گلاب سنگھ ڈوگرا

گلاب سنگھ ڈوگرا
جم	18 اکتوبر 1792   جموں ڈویژن
وفات	30 جون 1857 (65 سال)  جموں
اولاد	رݨبیر سنگھ
خاندان	جموال ،  ڈوگرا راج
مناصب
راجا
دفتر وچ ۱۶ جون ۱۸۲۲  – ۱۶ مارچ ۱۸۴۶
در	جموں
وزیر
دفتر وچ ۳۱ جنوری ۱۸۴۶  – ۹ مارچ ۱۸۴۶
لال سنگھ
مہاراجا
دفتر وچ ۱۶ مارچ ۱۸۴۶  – ۲۰ فروری ۱۸۵۶
در	جموں تے کشمیر
رݨبیر سنگھ
عملی زندگی
پیشہ	شاہی حکمران

گلاب سنگھ (1792-1857) جموں تے کشمیر دا پہلا مہاراجہ سی۔ پہلی انگریز سکھ لڑائی دے مگروں سکھ دے ہارن تے اوہ انگریزاں نال رل گیا۔ ایس تے انگریزاں نے 75 لکھ روپے تے جموں تے کشمیر اونون ویچ دتا۔ مہاراجہ رنجیت سنگھ نیں جدوں جموں تے مل ماریا تے اوس ویلے گلاب سنگھ اودے نال لڑیا پر لڑائی ہارن تے سکھ فوج نال رل گیا۔ سکھ فوج نے جدوں ملتان تے پشاور تے حملہ کیتا اے اے اودے نال سی۔ پنجاب انگریزاں دے ہتھ آیا تے گلاب سنگھ کشمیر دا مہاراجہ بن گیا۔ گلاب سنگھ دے مرن تے اودا پتر رنبیر سنگھ راجہ بنیا۔

گلاب سنگھ (1792-1857): لاہور دی سکھ ریاست دا اک پربھاوشالی(بارسوخ) راج-درباری، جسنوں جموں دا راجا تھاپیا گیا سی۔ ایہہ میاں کشورا سنگھ ڈوگرا دا وڈا پتر سی اتے اس دا جنم 17 اکتوبر 1792 نوں ہویا سی۔ گلاب سنگھ 1809 وچ مہاراجہ رنجیت سنگھ دی فوج وچ روزانہ تنّ روپئے دے بھتے ‘تے رسالے وچ سپاہی دے طور تے بھرتی ہویا سی۔ اسنے چھیتی ہی مہاراجے دی منظورنظری حاصل کر لئی اتے اسنوں 12،000 روپئے دی جگیر دے نال 90 گھوڑےآں دی کمان دتی گئی۔

رنجیت سنگھ دے دور چ

پروار دی قسمت ادوں اچانک چمک پئی جدوں اسدے پیؤ ، کشورا سنگھ نوں 1820 وچ، سکھ مہاراجہ ولوں، جموں دا مکھی بنایا گیا۔ گلاب سنگھ نوں اپنے پیؤ نال رہِ کے پربندھکی معاملیاں دی دیکھ-بھال کرن دی پروانگی دتی گئی۔ 1822 وچ، کشورا سنگھ دی موت ہون اتے، رنجیت سنگھ نے ایہہ پدوی(عہدہ) گلاب سنگھ نوں پردان کیتی اتے 16 جون 1822 نوں جموں دے نیڑے اکھنور وکھے اس دے مکھی بنن دی رسم دی پردھانگی کیتی۔ گلاب سنگھ نے اپنے آپ نوں کشل اتے کامیاب شاسک(حکمران) سدھ کیتا اتے اسنے گوانڈھی راجپوت ریاستاں اتے اپنا ادھیکار(اختیار) ودھا لیا۔ ایہہ اتم سپاہی سی اتے اسنے پنجاب دیاں پہاڑیاں اتے کشمیر دیاں وکھ-وکھ مہماں وچ اپنے سوامی مہاراجہ رنجیت سنگھ دی سیوا کیتی۔ لاہور دے سرکاری روزنامچہ لیکھک، سوہن لال سوری نے اپنے دستاویزاں وچ، مہاراجہ ولوں سمیں-سمیں تے اس دیاں سیواواں دی تعریف کردے ہوئے اسنوں تحفے اتے رعایتاں دین دا ریکارڈ درج کیتا اے۔

معاشی ترقی

پہاڑی پردیشاں توں علاوہ، گلاب سنگھ نے 45،000 روپئے دے ٹھیکے اتے چناب اتے جہلم دریاواں دے وچکارلے علاقے لے لئے۔ اپنیاں جگیراں توں علاوہ، جہناں دی کلّ رقم 7،37،237 روپئے بندی سی، اسدا لون دیاں کاناں اتے اکلے دا ادھیکار(اختیار) سی، جہناں نوں اسنے 8،00،000 روپئے دے پٹے اتے لیا ہویا سی۔ مالی طور تے، ایہہ سکھ راج دا سبھ توں ودھ کرپا پاتر جگیردار اتے کر داتا سی۔ بھاویں ایہہ مہاراجے دے جیون ویلے تک چنگا اتے مہاراجے دا حمایتی بنیا رہا، پر پھر وی ایہہ اپنے پرواری معاملیاں دی ترقی لئی اپنے بھرا راجا دھیان سنگھ اتے ہی سبھ توں زیادہ بھروسہ کردا سی۔ گلاب سنگھ دے سپرد کیتے ہوئے 22 ضلعیاں دے مالیئے دی رقم دی خود اسنے ورتوں کیتی۔ سکھاں نوں ٹیکس دین والے کئی پہاڑی ریاستاں نوں اسنے ہڑپّ لیا اتے 1836 توں لگاتار گلاب سنگھ دی اکھ کشمیر اتے ٹکی ہوئی سی۔ اسدے چینی قبیلیاں خلاف منصوبیاں دی انگریزاں نے حوصلہ افزائی نہیں کیتی سی، پھر وی اسنوں سکھاں دے برابر دی طاقت بنن لئی اوہ شہِ دندے رہے۔ 1841 وچ گلاب سنگھ، کھڑک سنگھ دی ودھوا ، چند کور دیاں جگیراں دا نگران بن گیا اتے مہارانی دے گہنے اتے قیمتی وستواں(شیواں) نوں جموں لے گیا۔ جہناں دی اسنے ایوگ ورتوں کیتی۔

لہور دریار خلاف سازشاں

لاہور سرکار دے خلاف اس دیاں سازشاں نے خالصہ فوج نوں اینا زیادہ کرودھی کر دتا کہ 35،000 سپاہیاں دی فوج نوں اسدے ورودھ جموں بھیجیا گیا۔ اس نوں بندی بنا کے ضمانت وجوں لاہور لیاندا گیا اتے اس نوں جموں واپس جان دی اجازت ادوں دتی گئی جدوں اسنے 68،00،000 روپیہ جرمانے وجوں بھرنا منیا اتے نال ہی اسنے بھوکھ (مستقبل) وچ چنگے آچرن دا وعدہ کیتا۔

انگریزاں نال گٹھ جوڑ

گلاب سنگھ نے انگریزاں نال اپنا تعلق بنائی رکھیا اتے انگریزاں اتے سکھاں وچکار پہلی لڑائی (1845-46) دے ویلے برگیڈیئر وہلر نوں لدھیانہ وکھے خفیہ فوجی سوچناواں(معلومات) دیندا رہا۔ انگریزاں نے اسدی لڑائی دے دوران کیتی گئی خفیہ مدد دے لئی سپشٹ(واضع ، صاف) روپ وچ اس نوں انعام دتے اتے 16 مارچ 1846 دے معاہدہ امرتسر راہیں، اوہناں نے اسنوں اتے اسدے ٹبر نوں، پہاڑی علاقےآں اتے نال ہی اوہناں اپر نربھر ہون والے سندھ دریا دے دکھن اتے راوی دریا دے لہندے والے پاسے واقع علاقے دے دتے۔ ایہہ علاقے سکھ راج دا حصہ ہون کارن ، لڑائی دے ختم ہون تے 9 مارچ 1846 نوں معاہدہ لہور انوسار(مطابق)، انگریزاں دے سپرد کر دتے گئے سن۔ اس لئی، سندھی(معاہدہ) دیاں ہور شرطاں انوسار، گلاب سنگھ وی انگریزاں دا جگیردار بن گیا جہناں دی باجگزاری نوں اسنے سویکار(قبول) کر لیا سی۔

موت

30 جون 1857 نوں جموں وکھے گلاب سنگھ دی موت ہو گئی۔

ہور پڑھو

• لیکھک : کے.ج.س. اتے انُ.: ج.پ.ک.سں.، سروت : سکھ دھرم وشوکوش، پبلیکیشن بیورو، پنجابی یونیورسٹی، پٹیالہ۔

حوالے