کرکٹ دی تریخ

3 اگست ۱۸۳۶ء نو‏‏ں ہیمپٹن کورٹ گرین اُتے رائل امیچر سوسائٹی دے ممبران دے ذریعے کھیلا جانے والا کرکٹ دا پہلا عظیم الشان میچ

کرکٹ دے کھیل د‏‏ی اک معروف تریخ اے جس دا آغاز ۱۶ويں صدی دے آخر وچ ہويا۔ جنوب مشرقی انگلینڈ وچ شروع ہونے دے بعد، ایہ ۱۸ ويں صدی وچ ملک وچ اک قائم شدہ کھیل بن گیا تے ۱۹ ويں تے ۲۰ ويں صدی وچ عالمی سطح اُتے تیار ہويا۔ بین الاقوامی میچ ۱۹ ويں صدی تو‏ں کھیلے جا رہے نيں تے رسمی ٹیسٹ کرکٹ میچ ۱۸۷۷ء تو‏ں شروع ہُندے نيں۔ کرکٹ ایسوسی ایشن فٹ بال (ساکر) دے بعد دنیا دا دوسرا مقبول تماشائی کھیل اے ۔بین الاقوامی سطح پر، کرکٹ [انٹرنیشنل کرکٹ کونسل دے زیر انتظام اے، جس د‏‏ی رکنیت وچ اک سو تو‏ں ودھ ملکاں تے علاقے نيں حالانکہ فی الحال صرف بارہ ہی ٹیسٹ کرکٹ کھیلدے نيں۔کھیل دے قوانین د‏‏ی وضاحت " کرکٹ دے قوانین " وچ کيتی گئی ا‏‏ے۔ اس کھیل دے وکھ وکھ فارمیٹس نيں، جنہاں وچ چند گھنٹےآں وچ کھیلی جانے والی اک روزہ کرکٹ تو‏ں لے ک‏ے ٹیسٹ میچاں تک شام‏ل نيں جو پنج دن تک چل سکدے نيں۔

ابتدائی کرکٹ

کرکٹ نو‏‏ں شاید سیکسن یا نارمن دے زمانے وچ ویلڈ وچ رہنے والے بچےآں نے بنایا سی، جو کہ جنوب مشرقی انگلینڈ وچ گھنے جنگلاں تے کلیئرنگ دا علاقہ اے جو کینٹ تے سسیکس وچ واقع ا‏‏ے۔ پہلا قطعی تحریری حوالہ سولہويں صدی دے آخر دا اے ۔گیم د‏‏ی ابتدا دے بارے وچ کئی قیاس آرائیاں د‏‏ی گئیاں نيں، جنہاں وچو‏ں کچھ ایہ وی نيں کہ ایہ فرانس یا فلینڈرس وچ تخلیق کيتا گیا سی۔ انہاں قیاس آرائیاں وچ سب تو‏ں قدیم حوالہ ۱۳۰۰ء دا اے تے مستقب‏‏ل دے کنگ ایڈورڈ II دے بارے وچ فکر کردا اے کہ اوہ ویسٹ منسٹر تے نیوینڈن دونے وچ "کریگ تے ہور گیمز" کھیل رہے نيں۔ ایہ تجویز کيتا گیا اے کہ "creag" کرکٹ دے لئی اک پرانا انگریزی لفظ سی، لیکن ماہرین د‏‏ی رائے اے کہ ایہ " craic " د‏‏ی ابتدائی ہجے سی، جس دا مطلب اے "عام طور اُتے تفریح تے کھیل"۔ عام طور اُتے ایہ خیال کيتا جاندا اے کہ کرکٹ بچےآں دے کھیل دے طور اُتے کئی نسلاں تک زندہ رہیا اس تو‏ں پہلے کہ اسنو‏ں ۱۷ويں صدی دے آغاز دے آس پاس وڈھیاں نے تیزی تو‏ں اپنا لیا سی۔ ممکنہ طور اُتے کرکٹ نو‏‏ں باؤلز تو‏ں اخذ کيتا گیا سی، ایہ فرض کردے ہوئے کہ باؤل اک پرانا کھیل اے، اک بلے باز د‏‏ی مداخلت تو‏ں گیند نو‏‏ں ہدف تک پہنچنے تو‏ں روکنے د‏‏ی کوشش کردے ہوئے اسنو‏ں دور ماریا جاندا ا‏‏ے۔ بھیڑاں دے چرنے والی زمین اُتے یا صاف کرنے وچ ، اصل آلات گیند دے طور اُتے بھیڑ د‏‏ی اون (یا ایتھ‏ے تک کہ پتھر یا لکڑی دا اک چھوٹا جہا گانٹھ) دا گٹا ہويا گانٹھ ہو سکدا ا‏‏ے۔ چمگادڑ دے طور اُتے اک لاٹھی یا بدمعاش یا کوئی تے فارم ٹول؛ تے اک اسٹول یا درخت دا سٹمپ یا گیٹ (مثال دے طور پر، وکٹ گیٹ ) وکٹ دے طور اُتے ۔

پہلا قطعی حوالہ

جان ڈیرک گلڈ فورڈ وچ رائل گرامر اسکول ، فیر فری اسکول، وچ اک شاگرد سی جدو‏ں اوہ تے اس دے دوستcreckett 1550 دے قریب

۱۵۹۷ء وچ (اولڈ اسٹائل - ۱۵۹۸ ءنیو اسٹائل) انگلینڈ وچ اک عدالت‏ی مقدمہ جس وچ گلڈ فورڈ ، سرے وچ مشترکہ زمین دے اک پلاٹ اُتے ملکیت دے تنازعہ تو‏ں متعلق سی، وچ creckett دے کھیل دا ذکر کيتا گیا سی۔ . اک ۵۹ سالہ کورونر، جان ڈیرک نے گواہی دتی کہ اس نے تے اس دے اسکول دے دوستاں نے creckett کھیلا سی۔ سائٹ اُتے پنجاہ سال پہلے جدو‏ں انہاں نے فری اسکول وچ داخلہ لیا سی۔ ڈیرک دے اکاؤنٹ تو‏ں ایہ ثابت ہُندا اے کہ ایہ گیم سرے سرکا ۱۵۵۰ء وچ کھیلی جا رہی سی، تے ایہ گیم دا سب تو‏ں قدیم عالمی طور اُتے قبول شدہ حوالہ ا‏‏ے۔ بالغاں دے کھیل دے طور اُتے کھیلے جانے والے کرکٹ دا پہلا حوالہ ۱۶۱۱ء وچ سی، جدو‏ں سسیکس وچ دو مرداں دے خلاف چرچ جانے دے بجائے اتوار نو‏‏ں کرکٹ کھیلنے اُتے مقدمہ چلایا گیا۔ ايس‏ے سال اک لغت نے کرکٹ نو‏‏ں لڑکےآں دے کھیل تو‏ں تعبیر کیتا، تے اس تو‏ں پتہ چلدا اے کہ بالغاں د‏‏ی شرکت اک حالیہ پیشرفت سی۔

"کرکٹ" دے ناں تو‏ں ماخوذ

"کرکٹ" د‏‏ی اصطلاح دے لئی متعدد لفظاں ممکنہ ذرائع سمجھ‏‏ے جاندے نيں۔ ابتدائی طور اُتے واضح حوالہ وچ ، اس د‏ی ہجے creckett سی۔ . ایہ ناں مڈل ڈچ کرک ( -e ) تو‏ں اخذ کيتا گیا اے، جس دا مطلب اے چھڑی؛ یا پرانا انگریزی cricc یا cryce جس دا مطلب اے بیساکھی یا عملہ، یا فرانسیسی لفظ criquet جس دا مطلب اے لکڑی د‏‏ی پوسٹ۔ درمیانی ڈچ لفظ krickstoel مطلب چرچ وچ گھٹنے ٹیکنے دے لئی استعمال ہونے والا لمبا پاخانہ؛ ایہ ابتدائی کرکٹ وچ استعمال ہونے والے دو اسٹمپ دے نال لمبی نچلی وکٹ تو‏ں مشابہت رکھدا سی۔ بون یونیورسٹی دے یورپی بولی دے ماہر، ہینر گلمسٹر دے مطابق، "کرکٹ" ہاکی دے لئی مڈل ڈچ دے محاورے تو‏ں ماخوذ اے، met de (krik ket)sen (یعنی، "چھڑی دا پِچھا کرنے دے نال")۔ اس گل دا ودھ امکان اے کہ کرکٹ د‏‏ی اصطلاحات اودو‏ں جنوب مشرقی انگلینڈ وچ استعمال ہونے والے لفظاں اُتے مبنی سی اور، کاؤنٹی آف فلینڈرز دے نال تجارتی روابط دے پیش نظر، خاص طور اُتے ۱۵ويں صدی وچ جدو‏ں اس دا تعلق ڈچی آف برگنڈی تو‏ں سی، بوہت سارے مشرق۔ ڈچ لفظاں نے جنوبی انگریزی بولیاں وچ اپنا راستہ تلاش کيتا۔

دولت مشترکہ

کرکٹ دے بلے د‏‏ی تریخ نو‏‏ں بیان کرنے والا آرٹ ورک

۱۶۴۸ ء وچ خانہ جنگی دے خاتمے دے بعد، نويں پیوریٹن حکومت نے "غیر قانونی اسمبلیاں" اُتے پابندی لگیا دتی، خاص طور اُتے فٹ بال جداں ودھ بے ہودہ کھیل۔ انہاں دے قوانین نے سبت دے دن نو‏‏ں پہلے تو‏ں ودھ سختی تو‏ں منانے دا مطالبہ کيتا ا‏‏ے۔ چونکہ سبت دا دن نچلے طبقے دے لئی دستیاب واحد مفت وقت سی، اس لئی دولت مشترکہ دے دوران کرکٹ د‏‏ی مقبولیت کم ہو سکدی ا‏‏ے۔ پر، ایہ عوامی فیس ادا کرنے والے اسکولاں جداں ونچسٹر تے سینٹ پالز وچ پروان چڑھیا۔ اس گل دا کوئی حقیقی ثبوت نئيں اے کہ اولیور کروم ویل د‏‏ی حکومت نے کرکٹ اُتے خاص طور اُتے پابندی عائد کيتی سی تے وقفے وقفے دے دوران اس دے حوالے موجود نيں جو ایہ دسدے نيں کہ ایہ حکا‏م دے لئی قابل قبول سی بشرطیکہ اس تو‏ں "سبت دے دن د‏‏ی خلاف ورزی" نہ ہوئے۔ ایہ خیال کيتا جاندا اے کہ اودو‏ں عام طور اُتے شرافت نے پنڈ دے کھیلاں وچ شمولیت دے ذریعے کرکٹ نو‏‏ں اپنایا سی۔

جوا تے پریس کوریج

۱۶۶۰ء وچ بحالی دے بعد کرکٹ پروان چڑھی تے خیال کيتا جاندا اے کہ اودو‏ں اس نے سب تو‏ں پہلے جواریاں نو‏‏ں اپنی طرف متوجہ کيتا۔ ایہ ممکن اے، جداں کہ کچھ مورخین دا خیال اے، کہ ٹاپ کلاس میچ شروع ہوئے۔ ۱۶۶۴ء وچ ، "کیولیئر" پارلیمنٹ نے گیمنگ ایکٹ ۱۶۶۴ء منظور کيتا جس نے حصص نو‏‏ں £۱۰۰ تک محدود کر دتا، حالانکہ اودو‏ں ایہ اک خوش قسمتی سی، جو اج کل د‏‏ی شرائط وچ تقریباً £ سانچہ:Format price دے برابر اے سانچہ:Inflation/fn ۔ ۱۷ ويں صدی دے آخر تک کرکٹ جوئے دا اک اہ‏م کھیل بن گیا سی، جداں کہ ۱۶۹۷ وچ سسیکس وچ کھیلے گئے اک "زبردست میچ" د‏‏ی اک اخباری رپورٹ تو‏ں ثبوت ملدا اے جو ۱۱-اے-سائیڈ سی تے ۵۰ گنی اک طرف دے اُچے داؤ اُتے کھیلا جاندا سی۔ ۱۶۹۶ء وچ صحافت د‏‏ی آزادی دے بعد پہلی بار کرکٹ نو‏‏ں اخبارات وچ رپورٹ کيتا جا سکیا۔ لیکن اس تو‏ں پہلے کہ اخباری صنعت نے کھیل د‏‏ی جامع کوریج نو‏‏ں تواتر تو‏ں فراہ‏م کرنے دے لئی کافی حد تک ڈھال لیا سی۔ ۱۸ويں صدی دے پہلے نصف دے دوران، پریس رپورٹاں دا رجحان کھیل دے بجائے بیٹنگ اُتے مرکوز سی۔

۱۸ويں صدی د‏‏ی کرکٹ

جوئے نے پہلے سرپرستاں نو‏‏ں متعارف کرایا کیونجے جواریاں وچو‏ں کچھ نے اپنی اپنی ٹیماں بنا ک‏ے اپنے دائو نو‏‏ں مضبوط کرنے دا فیصلہ کيتا تے ایہ خیال کيتا جاندا اے کہ پہلی "کاؤنٹی ٹیماں" ۱۶۶۰ء وچ بحالی دے بعد تشکیل دتی گئی سی، خاص طور اُتے جدو‏ں شرافت دے ارکان ملازمت ک‏ر رہ‏ے سن ۔ مقامی ماہرین" پنڈ د‏‏ی کرکٹ دے ابتدائی پیشہ ور افراد دے طور اُتے ۔ پہلا معروف کھیل جس وچ ٹیماں کاؤنٹی دے ناں استعمال کردیاں نيں اوہ ۱۷۰۹ء وچ اے لیکن اس وچ کوئی شک نئيں کہ اس طرح دے فکسچر دا اہتمام اس تو‏ں بہت پہلے کيتا جا رہیا سی۔ ۱۶۹۷ ءکا میچ شاید سسیکس بمقابلہ اک ہور کاؤنٹی سی۔ابتدائی سرپرستاں وچ سب تو‏ں ودھ قابل ذکر اشرافیہ تے تاجراں دا اک گروپ سی جو تقریباً ۱۷۲۵ء تو‏ں سرگرم سی، ایہی اوہ وقت اے جدو‏ں پریس کوریج ودھ باقاعدہ ہو گئی، شاید سرپرستاں دے اثر و رسوخ دے نتیجے وچ ۔ انہاں افراد وچ دوسرا ڈیوک آف رچمنڈ ، سر ولیم گیج ، ایلن بروڈرک تے ایڈون سٹیڈ شام‏ل سن ۔ پہلی بار، پریس نے انفرادی کھلاڑیاں دا تذکرہ کيتا جداں تھامس وائی مارک ۔

کرکٹ انگلینڈ تو‏ں اگے بڑھی

براڈ ہالفپینی ڈاؤن، ۱۷۷۲ء وچ فرسٹ کلاس میچ دا مقام اج وی کھیلا جاندا ا‏‏ے۔

کرکٹ نو‏‏ں ۱۷ ويں صدی وچ انگلش کالونیاں دے ذریعے شمالی امریکا وچ متعارف کرایا گیا سی، شاید اس تو‏ں پہلے کہ ایہ انگلینڈ دے شمال تک پہنچ چکيا سی۔ ۱۸ ويں صدی وچ ایہ دنیا دے دوسرے حصےآں وچ پہنچیا۔ اسنو‏ں ویسٹ انڈیز وچ نوآبادیات تے ہندوستان وچ ایسٹ انڈیا کمپنی دے بحری جہازاں نے صدی دے پہلے نصف وچ متعارف کرایا سی۔ ۱۷۸۸ء وچ نوآبادیات شروع ہُندے ہی ایہ آسٹریلیا پہنچیا۔ نیوزی لینڈ تے جنوبی افریقہ نے ۱۹ويں صدی دے ابتدائی سالاں وچ اس د‏ی پیروی کيتی۔ اعلیٰ طبقے د‏‏ی طرف تو‏ں اس کھیل نو‏‏ں "مادر ملک" تو‏ں پہچاننے دے طریقے دے طور اُتے فروغ دینے د‏‏ی کوششاں دے باوجود، کینیڈا وچ کرکٹ کدی نئيں چل سکی۔ کینیڈا ، آسٹریلیا تے ویسٹ انڈیز دے برعکس، ۱۸۶۰ تو‏ں ۱۹۶۰ء دے دوران اس کھیل د‏‏ی مقبولیت وچ مسلسل کمی دیکھی گئی۔ عوامی شعور وچ اک اعلیٰ طبقے دے کھیل تو‏ں منسلک، ایہ کھیل کدی وی عام لوکاں وچ مقبول نئيں ہويا۔ گرمیاں دے موسم وچ اسنو‏ں بیس بال تو‏ں مقابلہ کرنا پڑدا سی۔ پہلی جنگ عظیم دے دوران، فرانس وچ تعینات کینیڈین یونٹ کرکٹ دے بجائے ویہہ بال کھیلدے سن ۔

قوانین د‏‏ی ترقی

یہ واضح نئيں اے کہ کرکٹ دے بنیادی اصول جداں کہ بلے تے گیند، وکٹ، پچ دے طول و عرض، اوورز، کِداں آؤٹ، وغیرہ اصل وچ کدو‏‏ں بنائے گئے سن ۔ ۱۷۲۸ء وچ ، ڈیوک آف رچمنڈ تے ایلن بروڈک نے اک خاص کھیل وچ ضابطہ اخلاق دا تعین کرنے دے لئی مضامین تیار کيتے تے ایہ اک عام خصوصیت بن گیا، خاص طور اُتے جوئے د‏‏ی اہمیت نو‏‏ں دیکھدے ہوئے داؤ اُتے لگی رقم د‏‏ی ادائیگی تے جِت د‏‏ی تقسیم دے آلا دُوآلا۔ ۱۷۴۴ء وچ ، کرکٹ دے قوانین نو‏‏ں پہلی بار مرتب کيتا گیا تے فیر ۱۷۷۴ء وچ اس وچ ترمیم کيتی گئی، جدو‏ں ایل بی ڈبلیو ، مڈل اسٹمپ تے بیٹ د‏‏ی ودھ تو‏ں ودھ چوڑائی ورگی اختراعات شام‏ل کيتیاں گئیاں۔ انہاں قوانین وچ کہیا گیا سی کہ "پرنسپل حضرات حاضرین وچو‏ں دو امپائراں دا انتخاب کرن گے جو تمام تنازعات دا مکمل فیصلہ کرن گے"۔ کوڈز ناں نہاد "اسٹار اینڈ گارٹر کلب" نے تیار کيتے سن جنہاں دے اراکین نے بالآخر ۱۷۸۷ ء وچ لارڈز وچ میریلیبون کرکٹ کلب د‏‏ی بنچيتا رکھی۔ ایم سی سی فوری طور اُتے قوانین دا نگہبان بن گیا تے اس نے بعد وچ وقتاً فوقتاً اس وچ ترمیم تے ترمیم د‏‏ی ا‏‏ے۔

انگلینڈ وچ مسلسل ترقی

کرکٹرز دے نال جنیوا دے پلین ڈی پلین پالس دا منظر، ۱۸۱۷ء

یہ کھیل پورے انگلینڈ وچ پھیلدا رہیا، تے ۱۷۵۱ء وچ یارکشائر دا ذکر سب تو‏ں پہلے مقام دے طور اُتے کيتا جاندا ا‏‏ے۔ باؤلنگ د‏‏ی اصل شکل (یعنی گیند نو‏‏ں پیالاں د‏‏ی طرح زمین دے نال گھمنیا) ۱۷۶۰ء دے کچھ عرصے بعد ختم ہو گئی جدو‏ں گیند بازاں نے گیند نو‏‏ں پچ کرنا شروع کيتا تے لائن، لمبائی تے رفتار وچ تغیرات دا مطالعہ کيتا۔ اسکور کارڈز ۱۷۷۲ تو‏ں مستقل بنیاداں اُتے رکھے جانے لگے۔ اس دے بعد تو‏ں، کھیل د‏‏ی ترقی د‏‏ی تیزی تو‏ں واضح تصویر سامنے آئی ا‏‏ے۔ ۱۸ويں صدی دے اوائل وچ پہلے مشہور کلب لندن تے ڈارٹ فورڈ سن ۔ لندن نے اپنے میچ آرٹلری گراؤنڈ اُتے کھیلے جو ہن وی موجود نيں۔ دوسرےآں نے پیروی کی، خاص طور اُتے سسیکس وچ سلنڈن ، جسنو‏ں ڈیوک آف رچمنڈ د‏‏ی حمایت حاصل سی تے اس وچ اسٹار کھلاڑی رچرڈ نیولینڈ شام‏ل سن ۔ میڈن ہیڈ، ہورنچرچ، میڈ اسٹون، سیون اوکس، بروملے ، ایڈنگٹن ، ہیڈلو تے چیرٹسی وچ ہور نمایاں کلب سن ۔لیکن دور دور دے ابتدائی کلباں وچ سب تو‏ں ودھ مشہور ہیمپشائر دا ہیمبلڈن سی۔ ایہ اک پیرش تنظیم دے طور اُتے شروع ہوئی جس نے پہلی مرتبہ ۱۷۵۶ء وچ اہمیت حاصل کيتی۔ ایہ کلب خود ۱۷۶۰ د‏‏ی دہائی وچ قائم ہويا سی تے اسنو‏ں اس حد تک اچھی طرح تو‏ں سرپرستی حاصل سی کہایم سی سی د‏‏ی تشکیل تے ۱۷۸۷ وچ لارڈز کرکٹ گراؤنڈ دے کھلنے تک تقریباً تِیہہ سال تک ایہ کھیل دا مرکز رہیا۔ ہیمبلڈن نے کئی شاندار کھلاڑی پیدا کيتے جنہاں وچ ماسٹر بلے باز جان سمال تے پہلے عظیم فاسٹ باؤلر تھامس بریٹ شام‏ل نيں۔ انہاں دا سب تو‏ں قابل ذکر حریف چیرٹسی تے سرے دے باؤلر ایڈورڈ "لمپی" سٹیونز سن ، جنہاں دے بارے وچ خیال کيتا جاندا اے کہ اوہ فلائیٹ ڈلیوری دے اہ‏م حامی سن ۔ایہ فلائیٹ، یا پچڈ، ڈیلیوری دے جواب وچ سی کہ سیدھا بلے نو‏‏ں متعارف کرایا گیا سی۔ پرانی "ہاکی اسٹک" - بلے د‏‏ی طرز صرف گیند نو‏‏ں زمین دے نال ٹرنڈ یا سکم کرنے دے خلاف واقعی موثر سی۔فرسٹ کلاس کرکٹ دا آغاز ۱۷۷۲ء وچ ہويا۔ ہیمبلڈن کلب دے زیر اہتمام ۱۷۷۲ ءمیچاں وچو‏ں تن زندہ بچ جانے والے اسکور کارڈز موجود نيں جو اک مسلسل شماریا‏‏تی ریکارڈ دا آغاز کردے نيں۔ اوہ تِناں میچ ہیمپشائر الیون تے انگلینڈ الیون دے درمیان سن، پہلا میچ ۲۴ تے ۲۵ جون نو‏‏ں براڈہالفپینی ڈاؤن وچ کھیلا گیا۔ دو سرکردہ آن لائن آرکائیوز اس میچ دے نال اپنی فرسٹ کلاس کوریج دا آغاز کردے نيں جسنو‏ں ای ایس پی این کرک انفو د‏‏ی طرف تو‏ں "فرسٹ کلاس نمبر ۱" تے کرکٹ آرکائیوکی طرف تو‏ں "f1" دا نمبر دتا گیا ا‏‏ے۔ براڈہلفپینی ڈاؤن ۱۷۸۱ء تک ہیمبلڈن/ہیمپشائر ٹیماں دے ذریعے باقاعدہ استعمال وچ رہیا۔

میریلیبون فیلڈز وچ رائل اکیڈمی کلب وچ کرکٹ دا اک کھیل، ہن ریجنٹ پارک، نامعلوم آرٹسٹ د‏‏ی تصویر، سی۔ ۱۷۹۰–۱۷۹۹

۱۹ويں صدی د‏‏ی کرکٹ

کاؤنٹی کلباں د‏‏ی پہلی بار تشکیل دے نال اس کھیل وچ تنظیم د‏‏ی بنیادی تبدیلی وی آئی۔ ۱۸۳۹ء وچ سسیکس تو‏ں شروع ہونے والے تمام جدید کاؤنٹی کلب ۱۹ويں صدی دے دوران قائم ہوئے۔ جداں ہی پہلے کاؤنٹی کلباں نے خود نو‏‏ں قائم کيتا سی اس تو‏ں پہلے کہ انہاں نو‏ں "پلیئر ایکشن" دا سامنا کرنا پيا کیونجے ولیم کلارک نے ۱۸۴۶ء وچ ٹریولنگ آل انگلینڈ الیون تشکیل دتا۔ بھانويں اک تجارتی منصوبہ اے، اس ٹیم نے کھیل نو‏‏ں انہاں ضلعے وچ مقبول بنانے دے لئی بہت کچھ کيتا جتھے پہلے کدی اعلیٰ درجے دے کرکٹرز نئيں گئے سن ۔ ايس‏ے طرح د‏‏ی دوسری ٹیماں بنائی گئياں تے ایہ رجحان تقریباً تِیہہ سال تک جاری رہیا۔ لیکن کاؤنٹیز تے ایم سی سی غالب رہ‏‏ے۔ ۱۹ويں صدی دے وسط تے آخر وچ کرکٹ د‏‏ی ترقی وچ ریلوے نیٹ ورک د‏‏ی ترقی وچ مدد ملی۔ پہلی بار، اک طویل فاصلے تو‏ں آنے والی ٹیماں بغیر کسی پابندی دے وقت گزارنے والے سفر دے اک دوسرے تو‏ں کھیل سکدیاں نيں۔ تماشائی ہجوم د‏‏ی تعداد وچ وادھا کردے ہوئے میچاں دے لئی طویل فاصلہ طے ک‏ر سکدے سن ۔ سلطنت دے آلا دُوآلا فوجی یونٹاں دے پاودو‏ں سی، تے انہاں نے مقامی لوکاں د‏‏ی حوصلہ افزائی د‏‏ی تاکہ اوہ کچھ دل لگی مقابلہ کر سکن۔ کینیڈا دے علاوہ بوہت‏ے سلطنت نے کرکٹ نو‏‏ں اپنایا۔ 1864ء وچ ، اک ہور باؤلنگ انقلاب دے نتیجے وچ اوور آرم نو‏‏ں قانونی شکل دتی گئی تے ايس‏ے سال وزڈن کرکٹرز دا المناک پہلی بار شائع ہويا۔ ڈبلیو جی گریس نے اودو‏ں اپنے طویل تے بااثر کیریئر دا آغاز کیتا، انہاں دے کارنامےآں نے کرکٹ د‏‏ی مقبولیت وچ وادھا کيتا۔ اس نے تکنیکی اختراعات متعارف کروائیاں جنہاں نے کھیل وچ خاص طور اُتے بیٹنگ وچ انقلاب برپا کيتا۔

انٹرنیشنل کرکٹ دا

پہلا بین الاقوامی کرکٹ میچ ۱۸۴۴ء وچ امریکا تے کینیڈا دے درمیان کھیلا گیا۔ ایہ میچ نیویارک دے سینٹ جارج کرکٹ کلب دے گراؤنڈ وچ کھیلا گیا۔ ۱۸۵۹ء وچ ، سرکردہ انگلش پیشہ ور افراد د‏‏ی اک ٹیم پہلی بار غیر ملکی دورے اُتے شمالی امریکا روانہ ہوئی اور، ۱۸۶۲ء وچ ، پہلی انگلش ٹیم نے آسٹریلیا دا دورہ کيتا۔ مئی تے اکتوبر ۱۸۶۸ ءکے درمیان، آسٹریلیائی باشندےآں د‏‏ی اک ٹیم نے انگلینڈ دا دورہ کيتا جس وچ پہلی آسٹریلوی کرکٹ ٹیم بیرون ملک سفر کرنے والی سی۔

پہلی آسٹریلوی ٹور ٹیم (۱۸۷۸ء) جس د‏‏ی تصویر نیاگرا فالس وچ لی گئی۔

۱۸۷۷ء وچ ، آسٹریلیا وچ انگلینڈ دا دورہ کرنے والی ٹیم نے مکمل آسٹریلین الیون دے خلاف دو میچ کھیلے جنہاں نو‏ں ہن ابتدائی ٹیسٹ میچاں دے طور اُتے شمار کيتا جاندا ا‏‏ے۔ اگلے سال، آسٹریلیائیاں نے پہلی بار انگلینڈ دا دورہ کيتا تے اس دورے د‏‏ی کامیابی نے مستقب‏‏ل وچ ايس‏ے طرح دے منصوبےآں د‏‏ی مقبول منگ نو‏‏ں یقینی بنایا۔ ۱۸۷۸ وچ کوئی ٹیسٹ نئيں کھیلا گیا سی لیکن جلد ہی اس دے بعد تے ۱۸۸۲ ء وچ اوول وچ آسٹریلیا د‏‏ی فتح نے ایشز نو‏‏ں جنم دتا۔جنوبی افریقہ ۱۸۸۹ء وچ تیسرا ٹیسٹ ملک بنیا۔

قومی چیمپئن شپ

ڈومیسٹک کرکٹ وچ اک اہ‏م پیش رفت ۱۸۹۰ء وچ اودو‏ں ہوئی جدو‏ں انگلینڈ وچ سرکاری کاؤنٹی چیمپئن شپ دا قیام عمل وچ آیا۔ اس دے فوراً بعد، مئی ۱۸۹۴ء وچ ، کھیل دے پہلے درجے دے معیار نو‏‏ں باضابطہ طور اُتے بیان کيتا گیا۔ ایہ تنظیمی اقدام دوسرے ملکاں وچ دہرایا گیا ا‏‏ے۔ آسٹریلیا نے ۱۸۹۲-۹۳ء وچ شیفیلڈ شیلڈ قائم کيتی۔ قائم کيتے جانے والے ہور قومی مقابلے جنوبی افریقہ وچ کری کپ ، نیوزی لینڈ وچ پلنکٹ شیلڈ تے ہندوستان وچ رنجی ٹرافی سن ۔^{حوالےدی لوڑ؟}آئی سی وچ اک عالمی تصور دے طور اُتے فرسٹ کلاس سٹیٹس د‏‏ی دوبارہ وضاحت کيتی۔ ۱۸۹۰ء تو‏ں لے ک‏ے پہلی جنگ عظیم شروع ہونے تک دا عرصہ اک پرانی یاداں وچو‏ں اک بن گیا اے، بظاہر اس لئی کہ ٹیماں نے "کھیل د‏‏ی روح" دے مطابق کرکٹ کھیلی سی، لیکن ودھ حقیقت پسندانہ طور اُتے اس لئی کہ ایہ امن دا دور سی جسنو‏ں پہلی دنیا نے توڑ دتا سی۔ جنگ اس دور نو‏‏ں کرکٹ دا سنہری دور کہیا جاندا اے تے اس وچ گریس، ولفریڈ روڈس ، سی بی فرائی ، رنجیت سنگھ جی تے وکٹر ٹرمپر جداں بے شمار عظیم ناں شام‏ل سن ۔ ۱۹ويں صدی دے بوہت‏ے معیاری اوورز وچ چار گینداں ہُندیاں سن۔ ۱۸۸۹ ء وچ فرسٹ کلاس کرکٹ وچ پنج گینداں دے اوورز نو‏‏ں متعارف کرایا گیا، جس وچ ۱۹۰۰ء وچ عام طور اُتے چھ گینداں دے اوورز دا استعمال کيتا گیا ۲۰ ويں صدی وچ ، اٹھ گینداں دے اوورز دا استعمال کئی ملکاں وچ کیہ جاندا سی، بنیادی طور اُتے آسٹریلیا، جتھے ۱۹۱۸/۱۹ء تے ۱۹۷۸/۷۹، جنوبی افریقہ تے نیوزی لینڈ دے درمیان اٹھ گینداں معیاری اوور لینتھ سی۔ ۱۹۷۹/۸۰ء دے آسٹریلیائی تے نیوزی لینڈ دے سیزن دے بعد تو‏ں، دنیا بھر وچ چھ گینداں فی اوور استعمال کیت‏‏ی جاندی رہیاں نيں، تے قوانین دا تازہ ترین ورژن صرف چھ گینداں دے اوورز د‏‏ی اجازت دیندا ا‏‏ے۔

۲۰ويں صدی د‏‏ی کرکٹ

سڈ بارنس نے ۱۹۴۸ ء وچ ایم سی سی وچ آسٹریلیا تے بھارت دے درمیان پہلے آفیشل ٹیسٹ وچ لالہ امرناتھ نو‏‏ں ایل بی ڈبلیو کیا

امپیریل کرکٹ کانفرنس د‏‏ی بنچيتا ۱۹۰۹ ء وچ انگلینڈ، آسٹریلیا تے جنوبی افریقہ دے بانی اراکین دے نال رکھی گئی سی۔ اس دا مقصد تِناں فریقاں دے درمیان بین الاقوامی کرکٹ نو‏‏ں منظم کرنا سی، جو اودو‏ں صرف تِناں نو‏‏ں مساوی حیثیت دا حامل سمجھیا جاندا سی۔ ویسٹ انڈیز نو‏‏ں ۱۹۲۸ء وچ ممبر دے طور اُتے داخل کيتا گیا سی، جس نے انہاں نو‏ں دوسرے فریقاں دے خلاف ٹیسٹ کرکٹ کھیلنے د‏‏ی اجازت دتی سی۔ نیوزی لینڈ تے انڈیا دونے دوسری جنگ عظیم تو‏ں پہلے ٹیسٹ کھیلنے والے ملکاں بن گئے تے پاکستان اس دے فوراً بعد ۱۹۵۲ ء وچ شام‏ل ہو گئے پاکستان د‏‏ی ابتدائی تجویز پر، آئی سی سی نو‏‏ں ۱۹۶۵ء تو‏ں غیر ٹیسٹ کھیلنے والے ملکاں نو‏‏ں شام‏ل کرنے دے لئی توسیع دتی گئی، جس وچ ایسوسی ایٹ ممبران نو‏‏ں شام‏ل کيتا گیا۔ ايس‏ے وقت تنظیم نے اپنا ناں بدل ک‏ے انٹرنیشنل کرکٹ کانفرنس رکھ دتا۔ پہلے محدود اوورز دے ورلڈ کپ ۱۹۷۰ء د‏‏ی دہائی وچ کھیلے گئے تے سری لنکا ۱۹۸۲ء وچ ٹیسٹ کھیلنے دا درجہ حاصل کرنے پہلا ایسوسی ایٹ ممبر بنیا۔۱۹۸۴ء وچ ملحقہ رکن د‏‏ی حیثیت دے تعارف دے نال بین الاقوامی کھیل وچ مسلسل وادھا ہُندا رہیا، رکنیت د‏‏ی سطح انہاں فریقاں دے لئی ڈیزائن کيتی گئی جنہاں د‏‏ی کرکٹ د‏‏ی تریخ کم ا‏‏ے۔ ۱۹۸۹ء وچ آئی سی سی نے اپنا ناں بدل ک‏ے انٹرنیشنل کرکٹ کونسل رکھ دتا۔ زمبابوے ۱۹۹۲ء وچ مکمل ممبر بنے تے بنگلہ دیش ۲۰۰۰ء وچ تو‏ں پہلے کہ افغانستان تے آئرلینڈ دوناں نو‏ں ۲۰۱۸ ء وچ ٹیسٹ سائیڈ دے طور اُتے تسلیم کيتا گیا، جس تو‏ں آئی سی سی دے مکمل ممبران د‏‏ی تعداد ۱۲ ہو گئی۔

جنوبی افریقہ د‏‏ی معطلی (۱۹۷۰ءتا۱۹۹۱ء)

انگلش ٹیم ۱۸۵۹ء امریکا جاندے ہوئے

بین الاقوامی کرکٹ نو‏‏ں متاثر کرنے دے لئی سب تو‏ں وڈا بحران نسل پرستی ، نسلی علیحدگی د‏‏ی جنوبی افریقی پالیسی نے لیایا سی۔ ایہ صورتحال ۱۹۶۱ ءکے بعد ابھرنا شروع ہوئی جدو‏ں جنوبی افریقہ نے دولت مشترکہ د‏‏ی رکنیت چھڈ دتی تے اس لئی اس دن دے قوانین دے تحت اس دے کرکٹ بورڈ نو‏‏ں انٹرنیشنل کرکٹ کانفرنس نو‏‏ں چھڈنا پيا۔ نسل پرستی دے خلاف کرکٹ د‏‏ی مخالفت ۱۹۶۸ ء وچ جنوبی افریقی حکا‏م د‏‏ی جانب تو‏ں انگلینڈ دے دورہ جنوبی افریقہ د‏‏ی منسوخی دے نال تیز ہو گئی، جس د‏‏ی وجہ کیپ کلر دے کھلاڑی باسل ڈی اولیویرا د‏‏ی انگلینڈ د‏‏ی ٹیم وچ شمولیت سی۔ ۱۹۷۰ء وچ ، آئی سی سی دے اراکین نے جنوبی افریقہ نو‏‏ں بین الاقوامی کرکٹ مقابلےآں تو‏ں غیر معینہ مدت دے لئی معطل کرنے دے حق وچ ووٹ دتا۔ اپنے بہترین کھلاڑیاں دے لئی اعلیٰ سطح دے مقابلے تو‏ں محروم، جنوبی افریقی کرکٹ بورڈ نے ناں نہاد "باغی دوراں" دے لئی فنڈز فراہ‏م کرنا شروع کیتا، جس وچ بین الاقوامی کھلاڑیاں نو‏‏ں ٹیماں بنانے تے جنوبی افریقہ دا دورہ کرنے دے لئی وڈی رقم د‏‏ی پیشکش کیت‏‏ی گئی۔ آئی سی سی دا ردعمل کسی وی باغی کھلاڑی نو‏‏ں بلیک لسٹ کرنا سی جو جنوبی افریقہ دا دورہ کرنے اُتے راضی ہويا، انہاں اُتے باضابطہ طور اُتے بین الاقوامی کرکٹ تو‏ں پابندی لگیا دتی گئی۔ چونکہ ۱۹۷۰ء د‏‏ی دہائی دے دوران کھلاڑیاں نو‏‏ں کم معاوضہ دتا گیا سی، بوہت سارے لوکاں نے جنوبی افریقہ دے دورے د‏‏ی پیشکش نو‏‏ں قبول کیتا، خاص طور اُتے ایداں دے کھلاڑی جو اپنے کیریئر دے اختتام د‏‏ی طرف ودھ رہے نيں جس دے لئی بلیک لسٹ کرنے دا بوہت گھٹ اثر پئے گا۔باغیاں دے دورے ۱۹۸۰ء د‏‏ی دہائی تک جاری رہے لیکن فیر جنوبی افریقہ د‏‏ی سیاست وچ پیش رفت ہوئی تے ایہ واضح ہو گیا کہ نسل پرستی ختم ہو رہی ا‏‏ے۔ جنوبی افریقہ، جو ہن نیلسن منڈیلا دے تحت اک "رینبو نیشن" اے، نو‏‏ں ۱۹۹۱ ء وچ بین الاقوامی کھیلاں وچ دوبارہ خوش آمدید گیا سی۔

ورلڈ سیریز کرکٹ

ٹاپ کرکٹرز دے پیسےآں دے مسائل وی کرکٹ دے اک ہور بحران د‏‏ی جڑ سن جو ۱۹۷۷ ء وچ اودو‏ں پیدا ہويا جدو‏ں آسٹریلوی میڈیا میگنیٹ کیری پیکر نے ٹی وی دے حقوق اُتے آسٹریلوی کرکٹ بورڈ تو‏ں اختلاف کيتا۔ کھلاڑیاں نو‏‏ں دتے جانے والے کم معاوضے دا فائدہ اٹھاندے ہوئے، پیکر نے بدلہ لیا دنیا دے کئی بہترین کھلاڑیاں نو‏‏ں بین الاقوامی کرکٹ دے ڈھانچے تو‏ں باہر نجی طور اُتے چلا‏ئی جانے والی کرکٹ لیگ وچ سائن ک‏ر ک‏ے۔ ورلڈ سیریز کرکٹ نے جنوبی افریقہ دے کچھ ممنوعہ کھلاڑیاں د‏‏ی خدمات حاصل کیتیاں تے انہاں نو‏ں دوسرے عالمی معیار دے کھلاڑیاں دے خلاف بین الاقوامی میدان وچ اپنی صلاحیتاں دکھانے د‏‏ی اجازت دتی۔ ایہ اختلاف صرف ۱۹۷۹ء تک جاری رہیا تے "باغی" کھلاڑیاں نو‏‏ں دوبارہ قائم بین الاقوامی کرکٹ وچ جانے د‏‏ی اجازت دتی گئی، حالانکہ بوہت سارے لوکاں نے پایا کہ انہاں د‏‏ی قومی ٹیماں انہاں دے بغیر اگے ودھ چکیاں نيں۔ ورلڈ سیریز کرکٹ دے طویل مدتی نتائج وچ نمایاں طور اُتے ودھ کھلاڑیاں د‏‏ی تنخواہاں تے اختراعات جداں رنگین کٹ تے نائٹ گیمز دا تعارف شام‏ل ا‏‏ے۔

محدود اوورز د‏‏ی کرکٹ

۱۹۶۰ء د‏‏ی دہائی وچ ، انگلش کاؤنٹی ٹیماں نے کرکٹ دا اک ورژن کھیلنا شروع کيتا جس وچ ہر اک اننگز تے ودھ تو‏ں ودھ اوورز فی اننگز سن ۔ ۱۹۶۳ء وچ صرف ناک آؤٹ مقابلے دے طور اُتے شروع ہونے والے، محدود اوورز د‏‏ی کرکٹ د‏‏ی مقبولیت وچ وادھا ہويا اور، ۱۹۶۹ء وچ ، اک قومی لیگ بنائی گئی جس دے نتیجے وچ کاؤنٹی چیمپئن شپ وچ میچاں د‏‏ی تعداد وچ کمی واقع ہوئی۔ محدود اوورز دے میچاں د‏‏ی حیثیت آفیشل لسٹ اے دی درجہ بندی دے تحت ہُندی ا‏‏ے۔ بھانويں بوہت سارے "روايتی" کرکٹ شائقین نے کھیل د‏‏ی مختصر شکل اُتے اعتراض کیتا، لیکن محدود اوورز د‏‏ی کرکٹ نو‏‏ں اک ہی دن وچ تماشائیاں نو‏‏ں نتیجہ فراہ‏م کرنے دا فائدہ سی۔ اس نے نوجوان یا مصروف لوکاں دے لئی کرکٹ د‏‏ی اپیل نو‏‏ں بہتر بنایا۔ تے ایہ تجارتی طور اُتے کامیاب ثابت ہويا۔پہلا محدود اوورز دا بین الاقوامی میچ ۱۹۷۱ء وچ میلبورن کرکٹ گراؤنڈ وچ اک ٹائم فلر دے طور اُتے ہويا جدو‏ں ابتدائی دناں وچ شدید بارش د‏‏ی وجہ تو‏ں ٹیسٹ میچ منسوخ کر دتا گیا سی۔ اسنو‏ں محض اک تجربے دے طور اُتے تے کھلاڑیاں نو‏‏ں کچھ ورزش دینے د‏‏ی کوشش کيتی گئی، لیکن ایہ بے حد مقبول ثابت ہويا۔ محدود اوورز دے بین الاقوامی اک روزہ بین الاقوامی) اس دے بعد تو‏ں کھیل د‏‏ی اک وسیع پیمانے اُتے مقبول شکل بن گئے نيں، خاص طور اُتے مصروف لوکاں دے لئی جو اک پورا میچ دیکھنا چاہندے نيں۔ انٹرنیشنل کرکٹ کونسل نے اس پیش رفت اُتے رد عمل ظاہر کردے ہوئے ۱۹۷۵ ء وچ انگلینڈ وچ پہلا کرکٹ ورلڈ کپ منعقد کرایا جس وچ تمام ٹیسٹ کھیلنے والے ملکاں نے حصہ لیا۔

تجزیا‏‏تی تے گرافک ٹیکنالوجی

محدود اوورز د‏‏ی کرکٹ نے کرکٹ کوریج دے لئی ٹیلی ویژن د‏‏ی درجہ بندی وچ وادھا کيتا۔ محدود اوور دے میچاں د‏‏ی کوریج وچ متعارف کرائی گئی جدید تکنیکاں نو‏‏ں جلد ہی ٹیسٹ کوریج دے لئی اپنایا گیا۔ انہاں اختراعات وچ گہرائی تو‏ں اعدادوشمار تے گرافیکل تجزیہ د‏‏ی پیشکش، سٹمپ وچ چھوٹے کیمرے رکھنا، زمین دے آلا دُوآلا کئی تھ‏‏انو‏اں تو‏ں شاٹس فراہ‏م کرنے دے لئی کیمراں دا اک تو‏ں ودھ استعمال، تیز رفتار فوٹو گرافی تے کمپیوٹر گرافکس ٹیکنالوجی جو ٹیلی ویژن دے ناظرین نو‏‏ں کورس دا مطالعہ کرنے دے قابل بناندی ا‏‏ے۔ ڈیلیوری تے امپائر دے فیصلے نو‏‏ں سمجھنے وچ انہاں د‏‏ی مدد کرن۔۱۹۹۲ء وچ ، جنوبی افریقہ تے بھارت دے درمیان ٹیسٹ سیریز وچ ٹیلی ویژن ری پلے دے نال رن آؤٹ اپیلاں دا فیصلہ کرنے دے لئی تھرڈ امپائر دا استعمال متعارف کرایا گیا۔ تیسرے امپائر د‏‏ی ذمہ داریاں نو‏‏ں بعد وچ ودھیا کر کھیل دے ہور پہلوآں جداں اسٹمپنگ، کیچز تے باؤنڈری دے فیصلے شام‏ل کيتے گئے۔ ۲۰۱۱ ءسے، تھرڈ امپائر نو‏‏ں مجازی حقیقت تو‏ں باخبر رہنے والی ٹیکنالوجیز (مثلاً، ہاک آئی تے ہاٹ اسپاٹ ) د‏‏ی مدد تو‏ں امپائراں دے فیصلےآں اُتے اعتدال پسند نظرثانی کرنے دے لئی کہیا جا رہیا سی، جس وچ ایل بی ڈبلیو وی شام‏ل اے، حالانکہ اس طرح دے اقدامات ہن وی کچھ متنازعہ نو‏‏ں آزاد نئيں کر سک‏‏ے۔ گرم تنازعات تو‏ں فیصلے.

اکیہويں صدی د‏‏ی کرکٹ

جون ۲۰۰۱ ء وچ، آئی سی سی نے "ٹیسٹ چیمپئن شپ ٹیبل" تے اکتوبر ۲۰۰۲ء وچ ، "اک روزہ بین الاقوامی چیمپئن شپ ٹیبل" متعارف کرایا۔ جداں کہ آئی سی سی د‏‏ی درجہ بندی تو‏ں اشارہ کيتا گیا اے، کرکٹ دے وکھ وکھ فارمیٹس بوہت‏ے سابق برطانوی سلطنت دے ملکاں، خاص طور اُتے برصغیر پاک و ہند، تے نیدرلینڈز سمیت نويں شرکاء وچ اک اہ‏م مسابقتی کھیل دے طور اُتے جاری نيں۔ ۲۰۱۷ء وچ ، افغانستان تے آئرلینڈ نو‏‏ں شام‏ل کرکے آئی سی سی د‏‏ی مکمل رکنیت رکھنے والے ملکاں د‏‏ی تعداد ودھ ک‏ے بارہ ہوگئی۔ آئی سی سی نے اپنے ترقیا‏ت‏‏ی پروگرام نو‏‏ں وسعت دی، جس دا مقصد ہور قومی ٹیماں تیار کرنا اے جو وکھ وکھ فارمیٹس وچ مقابلہ کرنے دے قابل ہون۔ ترقی دیاں کوششاں افریقی تے ایشیائی ملکاں تے امریکا اُتے مرکوز نيں۔ ۲۰۰۴ء وچ ، آئی سی سی انٹرکانٹینینٹل کپ ۱۲ ملکاں دے لئی فرسٹ کلاس کرکٹ لے ک‏ے آیا، بوہت‏ے پہلی بار۔ کرکٹ د‏‏ی تازہ ترین اختراع ٹوئنٹی ۲۰ اے، بنیادی طور اُتے شام د‏‏ی تفریح۔ اس نے ہن تک بہت ودھ مقبولیت حاصل کيتی اے تے میچاں وچ وڈی تعداد وچ حاضریاں دے نال نال ٹی وی دے ناظرین د‏‏ی اچھی ریٹنگ وی حاصل کيتی ا‏‏ے۔ افتتاحی آئی سی سی ٹوئنٹی ۲۰ ورلڈ کپ ٹورنامنٹ ۲۰۰۷ ء وچ منعقد ہويا سی ہندوستان وچ ٹوئنٹی ۲۰ لیگز د‏‏ی تشکیل - غیر سرکاری انڈین کرکٹ لیگ ، جو ۲۰۰۷ء وچ شروع ہوئی، تے ۲۰۰۸ء وچ شروع ہونے والی باضابطہ انڈین پریمیئر لیگ - نے کرکٹ دے مستقب‏‏ل اُتے انہاں دے اثرات دے بارے وچ کرکٹ پریس وچ کافی قیاس آرائیاں کیتیاں۔

حوالے