کیمسٹری
کیمسٹری مادے دی سائنس اے جیہدے وچ کمیائی مادیاں دے آپس وچ رلن، ایہناں وچ تبدیلاں تے مادے دی اندر دی بنتر نوں پڑھیا جاندا اے۔ کیمسٹری ایٹم تے ایٹم دے دوجے ایٹماں نال جڑن تے کیمیائی جوڑاں بارے دسدی اے۔
کیمسٹری اک وشکارلی سائینس وی ہے کیوں جے ایہہ فزکس نوں جیون پڑھت یا بیالوجی تے جیالوجی نال جوڑ دی ہے۔
کیمسٹری اک سائینس لئی 17ویں اَتے 18وین صدی وچ اگے آئی جدوں تجرے تے ایہدی نین٘ہہ رکھی گئی۔ رابرٹ بوائل، ہمفری ڈیوی اتے لیوائزر ایہدے موڈی منے بندے نیں۔
کیمسٹری الکیمی توں بنیا اے جیہڑا کیمی توں بنیا سی ایہ مصر دا اک ناں سی۔
تریخ
سودھو4000 ورھے پرانے مصری کیمسٹری دے موڈی منے جاندے نیں۔ 1000 م پ ورھے پہلے پرانیاں رہتلاں ایس ول جاندیاں اَتے ورت ریاں سن جنھاں نال دھاتاں نوں کجھ دھات نالوں وکھرا کیتا جاندا سی، بھانڈے بنائے جاندے سن، بئیر تے شراب بنائیدی سی، مورتاں بنان اتے شنگارن لئی رنگ بناۓ جاندے سن، دوائیاں تے خشبواں لئی کیمیائی چیزاں بوٹیاں چوں کڈھیاں جاندیاں سن، پنیر بنیا جاندا سی، کپڑے سکائی دے سن، چمڑھا رنگی دا سی، شیشہ بنائیدا سی اَتے پتل بنان لئی دھاتاں آپس وچ رلایاں جاندیاں سن۔
رابرٹ بوائل (1627-1691) نوں نویں کیمسٹری دا موڈی کیا جاندا اے اوہنے بوائل دے قنون راہیں کیمسٹری وچ سائنسی انقلاب دی نین٘ہہ پائی۔ لیوائزر (1743-1794) دی مادے بارے سوچ اتے جان ڈالٹن دا ایٹمی ماڈل کیمسٹری نوں پنگھوڑے وچوں کڈھ کے جوان کر دیندے نیں۔ جوزف بلیک نے 1754 وچ کاربن ڈائی آکسائڈ نوں وکھریاں کیتا۔ 1774 وچ جوزف پریسٹلے تے کارل ولہلم شیل نے آکسیجن نوں بلیا۔ ناں 'آکسیجن' لیوائزر نے 1777 وچ رکھیا۔ لیوائزر نے کیمیائی ترکڑی دے ورتن نوں عام کیتا، آکسیجن بارے دس کے فلوجسٹن سوچ نوں روکیا تے ناپ تول دا نواں پربندھ وی لیایا۔ اوہنے کیمسٹری سادہ بولی وچ لکھی تے ایہنوں فیر عام لوکاں نوں وی سمجھ آن لگ گئی۔ اوہدے ایہہ کم کیمیائی انقلاب دا مڈھ سن۔ ایسے لئی اوہنوں کیمسٹری دا پیو کہیا جاندا اے۔ جوزف پراؤسٹ نے ایہہ گل دسی جے عنصر کمپاؤنڈ بنن ویلے سادہ تے اک گنتی نال رلدے نیں۔ فریڈرک ووہلر (1800 – 1882) نے 1828 وچ یوریا نوں لباٹری وچ بنا کے ایہہ گل دسی جے کئی کیمیکل کمپاؤنڈ لباٹری وچ وی بنائے جاسکدے نیں۔ الساندرو وولٹا نے کیمیائی بیٹری بناکے الیکٹروکیمسٹری دا مڈھ رکھیا۔ 1800 وچ ولیم نکلسن تے یوہان رٹر پانی نوں ہائڈروجن تے آکسیجن وچ الیکٹرولائسس ول نال ونڈ دے نیں۔ مائیکل فراڈے کئی گیساں نوں پانی سار بنان وچ جت گیا۔ ہمفری ڈیوی نے 1807 وچ الیکٹرولائسس دے ول نال پوٹاشیم، سوڈیم، بیریم ،کیلشیم تے میگنیشیم لبے۔
جیوں جیون نویں عنصر لبھدے گئے اَتے اوہناں نوں اک پدھر وچ رکھن دی لوڑ وی پئی 1869 تک 63 عنصر لبھے جا چکے سن۔ دمتری مندلیف (1834–1907) نے ایہناں نوں اک پیریاڈک ٹیبل دی مورت وچ بنا کے دسیا جیہڑی ہجے وی چل رہی ہے۔
ارنسٹ ردرفورڈ اتے نیلز بوہر دے 1912 دے ایٹمی ماڈلاں تے میری کیوری اتے پیری کیوری دی تابکاری دی لابھ نے مادے بارے دساں دے نویں بوہے کھولے والٹر ہیٹلر تے فرٹز لندن نے 1927 وچ پہلی واری کواٹم کیمسٹری تے چانن پایا۔
تھیوری
سودھوکیمسٹری بارے پڑھت مڈھلے زریاں، ایٹماں مالیکیولاں، دھاتاں تے مادے نال بنیاں ہور شیواں نال ٹردی اے۔ ایہہ شیواں کلیاں یا رلکے گیس، پانی سار یا پینڈی شے ہو سکدیاں نیں۔ کیمسٹری وچ ایہناں شیواں دے رلن یا کسے ہور شے وچ پلٹنا ایٹماں دا میل جول ہوندا اے، جیہدے وچ ایہناں دے کیمیائی جوڑ اک نویں پدھر وچ آندے نیں۔ کمیسٹری دی لباٹری وچ ایہہ ویکھیا جاندا اے۔
کیمسٹری لباٹری وچ شیشے دیاں بوتلاں، چلے، گرمی ناپ تے کی شیواں ورتیاں جاندیاں نیں۔ پر کئی کم کیمسٹری لیب توں باہر وی ہوندے نیں۔
اک کیمیائی کم وچ اک مادہ اک توں بوہتے مادیاں وچ پلٹدا اے۔ کیمیائی جوڑاں (chemical bonds) دا ایہہ پلٹنا ایٹماں دے الیکٹراناں دا نویں پدھر وچ آنا ہوندا اے اَتے ایس کم دے ہون نوں کیمیائی ترکڑی (Chemical equation) وچ ایٹماں نوں نشان دے کے دسی دا اے۔ اک کیمیائی ترکڑی وچ سجے پاسے دے ایٹم کھبے پاسے ول دے ایٹماں جنے ہوندے نیں۔ جے ایہہ ترکڑی اکو جیہی نہ ہووے تاں ایہہ نیوکلیائی کم ہوے گا جیہدے وچ انرجی وی نکل سکد اے۔ ساریاں کیمیائی کماں وچ انرجی تے انٹروپی سوج وچ رہندے نیں۔ کیمائی مادیاں نوں اوہناں دے ٹانچے، حالت تے کیمیائی بنتر نال ٹولیاں وچ پایا جاندا اے۔
ایٹم
ایٹم کیمسٹری دا مڈھلا زرہ اے
کیمسٹری دے قنون