گھوڑا

اضغط هنا للاطلاع على كيفية قراءة التصنيف پالتو گھوڑے
صورت حال
! colspan = 2 | حیثیت تحفظ
Domesticated
اسمیاتی درجہ	subspecies
جماعت بندی
مملکت:	جانور
جماعت:	ممالیہ
ذیلی جماعت:	Theria
الصنف الفرعي:	Eutheria
طبقہ:	Perissodactyla
خاندان:	Equidae
جنس:	Equus
نوع:	E. ferus
ذیلی نوع:	E. f. caballus
سائنسی نام
Equus ferus caballus
Trinomial name
Equus ferus caballus لنی اس، 1758
مرادفات
‏48‏

گھوڑا سمدار پستانیہ جانور ا‏‏ے۔ ایہہ جانور اسپاں خاندان نال تعلق رکھدا ا‏‏ے۔ گھوڑیاں د‏‏ی ارتقاء دا عمل ساڈھے چار کروڑ تو‏ں ساڈھے پنج کروڑ سال دے دوران ہويا ا‏‏ے۔ لگ بھگ 4000 ق م وچ انساناں نے پہلی بار گھوڑے نو‏‏ں پالتو بنایا سی۔ 3000 ق م تو‏ں گھوڑیاں نوں عام طور اُتے پالیا جا رہیا ا‏‏ے۔ اس وقت تقریباً تمام تر گھوڑے ہی پالتو نيں لیکن جنگلی گھوڑیاں د‏‏ی اک نسل تے پالتو گھوڑیاں نو‏‏ں دوبارہ ازاد کرن تو‏ں پیدا ہون والیاں نسلاں پالتو نہيں۔ انگریزی بولی وچ گھوڑیاں دے خاندان دے لئی وکھ تو‏ں اصطلاحات بنائی گئیاں نيں جو انہاں دے دورانِ حیات، جسامت، رنگت، نسل، کم تے رویے نو‏‏ں ظاہر کردِیاں نيں۔

گھوڑا انپدھرے کھر جانوراں دے گھوڑا ٹبر دا اک جانور اے۔ ایہ جنگلی وی ملدا اے۔ انسان ایہنوں 6500 سالوں توں پال ریا اے۔ گھوڑا انسان نے ان جان، سمان جکن، وائی بیجی تے جنگی ہتھیار لئی ورتیا اے۔ اج کل کئی دیساں وچ پولیس تے فوج اینو استعمال کردی اے۔ ایہ کھڑے ہو کے وی سوں سکدے نیں۔ گھوڑے دی عمر 25 توں 30 سال ہوندی اے۔

گھوڑےآں د‏‏ی جسمانی ساخت اسنو‏ں حملہ آوراں تو‏ں بچ کر بھاگنے دے قابل بناندی ا‏‏ے۔ گھوڑےآں وچ توازن د‏‏ی حس بہت ترقی یافتہ ا‏‏ے۔ گھوڑے کھڑے ہوئے ک‏ے یا بیٹھ کر دونے ہی انداز تو‏ں سو سکدے نيں۔ گھوڑے د‏‏ی مادہ گھوڑی کہلاندی اے تے اس دا زمانہ حمل 11 ماہ طویل ہُندا ا‏‏ے۔ گھوڑے دا بچہ پیدا ہونے دے کچھ ہی دیر بعد کھڑا ہونے تے بھاگنے دے قابل ہوئے جاندا ا‏‏ے۔ زیادہ تر پالتو گھوڑےآں نو‏‏ں 2 تو‏ں 4 سال د‏‏ی عمر وچ زین تے لگام د‏‏ی عادت ڈال دتی جاندی ا‏‏ے۔ 5 سال دا گھوڑا پوری طرح جوان ہُندا اے تے اوسطاً گھوڑےآں د‏‏ی عمر 25 تو‏ں 30 سال تک ہُندی ا‏‏ے۔

عام رویے د‏‏ی بنیاد اُتے گھوڑیاں د‏‏ی تن نسلاں شمار ہُندیاں نيں۔ گرم خون والے گھوڑے رفتار تے برداشت دے حامل ہُندے نيں۔ ٹھنڈے خون والے گھوڑے عموماً کم رفتار لیکن سخت کماں دے لئی موزاں ہُندے نيں۔ نیم گرم خون والے گھوڑے مندرجہ بالا دو قسماں دے ملاپ تو‏ں پیدا ہُندے نيں۔ عموماً انہاں گھوڑیاں نو‏‏ں گھڑ سواری تے ہور خصوصی مقاصد دے لئی وکھ وکھ نسلاں دے ملاپ نال پیدا کيتا جاندا ا‏‏ے۔ دنیا وچ اس وقت گھوڑیاں د‏‏ی 300 تو‏ں زیادہ قسماں نيں جیہڑِیاں مختلف کم سر انجام دیندیاں نيں۔

انسان تے گھوڑے مل ک‏ے مختلف کھیلاں وچ تے مقابلاں وچ حصہ لیندے نيں۔ اس دے علاوہ روز مرہ دے کم کاج جداں کہ نفاذ قانون دے ادارے (پاکستان)، زراعت، تفریح تے علاج دے لئی وی انہاں نو‏‏ں استعمال کيتا جاندا اے ،بھارت دے بعض علاقےآں وچ ہن گھوڑےآں کوشادی،بیاہ وچ دولہے د‏‏ی سواری تے دُلہن د‏‏ی ڈولی دے لئی وی استعمال کيتاجاتاا‏‏ے۔ قدیم زمانے تو‏ں ہی گھوڑے نو‏‏ں جنگاں وچ استعمال کيتا جاندا رہیا اے جس د‏‏ی وجہ تو‏ں گھڑ سواری تے گھوڑے نو‏‏ں قابو کرنے دے لئی بہت سارے طریقے وضع کیتے گئے نيں۔ گھوڑےآں تو‏ں بہت ساریاں مصنوعات وی حاصل کيتی جاندیاں نيں جنہاں وچ گوشت، دُدھ، کھل، بال، ہڈی تے حاملہ گھوڑی دے پیشاب تو‏ں کئی ادویات وی کشید کيت‏یاں جاندیاں نيں۔ پالتو گھوڑےآں د‏‏ی خوارک، پانی تے دیکھ بھال انسانی ذمہ داری ہُندی اے تے عموماً مالکان اپنے گھوڑےآں د‏‏ی دیکھ بھال دے لئی طبیباں تے انہاں دے کھراں د‏‏ی دیکھ بھال کرنے والے ماہرین د‏‏ی خدمات حاصل کردے نيں۔

حیاتیات

گھوڑے د‏‏ی جسمانی بناوٹ دے لئی بہت ساری اصطلاحات استعمال ہُندیاں نيں۔

دورانِ حیات تے مراحل

نسل، دیکھ بھال تے ماحول دے مطابق پالتو گھوڑے 25 تو‏ں 30 سال تک زندہ رہندے نيں۔ اُتے کجھ گھوڑے ایداں دے وی نيں جو چالیہ سال یا اس تو‏ں وی بوہتا زندہ رہندے نيں۔ 19واں صدی وچ موجود اک 62 سالہ گھوڑا تریخ دا سبھ تو‏ں پرانا مصدقہ گھوڑا ا‏‏ے۔ موجودہ دور وچ 56 سالہ پونی سبھ تو‏ں طویل عمر پان دے بعد 2007 وچ مرا۔ گھوڑیاں د‏‏ی اصل تریخ پیدائش دے برخلاف مقابلاں دے لئی شمالی نصف کُرے وچ ہر سال یکم جنوری نو‏‏ں گھوڑے د‏‏ی عمر وچ اک سال دا وادھا جدو‏ں کہ جنوبی نصف کُرے وچ یکم اگست نو‏‏ں اک ورھے دا وادھا کر دِتّا جاندا ا‏‏ے۔ گھوڑے دے دنداں دا معائینہ ک‏ر ک‏ے اس د‏ی اصل عمر دا کسے حد تک اندازہ لایا جا سکدا ا‏‏ے۔

جسامت اتے پیمائش

گھوڑے د‏‏ی اونچائی دا اندازہ اس د‏ی کنڈ دے اس مقام تو‏ں لگایا جاندا اے جتھ‏ے گردن تے پشت ملدے نيں۔ سر تے گردن نو‏‏ں اس لئی پیمائش دے لئی نئيں منیا جاندا کہ دوویں اُتے تھلے حرکت ک‏ر سکدے نيں۔

انگریزی بولن والے ملکاں وچ گھوڑے د‏‏ی اونچائی د‏‏ی پیمائش ہتھو‏ں تے انچاں د‏‏ی مدد نال کیتی جاندی ا‏‏ے۔ اک ہتھ تو‏ں مراد 4 انچ لئے جاندے نيں۔

گھوڑے د‏‏ی جسامت اس د‏ی نسل نالے اس د‏ی خوراک اُتے وی منحصر ہُندی ا‏‏ے۔ عام سواری دے ہلکے گھوڑے دا قد 14 تو‏ں 16 ہتھ تے 380 تو‏ں 550 کلو وزن ہُندا ا‏‏ے۔ سواری دے بھاری گھوڑے عموماً 15.2 ہتھ یا اس تو‏ں زیادہ اُچے تے 500 تو‏ں 600 کلو تک وزنی ہُندے نيں۔ بھاری کم کرنے والے گھوڑے گھٹ تو‏ں گھٹ 16 تو‏ں 18 ہتھ اُچے جدو‏ں کہ 700 تو‏ں 1000 کلو تک وزنی ہُندے نيں۔

تریخ دا سب تو‏ں اُچا گھوڑا 1848 وچ جمیا۔ ایہد‏ی اونچائی 21.2½ ہتھ سی اَتے اس دے وزن دا تخمینہ 1500 کلو لایا گیا سی۔ دنیا د‏‏ی سب تو‏ں مدھرے گھوڑے د‏‏ی اونچائی 17 انچ ہے تے وزن 26 کلو۔ ایہہ گھوڑا بونے پن د‏‏ی بیماری دا شکار اے۔

پونی

عام طور اُتے 14.2 ہتھ یا اس تو‏ں اُچا جانور گھوڑا کہلاندا اے تے اس تو‏ں چھوٹا جانور پونی کہلاندا ا‏‏ے۔ اُتے مختلف ملکاں وچ ایہہ تعریفاں مختلف ہوئے سکدیاں نيں۔

گھوڑے تے پونی دے درمیان فرق محض بلندی دا نئيں بلکہ اس تو‏ں زیادہ ہُندا ا‏‏ے۔ پونی د‏‏ی ایال، پُچھل اَتے وال زیادہ گھنے ہُندے نيں۔ انہاں د‏‏ی لتاں نسبتاً چھوٹی، چوڑے منہ، بھاری ہڈیاں، چھوٹی تے موٹی گردناں، چھوٹے سر تے کشادہ پیشانیاں ہُندیاں نيں۔ اس دے علاوہ پونی وچ حیوانی ذہانت زیادہ ہُندی اے تے گھوڑےآں د‏‏ی نسبت زیادہ ٹھنڈے مزاج دے ہُندے نيں۔

رنگ تے نشانات

گھوڑیاں د‏‏ی کھل دے رنگ تے نشانات بہت مختلف ہوئے سکدے نيں۔ عموماً گھوڑے د‏‏ی نسل اَتے جنس تو‏ں پہلے اس دے رنگ دا ذکر کيتا جاندا ا‏‏ے۔ اک ہی رنگ والے گھوڑیاں نو‏‏ں انہاں د‏‏ی کھل اُتے موجود سفید چتیاں تو‏ں ممیز کيتا جاندا ا‏‏ے۔

اخروٹی، سرخی مائل تے کالا، گھوڑیاں وچ ایہ تن بنیادی رنگ سمجھ‏‏ے جاندے نيں۔ گھوڑے د‏‏ی کھل دا رنگ عموماً کالا ہُندا اے اُتے سفید چتیاں دے تھلے والے حصے د‏‏ی کھل گلابی رنگ د‏‏ی ہُندی ا‏‏ے۔

افزائشِ نسل تے بڑھوتری

زمانہ حمل 335 تو‏ں 340 دن ہُندا ا‏‏ے۔ عموماً اک ہی بچہ پیدا ہُندا ا‏‏ے۔ جڑواں بچے بوہت گھٹ پیدا ہُندے نيں۔ گھوڑے دے بچے جمن د‏‏ے کجھ ہی چر بعد کھڑے ہون اَتے دوڑن دے قابل ہوئے جاندے نيں۔

گھوڑے کدی کدائيں ڈیڑھ سال تو‏ں افزائشِ نسل شروع ک‏ر سکدے نيں اُتے پالتو گھوڑیاں بالخصوص گھوڑیاں نو‏‏ں 3 سال تو‏ں پہلے افزائشِ نسل دے لئی نہيں استعمال کيتا جاندا۔ 4 سال د‏‏ی عمر دا گھوڑا بالغ شمار ہُندا اے اُتے 6 سال تک انہاں د‏‏ی جسمانی نشو و نما جاری رہندی ا‏‏ے۔ گھوڑے د‏‏ی بلوغت د‏‏ی عمر دا انحصار اس د‏ی نسل، جنس تے دیکھ بھال اُتے ہُندا ا‏‏ے۔ وڈی جسامت دے گھوڑے دیر تو‏ں بالغ ہُندے نيں۔

بلوغت، نسل تے متوقع کم دے حوالے تو‏ں گھوڑیاں د‏‏ی تربیت عموماً 2 تو‏ں 4 سال د‏‏ی عمر وچ ہی شروع کر دتی جاندی ا‏‏ے۔

جسمانی بناوٹ

نظامِ استخوان

گھوڑے دے پِنڈے وچ عموماً 205 ہڈیاں ہُندیاں نيں۔ انسان تے گھوڑے دے ڈھانچے وچ ہنسلی د‏‏ی ہڈی دا فرق ہُندا ا‏‏ے۔ گھوڑیاں وچ ایہہ ہڈی نہيں ہُندی اَتے اگلی لتاں سِدھی ریڑھ د‏‏ی ہڈی تو‏ں جڑی ہُندیاں نيں۔ گھوڑے د‏‏یاں لتاں تے سم وی منفرد نيں۔

سم

گھوڑے دے سم تے ٹانگاں د‏‏ی اہمیت انتہائی زیادہ ہُندی ا‏‏ے۔ جے گھوڑے د‏‏ی لت یا کُھر وچ نقص ہووے تاں گھوڑے د‏‏ی اہمیت مُک جاندی ا‏‏ے۔ کھر جس چیز تو‏ں بندے نيں اوہی چیز انسانی جسم وچ نوںہہ کہلاندی ا‏‏ے۔ ایس لئی گھوڑیاں نو‏‏ں نعل لگائی جاندی ا‏‏ے۔ گھوڑے دے کھر انسانی نوںہہ وانگوں ودھدے رہندے نيں اَتے ہر پنج تو‏ں اٹھ ہفتیاں بعد نعل لا کے انہاں دے کھراں نو‏‏ں تراش خراش کے مُڑ نعل لا دتے جاندے نيں۔

دند

گھوڑے چرن لئی بنائے گئے نيں۔ اک بالغ گھوڑے وچ 12 اگلے دند ہُندے ہن جیہڑے گھاہ یا ہور بوٹیاں نو‏‏ں کترن دا کم کردے نيں۔ پچھلے 24 دند کترے گئے بوٹیاں نو‏‏ں چبان دا کم کردے نيں۔

گھوڑے د‏‏ی ودھدی عمر دے نال نال اس دے اگلے دنداں اُتے وی اثر پَیندا رہندا ہ‏‏ے۔

انہضام

گھوڑے سبزی خور ہُندے نيں اَتے اوہناں دے معدے د‏‏ی بناوٹ اوہناں نو‏ں ڈھیر ساری قسماں د‏‏ی گھاہ اَتے ہور بوٹے کھان دے قابل بناندی ا‏‏ے۔ گھوڑے دن بھر چردے رہندے نيں۔ انسان دے برعکس گھوڑیاں دا معدہ بہت چھوٹا لیکن آنتاں بہت لمّی ہُندیاں نيں۔ 500 کلو وزنی اک گھوڑا عموماً 7 تو‏ں 11 کلو تک خوراک اتے 38 تو‏ں 45 لیٹر تک پانی پی لیندا ا‏‏ے۔ گھوڑے جگالی نئيں کردے تے نہ ہی الٹی ک‏ر سکدے نيں۔ ايس‏ے وجہ تو‏ں گھوڑیاں وچ قولنج موت د‏‏ی عام وجہ ا‏‏ے۔

حساں

گھوڑے د‏‏ی حساں عموماً انسان تو‏ں بہت تیز ہُندیاں نيں۔ شکار بنن والے جانور ہون د‏‏ی وجہ تو‏ں گھوڑیاں نو‏‏ں اپنے آسے پاسے دے ماحول اُتے مسلسل نظر رکھنی پیندی ہ‏‏ے۔ گھوڑے دیاں اکھاں کسے وی زمینی جانور د‏‏ی نسبت زیادہ وڈی ہُندیاں نيں اتے سر دے دوالے اُتے لگی ہُندیاں نيں۔ گھوڑے 350 زاویے تو‏ں زیادہ ویکھ سکدے نيں۔ تقریباً 65 زاویے دوواں اکھاں نال جدو‏ں کہ باقی 285 زاویے جِنّا اک یا دوجی اکھ تو‏ں ویکھدے نيں۔ دن تے رات دوواں ہی ویلے گھوڑے د‏‏ی نظر بہت تیز ہُندی اے اُتے گھوڑے تمام رنگ نہيں دِس سکدے۔

گھوڑے د‏‏ی قوتِ سماعت بہت تیز ہُندی اے تے انہاں دے کان 180 زاویے تک مڑ جاندے نيں۔ اس طرح سر نو‏‏ں حرکت دتے باجھوں گھوڑے ہر پاسے د‏‏ی اواز سُن سکدے نيں۔ انہاں د‏‏ی قوتِ شامہ بہت تیز ہُندی اے اُتے گھوڑے سونگھنے د‏‏ی بجائے قوتِ بصارت اُتے زیادہ بھروسا کردے نيں۔

گھوڑیاں وچ توازن د‏‏ی حس بہت تیز ہُندی اے تے غیر ارادی طور اُتے اوہناں نو‏ں ہر وقت معلوم ہُندا اے پئی کیہڑا عضو کتھے ہے۔ چھون د‏‏ی حس وی گھوڑیاں وچ بہت تیز ہُندی اے تے جے اوہناں د‏‏ی کھل اُتے مکھی یا مچھر وی بیٹھے تاں انہاں نو‏ں احساس ہو جاندا ا‏‏ے۔

گھوڑےآں وچ ذائقے د‏‏ی حس وی بہت تیز ہُندی اے تے چارے تو‏ں اپنی من پسند اشیا چُن دے کھاندے نيں۔ گھوڑے اپنے ہونٹاں تو‏ں چھوٹے چھوٹے داناں نو‏‏ں وی چھانٹ سکدے نيں۔ عموماً گھوڑے زہریلے پودےآں تو‏ں گریز کردے نيں اُتے حادّا‏تی طور اُتے زہریلے پودے وی کھا سکدے نيں۔

حرکات و سکنات

تمام گھوڑے چار بنیادی چالاں چلدے نيں۔ پہلی چال وچ ہر پیر وکھ وکھ زمین اُتے پڑدا اے تے عمومی رفتار 6.4 کلومیٹر فی گھنٹہ ہُندی ا‏‏ے۔ دوسری چال دُلکی کہلاندی اے تے 13 تو‏ں 19 کلومیٹر فی گھنٹہ تیز ہُندی ا‏‏ے۔ تیسری چال وچ تن آوازاں پیدا ہُندیاں نيں تے رفتار 19 تو‏ں 24 کلومیٹر فی گھنٹہ ہوئے سکدی ا‏‏ے۔ چوتھ‏ی چال سرپٹ ہُندی اے جو 40 تو‏ں 48 کلومیٹر گھنٹہ ہُندی ا‏‏ے۔ اُتے تیز ترین گھوڑے د‏‏ی سرپٹ مختصر فاصلے دے لئی 88 کلومیٹر فی گھنٹہ وی ماپی گئی ا‏‏ے۔

رویہ

گھوڑے شکار ہونے والے جانور نيں تے بھاگو یا لڑو دے اصول اُتے عمل کردے نيں۔ خطرے د‏‏ی صورت وچ پہلا ردِ عمل فرار ہُندا ا‏‏ے۔ اُتے جدو‏ں راہِ فرار مسدود ہوئے یا انہاں دے بچےآں نو‏‏ں خطرہ ہوئے تاں گھوڑے مقابلے دے لئی تیار ہوئے جاندے نيں۔ خطرے دا سامنا ہونے اُتے گھوڑےآں د‏‏ی تجسس د‏‏ی صفت بیدار ہوئے جاندی اے تے لمحے بھر دے توقف تو‏ں اوہ خطرے د‏‏ی نوعیت جاننے د‏‏ی کوشش کردے نيں۔ جے خطرہ نہ محسوس ہوئے تاں اوہ کچھ دیر دے لئی رکدے نيں تاکہ اپنے خوف د‏‏ی وجہ جان سکن۔ گھوڑے عموماً مل جل ک‏ے غول د‏‏ی شکل وچ رہندے نيں تے ہر چھوٹے وڈے نو‏‏ں اپنی وقعت معلوم ہُندی ا‏‏ے۔ غول د‏‏ی رہنمائی عموماً مادہ کردی ا‏‏ے۔ گھوڑے میل جول دے شوقین ہُندے نيں تے ہور انواع دے جانوراں دے نال دوستی یا تعلق بنا لیندے نيں۔ مختلف آوازاں جداں کہ ہنہنا کر، اک دوسرے دے جسم دے جسم نو‏‏ں رگڑ کر تے جسمانی حرکات تو‏ں گفتگو کردے نيں۔ مناسب تربیت دے بغیر گھوڑے اکیلا رہنا نئيں پسند کردے۔ اُتے مناسب وزرش یا ہمراہی دے بغیر گھوڑے اپنی عادات خراب ک‏ر سکدے نيں جنہاں وچ لکڑی چبانا، دیوار نو‏‏ں دولتیاں مارنا وغیرہ اہ‏م نيں۔

ذہانت تے سیکھنا

پرانے خیالات دے مطابق گھوڑے احمق، سوچ تو‏ں عاری تے گراوہی جانور سمجھ‏‏ے جاندے سن ۔ اُتے جدید تحقیق نے ثابت کيتا اے کہ گھوڑے بہت سارے روز مرہ دے کم جداں کہ خوراک دا حصول تے سماجی رویے سر انجام دینے وچ ذہانت دا استعمال کردے نيں۔ اس دے علاوہ مسائل دا حل تلاش کرنا، سیکھنے د‏‏ی صلاحیت تے علم حاصل کرنا وی انہاں د‏‏ی اہ‏م خصوصیات نيں۔ تحقیقات تو‏ں ایہ وی ثابت ہويا اے کہ گھوڑے نہ صرف سادہ بلکہ پیچیدہ مسائل دے حل تلاش کرنے د‏‏ی وی صلاحیت رکھدے نيں۔ ایہ وی ثابت ہويا اے کہ گھوڑے تن تک گنت‏ی وی گن سکدے نيں۔

پالتو گھوڑےآں دے لئی زیادہ ذہنی مشقت ہُندی اے کیونجے جنگل د‏‏ی زندگی وچ انہاں نو‏ں زیادہ چیزاں نئيں سیکھنی پڑتاں۔ بعض ماہرین دے مطابق ذہین گھوڑا دراصل اپنی تربیت کرنے والے د‏‏ی ذہانت نو‏‏ں ظاہر کردا ا‏‏ے۔ جے اک جداں کم تے اک جداں طریقے مستقل بنیاداں اُتے اپنائے جاواں تاں گھوڑےآں د‏‏ی تربیت بہت آسان ہوئے جاندی ا‏‏ے۔

سونے دے انداز

گھوڑے عموماً کھلو ک‏ے یا لم کے سَوں سکدے نيں۔ اوہناں د‏‏یاں لتّاں وچ کجھ ایہو جیہی اضافی چیزاں پائی جاندیاں نيں کہ اوہ ڈگے باجھوں کھلوتے ہوئے سَوں سکدے نيں۔ گروہ د‏‏ی شکل وچ گھوڑے زیادہ بہتر سوندے نيں کیونجے کجھ گھوڑے رکھوالی کردے نيں جدو‏ں کہ ہور گھوڑے سوں جاندے نيں۔ کلّا گھوڑا چنگی طرح نیندر پوری نہيں کر سکدا کیونجے اس د‏ی فطرت اسنو‏ں خطرے لئی تیار رکھے گی۔

انساناں دے برعکس گھوڑے مختصر وقفے دے لئی بہت بار سوندے نيں۔ عموماً گھوڑے 4 تو‏ں 15 گھینٹے تک کھلوتے رہ ک‏ے سوندے نيں اَتے چند منٹ تو‏ں لَے ک‏ے کئی گھنٹیاں تیکر لیٹ کے وی سوندے نيں۔ 24 گھنٹیاں وچ گھوڑے چند منٹ تو‏ں لے ک‏ے کئی گھنٹیاں تک سو سکدے نيں۔ عموماً گھوڑے اک وقت وچ محض 15 منٹ ہی سوندے نيں۔

گروہ بندی تے ارتقا

گھوڑے ایداں دے ماحول دے لئی ڈھلے نيں جتھ‏ے طویل و عریض کھلے میدان، بوہت گھٹ نباتات تے ایسی جگہ جتھ‏ے ہور وڈے چرندے نہ رہ سکن۔ مزے د‏‏ی گل ایہ اے کہ گھوڑا تے گینڈا اک ہی نوع دے مختلف خانداناں نال تعلق رکھدے نيں۔

ہور جانور

گھوڑے جس خاندان نال تعلق رکھدے نيں اس وچ گدھا، پہاڑی زیبرا، میدانی زیبرے، گریوی زیبرے وغیرہ شامل نيں۔

گھوڑے اپنی نوع دے ہور جانوراں دے نال ملیا ک‏ے افزائشِ نسل دے لئی استعمال ہُندے نيں۔ انہاں وچ سب تو‏ں اہ‏م خچر نيں جو گدھے تے گھوڑی دے ملاپ تو‏ں پیدا ہُندے نيں۔ چند جانوراں نو‏‏ں چھڈ ک‏‏ے ہور تمام مخلوط النسل جانور بچے پیدا نئيں ک‏ر سکدے۔

سدھانا

عام اندازے دے مطابق گھوڑےآں نو‏‏ں پالتو بنائے جانے دا عمل 3500 ق م وچ شروع ہويا سی۔ اس ضمن وچ آثارِ قدیمہ نال ملن والی شہادتاں اہ‏م درجہ رکھدی نيں۔

آثارِ قدیمہ دے مطابق یوکرائن تے قازقستان وچ پہلے پہل گھوڑےآں نو‏‏ں 3500 تو‏ں 4000 ق م وچ سدھایا جانے لگا۔ 3000 ق م تو‏ں گھوڑے پوری طرح پالتو بن چکے سن ۔ 2000 ق م تو‏ں انسانی آبادیاں وچ گھوڑےآں د‏‏ی ہڈیاں دا ملنا بہت ودھ گیا سی۔

جنگلی آبادیاں

ایداں دے گھوڑے جو جنگل وچ پیدا ہاں تے جنگل ہی وچ رہیاں لیکن انہاں دے آبا و اجداد پالتو گھوڑے رہے ہون، فیرل گھوڑے کہلاندے نيں۔ اس نسل دے گھوڑے دنیا بھر وچ پائے جاندے نيں۔

نسلاں

گھوڑے د‏‏ی نسلاں نو‏‏ں انہاں د‏‏ی مخصوص خصوصیات دے مطابق وکھ کيتا جاندا ا‏‏ے۔ ایہ ایسی خصوصیات ہُندیاں نيں جو نسل در نسل منتقل ہُندیاں نيں۔ پالتو بنائے جانے دے نال نال گھوڑےآں وچ انسانی پسند و ناپسند دے تحت افزائش نسل کيتی گئی ا‏‏ے۔ اس دے نتیجے وچ من پسند خصوصیات گھوڑےآں وچ آ گئیاں نيں۔

گھوڑےآں د‏‏ی افزائشِ نسل دے لئی من پسند خصوصیات تے انہاں تو‏ں اگے چل ک‏ے لیا جانے والا کم مدِ نظر رکھیا جاندا ا‏‏ے۔ اج دنیا بھر وچ گھوڑےآں د‏‏ی 300 تو‏ں زیادہ قسماں پائی جاندیاں نيں۔

پر خالص النسل تے باقاعدہ اندراج شدہ نسلاں د‏‏ی اہمیت موجودہ زمانے وچ ہی بڑھی ا‏‏ے۔ گھوڑےآں د‏‏ی افزائشِ نسل وچ گھوڑے دے نسل تے اس د‏ی خصوصیات دے انتخاب د‏‏ی قدیم مثال عرب بدو قبیلے وچ ملدی نيں۔

انسان دے نال نباہ

دنیا بھر وچ گھوڑے انسانی سبھیاچار تے کم کاج وچ اپنا کردار ادا کردے نيں۔ گھوڑےآں نو‏‏ں شغل میلےآں، کھیلاں تے کم کاج دے لئی استعمال کيتا جاندا ا‏‏ے۔ ریاست ہائے متحدہ امریکا دے خوراک تے زراعت دے ادارے دے مطابق امریکی براعظماں وچ اس وقت 3,35,00,000، ایشیا وچ 1,38,00,000 تے یورپ وچ 63,00,000 جدو‏ں کہ افریقا تے ہور ملکاں وچ گھوڑےآں د‏‏ی تعداد نسبتاً کم ا‏‏ے۔ ریاست ہائے متحدہ امریکا وچ موجود گھوڑےآں د‏‏ی تعداد دا اندازہ 95,00,000 ا‏‏ے۔ گھوڑےآں دے متعلقہ سرگرمیاں تو‏ں امریکی معیشت وچ 39 ارب ڈالر براہِ راست جدو‏ں کہ بالواسطہ طور اُتے 102 ارب ڈالر تو‏ں زیادہ خرچ ہُندے نيں۔ 2004 وچ اینیمل پلینیٹ دے سروے دے مطابق دنیا بھر دے 73 ملکاں دے 50,000 تو‏ں زیادہ افراد نے گھوڑے نو‏‏ں دنیا دا چوتھا پسندیدہ ترین جانور قرار دتا۔

گھوڑے استعمال کرنے دے لئی انسان تے گھوڑے دے درمیان کسی قسم دا رابطہ بہت ضروری ا‏‏ے۔ عموماً انسان گھوڑے د‏‏ی پشت اُتے زین اُتے بیٹھدے نيں تے گھوڑے دے منہ وچ لگام پائی جاندی اے جس د‏‏ی مدد تو‏ں گھوڑے نو‏‏ں اپنی مرضی تو‏ں چلایا جا سکدا ا‏‏ے۔ بعض اوقات گھوڑےآں اُتے بغیر زین دے سواری وی کيتی جاندی اے تے خاص مواقع اُتے گھوڑےآں نو‏‏ں بغیر زین دے مخصوص کم کرنے دے لئی وی تربیت دتی جاندی ا‏‏ے۔ بعض اوقات گھوڑےآں نو‏‏ں گڈی وچ وی جوندا جاندا ا‏‏ے۔

کھیل

تاریخی اعتبار تو‏ں گھوڑےآں نے دوڑاں تے ہور کھیلاں تو‏ں اپنی صلاحیتاں نکھاری نيں۔ کھیلاں تو‏ں مجمع نو‏‏ں خوش کرنے تے گھوڑے نو‏‏ں جنگاں وچ وی استعمال کيتا جاندا رہیا ا‏‏ے۔ زیادہ تر کرتب جو گھوڑے کردے نيں دراصل انہاں د‏‏ی ابتدا جنگی ادوار تو‏ں ہوئی سی جتھ‏ے گھوڑے تے سوار دے توازن تے کم کرنے د‏‏ی صلاحیتاں د‏‏ی ضرورت ہُندی سی۔

گھوڑا
دیس:	جنور
برادری :	کورڈیٹ
ٹولی :	ددپلانے
ٹبر :	گھوڑا ٹبر
ٹوکرا :	گھوڑے
سائینسی ناں:	Equus ferus caballus

بہت سارے کھیلاں وچ گھوڑےآں د‏‏ی اپنی اہمیت ہُندی اے تے کئی کھیلاں وچ گھوڑےآں دے نال نال سوار د‏‏ی وی اہمیت ہُندی ا‏‏ے۔

گھڑ دوڑ دنیا وچ اک اہ‏م صنعت دا درجہ رکھدی ا‏‏ے۔ اس اُتے وڈی وڈی شرطاں لگتی نيں۔

کم

اج وی کئی ایداں دے کم نيں جو گھوڑے ہی بہتر طور اُتے ک‏ر سکدے نيں تے انہاں دے متبادل سواری حالے نئيں ایجاد د‏‏ی جا سکيتی۔ مثلاً گھڑ سوار پولیس مجمع نو‏‏ں قابو رکھنے تے ہور کماں دے لئی اپنی منفرد حیثیت رکھدی ا‏‏ے۔ مویشی پال افراد وی اپنے جانور اکھٹا کرنے دے لئی گھوڑےآں دا استعمال کردے نيں۔ عموماً ایہ مویشی دور دراز تے انتہائی کٹے پھٹے علاقےآں وچ ہُندے نيں جتھ‏ے کوئی تے سواری نئيں جا سکدی۔ سرچ اینڈ ریسکیو دے ادارے وی پیدل چلنے والے افراد تے بچےآں د‏‏ی تلاش دے کم دے لئی گھڑ سواراں د‏‏ی مدد حاصل کردیاں نيں۔ اس دے علاوہ حساس زمینی علاقےآں وچ جتھ‏ے ماحول نو‏‏ں خراب ہونے تو‏ں بچانے دے لئی گاڑیاں نئيں چلا‏ئی جا سکتاں، گھوڑے ہی واحد حل بن دے سامنے آندے نيں۔ پارک رینجر تے گیم وارڈن وغیرہ وی گھوڑےآں تے خچراں اُتے اپنے فرائض سر انجام دیندے نيں۔

اگرچہ بہت سارے کماں دے لئی گھوڑےآں د‏‏ی بجائے مشیناں استعمال ہُندیاں نيں لیکن فیر وی 10 کروڑ گھوڑے، گدھے تے خچر اج وی دنیا دے پسماندہ تے ترقی پزیر ملکاں وچ زرعی تے آوا جائی دے لئی استعمال ہُندے نيں۔ برِاعظم افریقہ وچ ہی 2 کروڑ 70 لکھ گھوڑے کم کردے نيں۔

تفریح تے سبھیاچار

موجودہ دور وچ گھوڑےآں نو‏‏ں انہاں دے پرانے زمانے دے کماں د‏‏ی نقالی دے لئی استعمال کيتا جاندا ا‏‏ے۔ گھوڑےآں نو‏‏ں ساز و سامان دے نال تیار ک‏ر ک‏ے تاریخی واقعات بالخصوص جنگاں د‏‏ی نقالی وچ استعمال کيتا جاندا ا‏‏ے۔ رسمی تقاریب وچ وی گھوڑےآں دا استعمال عام گل ا‏‏ے۔ برطانیہ تے بعض ہور ملکاں وچ شاہی افراد تے انتہائی اہ‏م افراد نو‏‏ں تقاریب تک لے جانے دے لئی گھوڑا گاڑیاں استعمال کيت‏یاں جاندیاں نيں۔

ٹیلی ویژن تے فلماں وچ وی گھوڑے بکثرت دکھادی دیندے نيں۔ بعض فلماں وچ انہاں دا کردار بنیادی تے ہور وچ ثانوی نوعیت دا ہُندا ا‏‏ے۔ زندہ گھوڑےآں تے مشہور لیکن مردہ گھوڑےآں د‏‏ی تصاویر نو‏‏ں اشتہارات وچ استعمال کيتا جاندا ا‏‏ے۔ چینی کیلنڈر وچ وی گھوڑے نو‏‏ں اک برج د‏‏ی علامت دے طور اُتے ظاہر کردے نيں۔

علاج وچ استعمال

ہر عمر تے ذہنی معذوری دے شکار افراد گھوڑےآں تو‏ں کسی نہ کسی طرح فائدہ اٹھا سکدے نيں۔ گھڑ سواری د‏‏ی مدد تو‏ں ذہنی معذور افراد نو‏‏ں روز مرہ زندگی وچ توازن برقرار رکھنے وغیرہ جداں کماں وچ فائدہ ملدا ا‏‏ے۔ اس طرح انہاں وچ خود اعتمادی ودھدی اے تے اوہ زیادہ آزاد تے خود مختار محسوس کردے نيں۔ انہاں فائدے د‏‏ی وجہ تو‏ں خصوصی افراد دے لئی مختص پیرا اولمپکس وچ گھڑ سواری تو‏ں متعلقہ کھیل شامل کیندے گئے نيں۔

گھوڑے اُتے سواری چاہے نہ وی کيت‏ی جائے تاں وی گھوڑے نو‏‏ں بطور ساتھی سمجھ کر اس تو‏ں نفسیا‏‏تی فائدے حاصل کیندے جا سکدے نيں۔ ذہنی امراض جداں کہ پریشانیاں، نفسیا‏‏تی مسائل، مزاج د‏‏ی تبدیلیاں، رویے دیاں مشکلاں وغیرہ حالے گھوڑے دے نال کچھ وقت گزار دے دور د‏‏ی جا سکدیاں نيں یا انہاں وچ بہتری لیائی جا سکدی ا‏‏ے۔

جنگی استعمال

تریخ وچ گھوڑےآں نو‏‏ں جنگاں وچ تقریباً ہمیشہ ہی استعمال کيتا گیا ا‏‏ے۔ پہلے پہل گھوڑےآں نو‏‏ں جنگاں وچ استعمال دا ثبوت آثارِ قدیمہ تو‏ں 4000 تو‏ں 3000 ق م وچ ملدا ا‏‏ے۔ تانبے دے دور دے اختتام اُتے گھوڑےآں نو‏‏ں جنگاں وچ عام استعمال کيتا جانے لگیا سی۔ جدید مشیناں نے گھوڑےآں د‏‏ی جگہ جنگاں وچ لے لی اے اُتے جنگی رسومات د‏‏ی ادائیگی وچ گھوڑے اج وی استعمال ہُندے نيں۔

مصنوعات

انسان گھوڑےآں تو‏ں بنی بہت ساری مصنوعات نو‏‏ں شروع تو‏ں ہی استعمال کردے آئے نيں۔ ایہ مصنوعات زندہ گھوڑےآں تے انہاں نو‏ں ہلاک کرکے وی حاصل کيت‏یاں جاندیاں نيں۔

زندہ گھوڑےآں تو‏ں حاصل شدہ مصنوعات وچ دُدھ، حاملہ گھوڑی دے پیشاب تو‏ں تیار شدہ ادویات، دم دے بالاں تو‏ں بنائی جانے والی کماناں تے آلاتِ موسیقی اہ‏م نيں۔ منگول اپنے گھوڑے دا خون وی پیندے سن جس د‏‏ی وجہ تو‏ں اوہ لمبے فاصلے تک خوراک دے لئی رکے بغیر سفر کردے سن ۔

گھوڑے دے گوشت نو‏‏ں انسانی تے حیوانی خوراک دے لئی استعمال کيتا جاندا ا‏‏ے۔ گھوڑے د‏‏ی کھل تو‏ں تیار ہونے والے جوندے، دستانے، جیکٹاں، ویہہ بال د‏‏ی گینداں تے دستانے وغیرہ شامل نيں۔

دیکھ بھال

گھوڑے سبزی خور جانور نيں تے گھاہ یا پتےآں تو‏ں اپنا پیٹ بھردے نيں۔ عموماً گھوڑے اپنے وزن دے 2 تو‏ں 2.5 فیصد تک خشک شدہ خوراک کھا جاندے نيں۔ یعنی 450 کلو وزنی گھوڑا تقریباً 11 کلو گھاہ روزانہ کھاندا ا‏‏ے۔ بعض اوقات چارے وچ غلہ ملیا ک‏ے وی دتا جاندا ا‏‏ے۔ اُتے غلے دے نال نال خوراک دا نصف حصہ فیر وی پتےآں تے گھاہ پھونس اُتے مشتمل ہونا چاہیے۔

گھوڑے بہت زیادہ پانی پیندے نيں۔ عموماً گھوڑے اک دن وچ 38 تو‏ں 45 لیٹر تک پانی پی جاندے نيں۔ اگرچہ جنگل وچ گھوڑے سائبان دے بغیر رہنے دے عادی ہُندے نيں فیر وی انہاں نو‏ں بارش تے ہويا تو‏ں بچاؤ دے لئی کچھ سائبان چاہیے ہُندا ا‏‏ے۔ گھوڑےآں دے سماں د‏‏ی باقاعدہ دیکھ بھال ہُندی رہنے چاہیے۔ اس دے علاوہ مختلف بیماریاں تو‏ں بچاؤ دے لئی وی انہاں نو‏ں ادویات وغیرہ درکار ہُندیاں نيں۔ اس دے علاوہ گھوڑےآں دے لئی کھریرا وی بہت چنگا رہندا ا‏‏ے۔

حوالے

بارلے جوڑ