گرو ارجن دیو
گرو ارجن دیو سکھاں دے پنجویں گرو سن۔ اوناں نوں 1 ستمبر 1581 چ گرو بنایا گیا۔ اوہ 15 اپریل 1560 چ کوندوال چ جمیا۔ اوہ گرو رام داس تے بی بی بھانی دے سب تون نکے پتر سن۔ بی بی بھانی گرو امر داس دی تعی سی۔
گرو ارجن دیو نے دے ویلے امرتسر دا بننا پورا ہویا۔ اونے ترن تارن تے کرتارپور وی وساۓ۔ ادی گرنتھ نون کٹہا کرنا گرو ارجن دیو دا وڈا کم سی۔ گرو نے سکھ مت دا پرچار کرن ليی مسند بناۓ۔ لنگر چلاں تے گردواریاں نون سمبالن ليی سکھاں تے دسواں ٹیکس لایا۔ 30 ميی 1606 نوں گرو لھور چ جہانگیر دے کہن تے مار دتا گیا۔
جیون
سودھوشری گورو ارجن دیوَ جی دا جنم چوتھے گورو گورو رام داس دے گھر ماتا بیبی بھانی جی دی ککھوں 19 ویساکھ، سمت 1620 (15 اپریل، 1563 ای.) نوں گوئندوال وکھے ہویا۔ بچپن دے مڈھلے 11 سال آپ جی نے اپنے نانا سری گورو امرداس جی دی دیکھ-ریکھ ہیٹھ گزارن دے نال-نال آپ جی نے نانا گورو توں گورمکھی دی ودیا دی مہارت حاصل کیتی، دیوناگری پنڈ دی دھرم شالہ توں سکھی، سنسکرت دا گیان پنڈت بینی کولوں، گنت ودیا ماما موہری جی توں حاصل کیتی اتے آپ جی نوں دھیان لگاؤن دی ودیا آپ جی دے ماما جی، بابا موہن جی نے سکھائی۔
سری گورو امرداس جی دا سچکھنڈ واپسی دا سماں نیڑے آ جان کرکے تیجے گورو صاحب جی نے 1 ستمبر، 1574 چوتھے گورو رام داس جی نوں گرگدی بخشش کیتی، بابا بڈھا جی نے گریائی تلک دی رسم ادا کیتی، اسے دن ہی سری گورو امرداس جی جوتی جوتِ سمائے، اس توں بعد سال 1574 وچ ہی سری گورو رام داس، سری گورو امرداس جی دے عاشِ نوں پورا کرن لئی اپنے تنوں پتراں پرتھی چند، سری مہاں دیوَ اتے سری (گورو) گرو ارجن دیو جی نوں نال لے کے گورو کے چکّ (امرتسر) آ گئے؛ سبھ توں پہلی سیوا جو سری گورو امرداس جی دے سمیں سنتوکھسر دی چل رہی سی، اس نوں ارمبھیا اتے جس ٹاہلی ہیٹھ بیٹھ کے آپ جی سیوا کروایا کردے سن، اجکل اتھے گرودوارہ ٹاہلی صاحب سشوبھت ہے۔
پھر سری گورو رام داس جی نے سنّ 1577 وچ پنڈ تنگ دے زمینداراں نوں 700 اکبری موہراں دے کے پنج سو وگھے زمین گورو کے چکّ والی تھاں پراپت کیتی سی، جس دا نام بعد وچ چکّ رام داس پے گیا۔ اسے سال سری گورو رام داس جی نے دکھبھنجنی بیری والے تھاں اک سروور دی کھدوائی آرمبھی، جس نوں بعد وچ سری گورو ارجن دیوَ جی نے سمپورن کیتا۔ اس سروور دا نام اپنی دورئندیشی نال امرت سر رکھیا۔ اس توں ہی اس نگر دا نام امرتسر پیا۔
ویاہ،پتر دی دات تے گریائی
سودھوسری گورو ارجن دیوَ جی دا ویاہ 23 ہاڑ سمت 1636 نوں مو پنڈ (تحصیل پھلور) دے وسنیک سری کشن چند جی دی سپتری ماتا گنگا جی نال ہویا، اس ویلے آپ جی دی عمر 16 سال دی سی۔جد ماتا گنگا جی من وچ پتر پراپتی دی اچھا لے بابا بڈھا جی لئی ہتھیں پرشادا تیار کرکے ،بیڑ صاحب پجے تاں پرشاد چھکن لگیاں پرسنّ چت مدرا وچ ہوئے بابا جی دے وردان نال ماتا گنگا جی دی ککھوں 21 ہاڑ سمت 1652 (19 جون 1595) نوں چھویں گورو، سری گورو ہرگوبند صاحب یودھا پتر دا جنم ہویا۔
ادھر سری گورو رام داس جی نے اپنے نکے سپتر سری گورو ارجن دیوَ جی دی دھرم پرتی لگن، پیار، ستکار، سبھاء وچ نمرتا آدی دے گناں نوں دیکھدے ہوئے 1 ستمبر 1581 نوں جوتی جوتِ سماؤن ویلے سری گوئندوال صاحب وکھے، بابا بڈھا صاحب جی ہتھوں گریائی دا تلک بخشش کیتا اتے آپ چوتھے گورو اسے دن ہی جوتی جوتِ سما گئے۔ اس وقت سری گورو ارجن دیوَ جی دی عمر 18 سال دی سی۔ دستاربندی دی رسم توں بعد آپ جی اکتوبر مہینے سری امرتسر آ گئے۔
ہرمندر صاحب تے ہور گوردواریاں دی ستھاپنا
سودھوگرگدی تے براجمان ہو کے آپ جی نے دھرم پرچار دے نال-نال گورو رام داس جی ولوں ارمبھے کارجاں نوں نیپرے چاڑھنا شروع کیتا۔ سنگتاں دے نال-نال بابا بڈھا جی اتے بھائی سالھو جی نوں ایہناں کماں لئی جتھیدار تھاپیا اتے نال ہی آپ جی نے دور-دور تک گرسکھی نوں پرچاریا۔ آگرے توں چل کے گورو صاحب دے درشناں ہت بھائی گرداس جی امرتسر وکھے 1583 دے آرنبھ وچ گورو صاحب نوں ملے۔ سری گورو ارجن دیوَ جی ولوں آرمبھی سنّ 1586 ای. وچ سنتوکھسر گرودوارہ صاحب دی سیوا وچ بھائی گرداس جی نے اہم یوگدان پایا، سکھی نوں مضبوط کرن لئی گورو صاحب جی نے 3 جنوری، 1588 (ماگھی والے دن) سری گورو ارجن دیوَ جی نے سری ہرمندر صاحب دی نیہہ رکھن دا پوتر کم مسلمان فقیر سائیں میاں میر (پورا نام مئیین-ال-اسلام) توں کروایا۔ سری ہرمندر صاحب دے چارے پاسے دروازے رکھواؤن دا گورو صاحب دا منتوَ سارے دھرماں نوں برابر دا ستکار دینا سی۔ سروور وچ براجمان سری ہرمندر صاحب دی مورت اتے دن-رات ہندا گربانی دا کیرتن سن کے اتے اچرج نظارے تکّ کے دیکھن والے دے من وچ اجیہا سوال پیدا ہے کہ کی اس توں اگے وی کوئی سچکھنڈ ہے؟
1590 تک گورو صاحب سری ہرمندر صاحب دی سیوا وچ رجھے رہے اتے اسے ہی سال گورو صاحب نے 15 اپریل 1590 ای. بابا بڈھا جی دے ارداسا سودھن اپرنت ترن تارن سروور دی نیہہ رکھی، کیونکہ سکھی دے اصول ہن، آپ ترنا اتے دوجیاں نوں تارنا اتے گورو صاحب دا منورتھ گورو نانک صاحب دی سکھی نوں پرچارنا سی اتے خاص کرکے اس علاقے دے حاکم نوردین اتے اس دے پتر امیر دین اتے سخی سروراں دے ودھ رہے مسلمانی پربھاو نوں روکنا سی، اس لئی آپ جی خود پرچار ہتّ کھڈور صاحب اتے ہور علاقیاں وچ گئے۔ ترن تارن وچ کوہڑی گھر بنواؤن اپرنت سروور دے پانی نوں امرت روپ وچ بدل کے کوہڑیاں دا کوہڑ ہمیشہ لئی ختم کیتا۔
1593 وچ آپ جی نے جالندھر کول (دوآبے وچ) دھرم پرچار کیندر ہت کرتارپور وسایا اتے ماتا گنگا جی دے نام ’تے کھوہ لگوایا۔ 1594 ای. نوں آپ جی نے گورو کی وڈالی نوں دھرم پرچار ہت پکا ٹکانا بنایا، اتھے ہی چھویں گورو صاحب دا جنم ہویا۔ ایہناں ہی سالاں وچ سوکا پے جان کارن جنتا دی لوڑ نوں مکھ رکھ کے آپ جی نے دو-ہرٹے، چار-ہرٹے کھوہ لگوائے۔ گورو کی وڈالی دے پچھم ولّ چھ-ہرٹا کھوہ (جتھے گرودوارہ چھیہرٹا صاحب ہے) لگوایا۔
لاہور وچ بھکھمری اتے کال پے جان کارن سنّ 1597 وچ گورو جی نے لاہور پجّ کے چونا منڈی وکھے نتھاویاں نوں تھاں دین لئی عمارت اتے پانی دی ضرورت لئی ڈبی بازار وچ باؤلی بنوائی۔ لنگر لگوائے، دوا دارو دا انتظام کیتا۔ ٭1598 وچ ہی اکبر بادشاہ گوئندوال وکھے گورو ارجن دیوَ جی دے دربار وچ حاضر ہویا ۔اس نے گورو جی ولوں لاہور کال سمیں پیڑت لوکاں دی سیوا لئی شکرانہ کیتا ۔گورو جی دی عظیم شخصیت تے لنگر پرتھا توں پربھاوت ہو کے لنگر دے ناں جگیر لاؤن دی پیش کش کیتی ۔ پر گورو جی نے جگیر توں انکار کر دتا لیکن بادشاہ نوں اس علاقے وچوں شاہی فوجاں دے رہن تے کوچ کرن کرکے ہوئے نقصان کارن لگان معاف کرن لئی اکبر بادشاہ نوں راضی کر لیتا۔سنّ 1599 ای. وچ لوکاں نوں وہماں-بھرمانں ’چوں کڈھن لئی دھرم پرچار ہت آپ جی، ڈیرہ بابا نانک، کرتارپور (راوی والے) کلانور دے پرچار دورے توں بارٹھ وکھے بابا سری چند جی نوں ملے۔ اک سال دے پرچار دورے توں بعد آپ جی امرتسر پہنچے۔
گورو گرنتھ صاحب دا سمپادن
سودھوگورو صاحب جی نے اپنے گرگدی کال وچ، سبھ توں مہان کم الٰہی بانی رچن اتے پہلے گورو صاحباں دی، سنتاں، بھگتاں دی بانی نوں اکتر کرن دا کیتا۔ اس مہان کم نوں کرن لئی گورو صاحب نے اکانت واس جگہ سری رامسر (گردوارے ششوبھت) امرتسر چنی۔ آپ جی نے سنّ 1601 توں لے کے اگست 1604 دے لمے عرصے دوران ایہہ کم سمپورن کیتا اتے اک مہان گرنتھ تیار کیتا جس وچ 36 مہانپرشاں دی بانی انکت کیتی جنہاں وچ پنج گورو صاحبان دی بانی، 15 بھگتاں دی بانی دا سنگریہہ تیار کیتا۔ اس سیوا لئی بھائی گرداس جی نے اپنی لیکھنی دوارا مہان یوگدان پایا۔ گورو صاحب جی نے اپنی دیکھ ریکھ ہیٹھ جلد ساز کیتی اتے 30 اگست 1604 نوں اس الٰہی گرنتھ دا پہلی وار دربار صاحب اندر پرکاش کیتا گیا، بابا بڈھا جی نے پرتھم گرنتھی دے طور ’تے پہلا حکم نامہ لیا۔
گورو صاحب دی شہادت
سودھوسری گورو گرنتھ صاحب جی دے ادتی اپدیشاں دا اثر مسلمان علماواں اتے قاضیاں نے قبولیا کیونکہ مسلمان کٹڑپنتھی اپنے دھرم دی برابری برداشت نہیں کر سکدے سن۔ اکبر دا پتر جہانگیر جدوں تخت ’تے بیٹھا تاں ورودھیاں نے گورو صاحب ورودھ اس دے کنّ بھرنے شروع کیتے۔ اس کم وچ چندو دی ایرکھا نے وی بہت زیادہ رول ادا کیتا۔ جہانگیر نے مرتضیٰ خان نوں کیہا کہ گورو صاحب دا مال اسباب ضبط کرکے اوہناں نوں اس دے ساہمنے پیش کیتا جاوے۔ جہانگیر نے گورو صاحب نوں سری گورو گرنتھ صاحب وچ حضرت محمد صاحب دی تعریف دے شبد درج کرن لئی کیہا، جس تے گورو صاحب نے صاف انکار کر دتا۔ اک پاسے چندو دی ایرکھا سی کہ اس دی لڑکی دا رشتہ گورو ہرگوبند صاحب نوں کرن توں گورو صاحب نے انکار کر دتا سی، اخیر گورو صاحب نوں شہید کرن دا حکم دے دتا گیا، اس کم لئی خاص طور تے نردئی چندو نوں لگایا گیا۔ گورو صاحب نوں تتی توی تے بٹھا کے سیس تے تتی ریت پائی گئی اتے بعد وچ ابلدے پانی دی دیگ وچ پایا گیا۔ پر گورو صاحب نے ‘تیرے بھانے وچ امرت وسے’ دی دھنی جاری رکھی انت 30 مئی، 1606 نوں چھویں دن گورو صاحب دے پاون سریر نوں راوی دریا دے کنارے لجایا گیا اتے راوی دریا وچ روڑھیا گیا۔ اجکل اوہ جگہ گرودوارہ ڈیہرا صاحب دے نام نال جانی جاندی ہے جو کہ پاکستان وچ ہے-
مسلمان تریخ دان کہندے نیں جے گرو ارجن دیو جی نوں اورنگزیب نال لڑان لئی تے اونہاں نوں شہید کروان دے پِچھے سازش تے منصوبہ بندی ہندو برہمناں دی سی جیہڑے گرو ارجن دیو جی کولوں خائف سن۔ اونہاں دا خیال سی جے سکھ دھرم کولوں ہندو دھرم نوں خطرا اے ، اوہدے لئی پہلے اونہاں راجیاں تے پنڈتاں دے جتھے گرو جی کول بھیجے تے آکھیا جے اورنگزیب ساڈے کولوں ٹیکس لینا تے سانوں مسلمان بنانا چاوہندا اے۔ ایس لئی تہاڈی امداد ای سانوں بچا سکدی اے۔ ایہو جیہا اِک ہور پیغام اونہاں نوں کشمیر توں پنڈت کرپا رام دا ملیا سی۔
ایہہ اوہناں ہندو برہمناں دی چال سی جے اورنگزیب نے گرو ارجن دیو جی نوں مسلمان بنا لیا تے ہندو برہمناں دے دشمن مک جان گے اتے جے گرو ارجن دیو جی نے مسلمانوں نوں شکست دے دتی تاں وی فائدہ ہندو برہمناں نوں ہووے گا۔ دوجے پاسے اورنگزیب دے درباری رام رائے تے دھیرومل نے اورنگزیب نوں گرو ارجن دیو جی دے خلاف بھڑکایا۔
عمدة تواریخ دا لکھاری لکھدا ہے کہ شہادت نوں لکھن لگیاں قلم لہو دے ہنجھو کیردی ہے، اکھاں روندیاں ہن، دل پاٹدا ہے اتے جان حیران ہندی ہے۔ ڈھاڈی گردیال سنگھ لکھپر دے دھنوادسہت گرمت پرکاش وچوں
بارلے جوڑ
سودھو- سکھ تریخ Archived 2010-10-28 at the وے بیک مشین
- گرو ارجن دیو
