پادشاہ بیگم
| پادشاہ بیگم of سلطنت مغلیہ | |
|---|---|
 | |
| مخاطب ڈھنگ | پادشاہ بیگم |
| رہائش | قلعہ آگرہ، آگرہ لال قلعہ، دہلی |
| تعینات کرتا | ظہیر الدین محمد بابر مغل شہنشاہ سلطنت مغلیہ، ہندوستان |
| قیام | 9 رجب 932ھ/ 21 اپریل 1526ء |
| پہلا عہدیدار | ماہم بیگم (اپریل 1526ء- مارچ 1534ء) |
| ختم | 14 ستمبر 1857ء |
پادشاہ بیگم اک عالیشان شاہی خطاب اے جو حکمران شاہی خاندان دی خاتونِ اول یا سلطنت مغلیہ دی ملکہ نوں عطاء کیتا جاندا سی ۔ سلطنت مغلیہ دے عہد وچ ایہ خطاب ملکہ ہندوستان نوں دتا جاندا سی تاکہ مغل حرم تے زنانہ وچ اُس دی حیثیت سب اُتے نمایاں تے واضح ہو جائے۔ مغل تریخ دستاویزات تے ماخذاں توں معلوم ہُندا اے کہ اولاً ایہ خطاب مغل بادشاہ ظہیر الدین بابر نے ماہم بیگم نوں تفویض کیتا سی ۔ اِس خطاب نوں شاذونادر ملکہ ہمسر دے برابر وی سمجھیا جاندا اے۔
پادشاہ بیگم دا مشتق و مخرج
سودھوپادشاہ یا بادشاہ حکمران سلطنت دے لئی عالیشان و شاندار شاہی خطاب اے۔ پادشاہ لفظ اصلاً فارسی زبان دا لفظ اے جو دو لفظاں دا مرکب اے یعنی: پاد تے شاہ، پاد دے معنی حاکم یا حکمران یا آقا تے شاہ فارسی زبان وچ حکمران دے لئی مستعمل سی ۔ عہدِ اکبری دا مؤرخ ابو الفضل ابن مبارک اکبر نامہ وچ لفظ پادشاہ دے متعلق لکھدا اے کہ:
لفظ پادشاہ دے دو حصے نيں، پاد یعنی استحکام و تصرف تے شاہ یعنی حاکم و آقا۔ گویا پادشاہ ایداں حکمران نوں کہیا جاندا اے جسنوں کوئی وی معزول نہ کرسکے، جو سب کچھ ہو، مختارِ مطلق، و مالک وغیرہ۔[۱]
مختلف شاہی خانداناں نے شاہ یا بادشاہ دے خطاب نوں رائج رکھیا۔ قدیم ایران وچ شاہِ شاہان یا شہنشاہ دی حیثیت توں رائج سی ۔ ہخامنشی سلطنت توں پہلے مسیحی شاہی خانداناں وچ وی شاہ دا خطاب رائج رہیا اے۔ لفظ پادشاہ جدوں عربی زبان وچ معرب ہويا تاں بادشاہ بن گیا جسنوں سلطنت مغلیہ دے حکمراناں نے اِختیار کیتا۔ سلطنت مغلیہ دے بانی ظہیر الدین بابر پہلے حکمران سن جنہاں نے بادشاہ بطور خطاب اختیار کیتا جدوں کہ بعد دے مغل حکمراناں نے شہنشاہ دا خطاب اختیار کیتا۔ عثمانی سلاطین نے بادشاہ یا پادشاہ دی بجائے پاشا دا خطاب اپنایا جو بادشاہ دے اسيں پلہ سمجھیا جاندا سی ۔
بیگم اصلاً فارسی زبان دا لفظ اے جس دے معنی اُس عورت دے لئی جاندے نيں جو حکمرانِ سلطنت دی زوجہ ہو تے اُسنوں سلطنت دے انتظامات و معاملات وچ اثر و رسوخ دا درجہ حاصل ہوئے۔ وسطی ایشیا وچ متعدد خاندان ہائے سلطنت دی حکمراناں دی ازواج نوں بیگم دے خطاب توں سرفراز کیتا جاندا رہیا اے۔ بعض اوقات ریاست دے صوبے دار نوں بیگ دا خطاب تے اُس دی زوجہ نوں بیگم دا خطاب دتا جاندا سی ۔ متعدد تاریخی تھاںواں اُتے کسی ریاست دے صوبے دار یا والی دی بیٹی نوں وی بیگم دا خطاب دے دتا جاندا سی، ایہ شرط اُس وقت لازم آندی سی جدوں کہ صوبے دار دی زوجہ دا انتقال ہوچکيا ہوئے۔
تاریخی طور اُتے مستعمل
سودھوسلطنت مغلیہ وچ پادشاہ بیگم دا عہدہ سلطنت دے معزز ترین عہدےآں وچ شمار ہُندا اے۔ اکثر اوقات شہنشاہ دی زوجہ یعنی خاتونِ اول ملکہ نوں پادشاہ بیگم دا خطاب دتا جاندا سی تے کدی کدائيں مغل شہنشاہ دی بیٹیاں نوں وی بیگم دا خطاب دتا جاندا سی ۔[۲] مغل تریخ و دستاویزات توں معلوم ہُندا اے کہ اولاً ایہ خطاب مغل بادشاہ ظہیر الدین بابر نے ملکہ ماہم بیگم نوں دتا سی جنہاں دی وفات 28 مارچ 1534ء نوں ہوئی۔ مغل شہنشاہ جہانگیر نے ملکہ صالحہ بانو بیگم نوں ایہ خطابِ شاہی تفویض کیتا۔ [۳] 1620ء وچ صالحہ بانو بیگم دی وفات دے بعد ایہ خطابِ شاہی ملکہ نورجہان نوں تفویض کیتا گیا جو نومبر 1627ء تک اِس عہدہ جلیلہ اُتے فائز رہیاں۔ملکہ نورجہان دا خطابِ شاہی پادشاہ بیگم شاہی فرامین تے مہر اُتے پہلی بار ثبت ہويا۔ مغل شہنشاہ شاہ جہان دی تمام بیٹیاں دے ناواں دے نال بیگم دا شاہی خطاب منسلک سی ۔
مغل شہنشاہ شاہ جہان نے ایہ خطاب ارجمند بانو بیگم المعروف ممتاز محل نوں تفویض کیتا۔ بیگم دا خطابِ شاہی دو مغل شاہزادیاں خصوصاً شاہ جہان دی بیٹی جہان آرا بیگم تے اورنگزیب عالمگیر دی بیٹی زینت النساء بیگم نوں وی تفویض کیتا گیا سی جو تا عمر اُنہاں دے ناواں دے نال منسلک رہیا۔[۴] اکثر تھاںواں اُتے بیگم دا خطاب بادشاہ یا شہنشاہ دی بہن نوں وی تفویض کیتا جاندا رہیا جداں کہ خانزادہ بیگم جو مغل بادشاہ ظہیر الدین بابر دی بہن سن، اُنہاں دا انتقال ستمبر 1545ء وچ قندھار وچ ہويا۔[۵][۶] آخری بااِقتدار پادشاہ بیگم بادشاہ بیگم ملکہ الزمانی سن جو مغل شہنشاہ محمد شاہ دی زوجہ تے مغل ملکہ سن، اُنہاں دا انتقال 14 دسمبر 1789ء نوں دہلی وچ ہويا۔
بیگمات ریاست بھوپال
سودھوہندوستان وچ ریاست بھوپال شماریاتی حکمراناں نے وی بیگم دا شاہی خطاب اختیار کیا، لیکن اِنہاں دے خطاب شاہی بیگم دے نال شاہ دا لفظ منسلک نئيں سی کیونکہ دراصل ایہ خواتین خود حکمران سن۔ بیگمات ریاست بھوپال ایہ نيں:
- قدسیہ بیگم، بیگم بھوپال (عہدِ حکومت: 1819ء تا 1837ء)
- نواب سکندر بیگم (عہدِ حکومت: 1860ء تا 1868ء)
- سلطان شاہ جہان، بیگم بھوپال(عہدِ حکومت: 1844ء تا 16 جون 1901ء)
- سلطان کیخسرو جہان، بیگم بھوپال (عہدِ حکومت: 16 جون 1901ء تا 20 اپریل 1926ء)
ہور ویکھو
سودھو- خانزادہ بیگم
- ماہم بیگم
- نورجهان بیگم
- ارجمند بانو بیگم
- جہان آرا بیگم
- روشن آرا بیگم
- زینت النساء بیگم
- زیب النسا بیگم
- بادشاہ بیگم ملکہ الزمانی
حوالے
سودھو- ↑ سلطنت دہلی تے مغل نظم مملکت: صفحہ 209۔ مطبوعہ لاہور۔
- ↑ Aftab, Tahera (2008). Inscribing South Asian Muslim Women : an Annotated Bibliography & Research Guide ([Online-Ausg.] ed.). Brill. p. 66.
- ↑ Findly, Ellison Banks (1993). Nur Jahan, empress of Mughal India. New York: Oxford University Press. pp. 95, 125.
- ↑ Schimmel, Annemarie (2004). The Empire of the Great Mughals: History, Art and Culture. Reaktion Books. p. 152.
- ↑ Schimmel, Annemarie (2004). The Empire of the Great Mughals: History, Art and Culture. Reaktion Books. p. 145.
- ↑ Butenschön, Andrea (1931). The Life of a Mogul Princess: Jahānarā Begam, Daughter of Shāhjahān. Taylor & Francis. p. 221.