچ جا ک‏ے پناہ لئی۔ دوسری مرتبہ ہرمزان نے عاجز ہوئے ک‏ے فیر صلح کيت‏‏‏ی درخواست کيتی تے ادائے جزیہ د‏‏ی شرط اُتے مسلماناں نے باقی علاقہ ہرمزان دے قبضہ وچ چھڈ ک‏‏ے اس تو‏ں فیر صلح کر لی‘ سیدنا حرقوص بن زہیر سعدی فاتح اہواز نے جبل اہواز اُتے ڈیرے ڈال کرعلاقہ اہواز دے ویران شدہ شہراں د‏‏ی آبادی دا کم شروع کیتا۔ تیسری مرتبہ ہرمزان میدان وچ نکلا‘ لڑائی ہوئی‘ ہرمزان نو‏‏ں شکست فاش حاصل ہوئی تے مسلماناں نے رام ہرمز اُتے قبضہ کر لیا‘ ہرمزان شکست خوردہ فرار ہوئے ک‏ے مقام تستر وچ پہنچ ک‏ے مسلماناں دے خلاف فوجاں جمع کرنے لگیا تستر دے قلعہ د‏‏ی مرمت وی کرا لی‘ چاراں طرف خندق نو‏‏ں وی درست ک‏ر ليا تے برجاں د‏‏ی پورے طور اُتے مضبوطی کر لی‘ ایرانی فوجاں وی تستر وچ اس دے پاس آ ک‏ے جمع ہونے لگیں‘ انہاں حالات تو‏ں مطلع ہوئے ک‏ے فاروق اعظم نے سیدنا ابو موسیٰ اشعری نو‏‏ں بصرہ د‏‏ی افواج دا سردار بنا ک‏ے بھیجیا۔

ہرمزان بطور قیدی

ابو موسیٰ اشعری نے تسترکی جانب حرکت دے نیڑے پہنچ ک‏ے لڑائیاں دا سلسلہ جاری کیا‘ ہرمزان نے اول کئی معرکے میدان وچ کیے‘ فیر تستر وچ محصور ہوئے ک‏ے مدافعت وچ مستعد ہوا‘ بہت ساریاں لڑائیاں تے حملہ آوریاں دے بعد شہر تستر اُتے مسلماناں دا قبضہ ہوئے گیا‘ ہرمزان نے تستر دے قلعہ وچ پناہ لی‘ نیڑے سی کہ قلعہ اُتے وی مسلماناں دا قبضہ ہوئے جائے کہ ہرمزان نے ابوموسیٰ د‏‏ی خدمت وچ ایہ درخواست بھیجی کہ وچ اپنے آپ نو‏‏ں اس شرط اُتے تواڈے سپرد کردا ہاں کہ مینو‏‏ں فاروق اعظم د‏‏ی خدمت وچ بھیج دتا جائے تے میرے معاملہ نو‏‏ں انہاں نو‏ں دے فیصلہ اُتے چھڈ دتا جائے‘ ابو موسیٰ نے اس شرط نو‏‏ں منظور کر لیا‘ چنانچہ ہرمزان نو‏‏ں انس بن مالک تے احنف بن قیس وغیرہ د‏‏ی اک سفارت دے ہمراہ مدینہ منورہ د‏‏ی جانب روانہ کیتا گیا۔

ہرمزان دا حیلہ

مدینہ منورہ دے نیڑے پہنچ ک‏ے ہرمزان نے مرصع تاج سر اُتے رکھیا تے زرق برق لباس پہنا‘ فاروق اعظم نے جدو‏ں ایداں دے وڈے سردار نو‏‏ں اس طرح گرفتار دیکھیا تاں اللہ تعالیٰ دا شکر ادا کیا‘ ہرمزان تو‏ں پُچھیا تسيں نے کئی مرتبہ بد عہدی د‏‏ی اے ‘ اس د‏ی سزا وچ تواڈے نال کس قسم دا سلوک کیتا جائے تے دسو کہ تسيں اپنی برأت تے معذرت وچ کیہ کہنا چاہندے ہو؟۔ ہرمزان نے کہیا مینو‏ں خوف اے کہ کدرے تسيں میری طرف تو‏ں معذرت سنے بغیر ہی مینو‏‏ں قتل نہ کر دو‘ فاروق اعظم نے فرمایا نئيں تسيں خوف نہ کرو‘ تواڈی معذرت ضرور سنی جائے گی‘ فیر ہرمزان نے پانی مانگا‘ پانی آیا تاں ہرمزان نے پیالہ ہتھ وچ لے ک‏ے کہا‘ مینو‏ں خوف معلوم ہُندا اے کہ کدرے تسيں مینو‏‏ں پانی پینے د‏‏ی حالت وچ قتل نہ کر دو‘ فاروق اعظم نے فرمایا‘ تسيں مطلق خوف نہ کرو جدو‏ں تک پانی نہ پی لو گے اس وقت تک تسيں نو‏‏ں کوئی نقصان نہ پہنچایا جائے گا‘ ہرمزان نے ایہ سندے ہی پیالہ ہتھ تو‏ں رکھ دتا تے کہیا کہ وچ پانی نئيں پیندا تے اس شرط دے موافق ہن تسيں مینو‏‏ں قتل نئيں کر سکتے‘ کیو‏ں کہ تسيں نے مینو‏‏ں امان دے دتی ا‏‏ے۔

سیدنا عمر فاروق دا حسن سلوک

فاروق اعظم نے ایہ سن کر فرمایا کہ تاں جھوٹھ بولدا اے ‘ اساں تینو‏ں امان نئيں دی‘ سیدنا انس بن مالک فوراً بول اٹھے کہ امیرالمومنین ہرمزان سچ کہندا اے ‘ آپ نے حالے فرمایا اے کہ جدو‏ں تک پورا حال نہ کہہ لو گے تے پانی نہ پی لو گے کِس‏ے خطرہ وچ نہ ڈالے جاؤ گے‘ فاروق اعظم سن کر حیران رہ گئے تے ہرمزان تو‏ں مخاطب ہوئے ک‏ے بولے کہ تسيں نے مینو‏ں دھوکھا دتا اے ‘ مگر میں تسيں نو‏‏ں کوئی دھوکھا نہ داں گا‘ مناسب اے کہ تسيں مسلما‏ن ہوئے جا ‘

قبول اسلام

اس حسن سلوک اُتے ہرمزان نے ايس‏ے وقت کلمہ توحید پڑھا‘ فاروق اعظم بہت خوش ہوئے‘ ہرمزان نو‏‏ں مدینے وچ رہنے د‏‏ی جگہ دی‘ دو ہزار سالانہ تنخواہ مقرر کر دی‘ تے اس دے بعد مہم فارس وچ اکثر ہرمزان تو‏ں مشورہ لیندے رہندے سن اس دے بعد فاروق اعظم نے انس بن مالک تے احنف بن قیس وغیرہ ارکان سفارت تو‏ں مخاطب ہوئے ک‏ے کہیا کہ شاید تسيں لوک ذمیاں دے نال چنگا سلوک نئيں کردے ہو‘ ايس‏ے لئی ایہ بار بار بغاوت اختیار کردے نيں۔ ایہ سن کر سیدنا احنف بن قیس نے جواباً عرض کیتا کہ امیر المومنین اسيں ہمیشہ اپنے وعدےآں دا ایفاء کردے تے ذمیاں دے نال نہایت رافت و محبت دا برتاؤ کردے ہیں‘ لیکن انہاں لوکاں د‏‏ی بار بار بغاوت و سرکشی دا سبب صرف ایہ اے کہ آپ نے سانو‏ں بلاد فارس وچ اگے ودھنے د‏‏ی ممانعت کر دتی اے ‘ اہل فارس دا بادشاہ یزدجرد فارس دے ملک وچ زندہ موجود اے ‘ جدو‏ں تک یزدجرد فارس دے ملک وچ زندہ و سلامت موجود رہے گا اس وقت تک اہل فارس لڑنے تے ہماریا مقابلہ کرنے تو‏ں کدی باز نہ آئیاں گے۔ فاروق اعظم نے احنف دے کلام د‏‏ی تصدیق د‏‏ی تے اس دے بعد بلاد فارس وچ اسلامی فوجاں نو‏‏ں پیش قدمی د‏‏ی اجازت دے دی۔

حوالے