چڑھدے پنجاب دی سیاست

بھارت دے جٹل سماج وچ کئی طرحاں دیاں جاتی، جماعتی، مذہبی، معاشی اتے تہذیبی سمسیاواں ہن۔ ہر سیاسی پارٹی نوں چنگے انتظامیہ دے مدعے توں اگانھ جاندیاں اکّ اجیہی وچاردھارا اپناؤنی پیندی اے جس راہیں اوہ اپنے ووٹراں نوں ایہہ دسّ سکے کہ سماج وچ موجود وکھ وکھ سمسیاواں نوں حل کرن متعلق اوہدی پہنچ کی اے۔ قومی سویمسیوک سنگھ اتے بھارتی جنتا پارٹی مطابق سمسیاواں دا حل ہندوتو دی سریشٹتا وچ پیا اے اتے کانگرس تے ہور کئی کیندروادی پارٹیاں مطابق اداروادی تے دھرمنرپکھّ پہنچ وچ۔ کھبے-پکھی دھراں اس نوں جماعتی نظریہ توں دیکھدیاں ہن اتے بہجن سماج پارٹی، سماج وادی پارٹی، قومی جنتا دل آدی جاتیوادی پہنچ توں۔ شرومنی اکالی دل پنجاب دی علاقائی اتے سکھ گھٹگنتی دی نمائندگی کردا اے۔

1947 توں بعد پنجاب وچ تن مکھ سیاسی دھراں ساہمنے آئیاں۔ انڈین نیشنل کانگرس، شرومنی اکالی دل اتے کمیونسٹ پارٹی آف انڈیا (سیپیائی)۔ موجودہ ویلے وچ شرومنی اکالی دل، انڈین نیشنل کانگرس اتے عام آدمی پارٹی مکھ دھراں ہن اتے کجھ ہور پارٹیاں دا تھوڑا بہتا اثر اے۔ پنجاب وچ مکھ مقابلہ کانگرس اتے اکالی-بھاجپا درمیان ہی ہندا آیا اے۔ ایہناں وچ کم کرن دے طور-طریقے دی برابری، پروار واد تے ہور سمسیاواں کارن تیسرے بدل دا امکان ہمیشہ ہی دیکھی جاندی رہی اے۔ پنجاب دا سیاسی دھراتل بہت چراں توں لگاتار اکالی-بھاجپا تے کانگرس دے دو-پکھی خلاف دے نال نال تیسرے بدل لئی تیار دکھائی دے رہا اے پر اس واسطے یوگ آگوُ اتے تنظیم دی گھاٹ کارن ایہہ ممکن نہیں ہو سکیا۔ اُتلے دے سٹے وجوں پنجاب وچ سیاسی آپا-دھاپی والا ماحول بن گیا اے۔

پنجاب دیاں سیاسی پارٹیاں دا گن-دھرم

شرومنی اکالی دل دا پچھان سنکٹ اے کہ ایہہ سکھاں دی پارٹی اے جاں دھرم نرپکھّ پارٹی۔ اس دوچتی وچوں نکلن لئی اس نے سکھالا راہ پھڑیا ہویا اے: جدوں ایہہ اقتدار توں باہر ہندی اے تاں ایہہ سکھ پارٹی ہندی اے اتے جدوں اقتدار وچ ہندی اے تاں ‘دھرم نرپکھّ’ پارٹی۔ انجھ، تبدیلیاں دی ایہہ قواعد آخرکار اس نوں حاشیے اتے لجاندی بھاسدی اے۔ سیاسی ماہراں دا کہنا اے کہ کانگرس وانگ ہن اکالی دل دے آگوآں نوں پارٹی اونا چر تک ہی پیاری لگدی اے جد تک اوہ اقتدار وچ ہندے ہن اتے اقتدار توں باہر ہندیاں ہی اوہناں وچلے اختلاف ساہمنے آؤن لگ پیندے ہن۔ اکالی دل دی شروعات دا اتہاس بہت مانمتا اے کیونکہ اس دا جم گردوارہ سدھار لہر، جہڑی بریٹیش سامراج نال ٹکر لے کے جت حاصل کرن والی لہر سی، وچوں ہویا۔ اس لہر تے پارٹی نے پنجاب نوں بابا کھڑک سنگھ، سرمکھ سنگھ جھبال، تیجا سنگھ سمندری، ماسٹر تارا سنگھ، گیانی کرتار سنگھ تے ہور کداور آگوُ دتے۔ اس شاندار تریخی ماضی ول ویکھیئے تاں ہن دے اکالی دل دی لیڈرشپِ دی انٹیکجوئل تے نیتک پکھ توں حالت بہت وچارگی والی اے۔ 80ویاں دے سنکٹمئی سمیاں وچ تے اس توں بعد کئی اکالی دل بنے پر بادل تے ٹوہڑا دی اگوائی والا اکالی دل ہی پنجاب دی مکھ پارٹی رہا۔

پنجاب کانگرس عین دوجے سرے توں کم کردی نظر آ رہی اے: اقتدار توں باہر ہووے تاں دھرم نرپکھّ اتے اقتدار وچ ہووے تاں سکھاں دی چیمپین۔ اسیویاں دے شروع وچ اتے ہن دا تجربہ ایہی دسدا اے۔ سال 2020 دے کسانی دے تحریک دے دباء نال کانگرس نے کسانی نوں بچاؤن دے نال نال ملک وچ فیڈرل ڈھانچے نوں بچاؤن دا پینتڑا وی ملّ لیا اے۔

سیاسی رجھان اتے مدعے

پنجاب وچ پرمکھ سیاسی دھراں لوکاں دے اصل مدعیاں دی تھاں جذباتی مدعے اٹھا کے ووٹاں بٹوردیاں ہن۔

کھیتی سدھاراں دے قانون

سال 2020 وچ کھیتی کھیتر لئی مرکز سرکار نے قانون بنا کے منڈی انتظام، ٹھیکہ کھیتی اتے ضروری وستاں متعلق قانون بنائے جو پنجاب وچ بہت وڈا مدعا بنے اتے کسان جدوجہد مگھیا جس نال ساریاں سیاسی پارٹیاں نوں ساہمنے آ کے اپنا پینتڑا دسنا پیا اتے کسان مقصداں لئی بدلنا وی پیا۔کھیتی منڈیکرن متعلق تن قنوناں خلاف ابھرے کسان تحریک دے پسار وڈے اتے مکمل ہندے جا رہے ہن۔ پنجاب وچ بھارتی جنتا پارٹی توں بناں ساریاں سیاسی پارٹیاں ایہناں قنوناں خلاف لوکاں نوں لامبند کر رہیاں ہن۔

کساناں لئی بجلی

کھیتی اتے کسانی اس موقعے گمبھیر معاشی سنکٹ نال جوجھ رہی اے۔ دنیا بھر وچ کھیتی سبسڈی توں بناں چلنی ناممکن اے۔ سرحدی اتے چھوٹے کسان زیادہ سنکٹ وچ ہن۔ قرضے دے بوجھ ہیٹھ خودکشی والی وڈی گنتی وی ایہناں وچوں ہی اے۔ ہریک پارٹی ووٹاں لئی کساناں نال مفت بجلی دین دا وعدہ کردی اے پر جو پارٹی اقتدار وچ آ جاندی اے اوہ کھیتی لئی دتی جا رہی مفت بجلی نوں بند کرنا چاہندی اے جس کارن کسان جتھیبندیاں اتے سرکار دا تکرار لگاتار چلدا رہندا اے

کسانی سر قرضہ

کیگ’ دی رپورٹ مطابق پنجاب سرکار دا قرضہ 2013–14 دوران 1.02 لکھ کروڑ روپئے سی جو 2017–18 دوران 1.95 لکھ کروڑ روپئے ہو گیا۔ ایوں ہر پنجابی سر اس ویلے 70000 روپئے دا قرضہ سی۔ اس توں کتے ودھ چنتا والی گل ایہہ اے کہ پنجاب دے خزانہ وزیر مطابق اس قرضے دے 248236 کروڑ روپئے ہون دا اندازا اے جس مطابق ہر پنجابی 89000 روپئے سرکاری قرضے دے بھار تھلے اے۔ پنجاب دا کسانی کھیتر کئی ورھیاں توں سنکٹاں نال جوجھ رہا اے اتے کسان تے کھیت مزدور خدکشیاں کر رہے ہن۔ اس دا مکھ کارن اوہناں دا قرضے دے بوجھ تھلے دبے ہونا اے۔

مقامی سرکاراں تے قبضہ

پنجاب اجیہا صوبہ اے جس وچ پنچائت پدھر تے وی چوناں وچ صوبائی پارٹیاں دخل اندازی کردیاں ہن، اوہناں دا دھیان ہر پاسے اپنی حمایتیاں نو لاہا دین تے ہندا اے۔ اس لئی اوہ مقامی سرکاراں دیاں چوناں وچ دھکےشاہی کردیاں ہن۔ ترقی دیاں ایہناں ادارےآں دیاں چوناں پارٹی چون نشان اتے لڑ کے پنڈاں نوں دھڑیبندی وچ ونڈن دا کم لگبھگ ساریاں پرمکھ پارٹیاں نے کیتا اے۔

پرواس

پنجاب وچوں ہر سال تقریباً 1.5 لکھ نوجوان ودیساں وچ پڑھائی واسطے جا رہے ہن۔ کروڑاں روپئے فیساں اتے رہن دے خرچے واسطے نال لے کے جا رہے ہن۔ اس نال پنجاب وچوں انٹیکجوئل اتے پونجی دا ہونجھا (brain drain and capital drain) پھر رہا اے۔ بچیاں دے پچھے ماپے وی جا رہے ہن۔ پنجاب دیاں تعلیمی ادارےآں وچوں طالب علم غائب ہو رہے ہن۔ لوک زمیناں/جائیداداں گہنے پا کے جاں ویچ کے بچے باہر بھیج رہے ہن۔ پرواسی پنجابی پنجاب دی سیاست وچ خود مدعا ہن جیہناں دیاں جائیداداں اتے پروار اجے اتھے ہن۔

نشہ کاروبار

سرحدی صوبہ کرکے پنجاب نوں نشیاں سمیت ہور کئی علامتاں نال جوجھنا پے رہا اے۔ اس کاروبار وچ سیاستداناں، پولیس اتے نشہ تسکراں دی ملیبھگت نے ایہہ مسئلہ بہت گنجھل دار؉ بن دتا اے۔ صوبے وچ جس پدھر اتے نشے آ رہے ہن اتے ایہناں دی ونڈ-ونڈائی ہو رہی اے، اس توں صاف ظاہر اے کہ وڈی پدھر اتے ملیبھگت توں بغیر اجیہا ہو سکنا ناممکن اے۔ اس نال نجٹھنا آسان نہیں پر اینا وی مشکل نہیں سی کہ ایہہ کاروبار چلا رہے لوکاں دی شناخت نہ ہو سکدی اتے ایہناں نوں کھدیڑیا نہ جا سکدا ہووے۔ 2014 دیاں لوک سبھا چوناں دوران اس مدعے نے اپنا اثر دکھایا اتے لوکاں نے روائتی پارٹیاں دے خلاف غصے دا اظہار کردیاں عام آدمی پارٹی دے چار امیدوار لوک سبھا لئی چنے۔

مذہبی مدعے

پنجاب دیاں سیاسی پارٹیاں بہت ہیٹھلے سطر تک جا کے دھرم نال جڑی سیاست کردیاں ہن ۔

ریلیاں دی سیاست

پنجاب دیاں مکھ سیاسی پارٹیاں ولوں اپنا سارا دھیان وڈیاں ریلیاں دی سیاست اتے مرتکز کرن نال لوکاں دے بہت سارے مدعے نظر انداز ہو گئے ہن۔

چنڈی گڑھ دا مدعا

پنجاب دا راجگڑھ وجوں ویونتے اتے ترقی یافتہ کیتے گئے، پر 1966 وچ پنجاب توں باہر رکھ لئے گئے شہر چنڈیگڑھنونجاب دے پہلی نومبر 1966 نوں ہوئے مڑقیام کارن ہریانہ صوبہ ہوند وچ آؤن کرکے چنڈی گڑھ شہر نوں مرکزی شاست پردیش اعلان کے ایہناں دوہاں صوبیاں دا راجگڑھ بنا دتا گیا سیرشن سنگھ فیرومان جس نے پنجاب دا راجگڑھ وجوں ویونتے اتے ترقی یافتہ کیتے گئے، پر 1966 وچ پنجاب توں باہر رکھ لئے گئے شہر چنڈی گڑھ نوں پنجابی صوبے وچ شامل کراؤن دی منگ نوں لے کے 27 اکتوبر 1969 نوں 84 سال دی عمر وچ شہادت دتی سی۔۔

بے ادبی کانڈ

سری گرو گرنتھ صاحب دی بے ادبی دیاں واقعے دے قصورواراں دی گرفتاری لئی برگاڑی قصبے وچ انصاف مورچہ لایا۔ بے ادبی دیاں واقعے نوں لے کے بادل سرکار خلاف بہت روس مظاہرے ہوئے سن اتے ایہہ واقعے 2017 دیاں صوبائی اسمبلی چوناں وچ شرومنی اکالی دل نوں ہوئی نموشی بھری ہار دا مکھ کارن سن۔سال 2018 دی پنجاب دی سیاست نوں اسرئنداز کرن والی ایہہ وڈی حادثہ سی۔

ہور ویکھو

• بھارتی کسان تحریک 2020
• 2020 دے کھیتی قانون اتے کسان تحریک
• پنجاب ودھان کونسل (ابولشن) ایکٹ، 1969

حوالے