پنجابی صحافت دی تریخ

پنجابی صحافت مول روپ وچ اک سیاسی صحافت اے جس نوں سنگھ سبھا لہر نے وی گھیریا ہویا سی، حالانکہ سنگھ سبھا لہر دا اصل مقصد گرودوارہ پربندھن وچ سدھار کرنا سی، پر اس وچ سیاسی تتاں وی شامل سن۔ پرچلت ویلے پنجابی صحافت دا مول مقصد سکھ دھرم دا پرسار سی۔

سکھ دھرم وچ ودھ رہی کمی نوں روکن لئی اتے اسانی نال کہہ سکدے ہاں کہ پنجابی سبھا دی شروعات سنگھ سبھا لہر ولوں کیتی گئی اے۔

پہلا اخبار

گورمکھی دا پہلا اخبار، بھائی گرمکھ سنگھ اوریئینٹل کالج لاہور دی سرپرستی ہیٹھ "گرمکھ پترکا" شائع ہویا سی، پہلا کاغذ 10 نومبر 1880 نوں چھاپیا گیا۔ ایہہ ہفتہ واری اخبار سی، 1886 وچ بھائی گرمکھ سنگھ دی اگوائی ہیٹھ، دوسرا ہفتہ وار "خالصہ" "شروع کیتا ۔ بھاویں اندازہ لگاؤنا اوکھا اے، اک اندازے دے مطابق، ہن تک دو ہزار توں ودھ روزانہ، ہفتہ وار، پندراں دن اتے مہینہ وار پنجابی اخبار ویلے توں باہر چل رہے ہن، ایہناں وچوں بہت سارے بند ہو چکے ہن اتے کئی وار ویلے-ویلے تے بند کیتے گئے ہن۔

اسیں پنجابی راجپالیسی دے اتہاس نوں تن حصیاں وچ ونڈ سکدے ہاں: مڈھلا ویلہ، وچکارلہ ویلہ اتے جدید ویلہ۔ شروعاتی سالاں وچ، سنگھ سبھا لہر دی شروعات اتے گرودوارہ سدھار لہر دے دن وی لئے جا سکدے ہن۔ وچکارلے ویلے وچ، لڑائی دے دناں توں آزادی تک ایہہ دس سال لویگا اتے جدید ویلے وچ اج تک دا سماں لویگا۔

شروعاتی ویلہ

پرانے ویلے دے پہلے اخبار "گرمکھ اخبار" اتے کئی ہور ہفتہ واری کاغذات سن۔ گیانی اوتار سنگھ وہریا دا "گرمتِی پرکاش"، ڈاکٹر۔ چرن سنگھ دا "خالصہ خبراں"، ایس۔ایس۔ چرن سنگھ دی "بیڑ"، "ہندوستان غدر" سان فرانسسکو توں شائع، ماسٹر چندہ سنگھ دے "پنتھ سیوک"، گیانی سچا سنگھ دی "پنجاب درپن"، "پنچ خالصہ خبراں"، بابو تیجا سنگھ دے "وووادی ماں"، کشن سنگھ گل دے "رامگڑھیا گزٹ" بھاشن، "ببر اکالی"، ایس ایس چرن سنگھ شہید دا "موجی اخبار"، گیانی ہیرا سنگھ دارد دی پھلوری، سوہن سنگھ جوش اتے "کرتی" ارجن سنگھ گڑگج، ایس۔ایس۔ چرن سنگھ شہید دا "ہنس"، سوہن سنگھ جیش دے پربہت، وغیرہ نوں مکمل طور تے قبول کیتا گیا سی۔ پاٹھک ولوں اس دے نال-نال "تعلیمی پنجاب"، "سدھاروادی"، "بھارت سدھار"، "لابھ"، "گرمت پرراکر"، "پنجابی"، "پنجابی بھانا"، بیر "،" پھلواری "،" سچکھنڈ "،" "منہنہ وار"، "دربار"، "چندن"، "نیشنل لائیف"، "کرتی"، "رنجیت دربار"، "امرت بالک"، "پریتلڑی" وغیرہ شائع کیتے جا رہے ہن۔

1. اوہناں وچوں بہت سارے بند ہو گئے پر گربخش سنگھ ولوں شروع کیتے گئے "پریتلنڈی" نوں اجے تک شائع کیتا گیا اے۔

پہلا روزانہ اخبار

پنجابی دا پہلا روزانہ اخبار "شہید" سی، جو کہ ایسئیس ولوں لکھیا گیا سی۔ چرن سنگھ شہید 4 دسمبر 1914 نوں چھاپنا شروع کر دتا۔ اس توں پہلاں اوہ ہفتہ وار "بیڑ" دے اڈیٹر سن۔ بھاویں کہ "بیڑ" کجھ دناں لئی روزانہ شائع ہوئی سی، پر ایہہ پہلا شخص سی "شہید" چرن سنگھ شہید بہت مکمل صحافی اتے ودوان سن، جسدا مقصد روزانہ اخباراں راہیں اتے ساہت دا پرسار کرن لئی چنگے ساہت شائع کرنا سی۔ پر اس دوران، بریٹیش سرکار اخباراں اُتے روک لگاؤن لئی بہت ساریاں سمسیاواں کردی رہندی سی۔ آریہ سماج بارے اک لیکھ لکھن ویلے سرکار نے "شہید" توں چار ہزار روپئے دی سرکھیا دی منگ کیتی جو اس ویلے بہت زیادہ سی۔

امرتسر ریڈ مشیناں نے اخبار نوں شائع کرن توں انکار کر دتا اتے لاہور توں شائع کرنا شروع کر دتا گیا، جتھے سرکار نے ہور سرکھیا دی منگ کیتی اتے ایہہ اخبار سدا لئی بند کر دتا گیا۔

پہلی جنگ عظیم ویلے

پہلی وڈی جنگ 1914 وچ شروع ہوئی۔ 1919 وچ جلھیاں والا باغ وچ بریٹیش سرکار نے سینکڑے بھارتیاں نوں گولی مار دتی۔ ساکا ننکانہ صاحب، 1921 وچ، جتھے نگران نے کئی ستیگرڑی گولیباری کیتی اگلے سال دے باغی گرو نوں باہر کڈھو ۔ نابھہ مورچے 1923 اتے اوہ وی بیئرنگ دے ساہمنے لایا گیا اے اک پاسے، سوسائٹی چل رہی سدھار لہر سی اتے دوجے پاسے، کانگرس لہر پھیل گئی اس قسم دے مذہبی گڑبڑ دے ماحول وچ لوکاں دی سماجی اتے سیاسی فکر ودھ رہی اے پنجابی صحافت وچ وی اک تبدیلی آئی اے

اس حالت وچ، بہت سارے وچاروان اشتہار 1920 توں 1 9 47 تک شروع کیتے گئے سن۔ اوہناں وچ غیر-بھائیچاری وچاردھاری اخبار، سماج سدھارک، بھائیچارک پرسار، ساہت، ترقی پسند وچار اتے کمیونزم شامل سن۔ 1922 وچ روزانہ اخباراں وچ "خالصہ"، "جتھیدار"، "پردیسی خالصہ"، "کوکا"، گڑگجّ اکالی "اے"، روزانہ اخباراں وچ "اکالیاں" اتے "رنجیت"، "عالمی" اتے "بر خالصہ"؛ 1 9 23 وچ "اکبر پردیسی"، "ببر شیر"، 1924 وچ "نیشنل پین"، 1 9 25 وچ "رنجیت"، 1 9 27 وچ "ریئل نیشنل درسن"، 1 9 28 وچ "دھوڑ دامن"، 1930 وچ "اکالی پترکا"، "نربھی اکالی 1 935 وچ "بنگال خالصہ" اتے "دیش درپن"، "خالصہ مورننگ"، "سیوک" دی شروعات 1936 وچ ہوئی۔ اوہناں نے نہ صرف اکالی لہر وچ یوگدان پایا سگوں دیس دی آزادی دے جدوجہد وچ وی یوگدان پایا۔ ، اخبار نوں وتی اتے سیاسی سیماواں دے کارن بند کرنا پیا سی

پھر وی، اس یگ وچ، "پریتلاری" اتے "پنج دریا" جہے ساہتی پیمفلٹ شروع ہو گئے سن، جو پنجابی پترکاری وچ نویں معیار قایم کردے ہن اتے نوینیاں کھوجاں حاصل کردے ہن۔ جتھے "پریتلڑی" دی شروعات گربخش سنگھ نے کیتی سی، "پنج دریا" پروفیسر موہن سنگھ نوں "پریتلڑی" دا آمد پنجابی وچ پنجابی پترکاری اتے پنجابی ساہت وچ ولکھنتا ظاہر کردا اے

گربخش سی سنگھ جی اک کامیاب انجینیئر سن جنہاں نے امریکہ وچ وی پڑھائی کیتی۔ اوہ بھارت واپس آؤن توں کجھ ویلے لئی ریلوے وچ کم کرن لئی واپس آ گئے اتے ستمبر 1933 وچ دو سالاں بعد اسنے "نرمل" (پشاور)، "پریتلاری" دی شروعات کرنی شروع کر دتی۔ دفتر 1940 وچ لاہور وچ لیایا گیا سی امرتسر توں کجھ میلاں دی دوری تے واقع پرائتنار گربخش سنگھ، دنیا دی قیام دے تجزیہ دا پنڈ ارتاپا سبھ توں وڈا سی فلسفے دا پیار اتے ایہہ فلسفہ لچیڑ انگلش گاڈ سٹائل، بقایا مہینہ وار پتر "پریتیالی" ۔ اجارا نے پاکستان دی سرجنا توں بعد شہر نوں پیار کیتا، "پریتلڑی" اجے تک گربخش سنگھ دی موت توں بعد شائع ہون توں بعد اسنے اپنے بیٹے نوتیج سنگھ دی ذمہ واری لے لئی اتے اپنے پتر دی موت توں بعد اپنے پتر دی اڈیٹر اتا سنگھ نوں شائع کیتا۔ مگر کجھ اتوادیاں نے سمیت سنگھ دی قتل کر دتی اتے اپنی بیوی پونم اُتے اس بوجھ نوں دبا دتا

صحافت دی تریخ

لاہور دا سبھ توں وڈا نقصان 1947 وچ پاکستان دے وبھاجن دا نتیجہ سی۔ پہلی لاہور ساہتی سماجی سرگرمی سی اتے پریس دا مرکز۔ دوجا ستھان امرتسر سی۔ پنجاب دا ساہتی راجگڑھ ختم ہو گئیا، پر آزادی توں بعد، پنجابی پترکاری نے کافی ترقی کیتی اے۔ 1975 توں بعد، ایہہ ترقی انی زیادہ رہی اے کہ پنجابی پترکاری ہن آزادی توں بعد باقی ساریاں بولیاں دا کھیتر بن گیا اے، اسیں پنجابی پترکاری دے اتہاس نوں دو جاں دو حصیاں وچ ونڈ سکدے ہاں۔

پہلی وار 1947 توں 1975 تک اتے دوجی 1975 توں بعد اے

کئی درجن پنجابی دیاں کویتاواں وچ، "اج دا بھاشن"، "پربھاٹ"، "جتھیدار"، "اجیت"، "نواں زمان"، "پیپلز تحریک"، "رنجیت"، "چڈ دی چال"، "چڑھدی کلا پاتھ"، "سرپنچ" "،" پنجاب ذمیندار "وغیرہ۔" نیو ایج "، سی۔پی۔ میرے کول اے اتے "پیپلز تحریک" سیپیئیم اخبار اے باقی دے نجی ملکیت اخبار ہن

ہفتہ واری اتے مہینہ والے اکھراں وچ "میلہ ملان"، "آرسی"، "نیشنل ایکیکرن"، "چتر"، "نیواں"، "ناگ منی"، "ساجٹنا"، "ویژن"، "اپسارا"، "تصویراں"، ساڈا ایج۔ "نیو دنیا"، "لوک ساہت"، "جیون سندیش"، "ساہت خبر"، "تنقید"، "کہانی"، "شاعری" آدی۔ بہت سارے لیکھ ماؤوادی تحریک دے اثر ہیٹھ شروع ہوئے اتے لہر دے نال بند ۔ پر اس نے اپنے ویلے وچ اپنا حوالہ پیش کیتا

دوجے گیڑ وچ، 1978 دی اک خاص جگہ اے۔ اس سال، دو پرمکھ اخبار گروہاں نے اپنی پنجابی اخبار شروع کیتی۔ "جگب بانی" دی کتاب "د ٹربیون" پبلیکیشن "پنجابی ٹربیون" اتے "ہند خبراں" پرکاشن ولوں شروع کیتی گئی سی ۔پرانی پترکارتا دے کھیتر وچ دوواں اخباراں دی نویں انقلاب اے

پنجابی پترکاری نوں اک نویں سمت ملی اتے اک معیاری پترکاری وی ہوند وچ آئی۔ نویں رچناواں دی خبر، رپورٹنگ، پرنٹنگ پریس، وغیرہ وچ پیش کیتی گئی۔ پنجابی بولی دی اک خاص یوگدان اے۔ پرانے قسم دی پترکاری دی نویں قسم دی پہنچ حل کیتی گئی اے

اک اجیہے دیس نوں اپناؤ جو متوازن اتے معیاری اے۔ کئی نویں فیچر شروع ہو گئے ہن

اس کتاب نوں لکھدے ہوئے، اتھے ہور وی اخباراں اتے اخبار ہن، پر مکھ طور تے "اجیت"، "جگبانی" اتے "پنجابی ٹربیون" پرمکھ انگریزی بولی دے اخبار ہن۔

80 ویں صدی وچ اتواد دی حالت کارن، پنجابی پترکاری نوں کئی سمسیاواں دا ساہمنا کرنا پیا، پر ایہہ اخبار روزانہ نویں تجربہ نال استعمال کر رہے ہن۔ نویں تکنالوجیاں جویں کہ فوٹو کانفرنسنگ، آف پرنٹنگ، کلر پرنٹنگ آدی دی مدد نال ایہہ اخبار صرف چھپائی وچ ہی نہیں، سگوں خبراں نوں چنگی طرحاں پیش کرن وچ وی سبھ توں ودھیا اے۔