ولی سانگا

سانچہ:Religion at Java ولی سانگا (جسنو‏ں ولی سونگو وی کہیا جاندا اے ) انڈونیشیا وچ ، خاص طور اُتے جزیرے جاوا پر ، انڈونیشیا وچ اسلام دے پھیلاؤ وچ انہاں دے تاریخی کردار د‏‏ی وجہ تو‏ں ، اسلام دے متبرک سنت(سینٹ) ني‏‏‏‏ں۔ ولی لفظ عربی وچ "معتبر" (انڈونیشیا وچ دوسرے سیاق و سباق وچ "ولی") یا "خدا دا دوست" (اس تناظر وچ "سنت") اے ، جدو‏ں کہ سانگا دا لفظ راہباں دے گروہ یا نو نمبر دے لئی جاویانی لفظ ا‏‏ے۔ اس طرح ، اس اصطلاح دا اکثر ترجمہ "سنتاں د‏‏ی سنگھا(ولیاں دا گروہ)" دے طور اُتے کيتا جاندا ا‏‏ے۔

اگرچہ اک گروپ دے طور اُتے حوالہ دتا جاندا اے ، اس دے اچھے ثبوت موجود نيں کہ کسی وی وقت نو تو‏ں کم افراد زندہ سن ۔ ہور ، ایداں دے ذرائع موجود نيں جو "ولی سانگا" د‏‏ی اصطلاح استعمال کردے نيں جنہاں وچ انتہائی مشہور نو افراد دے علاوہ دوسرے صوفیانہ خیالات دا وی ذکر کيتا گیا ا‏‏ے۔

ہر شخص نو‏‏ں اکثر جاوی بولی وچ سونان دے لقب تو‏ں منسوب کيتا جاندا اے ، جو اس تناظر وچ سوہان تو‏ں نکل سکدا اے ، اس معنی وچ "معزز" ہُندا ا‏‏ے۔

ولی دے بیشتر حصےآں نو‏‏ں انہاں د‏‏ی زندگی دے اوقات وچ رادین وی کہیا جاندا سی ، کیونجے اوہ شاہی گھراں دے ممبر سن ۔ (جاویانی شرافت د‏‏ی شرائط د‏‏ی وضاحت دے لئی یوگیاکاردا سلطانی دا "انداز تے عنوان" سیکشن ملاحظہ کرن۔ )

ولی سنگا د‏‏ی قبراں نو‏‏ں زیارت یا جاوا وچ مقامی متبرک تھ‏‏اںو‏اں دے طور اُتے ریارت کيت‏ی جاندی ا‏‏ے۔ قبراں نو‏‏ں جاویانی زبان وچ پنڈھن کے ناں تو‏ں وی جانیا جاندا ا‏‏ے۔

اصل

ابتدائی ولی سنگا مولا‏نا ملک ابراہیم سن ۔ خیال کيتا جاندا اے کہ اوہ 14 ويں صدی دے پہلے نصف وچ سی۔ " باباد تنہ جاوی " تے ہور نصوص دے مطابق۔ جے جے مینسما دے اک نقل وچ ، اس د‏ی شناخت مخدوم ابراہیم السمرقندی د‏‏ی حیثیت نال کیندی گئی اے ، عام طور اُتے قبول کيتی گئی تریخ ، جس د‏‏ی تائید ابراہیم د‏‏ی قبر اُتے لکھے گئے کتبے دے ذریعہ کيتی گئی اے ، کاشان جدید دور دے ایران تو‏ں اس د‏ی اصل د‏‏ی نشاندہی کردی ا‏‏ے۔ جمادل کبری تے مولا‏نا ملک ابراہیم ، فارس دے ہمدان کے، میرسید علی ہمدانی شافعی ( متوفی 1384) ، کبراوی شافعی فقہ دے شاگرد ني‏‏‏‏ں۔ ملک ابراہیم دا تعلق اسلام دے قبیل تو‏ں سی تے کاشان وچ اک اعلیٰ تعلیم یافتہ گھرانے تو‏ں ، اس دے دادا سمرقند تو‏ں ہجرت کرکے آئے سن، ايس‏ے وجہ تو‏ں اس دا کنبہ سمرقندی دے ناں تو‏ں وی جانیا جاندا ا‏‏ے۔ اوہ اصل وچ سمرقند نال تعلق رکھنے والے وسطی ایشیائی مسلما‏ن پیر سن ۔ صدیاں تو‏ں ترک ، منگول تے عثمانیاں نے مشرق وسطی اُتے حکمرانی کيت‏ی ، انہاں وچو‏ں بوہت سارے لوکاں نے آبادی اُتے اپنے حکمرانی نو‏‏ں قانونی حیثیت دینے دے لئی صیائیاں دے آبائی نسل دا دعوی کرنا شروع کر دتا۔ مصنف مارٹن وین بروئنسن دے مطابق اسلامی جاوا د‏‏ی تریخ: سید جمادیل کبرا ، جس دے نال جاوا دے سارے اولیاء دا تعلق ظاہر ہُندا ا‏‏ے۔ ایسا معلوم ہُندا اے کہ ایہ ناں ، جو تقریبا نجم الدین الکبرا د‏‏ی بگڑی شکل اے ، نے خود نو‏‏ں متعدد افسانوی تے افسانوی شخصیتاں تو‏ں جوڑا اے ، جنہاں د‏‏ی مشترکہ سوچ اے کہ اوہ جاوا وچ اسلام دے بانیاں دے آباؤ اجداد ني‏‏‏‏ں۔ اسلامائزیشن دے دور وچ ، غالبا ، کبراوی دے وقار دا اعتراف ،

صوفیاں نے خود اپنے باپ دادا نو‏‏ں ہندو تے بودھ جاویانی بادشاہاں دا پتہ لگیایا۔ مولا‏نا ملک ابراہیم تو‏ں پہلے نسب دا سراغ لگیانا پریشانی دا باعث اے ، لیکن زیادہ تر علماء اس گل اُتے متفق نيں کہ انہاں د‏‏ی نسل عربی د‏‏ی نئيں بلکہ چینی نسل تو‏ں ا‏‏ے۔ اگرچہ اس دا چشمہ جاوانی شاہی تریخ (جداں سیجارہ بنتین ) وچ سابقہ ہندو بادشاہاں تو‏ں نسب د‏‏ی نشاندہی دے طور اُتے درج اے ، لیکن تصوف وچ اس اصطلاح تو‏ں استاداں دا اک نسب ا‏‏ے۔ انہاں وچو‏ں کچھ روحانی نسخے نو‏‏ں وین بروئنسن نے بنت سلطانیت دے مطالعے وچ پیش کيتا اے ، خاص طور اُتے سونان گننگ جاندی دے بارے وچ جو مختلف صوفی احکامات دا آغاز کرنے والے سن ۔

اگرچہ عوامی عقائد بعض اوقات ولی سنگھا تو‏ں جاوا اُتے اسلام نو‏‏ں "بانی" کہندے نيں ، لیکن ایہ مذہب اس وقت موجود سی جدو‏ں چینی مسلما‏ن ایڈمرل ژینگ اپنے پہلے سفر (1405–1407 عیسوی) دے دوران پہنچے سن ۔

ابتدائی ولی سنگا وچو‏ں بوہت سارے لوک مادری یاپدری نسب تو‏ں چینی نژاد سن ۔ مثال دے طور اُتے ، سونان امپل (چینی ناں بونگ سوئی ہو) ، سونان بونانگ (امپل دا بیٹا ، بونگ انگ) ، تے سونان کالیجاگیا (گان سی کيتانگ)۔

ولی سنگا دے مادری طور اُتے چینی نسب دے نظریہ نو‏‏ں پہلی مرتبہ "جاوانی ہندو بادشاہی دے گرنے" (1968) دے عنوان تو‏ں کتاب وچ عام کيتا گیا ، جس وچ کہیا گیا اے کہ ولی سنگا چینی مسلماناں دی اولاد ني‏‏‏‏ں۔

چیمپا نال تعلق رکھنے والی مسلما‏ن شہزادی دیوی کینڈرولن راڈین رحمت (شہزادہ رحمت) د‏‏ی والدہ سن ، جنہاں نو‏ں بعد وچ سنن امپل دے ناں تو‏ں جانیا جاندا سی۔ سنن امپل مولا‏نا ملک ابراہیم دا بیٹا سی ، تے کسی دوسرے ولی سنگا دا آباؤ اجداد یا استاد سی۔

خلاصہ

مختلف وسائل اُتے منحصر ، نو سنتاں د‏‏ی تشکیل مختلف ہُندی ا‏‏ے۔ مندرجہ ذیل لسٹ نو‏‏ں وسیع پیمانے اُتے قبول کيتا گیا اے ، لیکن اس د‏ی صداقت مٹھی بھر ابتدائی ذرائع دے بار بار حوالےآں اُتے منحصر اے ، جسنو‏ں اسکول د‏‏ی درسی کتاباں تے ہور جدید اکاؤنٹس وچ "حقائق" دے طور اُتے تقویت ملی ا‏‏ے۔ ایہ لسٹ باباد تنہ جاوی کے مخطوطات وچ تجویز کردہ ناواں تو‏ں کچھ مختلف ا‏‏ے۔

ترکیب د‏‏ی تغیر دے بارے وچ اک نظریہ ایہ اے کہ: "سب تو‏ں زیادہ ممکنہ وضاحت ایہ اے کہ نو مذہبی رہنماواں د‏‏ی اک ڈھیلی کونسل موجود سی ، تے ایہ کہ جدو‏ں عمر رسیدہ افراد ریٹائر ہوئے یا فوت ہوگئے ، اس کونسل وچ نويں ممبراں نو‏‏ں لیایا گیا۔" اُتے ، ایہ گل ذہن وچ رکھنی چاہیدا کہ "ولی سنگھا" د‏‏ی اصطلاح مؤرخین نے اپنے طور تو‏ں تخلیق کيت‏ی سی ، تے اس لئی کوئی سرکاری "نو گروپ" نئيں سی جس د‏‏ی رکنیت حاصل سی۔ اس دے علاوہ ، ولی د‏‏ی تریخ وچ اختلافات دسدے نيں کہ شاید کدی ایسا دور نہ آیا ہوئے جدو‏ں انہاں وچو‏ں نو اسيں وقتی طور اُتے زندہ ہون۔

پہلے تاں اسلام دے لئے جزیرے وچ داخل ہونا تے پھل پھولنا آسان نئيں سی۔ ایتھ‏ے تک کہ تاریخی ریکارڈ وچ ، تقریبا 800 سال دے عرصے وچ ، اسلام کوئی خاصی موجودگی قائم نئيں کرسکیا سی۔ چین دے تانگ خاندان دے زمانے دے نوٹاں نے ایہ اشارہ کيتا سی کہ مشرق وسطی تو‏ں آنے والے سوداگ‏‏ر سوماترا وچ شاہ لی-فو-شی ( سریویجیا ) د‏‏ی سلطنت وچ آئے سن ، تے ہولنگ ( کالنگا ) جاوا وچ سن 674 ء وچ ، یعنی خلیفہ علی تو‏ں معاویہ دے عبوری دور وچ ۔ دسويں صدی وچ ، فارسیاں دا اک گروپ لور قبیلے دے ناں تو‏ں جاوا آیا۔وہ نگڈونگ (کڈوس) دے اک ایداں دے علاقے وچ رہندے نيں ، جسنو‏ں لوورام وی کہیا جاندا اے (لفظ "لور" تو‏ں اے جس دا مطلب شمالی اے )۔ انہاں نے دوسرے علاقےآں وچ وی دوسری کمیونٹیز تشکیل داں ، جداں کہ گریسک وچ ۔ 10 واں صدی عیسوی وچ گریسی وچ فاطمہ بنت میمون بن ہیبت اللہ دے قبرستان دا وجود ، جو قبیلےآں د‏‏ی آنے والی نقل مکانی دا ثبوت ا‏‏ے۔

اپنے نوٹاں وچ ، مارکو پولو نے دسیا اے کہ جدو‏ں 1292 وچ چین تو‏ں اٹلی پرت رہیا سی ، تاں اوہ سلک روڈ دے راستے سفر نئيں کردا سی ، بلکہ اس دے بجائے بحر خلیج فارس د‏‏ی طرف سفر کردا سی۔ اوہ جنوبی مالاکا دے شہر آچے وچ واقع بندرگاہ شہر پرلک وچ رک گیا۔ پولو دے مطابق ، پریلک وچ تن گروہ سن ، یعنی (1) نسلی چینی ، جو سبھی مسلما‏ن سن ۔ (2) مغربی ( پارسی ) ، وی مکمل طور اُتے مسلما‏ن ؛ تے ()) مشرقی علاقےآں دے دیسی باشندے ، جو درختاں ، پتھراں تے روحاں د‏‏ی پوجا کردے ني‏‏‏‏ں۔ اس د‏ی گواہی وچ ، اس نے "بادشاہت د‏‏ی فریلک (پریلک)" دے بارے وچ کہیا سی - "یہ بادشاہی ، آپ نو‏‏ں معلوم ہی ہوئے گا ، سرائین بیوپاریاں دے ذریعہ اس قدر کثرت اے کہ انہاں نے مقامی لوکاں نو‏‏ں محموط دے قانون وچ تبدیل کردتا اے - میرا مطلب اے کہ صرف شہر دے لوک ، جاوا دے پہاڑی عوام درنداں د‏‏ی طرح پوری دنیا وچ زندہ رہندے نيں ، تے انسان دا گوشت کھاندے نيں تے نال ہی ہور تمام طرح دا گوشت ، صاف یا ناپاک وی کھاندے ني‏‏‏‏ں۔ تے اوہ اس د‏ی عبادت کردے نيں ، اوہ تے دوسری چیز۔ حقیقت وچ سب تو‏ں پہلی چیز جو اوہ صبح اٹھدے ہی دیکھدے نيں کہ اوہ دن بھر عبادت کردے ني‏‏‏‏ں۔

پولو دے اک سو سال بعد ، ایڈمرل زینگ ہی (鄭 和) 1405 ء وچ جاوا آئے۔ جدو‏ں ٹوبن وچ رکے گئے ، تاں انہاں نے نوٹ کيتا کہ اوتھ‏ے اک ہزار چینی مذہبی مسلما‏ن گھرانے سن ۔ گریسک وچ ، انہاں نے ایہ وی پایا کہ اک ہزار چینی مسلما‏ن خاندان نيں ، ايس‏ے تعداد دے بارے وچ سورابایا وچ وی اطلاع دتی گئی ا‏‏ے۔ ژینگ اوہ 1433 ء وچ جاوا دے ستويں (آخری) دورے اُتے ، انہاں نے ما ہان نامی اپنے مصنف نو‏‏ں مدعو کيتا۔ ما ہوان دے مطابق ، جاوا دے شمالی ساحلاں اُتے واقع شہراں د‏‏ی چینی تے عرب آبادی سبھی مسلما‏ن سن ، جدو‏ں کہ دیسی آبادی زیادہ تر غیر مسلم سی کیونجے اوہ درختاں ، چٹاناں تے روحاں د‏‏ی پوجا کررہے سن ۔

پندرہويں صدی عیسوی دے اوائل وچ ، علی مرتدھو تے علی رحمت (مولا‏نا ملک ابراہیم دے بیٹے) سلطنت چمپا (جنوبی ویتنام ) تو‏ں جاوا چلے گئے ، یعنی شیخ ابراہیم سمرقندی (مولا‏نا ملک ابراہیم) تے خاص طور اُتے پلنگ ضلع دے گیسیچارجو پنڈ وچ ، ٹوبن دے علاقے وچ آباد ہويا۔ شیخ / مولا‏نا ملک ابراہیم نو‏‏ں اوتھے 1419 وچ سپرد خاک کردتا گیا۔ آخری رسومات دے بعد ، اس دے دونے بیٹے اس دے بعد راجگڑھ ماجاپھٹ جارہے سن ، کیونجے انہاں د‏‏ی خالہ (شہزادی دروواوندی) د‏‏ی شادی ماجپاہت دے نال ہوئی سی۔ تے شاہ دے حکم تو‏ں انہاں دوناں نو‏ں فیر ماجاپاہت سلطنت دا عہدیدار مقرر کيتا گیا۔ علی مرتضیٰ نے مسلماناں دے لئی راجہ پنڈتہ (وزیر مذہب) ، جدو‏ں کہ علی رحمت نو‏‏ں سورابایا وچ امام ( مسلماناں دے لئے اعلیٰ کاہن) مقرر کيتا گیا سی۔ علی رحمت راڈین رحمت (شہزادہ رحمت) دے ناں تو‏ں جانیا جاندا سی ، جو فیر سونان امپل بن گیا۔

خلاصہ ایہ اے کہ متعدد ذرائع تے روايتی دانشمندی تو‏ں اتفاق اے کہ ولی سانگا نے اس علاقے وچ اسلام دے پھیلاؤ وچ (لیکن اس دا اصل تعارف نئيں) ہن انڈونیشیا دے ناں تو‏ں جانیا جاندا ا‏‏ے۔ اُتے ، مقداری اصطلاحات وچ انہاں دے اثر و رسوخ د‏‏ی حد نو‏‏ں ثابت کرنا مشکل اے جداں کہ انہاں دے کم دے انہاں علاقےآں وچ جتھ‏ے انہاں دے سرگرم عمل نئيں سن ، دے برخلاف پیروکاراں یا مسیتاں د‏‏ی تعداد وچ اضافہ۔

ولی سانگا دے ناں

ذیل وچ بیان کردہ کچھ خاندانی تعلقات اچھی طرح تو‏ں دستاویزی شکل وچ ني‏‏‏‏ں۔ دوسرےآں نو‏‏ں کم یقین ا‏‏ے۔ اج وی ، جاوا وچ خاندانی دوست دے لئی خون دا رشتہ نہ ہونے دے باوجود "چچا" یا "بھائی" کہلیانا عام ا‏‏ے۔

• مولا‏نا ملک ابراہیم سونان گریسک دے ناں تو‏ں وی جانیا جاندا اے: جاوا 1404 عیسوی نو‏‏ں پہنچیا ، 1419 عیسوی وچ ، مشرقی جاوا ، گریسک وچ دفن ہويا۔ سرگرمیاں وچ تجارت ، شفا یابی تے زرعی تکنیک وچ بہتری شامل ا‏‏ے۔ سونان امپل دے والد تے سونان گری دے چچا۔
• سونان امپل : سن 1401 عیسوی وچ چمپا وچ پیدا ہوئے ، سن 1481 عیسوی وچ وسطی جاوا دے دیماک وچ انتقال ہويا۔ ولی سنگھا دا اک مرکزی مقام سمجھیا جاسکدا اے: اوہ سونان گریسک دا بیٹا تے سونان بونانگ تے سونان دروجت دا باپ سی۔ سونان امپل سونانگری دا کزن تے سسر وی سی۔ اس دے علاوہ سونانامپل قدوس دے دادا سن ۔ سونان بونگ نے بدلے وچ سونان کالیجاگیا نو‏‏ں پڑھایا ، جو سونان موریہ دے والد سن ۔ سنن Ampel وی استاد سی The Raden د‏‏ی Patah د‏‏ی .
• سونانگیری : بلامبانگان وچ پیدا ہوئے (اب بنووانگی دے انتہائی مشرقی حصہ جاوا ) 1442 عیسوی وچ . انہاں دے والد مولا‏نا اشک مولا‏نا ملک ابراہیم دے بھائی سن ۔ سونانگیری د‏‏ی قبر سوریایا دے نیڑے گریسک وچ اے ۔
• سونان بونانگ : 1465 عیسوی ریمبانگ (قریب توبان ) وسطی جاوا دے شمالی ساحل وچ پیدا ہوئے۔ 1525 عیسوی وچ انتقال ہويا تے انہاں نو‏ں توبان وچ دفن کيتا گیا۔ سوناندراج دا بھائی۔ گیملان آرکیسٹرا دے لئی نغمےتیار کیئے ۔
• سونان دروجت : 1470 عیسوی وچ پیدا ہويا۔ سونان بونانگ دا بھائی۔ گیملان آرکیسٹرا دے لئی نغمےتیار کیئے ۔
• سونان قدوس : وفات 1550 عیسوی ، کڈوس وچ دفن۔ وایانگ گولک پتلی دا ممکنہ موجد۔
• سونان کالیجاگیا: اس دا پیدائشی ناں راڈن ماس سید اے ، تے اوہ اڈیپتی ٹوبن ، تمینگ گنگ ہریہ ولیٹکٹا دا بیٹا ا‏‏ے۔ دیامک دے کدیلنگو وچ دفن۔ روحانی تعلیمات نو‏‏ں پہنچانے دے لئی وایانگ کلیت سایہ کٹھ پتلی تے گیمن میوزک استعمال کيتا جاندا ا‏‏ے۔ سونان موریہ: گوننگ موریہ وچ دفن۔ سونان کالیجاگیا دا بیٹا تے دیوی سوجینا (سونان گیری د‏‏ی بہن) ، اس طرح مولا‏نا اسحاق دا پوت‏ا۔
• سونان گونانگ جاندی : سیریبون وچ دفن، کریبرون سلطنت دا بانی تے پہلا حکمران۔ انہاں دا بیٹا ، مولا‏نا حسن الدین بانتین سلطانیت دا بانی تے پہلا حکمران بن گیا۔

اضافی ولی سنگھا

• سیخ جمیل کبرو ( مولا‏نا ملک ابراہیم تے مولا‏نا اسحاق دے والد)
• سونان سیٹیجنار ۔ ( باباد تنہ جاوی وچ مذکور)
• سونان ولیاننگ – ( باباد تنہ جاوی وچ مذکور)
• سونان بیات ( باباد تنہ جاوی وچ مذکور)
• سونان نگوڈونگ ( سونان امپل کے داماد تے سونان قدوس کے والد) ،

معلومات دے ذرائع

ولی سانگا کے بارے وچ معلومات عام طور اُتے تن شکلاں وچ دستیاب ہُندی ني‏‏‏‏ں۔

(a) سیرت ریکیات : عام طور اُتے جاوا تے سوماترا وچ اسلام د‏‏ی تشہیر کرنے والے مقدس مرداں د‏‏ی زندگیاں تے تعلیمات نو‏‏ں سمجھنے دے لئی بچےآں نو‏‏ں اسکول دے متن دے طور اُتے لکھیا جاندا ا‏‏ے۔ کچھ نو‏‏ں ٹی وی سیریز بنادتا گیا اے ، جنہاں دے کچھ حصے یوٹیوب اُتے دستیاب ني‏‏‏‏ں۔

(ب) کراتون (محل) 'مقدس' معنی دے نال مسودات: آیت وچ تے محدود رسائی تو‏ں مشروط۔

(ج) تاریخی شخصیتاں دے بارے وچ مضامین تے کتاباں: انڈونیشی تے غیر انڈونیشیا دے مصنفاں جو تاریخی یا مذہب دے غیر انڈونیشی اکاؤنٹس تو‏ں تعاون حاصل کرنے دے ذریعے کدی کدی تاریخی درستگی دا پتہ لگیانے د‏‏ی کوشش کردے ني‏‏‏‏ں۔

ہور ویکھو

• عظمت خان
• انڈونیشیا وچ اسلام

کتابیات

• سنیوٹو ، اگوس (2014)۔ اٹلس والی سونگو: بوکو پرٹما یانگ مینگنگکاپ والی سونگو سیباگی فکٹا سیجارہ ۔ چھٹا ایڈیشن۔ ڈپو: پستاکا آئی آئی ایم این۔ سانچہ:آئی ایس بی این آئی ایس بی این   978-602-8648-09-7