پنجابی بال ادب
بال ادب کِسے وی زبان دے ادب وچ نرسری دا درجا رکھدا اے۔ بال ادب بالّاں وِچ زبان لئی پیار جگاؤندا اے تے تفریح فراہم کردا اے، اوہناں دیاں ادبی تخلیقی صلاحیتاں نوں ابھارن دے ناݪ ناݪ اوہناں دی اخلاقی تربیّت وی کردا اے۔ ہر زبان دے بالّاں لئی اوس زبان دے لکھاری تے سوجھوان بال ادب تیار کردے نیں۔ انگریزی وِچ تے جگت پدھر تے بال ادب اُتے کم ہورہیا اے۔ ہر وڈے بُک سٹال اُتے بال ادب دی کوئی نہ کوئی کتاب بہترین مورت کاری ناݪ پئی دکھائی دیندی۔
پنجابی زبان وچ بال ادب واسطے بہت کم ہویا اے تے ہُن وی ہورہیا اے۔ قیام پاکستان توں پہلاں تے بعد وچ پنجابی بال ادب واسطے خاص ذِکر جوگ کَم نئیں ہویا پَر ہُن واہوا کم ہورہیا اے تے پنجابی بال ادب نوں سانبھیا وی جا رہیا اے۔ ونڈ توں پہلاں دیو ناگری اکھراں وچ بالاں دا اک رسالا ’’بالک‘‘ نام دا نکلدا سی۔ آزادی مگروں ڈاکٹر فقیر محمد فقیر نے پنجابی دے دو ادبی رسالے ’’پنجابی‘‘ تے ’’حق اللہ‘‘ کڈھے، ایہناں وچ بالّاں لئی وی کچھ صفحے مُختص کیتے گئے۔ ریڈیو پاکستان لاہور توں بالّاں لئی اک پروگرام ’’بال بہار‘‘ چلدا رہیا۔ قیام پاکستان توں بعد کچھ شاعراں تے ادیباں نے بالّاں لئی جیہڑیاں پنجابی نظماں یا کہانیاں لِکھیاں اوہ کوئی پنجابی رسالہ نہ ہون پاروں سامنے نہ آسکیاں۔ جدوں چھیویں، ستویں تے اٹھویں دیاں جماعتاں واسطے پنجابی دیاں نصابی کتاباں لکھواؤن دی لوڑ پئی تاں نصاب دے ترتیب کاراں نوں ادیباں تے شاعراں کوݪوں فرمائش کرکے کہانیاں، مضمون تے نظماں لکھواؤنیاں پئیاں۔
لہور، پنجاب، پاکستان وچ قائم ادارہ پنجابی بال ادبی بورڈ پنجابی بال ادب دا سَبھ توں وڈا خِدمتگار ادارہ اے۔ پنجابی بال ادبی بورڈ دے مہینا وار رسالے پکھیرو دا پنجابی بال ادب وچ بہت نمایاں کردار اے۔ اس رسالے وچ پنجاب، پاکستان دے ناݪ ناݪ چڑھدے پنجاب دے پنجابی لکھاری وی اپنیاں لِکھتاں تے مُورت کاری دا جوگدان پاؤندے نیں۔ اس رسالے راہیں پنجابی بال ادب وچ وڈیاں وڈیاں سلاہن جوگ معیاری تخلیقاں دا وادھا ہویا اے۔ ایہدا سہرا نامور پنجابی سیوک اشرف سہیل دے سر جاندا اے۔ جیہناں نے پنجابی بال ادبی بورڈ بنایا تے پنجابی بال ادبی رسالا پکھیرو جاری کیتا۔
پنجابی بال ادب دے نامور لکھاری
سودھوپنجابی بال ادب دے وڈے لکھاریاں وچ صوفی غلام مصطفا تبسم، اشرف سہیل، بشیر منذر، گُرمیت کور، علی اکمل تصور، کرامت، مُغل، معروف احمد چشتی، شاہین صادق، گربخش سنگھ پریتلڑی، گردیال سنگھ، من موہن سنگھ داؤں، جسبیر بھلر، درشن سنگھ آشٹھ تے امین بابر دے نام ذِکر جوگ نیں۔
پنجابی بال ادب دے رسالے تے کتاباں
سودھوپنجاب دی ونڈ توں پہلاں دیو ناگری اکھراں وچ بالاں دا اک رسالا ’’بالک‘‘ نام دا نکلدا ہُندا سی۔ آزادی مگروں ڈاکٹر فقیر محمد فقیر نے پنجابی دے دو ادبی رسالے ’’پنجابی‘‘ تے ’’حق اللہ‘‘ کڈھے، ایہناں وچ بالّاں لئی وی کچھ صفحے مُختص کیتے گئے۔
پنجابی شاعر بشیر منذر نے بالاں واسطے پنجابی نظماں دا مجموعہ ’’الھڑ بلھڑ باوے دا‘‘ دے نام توں شائع کیتا۔ بشیر منذر نے بالاں لئی جیہڑیاں نظماں لِکھیاں، اوہناں دی بنیاد سراسر پنجابی لوک شاعری اُتے رکھی اے۔ کتاب دا نام ’’الھڑ بلھڑ باوے دا‘‘ بالّاں نوں پرچان تے سلاؤن لئی بولے جان واݪے گیت (لوری) توں لیا گیا اے۔ لوک گیتاں دی وڈی خوبی بے ساختگی ہُندی اے۔ بشیر منذر دیاں نظماں وچ وی ایہ وصف بہت زیادہ موجود اے۔ چھوٹیاں بِحراں نیں، زبان بڑی سلِیس تے بالّاں دی سمجھ دے عین مطابق اے۔
پنجابی شاہ مکھی لپی وچ پہلی واری بال رسالا ’’میٹی‘‘ نکلیا سی، ایہ رسالا دوماہی سی، پروفیسر ڈاکٹر جمیل احمد پال تے الیاس گھمن نے 1992ء وِچ شائع کیتا۔ رسالے وچ اشرف سہیل دی معاونت وی شامل سی۔ ایس رسالے توں پہلاں وی پنجابی اخباراں تے رسالیاں وِچ بال ادب لکھیا جاندا سی پر ایہ پورا پرچہ ہی بالّاں لئی سی، تے ایہدا پہلا ورقا رنگین رکھیا گیا سی۔ ایس پرچے وِچ نظماں، کہانیاں، مُورت کاری، لطِیفےآں تے بجھارتاں سمیت سارا مواد چَھپدا سی۔ ایہ پرچہ پنجابی شاہ مکھی دے پہلے اخبار سجن وانگ اک راہ متعیّن کرگیا کہ پنجابی بال پرچہ وی نکل سکدا اے۔ ’’میٹی‘‘ کارکُناں دی تھوڑ وجوں بند ہو گیا۔
دوجا رسالا پکھیرو اے جیہڑا ہُن وی نکل رہیا اے۔ ایس رسالے نوں اشرف سہیل نے شروع کیتا سی۔ اشرف سہیل ریلوے وِچ ملازمت کردے سن جدوں اوہناں نے 1995ء وِچ پہلی واری پکھیرو نام دا پرچہ شروع کیتا۔ ایس رسالے نے خاص نمبر وی شائع کیتے تے سینکڑیاں صفحےآں دے "پکھیرو ناول نمبر" وی چھاپے نیں۔ ایس رسالے نوں چڑھدے پنجاب توں وی لکھاریاں تے مُورت کاراں دا ساتھ مِݪیا اے۔ ’’پکھیرو‘‘ دے پڑھنہار پنجاب توں علاوہ امریکا، کینیڈا سمیت پوری دنیا وِچ کِھلرے ہوئے نیں۔ ایہ پرچہ پنجابی بال ادب وِچ ایس ویلے شاہ مُکھی دا کلّا پرچہ اے۔
اشرف سہیل، عبدالغفور خاں، سہیل قیصر ہاشمی لاہور وچ پنجابی بال ادبی بورڈ دے نام توں اک پنجابی ادارہ وی چلا رہے نیں۔ ایہ ادارہ مہینا وار رسالا پکھیرو توں علاوا بال کتاباں تے ہور زباناں توں بال کتاباں دے پنجابی ترجمے وی شائع کر چُکیا اے۔ اشرف سہیل نے مہینا وار ’’پکھیرو‘‘ توں وَکھ ہور زباناں دے بال ادب دا پنجابی زبان وِچ ترجمہ وی کیتا اے۔ اشرف سہیل نے اردو ادب لئی لِکھن واݪے لکھاریاں نوں وی پنجابی بال ادب لئی لِکھن اُتے راضی کیتا، جیہناں وِچ علی اکمل تصور اردو بال ادب وِچ اک وڈا نام نیں۔ علی اکمل تصور اردو رسالے آنکھ مچولی (کراچی)، تعلیم و تربیت، ماہنامہ پھول، نونہال توں علاوا ہور کئی رسالیاں وِچ لِکھ چُکے نیں۔
کرامت مُغل نے پنجابی وچ ترجمہ کرکے کہانیاں تے ناول اُتے مُشتمل کتاب "میز، کھوتا تے سوٹا" لِکھی اے جیہڑی پنجابی مرکز ولوں چھپی اے۔ اس توں علاوہ پنجابی مرکز نے بالّاں لئی پنجابی قاعدا تے پہلی توں پنجویں تک پنجابی زبان دیاں درسی کتاباں وی مرتّب کرکے چھاپیاں نیں۔
فیصل آباد توں پنجابی لکھاری ملک اشفاق نے پنجابی ناول "الھڑ بلھڑ باوے دا" تخلیق کیتا اے۔
سچیت کتاب گھر ولوں مقصود ثاقب نے "پنجابی بال ڈِکشنری" مرتّب کیتی اے۔