ژنگ خہ
ژنگ خہ | |
---|---|
(چینی وچ: 鄭和) | |
ژینگ ہی دا مجسما
| |
پیدائشی نام | (چینی وچ: 鄭和) |
جم | سنہ 1371 [۱][۲][۳][۴][۵][۶][۷] |
وفات | سنہ 1433 (61–62 سال)[۹][۱۰][۱۱] |
شہریت | منگ سلطنت |
ہور نام | Ma He Sanbao |
نسل | حوئی لوک [۱۲] |
مذہب | اسلام |
عملی زندگی | |
پیشہ | ملاح، سفارت کار، سیاح تے محل دا خواجا سرا |
پیشہ ورانہ زبان | چینی [۱۳][۱۴] |
ملازمت | شہنشاہ یونگلو ، شہنشاہ ہونگشی |
کارہائے نمایاں | منگ خزانہ سمندری سفر |
عسکری خدمات | |
کمانڈر | منگ خزانہ سمندری سفر |
ترمیم |
Zheng He | |||||||||||||||||||||||||||||
روائتی چینی | 鄭和 | ||||||||||||||||||||||||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
عام چینی | 郑和 | ||||||||||||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||||||||||||
Ma He | |||||||||||||||||||||||||||||
روائتی چینی | 馬和 | ||||||||||||||||||||||||||||
عام چینی | 马和 | ||||||||||||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||||||||||||
Sanbao | |||||||||||||||||||||||||||||
روائتی چینی | 三寶 | ||||||||||||||||||||||||||||
عام چینی | 三宝 | ||||||||||||||||||||||||||||
Literal meaning | Three Jewels[۱۵] Three Treasures | ||||||||||||||||||||||||||||
|
ژینگ ہی یا ژنگ خہ (1371ء -1433ء) جنہاں دا اصل ناں حاجی محمود شمس الدین سی، اک چینی مسلمان سیاح، سفیر تے بحری سالار سن ۔ انہاں نے 1405ء تے 1433ء دے درمیان جنوب مشرقی ایشیا، جنوبی ایشیا تے مشرقی افریقا نوں بھیجی جانے والی کئی بحری مہمات دی قیادت کيتی۔ انہاں نوں عربی تے چینی دونے زباناں اُتے عبور سی ۔
اوہناں دے جد امجد سید اجل شمس الدین ایرانی النسل سن جو منگول دورِ حکومت وچ چین دے صوبہ یوننان دے گورنر بنائے گئے۔ یوننان ہی وچ ژینگ ہی دی پیدائش ہوئی۔
ینگ ہی (1371–1435) اک چینی کھوجی سفیر ایڈمرل سی۔
1405ء تے 1433ء دے درمیان چین دی مِنگ حکومت نے ست بحری مہمات بحر ہند دے مختلف ساحلاں دی طرف بھیجاں۔ ژینگ ہی نوں انہاں مہمات تے انہاں اُتے جانے فوجی دستےآں دا سالار بنایا گیا۔ انہاں وچوں صرف پہلی مہم وچ 317 جہاز تے 28000 فوجی تے ہور کارکن شامل سن ۔ ژینگ ہی انہاں مہمات وچ عرب، برونائی، مشرقی افریقہ، ہندوستان، جزیرے ملایا تے تھائی لینڈ گئے۔ ژینگ نے مقامی حکمراناں نوں سونے، چاندی، چینی برتناں تے ریشم دے تحائف پیش کیتے جدوں کہ مختلف مقامی بادشاہاں نے انہاں نوں شتر مرغ، زیبرے، اونٹھ، ہاتھی دانت تے زرافے تحفے وچ دیے۔
تریخ وچ اج ژنگ خہ کہلانے والے چینی ایڈمرل یوحنّان نامی علاقے وچ سنہ 1371 وچ چین دی مسلمان برادری ’ہوئی‘ وچ پیدا ہوئے سن ۔ ایہ مسلم برادری اج وی چین وچ ’ہوئی‘ دے ناں توں پہچانی جاندی اے تے ایہ اوہ مسلمان سن جو وسطی ایشیا دے مختلف خطےآں توں چین وچ یا تاں خود توں پناہ لینے پہنچے سن یا منگولاں دے ہمراہ حملہ آور بن دے آئے سن ۔
ژنگ خہ دا جنم اس دور وچ ہويا سی جدوں منگولاں نوں مقامی مِنگ خاندان دے ہتھوں شکست دا سامنا سی۔ ژنگ خہ دا خاندان منگولاں دے لئی لڑیا سی۔ زنگ خہ دی عمر اس وقت 10 برس سی جدوں مِنگ آرمی باغیاں نوں لبھدی ہوئی اُنہاں دے علاقے تک پہنچی۔ زنگ خہ دا خاندان ماریا گیا مگر انھاں زخمی حالت وچ حراست وچ لے لیا گیا۔
ژنگ دے نال وی اوہی کيتا گیا جو اُس دور وچ کم عمر مرد قیدیاں دے نال کيتا جاندا سی، یعنی اُنہاں دی جنسی صلاحیت ختم کر دتی گئی۔
ننجینگ یونیورسٹی دے پروفیسر لوئی ینگ شینگ کہندے نيں کہ ژنگ خہ دی زندگی دے اس پہلو دے بارے وچ زیادہ معلومات دستیاب نئيں نيں۔
اسی بچے نے بعد وچ چین دی عظیم الشان بحریہ دا سربراہ بن دے انڈیا، خلیجِ فارس تے افریقہ تک اپنے وقت دے سب توں وڈے بحری بیڑے اُتے تجارتی، سفارتی تے ثقافتی نوعیت دے ست سفر کیتے۔
ژنگ خہ یا ماہو اکھوائے جانے والے اس بچے دا مسلمان ناں محمود شمس سی۔ بعض کتاباں وچ انہاں دا ناں محمد وی لکھیا گیا اے۔ انہاں دے والد دا ناں میر تکین تے دادا دا ناں خرم الدین دسیا جاندا اے۔ انہاں دے پڑدادا دے دادا دا ناں سید اجّل شمس الدین سی (بعض تاریخی ذرائع وچ سید اجّل شمس الدین عمر وی لکھیا گیا اے )۔ سید اجّل دا تعلق وسطی ایشیا دے شہر بخارا توں سی تے انھاں منگول حکمران قبلائی خان نے گورنر نامزد کر کے یوحنان بھیجیا سی۔
مِنگ خاندان دا انقلاب
سودھو13واں صدی تک چین دے بیشتر حصےآں اُتے منگولاں دا قبضہ سی۔ وقت دے نال جدوں منگولاں دی بد نظمی، بدعنوانی تے زیادتیاں ودھنا شروع ہوئیاں تاں چین دی مقامی قوم حاننی (ہنز) دے نال امتیازی سلوک دی وجہ توں سیاسی عدم استحکام پیدا ہونا شروع ہو گیا سی۔
ان حالات وچ مِنگ خاندان دے کساناں نے منگول حکمراناں دے خلاف بغاوت کر دتی تے چین دے اِس حصے اُتے قبضہ کر ليا۔ انہاں دی بغاوت اس لئی کامیاب ہوئی کیونجے اُس وقت چین دے اس خطے وچ فصلاں تباہ ہوئیاں سن تے قحط پیدا ہو گیا سی۔
مِنگ خاندان دے کسان جنگجو ’ہونگ وُو‘ نے 1368 وچ منگولاں دے حمایت یافتہ یوآن خاندان دی بادشاہت دا خاتمہ کر کے اپنی بادشاہت قائم کر لئی۔ ہونگ وُو پیشے دے لحاظ توں اک کسان سن ۔ یوآن خاندان دے زمانے دے کئی تاجر تے علما نے نويں خاندان دی حکومت توں تعاون کيتا جنہاں وچ مسلمان ماہرین وی شامل سن جو چین دے اس خطے وچ آباد ہو چکے سن ۔
برمنگھم یونیورسٹی دے قدیم چینی تریخ دے پروفیسر یوہانس لوٹزے اپنی اک تصنیف وچ 1368 توں 1453 دے دور دے حالات اُتے دی جانے والی تحقیق وچ دسدے نيں کہ ہونگ وُو دے جرنیلاں وچ دس مسلمان وی سن ۔
بعض تریخ داناں دا خیال اے کہ مِنگ خاندان دا پہلا شہنشاہ خفیہ طور اُتے مسلمان سی اُتے کئی مؤرخین نے اس گل نوں مسترد کيتا اے۔ ہنگ وُو دی اک بیوی مسلمان سی جدوں کہ اس نے اپنی اک بیٹی وسطی ایشیا دے (بعض روایات دے مطابق سمرقند) دے علم الافلاک دے ماہر محمد شیحی نال بیاہی سی۔
لیکن مِنگ خاندان نوں کچھ مسلمان جرنیل تے علما تاں سابق حکمران خاندان یوآن دے تردے ميں ملے سن تے کچھ انھاں نے خود بھرتی کیتے۔
ژنگ خہ دا نمایاں ہونا
سودھوہونگ وو دا انتقال سنہ 1398 وچ ہويا لیکن اُس دی وصیت دے مطابق اُس دا جانشین اُس دے پوتے جیان وین نوں بنایا گیا۔ اُتے جلد ہی اوہ نااہل ثابت ہويا تے اس دی گرفت کمزور پڑنے لگی۔ اُس نے کنفیوشسزم دے حامی درباریاں دے ذریعے اپنی طاقت بحال کرنے دی کوشش کيتی لیکن اُس دے چچا ژو ڈی نے اُس دے خلاف بغاوت کر دتی۔
بغاوت وچ اُس دے مسلمان سپاہی تے جرنیل دلیری توں اُس دے لئی لڑے تے بالآخر اوہ کامیاب ہويا تے یونگ لی دے لقب دے نال اوہ شہنشاہ بن گیا۔ تے ایتھے توں ایڈمرل ژنگ خہ دی عظمت دی کہانی شروع ہُندی اے۔
جب 10 برس دی عمر وچ یوحنّان وچ ژنگ خہ نوں جنسی صلاحیت توں محروم کيتا گیا تاں اُسنوں ژو ڈی دے حرم خانے وچ اک ملازم دے طور اُتے رکھیا گیا سی۔ اُتے ژو ڈی دے ہاں کم کرنے دی وجہ توں زنگ خہ نوں بہتر تعلیم و تربیت، انتظامی امور دی سمجھ تے فنِ سپاہ گری سیکھنے دا چنگا موقع ملا۔ اوہ تیزی توں ترقی پاندا ہويا اک گھریلو ملازم توں اج دے عہدے دے لحاظ توں ژو ڈی دا (جو حالے شہنشاہ نئيں بنا سی) چیف آف سٹاف بن چکيا سی۔
یعنی ژنگ خہ مِنگ خاندان دے تیسرے شہنشاہ ژو ڈی یا یونگ لی دے بادشاہ بننے توں پہلے ہی توں اُس دے معتمدِ خاص بن چکے سن ۔ یونگ لی دی اپنے بھتیجے شہنشاہ جیان وین دے خلاف بغاوت دے وقت ماہو نے اپنی دلیری دے جوہر دکھائے سن اس اُتے نويں شہنشاہ نے اُسنوں ’ژنگ خہ‘ دا لقب دتا سی۔
زنگ خہ نے بچپن وچ اپنے والد تے دادا توں انہاں دے حج دے سفر دے قصے سُنے سن ۔ اس لئی اُسنوں حج دی کہانیاں متاثر کردیاں سن۔ اُس زمانے دے ’ہوئی‘ مسلماناں دی روایات دے مطابق اوہ چینی بولی دے علاوہ عربی تے فارسی زباناں دا وی علم رکھدا سی۔ ژنگ خہ نے شاہی تعلیمی ادارے ’نانجینگ ٹائیگژو‘ توں تعلیم حاصل کيتی سی۔
بحری مہمات دا آغاز
سودھوسنگاپور وچ میوزیم وچ ژنگ خہ دی کشتی دا نمونہ
سنگاپور دے اک میوزیم وچ موجود ژنگ خہ دی کشتی دا نمونہ
’میپنگ دتی چائہور اینڈ اسلامک ورلڈز‘ وچ مصنف ہینو ہی دسدے نيں کہ ژنگ خہ دے اک سفر دے دوران انہاں دے اک ساتھی تے مسلمان مترجم ’ما ہُوان‘ نے لکھیا کہ ’یونگ لی دی بادشاہت دے گیارہويں برس، عظیم الشان اوتار تے شہنشاہِ معظم نے اک شاہی حکمنامہ جاری کيتا کہ شاہی نمائندہِ خصوصی، عزت مآب ژنگ خہ خزانےآں توں بھرے بحری بیڑے نوں بحرِ مغرب (بحرِ ہند) لے کے جاواں تے غیر ملکاں وچ شاہی فرمان سناواں تے انھاں شاہی انعامات توں نوازاں۔‘
مِنگ خاندان دے ریکارڈ دے مطابق خزانےآں توں بھری ہر کشتی 400 فٹ (122 میٹر) لمبی تے 160 فٹ چوڑی (50 میٹر) سی۔
پر حالیہ برساں وچ ماہرین نے انجنیئرنگ دے نقطہ نظر توں اس اُتے سوال اٹھائے نيں۔ چلياں جے ایہ وی کہہ لیا جائے کہ ایہ 60 توں 70 میٹر لمبی سن تب وی ایہ غیر معمولیاں سن۔ مہم جو کولمبس دی سب توں وڈی کشتی دی لمبائی 18 میٹر توں کم سی۔
’میپنگ دتی چائہور اینڈ اسلامک ورلڈز‘ وچ مصنف ہیونو ہی کہندے نيں کہ جس طرح کولمبس نوں ہنری دتی نیویگیٹر نے بحری مشن دے لئی متاثر کيتا سی، اِسی طرح ژنگ خہ نوں اک چینی سیاح وانگ ڈایوآن نے متاثر کيتا سی۔
لیکن کرسٹوفر کولمبس دے بحری سفراں وچ کئی قسم دے فرق سن ۔ چین دے اِس ایڈمرل نے اپنے پہلے سفر دا آغاز سنہ 1405 وچ کیہ سی جدوں کہ کولمبس نے اس دے 87 برس بعد اپنی مشہور کشتی سانتا ماریہ اُتے اپنا سفر شروع کيتا سی۔ ژنگ خہ نے کُل ملیا کے بچاس ہزار کلومیٹر دا سفر کیا، تِیہہ ملکاں دی بندرگاہاں وچ گیا تے 28 برس وچ ست وڈی بحری مہمات کیتیاں۔
پر سب توں وڈا فرق ایہ سی کہ ژنگ دنیا نوں چین دی عظمت دکھانا چاہندا سی جدوں کہ کولمبس اک نواں راستہ لبھن دے لئی نکلیا سی تے اوہ اک نويں دنیا وچ پہنچ گیا۔
بعض ماہرین دا کہنا اے کہ زنگ خہ یورپین مہم جو کرسٹوفر کولمبس توں پہلے امریکا پہنچ گیا سی لیکن مؤرخین دی اک وڈی تعداد اس دعوے توں اتفاق نئيں کردی۔
شہنشاہ دے بحری جہازاں نے اُس وقت دی معلومات دے مطابق پوری دنیا دا سفر کرنا سی تے چینی ’بادشاہت دی عظمت‘ توں ہور اقوام نوں آگاہ کرنا سی تے انھاں چینی روحانیت تے اقدار توں روشناس کرانا سی۔ ماہرین دے مطابق چین دی ایہ سفارتی کوششاں یورپی بحری سیاحاں توں اپنی ہیّت وچ کافی مختلف سن: چین نے اپنا اثر و رسوخ تجارت تے انعامات و اکرام توں ودھایا جدوں کہ یورپ نے جنگاں تے حملےآں دے ذریعے ہور علاقےآں نوں فتح کيتا۔
شہنشاہ یونگ لی نے ایڈمرل ژنگ خہ نوں اک بہت وڈے بحری بیڑے دے نال روانہ کيتا سی۔ سنہ 1405 وچ جدوں ژنگ خہ نے پہلا بحری سفر کيتا سی تاں اُس دے پاس 317 بحری جہاز سن تے اس دے نال سفارتی، فوجی، تجارتی تے ہور خدمات دے لئی افرادی قوت تقریباً 28 ہزار دے لگ بھگ سی۔
ژنگ خہ دے اپنے مرکزی جہاز اُتے بادباناں نوں سہارا دینے دے لئی نو مستول لگے ہوئے سن ۔ بحری سفر دے دوران اِنّی وڈی تعداد دا انتظام اِنّی باریکی دے نال منظم کيتا جاندا سی کہ اک وی جہاز دوسرے توں ٹکراندا نئيں سی۔ ایہ بحری جہاز اک بیضوی شکل وچ حرکت کردے سن ۔ وڈے سائز دے جہاز مرکز وچ ہُندے سن تے چھوٹے جہاز باہر دے دائرے دی جانب ہُندے سن ۔
چونکہ ژنگ خہ مسلمان سی تے چین دی مغربی دنیا توں بہت زیادہ واقف سی تے اُسنوں کئی اک ایرانی تے عرب تاجراں دی خدمات وی حاصل سن، اس وجہ توں شہنشاہ دا اُسنوں اس وڈے مشن دی ذمہ داری دینا اک قدرتی امر سی۔ اُس نے بحری رستےآں دا بہت گہرا مطالعہ کیا، علم الافلاک دے ماہرین دے ذریعے سمندر دے رستےآں نوں سمجھنے دا علم وی حاصل کیا، اس علم وچ مسلمان پہلے ہی کمال حاصل کر چکے سن ۔
بحری جہازاں دی تعمیر دے لئی شپ بلڈنگ دی صنعت نوں اپنی زیرِ نگرانی تعمیر کرایا۔ مقناطیسی قطب نما وی بنوایا جو کہ اُس وقت اک جدید ٹیکنالوجی سی۔ کئی کئی مستولاں دے جہاز بنائے گئِے۔
یہ بظاہر اس سوت تک لکڑی توں بنائے گئے تاریخِ انسانی دے سب توں وڈے جہاز سن ۔ انہاں چینی جہازاں وچ مختلف منزلاں بنائی گئی سن۔ ژنگ خہ دے بحری بیڑے دے باقی جہازاں وچ ، جو کہ سینکڑاں دی تعداد وچ سن، ہزاراں دی تعداد دے عملے دی غذا، پانی، خدمت گزاراں دا عملہ، گھوڑے، توپ و تفنگ، ریشم تے ہور قیمتی پارچاجات، چینی مٹی دے قیمتی برتن، سنہری روغن، لکھ تے شراب توں بنے ہُوئے برتن، چائے، کالی مرچاں، سونا چاندی، لوہے توں تیار کرہ اشیا سن جو کہ دور دراز ملکاں دے حکمراناں نوں تحفے وچ دتی جاندیاں سن۔
یہ تحفے برونائی، انڈونیشا، جاوا، سماٹرا، ملاکا دے سلطاناں، ویت نام، بنگال، تے سری لنکا دے راجاؤں، انڈیا دی معروف بندرگاہون، کالی کٹ، کوچن تے مالابار دے حکمراناں، خلیج فارس دے منہ اُتے ہُرمُز نامی بندرگاہ دے حکمراناں، ایتھے تک دے بندرگاہاں توں دور ایران دے مختلف علاقےآں دے حکمراناں، ترکی دی ابھرتی ہوئی عثمانیہ سلطنت دے عہدیداراں، یمن دے علاقے وچ حضرموت تے عدن دی بندرگاہاں دی مقامی حکومتاں، موغادیشو، موزمبیق، مالدیپ دے حکمراناں نوں دتے گئے۔
غرض دے بحرِ ہند دی کوئی ساحلی حکومت ایسی نئيں سی جس توں ژنگ خہ نے براہِ راست خود یا اُس دے بیڑے دے کسی اعلیٰ اہلکار نے رابطہ نہ کيتا ہوئے۔
بعض مؤرخین نے ژنگ خہ دے جہازاں دا جدہ تک جانے دا ذکر کيتا اے جتھے ژنگ خہ تے اُس دے ساتھی مکہ و مدینہ تک پہنچے نيں۔ مؤرخین دا اس گل اُتے اختلاف اے کہ آیا اُنھاں نے حج کيتا سی یا نئيں۔ اُتے جے حالات تے ژنگ خہ دی اپنی زندگی دا اندازہ لگایا جائے تاں کوئی سبب نئيں ملدا اے کہ اوہ مکہ تے مدینہ جاواں تے عمرہ یا حج نہ کرن۔
وہ تاں بچپن توں اپنے باپ تے دادا توں حج دی کہانیاں سندا سی جنھاں نے، بقول مؤرخین، اُس دی شخصیت سازی وچ اہم کردار ادا کيتا سی۔ انہاں چینی جہازاں نے صومالیہ تے حبشہ دے ساحلی علاقےآں توں وی رابطہ کيتا سی۔
ژنگ خہ نے قدیم دور دے جنوبی چین دے سمندر توں عرب تے چینیاں دے دریافت شدہ تجارتی بحری رستےآں دے ذریعے بحرِ ہند، خلیج فارس، بحرِ احمر تے مشرق افریقہ دے ساحلاں تک دا سفر کيتا۔ انہاں رستےآں دا کل ملیا کے فاصلہ دس ہزار میل بندا سی جنہاں اُتے ژنگ خہ نے سنہ 1405 توں لے کے سنہ 1433 دے دوران ست مرتبہ سفر کيتا سی۔
ژنگ خہ دی آخری مہم
سودھوکہیا جاندا اے کہ 62 برس دی عمر وچ ژنگ خہ دی وفات اپنی آخری بحری مہم توں واپسی دے دوران جہاز اُتے ہی ہوئی تھی
1424 وچ شہنشاہ یونگ لی دا انتقال ہو گیا سی تے نواں بادشاہ اک برس بعد ہی انتقال کر گیا۔ کہیا جاندا اے کہ یونگ لی دا پوتا بادشاہ بنا تاں اُس دی بحری مہمات وچ دلچسپی نئيں سی۔ اس نے ژنگ خہ نوں ستويں تے آخری بحری مہم دے لئی چھیويں مہم دے دس برس بعد اجازت دی۔ ستويں مہم دا 1431 وچ آغاز ہويا تے ایہ سنہ 1433 وچ مکمل ہوئی۔
کہیا جاندا اے کہ 62 برس دی عمر وچ ژنگ خہ دا اس ستويں مہم توں واپسی دے دوران بحری جہاز اُتے ہی انتقال ہو گیا سی۔ ژنگ خہ دی قبر اُس وقت دے چینی راجگڑھ نانجِنگ وچ بنائی گئی سی جو اج وی موجود اے۔
تن زباناں وچ ژنگ خہ دا پیغام
سودھوچین وچ ژنگ خہ نوں تقریباً بھلا دتا گیا سی۔ لیکن بیرون ملکاں رہنے والی چینی کمیونیٹیز نے اُس دی یاد نوں فیر توں زندہ کيتا اے، جس دی خاص وجہ جنوبی مشرقی چین دی بندرگاہاں نيں جتھے اُس نے کدی اپنے سفر دے دوران کئی یادگاراں چھڈیاں سن۔ انہاں بندرگاہاں وچوں چند اُتے اُس نے لاٹاں (پتھر دے کتبے) تعمیر یا نصب کروائی سن جنہاں اُتے مِنگ خاندان دے بادشاہ دے اُنہاں ملکاں دے لئی خیر سگالی دے پیغامات کُندہ کیتے گئے سن ۔
اُنہاں ہی لاٹاں وچوں اک سری لنکا دی اک بندرگاہ گیل توں سنہ 1911 وچ کھدائی دے دوران دریافت ہوئی سی جو اج وی اوتھے دے مقامی میوزیم وچ محفوظ اے۔ ایہ لاٹ یا پتھر دی سِل اُتے کندہ کيتا گیا کتبہ تن زباناں وچ مِنگ شہنشاہ یونگ لی دے پیغام اُتے مشتمل اے۔
اس لاٹ اُتے چینی بولی تے تامل بولی وچ کندہ پیغامات ہن وی پڑھے جا سکدے نيں لیکن فارسی بولی دا کافی سارا حصہ مِٹ جانے دی وجہ توں پڑھے جانے دے قابل نئيں رہیا اے۔ اُتے اک محقق خواجہ محمد احمد نے کسی تے دی تحقیق دے لئی اس لاٹ اُتے درج فارسی تحریر نوں پڑھنے دی کوشش کيتی تے اوہ چند لفظاں ہی پڑھ سکے کیونجے باقی ماندہ تحریر کافی شکستہ سی۔ انھاں نے جو پڑھیا اوہ کچھ اس طرح سی:
بادشاہ معظم ۔۔۔۔۔ شاہی حکمنامہ دے ذریعے ۔۔۔۔۔۔۔ مِنگ نے اظہار عقیدت دے لئی بھیجیا اے ۔۔۔۔ تاکہ مدد حاصل ہو سکے تے ۔۔۔۔۔۔ برائے ۔۔۔۔۔۔۔ تے ایہ معجزات ۔۔۔۔۔۔ بھیجے گئے نيں ۔۔۔۔۔ جو معلوم نيں ۔۔۔۔۔ جو خراج عقیدت پیش کردے نيں ۔۔۔۔۔۔ زرق برق اشیا ۔۔۔۔ خوشبو دینے والی جے بتیاں۔۔۔۔۔۔ پھُلاں دے گلدستے ۔۔۔۔۔ چراغاں دے لئی تیل ۔۔۔۔۔۔۔ ایہ تحائف آپ دا تعاون حاصل کرنے دے لئی بھیجے گئے نيں۔۔۔۔ اسلام دی روشنی۔۔۔۔۔ تحائف دی تفصیل درج ذیل اے۔۔۔۔۔۔ سونا اک ہزار مثقال۔۔۔۔۔۔ چاندی پنج ہزار مثقال۔۔۔۔۔
اس طرح چند تے اشیا دی تفصیل وی موجود اے۔
بحری قزاقی
سودھوکینیا وچ کھدائی دے دوران اک کشتی دی باقیات ملیاں سن جنہاں توں ایہ ظاہر ہُندا اے کہ چین دی افریقہ وچ دلچسپی بہت پُرانی اے
ژنگ خہ دے متعلق سری لنکا دے مؤرخین دے حوالے توں رائل ایشیاٹِک سوسائٹی، ہانگ کانگ دے اک محقق لورنا دیو راجا نے اپنے مقالے وچ کہیا اے کہ اُس نے سیلون (سری لنکا) دی بندرگاہ توں واپس جاندے ہوئے اوتھے دے راجہ تے اُس دے پورے خاندان نوں اغوا کيتا سی تے اُنھاں چین وچ شہنشاہ یونگ لی دے دربار وچ پیش کيتا سی۔
اُس دی وجہ وی دسی جاندی اے کہ سیلون دے راجہ الاکیشواڑا نے ژنگ خہ نوں 1405 وچ اغوا کرنے دی کارروائی کيتی سی جو کہ ناکام ہو گئی سی۔ اُتے یونگ لی نے سیلون دے راجہ نوں معاف کر دتا سی، لیکن سیلون وچ اوتھے دے زعما نوں اک نواں راجہ بنانے دا کہیا سی۔
اُسی طرح سماٹرا دے سلطان زین العابدین دی حکومت دا اُس دے اک رشتہ دار سکندر نے تختہ الٹ دتا سی تاں لورنا دیو راجا دے مطابق، سلطان زین العابدین نے شہنشاہ یونگ لی توں مدد منگی سی۔ شہنشاہ نے ژنگ خہ نوں حکم دتا سی کہ غاصب نوں سزا دتی جائے۔
ژنگ خہ نے سماٹرا اُتے چڑھائی دی تے سکندر نوں گرفتار کر کے شہنشاہ یونگ لی دے دربار وچ پیش کيتا سی۔ شہنشاہ نے اِس مرتبہ غاصب سکندر نوں سزائے موت دتی تے خطے دے حکمراناں نوں مِنگ خاندان دی فوجی مدد تے حمایت دے عزم دا پیغام بھیجیا سی۔
انہاں دو فوجی مہمات دے علاوہ ایداں دے کسی تصدیق شدہ واقعے دا ذکر نئيں ملدا اے جس دی وجہ توں ژنگ خہ دی مہمات اُتے بحری قزاقی دا الزام لگایا جائے۔
’ممنوعہ شہر‘
سودھومِنگ خاندان دی حکومت نے ژنگ خہ دے بحری تجارتی مہمات دی وجہ توں کافی منافع وی کمایا سی جس دی وجہ توں شہنشاہ نوں اِنّے مالی وسائل حاصل ہو گئے کہ اُس نے ’ممنوعہ شہر‘ دی تعمیر دا حکم دتا۔ ایہ اوہی ممنوعہ شہر اے جو بعد وچ بیجنگ دے ناں توں مشہور ہويا تے ہن چین دا راجگڑھ اے۔
انہاں مہمات توں حاصل ہونے والے مالی وسائل دی وجہ توں چین وچ اک وڈی نہر وی کھودتی گئی جس دا زرعی تے تجارتی فائدہ ہويا۔ مؤرخین اس گل نوں تسلیم کردے نيں کہ ایہ دو وڈی تعمیرات ژنگ خہ دی مہمات دے بغیر ممکن نئيں سن۔
317 جہازاں اُتے مشتمل بحری بیڑے نوں جلا دتا گیا
تریخ وچ کئی بار ایسا ہويا اے کہ کامیابیاں شدت دے نال حسد دے جذبات وی پیدا کر دیندی نيں، شاید ایسا ہی ژنگ خہ دے نال ہويا۔
شہنشاہ یونگ لی دے 1424 وچ انتقال دے بعد اُس دا بیٹا ہونگژو بادشاہ بنیا۔ لیکن اوہ اس دے بعد صرف اک برس زندہ رہیا۔ 1425 وچ ہونگژو دا بیٹا ژوانڈو بادشاہ بنیا۔ ژوانڈو 1435 تک بادشاہ رہیا تے مجموعی طور اُتے اک کامیاب بادشاہ نئيں سی۔ سنہ 1433 وچ اوہ اس آخری مہم دے بعد 317 جہازاں اُتے مشتمل بحری بیڑے نوں جلدے ہوئے دیکھدا اے۔ مؤرخین دے پاس اِس دور دی بوہت گھٹ معلومات نيں کہ ایسا کیوں ہويا۔ اِنّی سرمایہ کاری دے بعد مِنگ خاندان دے چین نے بحری مہمات دا خاتمہ کیوں کیا؟
چین دی بحری تجارت کیوں ختم ہوئی؟
سودھوتاریخی شواہد دی عدم موجودگی وچ ہن محققاں ہور عوامل دی مدد توں تجزیے کر کے انہاں سوالات دے جوابات تلاش کردے رہندے نيں جنہاں وچ سری لنکا دے اک کھبے بازو دے محقق تے سکالر کمار ڈیوڈ دا تجزیہ اہم اے، جس وچ اوہ سازشی نظریات دی بجائے مادی عوامل دی نشاندہی کردے نيں۔
وہ دسدے نيں کہ چینی بحری مہمات زیادہ دیر کیوں نہ چل سکن باوجود اس دے کہ اُنہاں دے پاس وسائل بہت زیادہ سن تے کیوں یورپی بحری مہمات نوں فروغ ملیا جدوں کہ اُنہاں دے پاس چین جِنّی طاقت نہ تھی؟ چین اک بہت وڈی بحری طاقت بنا لیکن بعد وچ اُس دی مہمات دا خاتمہ ہو گیا۔ پندرہويں صدی وچ یورپ وچ کوئی وڈی بحری طاقت نئيں سی لیکن اوتھے دی بحری مہمات نے اُس دے ملکاں نوں مالا مال کر دتا۔
ہور نظریاتی تے جغرافیائی عوامل دے نال کمار ڈیوڈ نے جو وڈی وجہ دسی اے اوہ ایہ کہ یورپ وچ بحری مہمات شروع ہوئیاں سن تاں اوتھے اک وڈا مرکینٹائل (تاجر) طبقہ وجود وچ آ چکيا سی جو اپنے اپنے معاشراں دی اک وڈی طاقت سی۔ جدوں کہ اُسی دور وچ چین وچ ایسا طاقتور طبقہ موجود نئيں سی، ساری طاقت اک جاگیردارانہ شاہی نظام دے پاس سی۔ جدوں بادشاہ یا دربار نے محسوس کيتا یا اُنہاں دا مُوڈ بنا اک فیصلہ ہو گیا تے کسی تے گل دا دل چاہیا تاں اک نواں فیصلہ لے لیا۔ اس بنیادی فرق دی وجہ توں یورپ دی مرکینٹائل طبقے نے بیرونی مہمات وچ نہ صرف سرمایہ کاری دی بلکہ حکومتاں اُتے اس دے فروغ دے لئی زور وی ڈالیا۔
قدیم چین وچ مرکینٹائل کلاس دا ایسا طاقتور طبقہ موجود نئيں سی۔ مؤرخین اُس زمانے دے چین دے سماجی نظام وچ کاروباری یا مرکینٹائل کلاسنوں نچلا طبقہ قرار دیندے سن ۔ لوکاں دا خیال سی کہ مرکینٹائل طبقہ کوئی پیداوار تاں کردا نئيں اے اس لئی انہاں دی کوئی خدمات نئيں ہُندیاں نيں۔
ژنگ خہ دی مہمات دی پنج صدیاں دے بعد اج چین وچ اک طاقتور مرکینٹائل طبقہ موجود اے۔ اس وچ مِنگ خاندان دے بعد ٹنگ خاندان دی تقریباً سوا تن سو برس دی حکومت دا تاں کوئی کردار نئيں اے، البتہ 1911 دے چینی انقلاب نے سماجی تے سیاسی تبدیلیاں نوں متعارف کرایا۔ بعد وچ کمیونسٹ پارٹی دے 1948 دے انقلاب نے جاگیردارانہ نظام نوں تہ و بالا کيتا۔
اج دا چین
سودھوکینیا وچ کھدائی دے دوران 15ویں صدی دا اک چینی سِکہ وی ملیا سی
لیکن چین وچ مرکینٹائل کلاس دے فروغ پانے، تے اس دے طاقتور بننے تے فیر چین نوں اک وڈی اقتصادی طاقت بننے وچ جتھے کمیونسٹ پارٹی دے اندر دا ارتقا کار فرما اے اوتھے بیرونی سرمایہ کاری (خاص کر امریکی سرمایہ کاری) دا وی اک اہم کردار اے۔
ہن چین دی سیاسی، سماجی تے اقتصادی طاقت دا قدرتی تقاضہ اے کہ اوہ نہ صرف اپنے ملک وچ انفراسٹرکچر دے وڈے وڈے منصوبے بنائے، جو کہ بہت تیزی توں بن رہے نيں، بلکہ بیرون ملک پورے خطے وچ وی اک وسیع سطح دا انفراسٹرکچر کھڑا کرے۔ انہاں حالات وچ بیلٹ اینڈ روڈ انیشی ایٹو (بی آر آئی) نوں دنیا بھر دے اقتصادی ماہرین اک توصیفی نگاہ توں دیکھ رہے نيں۔
امریکا دے اقتصادی امور دے دو پروفیسر، یونیورسٹی آف میساچیوسٹ امرہسٹ دے پال مسگریو تے جارج ٹاؤن یونیورسٹی واشنگٹن ڈی سی دے ڈینیئل نیکسن تسلیم کردے نيں کہ چین دے بی آر آئی منصوبےآں دی دنیا بھر وچ تعریفاں ہو رہیاں نيں۔ نیو یارک ٹائمز اِسنوں ’چین دی کھرباں ڈالراں دی سفارت کاری‘ کہندا اے۔ بروکنگز انسٹیٹیوٹ دی رپورٹ دے مطابق انہاں منصوبےآں توں ساڈھے چار ارب افراد براہ راست مستفید ہون گے جو عالمی سطح اُتے 21 کھرب ڈالرز دی مجموعی پیداوار وچ وادھا کرن گے۔
ہور ادارے اسنوں عالمی تریخ دی سب توں زیادہ وسیع و عریض اقتصادی تے عسکری سلطنت وی کہندے نيں۔ اُتے دونے پروفیسر وضاحت کردے نيں کہ عموماً لوک بی آر آئی نوں سڑکاں تے ریلوے لائناں دا جال بچھانیا سمجھدے نيں جدوں کہ اس وچ ایشیا، افریقہ تے یورپ دے سمندری رستےآں تے اوتھے دی بندرگاہاں دی تعمیر وی شامل اے۔
اس وقت کئی مبصرین چین دی اس نويں سرمایہ کاری نوں عالمی تجارت تے سیاست اُتے قبضہ کرنے دی اک کوشش کہہ رہے نيں اُتے ایہ پروفیسر اِسنوں مغرب دی ’سنسنی خیزی‘ کہندے نيں۔
چین دے صدر شی جنہاں پنگ اس منصوبے نوں پُرشکوہ کہندے ہوئے اِسنوں تاریخی طور اُتے مثبت حوالےآں توں یاد کردے نيں جنہاں وچ اک ناں اے ژاں چیاں دا جس نے قدیم دور وچ چین، فارس تے روم نوں ملانے والی شاہراہِ ریشم تعمیر دی سی، تے دوسرا ناں ژنگ خہ دا لیا سی، جس دا ذکر ایتھے ہو رہیا اے۔
شی جنہاں بنگ نے ژاں تے ژنگ دا تذکرہ ’دوستی دے ایلچی‘ کہہ کے کيتا ’جو کارواناں وچ یا اپنے جہازاں وچ خزانے لے کے جاندے سن تے جنھاں نے مشرق و مغرب دے درمیان رابطے قائم کیتے۔‘
اشتراک تے تعاون دا فن
سودھوکس عزم و ہمت دا مالک ہوئے گا اوہ بچہ جِس دے والد تے دادا نوں قتل کيتا گیا ہو، اُس دے سامنے اُس دے خاندان دے اقتدار دا خاتمہ ہويا ہو، اُسنوں جنسی صلاحیت توں محروم کر دتا جائے تے فیر فاتح فوج دا شہزادہ اُسنوں اپنے گھر وچ ملازم رکھ لے، لیکن اوہ صرف دو دہائیاں دے بعد اُسی شہزادے دا سپہ سالار تے فیر اپنے وقت دی دنیا دی سب توں وڈے بحری طاقت دا سربراہ بن دے ست وڈی وڈی بحری مہمات لے کے نکلے۔
نیشنل یونیورسٹی آف سنگاپور دے بزنس مینیجمنٹ دے اک پروفیسر، اسيں سِن ہُون اس سوال دا جواب تلاش کردے ہوئے اِس شخصیت دے اک ایداں دے پہلو نوں اُجاگر کردے نيں جس اُتے اِس توں پہلے بوہت گھٹ گل کيتی گئی اے۔
وہ لکھدے نيں کہ ’نہ صرف اج دے بزنس لیڈرز اس توں حالات وچ ہر قسم دے اتار چڑھاؤ توں نمٹنے دی ترغیب حاصل کر سکدے نيں بلکہ دنیا دے قائدین جیو پولیٹکل سٹریٹیجی دے لئی وی رہنمائی حاصل کر سکدے نيں۔‘
پروفیسر اسيں سِن ہُون دی تصنیف ’آرٹ آف کولیبوریشن‘ (اشتراک دا فن) وچ اُس چینی ایڈمرل اُتے ریسرچ دے ذریعے دکھایا گیا اے کہ اوہ کس طرح اپنے بادشاہ نوں مہنگے ترین بحری سفر دے لئی خزانے کھول دینے دے لئی راضی کردا اے، کس طرح اوہ اپنی مہم جوئی تے کار جوئی دی بدولت ناممکنات نوں ممکن بنا دیندا اے تے کس طرح بغیر جنگ کیتے بحرِ ہند دی تِیہہ بندرگاہاں توں تجارت کردا اے۔
نیشنل یونیورسٹی آف سنگاپور دے ایہ پروفیسر کہندے نيں کہ ژنگ خہ نے دراصل چین دے اک بہت ہی پرانے فلسفے دے مدمقابل اک نواں فلسفہ پیش کيتا سی جس وچ اوہ خود تاں کامیاب رہے سن لیکن دنیا اُس وقت تک اس دے لئی تیار نہ سی۔ اوہ چین دے ق م دے دور دے فلسفی سن ٹزُو دے 'فنِ جنگ‘ نوں ژنگ خہ دے 'فنِ اشتراک' دے مقابلے وچ لاندے نيں۔ اُنہاں دے خیال وچ ’شاید ماضی وچ دنیا وچ باقی رہنے دے لئی صرف جنگ اک دفاع سی جو مکر و فریب دا فن سی۔‘
مورتاں
سودھوہورویکھو
سودھوحوالے
سودھو- ↑ Libris-URI: https://libris.kb.se/katalogisering/42gkqrcn3bmhgn6 — اخذ شدہ بتاریخ: ۲۴ اگست ۲۰۱۸ — شائع شدہ از: ۲۶ مارچ ۲۰۱۸
- ↑ Brockhaus Enzyklopädie online ID: https://brockhaus.de/ecs/enzy/article/zheng-he — subject named as: Zheng He — اخذ شدہ بتاریخ: ۹ اکتوبر ۲۰۱۷
- ↑ فرینس دا ببلیوٹیک نیشنل آئی ڈی: https://catalogue.bnf.fr/ark:/12148/cb120817039 — subject named as: He Zheng — مصنف: Bibliothèque nationale de France — عنوان : اوپن ڈیٹا پلیٹ فارم — اجازت نامہ: Open License
- ↑ University of Barcelona authority ID (former scheme): https://crai.ub.edu/sites/default/files/autoritats/permanent/a1217439 — subject named as: He Zheng
- ↑ نوکات آئی ڈی: https://wikidata-externalid-url.toolforge.org/?p=1207&url_prefix=http://nukat.edu.pl/aut/&id=n2012100457 — subject named as: Zheng He
- ↑ بی ایچ سی ایل یو یو آئی ڈی: https://biblio.hiu.cas.cz/records/13a89697-7302-4d23-87c5-f1781c849386 — subject named as: He Zheng — عنوان : Bibliografie dějin Českých zemí
- ↑ National Library of Spain ID: https://datos.bne.es/resource/XX4814139 — subject named as: He Zheng — عنوان : El portal de datos bibliográficos de la Biblioteca Nacional de España — اجازت نامہ: Creative Commons CC0 License
- ↑ ۸.۰ ۸.۱ Dreyer 2007, 11.
- ↑ فرینس دا ببلیوٹیک نیشنل آئی ڈی: https://catalogue.bnf.fr/ark:/12148/cb120817039 — اخذ شدہ بتاریخ: ۱۰ اکتوبر ۲۰۱۵ — مصنف: Bibliothèque nationale de France — عنوان : اوپن ڈیٹا پلیٹ فارم — اجازت نامہ: Open License
- ↑ Encyclopædia Britannica Online ID: https://www.britannica.com/biography/Zheng-He — subject named as: Zheng He — اخذ شدہ بتاریخ: ۹ اکتوبر ۲۰۱۷ — عنوان : Encyclopædia Britannica
- ↑ subject named as: He Zheng — National Library of Spain ID: https://datos.bne.es/resource/XX4814139 — اخذ شدہ بتاریخ: ۹ اکتوبر ۲۰۱۷ — عنوان : El portal de datos bibliográficos de la Biblioteca Nacional de España — اجازت نامہ: Creative Commons CC0 License
- ↑ Encyclopædia Britannica Online ID: https://www.britannica.com/biography/Zheng-He — عنوان : Encyclopædia Britannica
- ↑ http://data.bnf.fr/ark:/12148/cb120817039 — اخذ شدہ بتاریخ: ۱۰ اکتوبر ۲۰۱۵ — مصنف: Bibliothèque nationale de France — اجازت نامہ: Open License
- ↑ CONOR.SI ID: https://plus.cobiss.net/cobiss/si/sl/conor/328561507
- ↑ سائیٹ غلطی: نا منیا جان والا
<ref>
ٹیگ کوئی لکھت نئیں دتی گئی اتے پتےlev6-63
لئی۔