ڈاکٹر ناہر سنگھ

ڈاکٹر۔ ناہر سنگھ (اکتوبر 6, 1952 - ) پنجابی مفکر استاد اتے لوکدھارا کلاسیکل ہن۔ پنجابی لوک شعری اوہناں دا مرکزی سروکار اے۔

ڈاکٹر۔ ناہر سنگھ
Dr. Nahar Singh
جم	اکتوبر 6, 1952 ضلع سری فتہگڑھ صاحب
کم کِتہ	رٹائرڈ پروفیسر، پنجابی ڈیپارٹمنٹ، پنجاب یونیورسٹی، چنڈی گڑھ۔
قومیت	بھارتی
صنف	لوکدھارا کلاسیکل
مضمون	لوکدھارا اتے سبھیاچار
وڈے کم	لوک شعری دی سرجن عمل، پنجاب دی لوکدھارا سوچ وچار تے فکر، مالوے دے لوک شعری دا اکتریکرن (12 جلداں)

جیون ویروے

ڈاکٹر۔ ناہر سنگھ دا جم پنڈ پھتیہگڑھ نیواں، تحصیل منڈی گوبندگڑھ، ضلع فتح گڑھ صاحب وکھے 6 اکتوبر، 1952 نوں ماں سری متی اجمیر کور اتے پیؤ س۔ رکھا سنگھ اؤجلا دے گھر ہویا۔

پڑھائی

اوہناں اپنی مڈھلی پڑھائی اپنے پنڈ دے سکول توں ہی کیتی اتے ہائر سیکنڈری گرو ہرگوبند خالصہ سکول، منڈی گوبندگڑھ توں کیتی۔ اس مگروں بی۔ اے۔ اے۔ایس۔ کالج کھنہ توں 1973 وچ اتے پنجاب یونیورسٹی چنڈی گڑھ دے پنجابی ڈیپارٹمنٹ توں ایم۔اے۔ (پنجابی) 1975 وچ کیتی۔ اوہناں اپنی پی۔ ایچ۔ڈی۔ دی ڈگری ڈاکٹر۔ کیسر سنگھ کیسر دی نگرانی ہیٹھ 'مالوے دے لوک شعری روپاں دا روپگت مطالعہ' موضوع اُتے 1980 وچ مکمل کیتی۔

ٹیچنگ

ڈاکٹر۔ ناہر سنگھ نے ٹیچنگ کم ڈی۔اے۔وی۔ کالج، چنڈی گڑھ توں شروع کیتا۔ اتھے اوہناں 7 اگست، 1975 توں 24 فروری، 1984 تک استاد وجوں سیوا نبھائی۔ اس مگروں اوہناں پنجابی ڈیپارٹمنٹ، پنجابی یونیورسٹی، پٹیالہ وچ 25 فروری، 1984 توں 28 فروری 1989 تک ٹیچنگ دا کم کیتا۔ اس مگروں اوہ 1 مارچ، 1989 نوں پنجابی ڈیپارٹمنٹ، پنجاب یونیورسٹی، چنڈی گڑھ وچ نامزد ہوئے اتے 1998 وچ ایسوسیئیٹ پروفیسر توں پروفیسر بنے۔ اوہ 31 اکتوبر 2012 وچ پروفیسر وجوں رٹائر ہو کے 2013 وچ کینیڈا چلے گئے پر پنجاب وچ ٹیچنگ نال جڑے رہے تے 2017 توں پکے طور تے کینیڈا جا وسے۔ ڈاکٹر۔ ناہر سنگھ دی نگرانی ہیٹھ کھوجارتھیاں ولوں لکھے 36 دے قریب پی۔ ایچ۔ڈی۔ دے کھوج-پربندھ اتے 165 توں ودھ ایم۔پھل۔ دے کھوج-مضمون پروان ہو چکے ہن۔

اس توں علاوہ اوہ پنجاب یونیورسٹی دے پنجابی ڈیپارٹمنٹ دے مکھی وی رہے۔ اوہناں پنجاب یونیورسٹی چنڈی گڑھ دے بولیاں دے ڈین، سنگیت ناٹ اکاڈمی دے پردھان وجوں وی سیوا نبھائی۔

انعام-اعزاز

اوہناں نوں پنجابی لوکدھارا مطالعہ اتے تنقید وچ پائے یوگدان لئی ہیٹھ لکھے انعام حاصل ہو چکے ہن -

ایم۔ ایس۔ رندھاوا اوارڈ (1991)

پنجاب آرٹ کونسل (1997)

بولی ڈیپارٹمنٹ پنجاب ولوں تیجا سنگھ اوارڈ (2002)

ایم۔ ایس۔ رندھاوا اوارڈ (2003)

پنجابی ستھّ لامبڑا ولوں ایم۔ ایسّ۔ رندھاوا اوارڈ (2007)

پنجابی ساہت اکاڈمی، لدھیانہ ولوں کرتار سنگھ دھالیوال انعام (2007)

ڈاکٹر۔ روندر سنگھ روی یادگاری ایوارڈ (2018)

لوکدھارا مطالعہ

ڈاکٹر۔ ناہر سنگھ نے اپنے پی۔ ایچّ۔ ڈی دے کھوج کم لئی لوک شعری دا کھیتر چنیا۔ اوہناں نے صرف اپنے توں پہلاں ہوئے لوکدھارا دے کھیتر وچ کم نوں بنیاد بناؤن دی بجائ علاقائی کھوج کم نوں پہل دتی۔ اوہناں نے اپنے کھوج کم لئی ملوئی اپ-لسانی کھیتر (مالوا) چنیا۔ اوہ اس گل دا وی افسوس ظاہر کردے ہن کہ لوکدھارا دے کھیتر وچ جو کم ہو جانا چاہیدا سی اوہ نہیں ہویا اتے ہن لوک شعری نوں سابھن دا ویلا وہا گیا اے۔ اس بابت ڈاکٹر۔ ناہر سنگھ لکھدے ہن -"ایہناں لوک گیتاں نوں اکتر کردیاں مینوں اس گل دا احساس ہویا کہ لوک-گیتاں نوں سنبھالن دا ویلا وہا چکا اے اتے جہڑا بزرگ تہانوں دوہے سنا رہا اے اوہ تہاڈے اگلے گیڑے تک اگلے جہان پہنچ چکیا ہووےگا تے تسیں ہتھ ملدے رہِ جاووگے۔ لوک-گیتاں دا سنکلن اج توں پونی صدی پہلاں ہو جانا چاہیدا سی۔ اس پاسے کئی تعریف یوگ یتن وی ہوئے ہن پر یوجنابدھّ ڈھنگ نال کم نیپرے نہیں چڑھیا۔" ڈاکٹر۔ناہر سنگھ توں پہلاں لوکدھارا دے کھیتر وچ دوندر ستیارتھی، ونجارا بیدی، کرمجیت سنگھ، اوتار سنگھ، کلونت سنگھ آد دا کم تعریف یوگ اے۔ ڈاکٹر۔ ناہر سنگھ نے اپنے کم نوں علاقائی کھوج اتے اصول دے پکھ توں یوجنابدھّ ڈھنگ نال پورا کیتا۔ لوکدھارا دے کھیتر وچ کھوج لئی اوہناں سائنسی پہنچ اپنائی۔ اصولی بودھ دے نال نال اوہ علاقائی کھوج وچ وی اک ماہر مفکر ثابت ہوئے۔ اوہ سوچک دا بھروسہ جتن وچ ماہر ہن۔ اس مہارت نال اوہناں نے مالوے کھیتر دیاں عورتاں اتے مردا توں لوک گیتاں دا اکتریکرن کیتا۔ ملوئی لوک-گیتاں بارے 'چنا وے تیری چاننی' (1989) اتے 'خونی نین پانی بھرے' (1989) اوہناں دیاں کتاباں ہن۔ اوہناں نے صرف ملوئی لوک شعری دا اکتریکرن ہی نہیں کیتا سگوں سماجی، معاشی، تریخی اتے جغرافیہ آد نوں بنیاد بنا کے ایہناں دا مطالعہ کیتا۔ اوہناں دا سمچا کھوج کم اکتریکرن، ورگیکرن تے تجزیہ دی عمل نال جڑیا ہویا اے۔ اوہناں مطابق لوکدھارا دے کھیتر وچ سنپادنا اکتریکرن تک محدود نہ رہِ کے اک نویں سرجنا ہندی اے۔

لوک شعری دا مطالعہ

ڈاکٹر۔ ناہر سنگھ لوک شعری دا اڈیٹنگ اتے ورگی کرن کرن لئی سرجن عمل نوں بنیاد بناؤندے ہن۔ نولدیپ شرمااپنے ایمّ۔ فل دے تھیسس 'ڈاکٹر۔ناہر سنگھ دا لوکدھارا کلاسیکل سوچ وچار' وچ سرجن عمل بارے لکھدی اے کہ "اوہ کسے بنی بنائی تکنیک نوں اپنے مطالعہ دا بنیاد نہیں بناؤندے سگوں لوک من دی وہارکتا وچوں ہی تکنیک دی تلاش کردے ہن جسنوں اوہناں نے سرجن عمل دا نام دتا اے۔" ملوئی لوک شعری دا مطالعہ کرن لئی اوہ انتر انشاشنی اتے تقابلی تکنیک دا تجربہ کردے ہن۔ انتر انشاشنی تکنیک وچ اوہ مانو سائنس، سماج سائنس، بولی سائنس آد انشاشناں دی مدد لیندے ہن۔ ایہناں مطالعہ ودھیاں دے بنیاد اُتے کیہا جا سکدا اے کہ ڈاکٹر۔ ناہر سنگھ دی مطالعہ نظر سائنسی پہنچ دی دھارنی اے۔

لوک شعری روپاں دا ورگی کرن

ڈاکٹر۔ ناہر سنگھ نے ملوئی لوک شعری روپاں دا ورگی کرن روپ دی نظر توں کیتا اے۔ اس ورگی کرن نوں اوہ دو مکھ روپاں وچ ونڈدے ہن-

  1.کھلھے روپاں والے شعری روپ

  2.بند روپاں والے شعری روپ

کھلھے روپاں والے شعری روپ

کھلھے شعری روپاں توں اوہناں لوک شعری روپاں توں اے جو ودھیرے لچکیلے ہندے ہن۔ لچکیلیپن کرکے رچناتمکتا دا گن بھارو ہندا اے مطلب کہ پنر سرجنا دا امکان ودھیرے ہندی اے۔ ڈاکٹر۔ ناہر سنگھ مطابق ہیٹھ لکھے لوک شعری روپ کھلھے روپاں والے شعری روپ ہن جناں نوں لچکیلیپن دے بنیاد اتے ترتیبوار درسایا گیا اے-

1. کیرنا (سبھ توں ودھ لچکیلا شعری روپ)

2. ٹپا

3. نکی بولی

4. لمی بولی

5. الاہنی

6. سٹھنی

7. ہیئرا

8. چھند-پراگا

9. کھیڈ گیت تے ناچ گیت

بند روپاں والے شعری روپ

بند شعری روپ اوہناں شعری روپاں نوں کیہا جاندا اے جناں دا رچنا ودھان سخت اصولاں دا پابند ہندا اے جس کرکے پنر سرجن عمل مدھم ہندی اے۔ ایہناں شعری روپاں وچ پنر سرجنا بجھویں اصولاں وچ بجھّ کے ہی کیتی جاندی اے۔ اس دے دوران ہیٹھ لکھے شعری روپ آؤندے ہن۔

1. بجھارت (گھٹ لچکیلا)

2. محاورہ، اکھان تے سیانپ دا ٹوٹا

3. دوہڑا

4. لمے ملوئی گیت

لوک ناچاں دا مطالعہ

لوک ناچ دے کھیتر وچ وی اوہناں دا کم الیکھنیوگ اے۔ ڈاکٹر۔ ناہر سنگھ مطابق لوک ناچ دا شروع جادو یگ توں ہویا۔ لوک ناچ دی اتپتی دا سماں اوہ ہڑپا دور توں مندے ہن۔ اوہناں نے لوک ناچ اتے کلاسیکل ناچ وچلے فرق نوں بہت ہی باریکی نال درسایا اے۔ ڈاکٹر۔ ناہر سنگھ اپنے کھوج کم بیسڈ لوک ناچ دیاں ہیٹھ لکھیاں ونگیاں دسیاں ہن-

لوک ناچ ونگیاں

1. بھنگڑا

2. گدھا

3. لڈی

4. جھومر

5. سمی

6. ٹپری

کتاباں

• لوک شعری دی سرجن عمل (1983)
• مارکسی روپ سوچ وچار (1989)
• پنجابی لوکناچاں دی تہذیبی کردار اتے وقعت (1988)
• مالوے دے ٹپے (1985)
• پنجابی لوکدھارا : سوچ وچار تے فکر (2018)

ڈاکٹر۔ ناہر سنگھ ولوں مالوے دے لوک شعری دا اکتریکرن وی کیتا گیا، جسدیاں 12 جلداں اس پرکار ہن -

• کالیاں ہرناں روہیئیں پھرنا (1985) : اس کتاب وچ مالوے دے مرداں دیاں بولیانں نوں اکتر کیتا گیا اے۔ لکھاری نے پہلاں مالوے دے اتہاس تے ملوئی اپبولی بارے مختصر جانکاری دتی اے۔ مرداویں بولیاں بارے اصولی چرچہ وی کیتی گئی اے۔
• لونگ برجیاں والا (1986) : اس وچ ملویناں دے گدھے دیاں بولیاں نوں اکتر کیتا گیا اے۔ اس کتاب دے دو حصہ ہن، ایہناں دوہاں حصےآں دا نکھیڑ نرول روپاکارک ونڈ اتے بیسڈ اے۔ پہلے حصہ وچ ملویناں دے دھیمی چال دے کتے دیاں لمیاں بولیاں رکھیاں گئیاں ہن تے دوجے حصہ وچ تیز طرار گدھے دیاں چھوٹیاں بولیاں نوں شامل کیتا گیا اے۔ دوویں حصےآں اندر کانڈاں دا کرم ایہناں بولیاں دی ہیروئن دی جیون تور اتے سداچاری تعقات دے بنیاد اتے رکھیا گیا اے۔
• چنا وے تیری چاننی (1998) : ایہہ کتاب وچ ملویناں دے لمے گون شامل کیتے گئے ہن۔ اس جلد وچ 313 دے قریب لمے گون شامل ہن۔ کتاب دے شروع وچ ایہناں گیتاں دی سنپادنا ویونت دسی گئی اے تے اصولی پہلو توں وی جانو کروایا گیا اے۔
• خونی نین پانی بھرے (1989) : ایہہ کتاب تیجی جلد دا ہی پھلار اے۔ اس وچ شوہر بیوی دے رشتے نال متعلق لمے گوناں نوں رکھیا گیا اے۔ ڈھولک دے گیتاں نوں ملا کے اس جلد وچ 260 توں ودھ گیت سنکلت کیتے گئے ہن۔
• باغیں چمبا کھڑ رہا (1999) : اس کتاب وچ منگنے تے ویاہ نال متعلق سو دے قریب ریتاں نال متعلق گیتاں نوں شامل کیتا گیا اے۔ گیتاں نوں شامل کرن لگیاں ہریک ریت دی وضاحت وی دتی گئی اے۔ اس جلد وچ سہاگ، گھوڑیاں، ہیئرے، دوہرے، چھند پراگے، سوہلڑے، ودھاوے آدی شامل کیتے گئے ہن۔
• رڑے بھمبیری بولے (2000) : اس جلد وچ سٹھنیاں تے ہیئریاں دا اکتریکرن کیتا گیا اے۔
• ماں سہاگن سگن کرے (2001) : اس جلد وچ ویاہ دیاں ریتاں، رسماں اتے شگناں دے لوک گیت شامل ہن۔
• دھرتی پیار کریندیئے : اس وچ پنجاب دیاں لوک-سیانپاں نوں سامبھیا گیا اے۔
• پنجابیاں دا موت فلسفہ : اس وچ موت نال متعلق شعری روپ شامل ہن۔ جنھاں ماتحت کیرنے، الاہنیاں اتے موت دیاں ریتاں دا مطالعہ کیتا گیا اے۔
• کلر دیوا مچدا : ایہہ کارجگت گیتاں دا مجموعہ اے۔ اس وچ اجیہے گیت شامل کیتے گئے ہن جہڑے کسے خاص کم دی سدھی لئی خاص حالت اتے خاص مقصد ہتّ گائے جاندے ہن۔ اس جلد دے پہلے حصہ وچ بچیاں دے کھیڈ گیت، پوجا گیت، سنسکار گیت آدی ہن اتے دوجے حصہ وچ کیرنے تے الاہنیاں نوں شامل کیتا گیا اے۔
• دھرتی جیڈ غریب نہ کوئی : لوک- اشٹا دی اپاشنا نال متعلق لوک شعری
• روہیاں دے بول : مالوے دے ٹپے جاں اکتکیاں بولیاں

اکت وچوں پہلیاں 10 جلداں پبلیکیشن بیورو، پنجابی یونیورسٹی پٹیالہ ولوں شائع ہو چکیاں ہن اتے باقی دو جلد شائع کر دتیاں جانگیاں۔

حوالے