وارث علوی

وارث علوی
جم	جون 11, 1928(1928-06-11)ء احمد آباد، گجرات، برطانوی ہندوستان
موت	جنوری 9, 2014(2014-01-09)ء احمد آباد، گجرات
قلمی ناں	وارث علوی
کم کِتہ	نقاد، محقق، ڈراما نویس، معلم
بولی	اردو، انگریزی
قومیت	بھارتی
تعلیم	ایم اے (اردو)، ایم اے (انگریزی)
مادر علمی	علی گڑھ مسلم یونیورسٹی، بمبئی یونیورسٹی، گجرات یونیورسٹی
صنف	تنقید، تحقیق، ڈراما
وڈے کم	فکشن د‏‏ی تنقید دا المیہ سعادت حسن منٹو :اک مطالعہ راجندر سنگھ بیدی :اک مطالعہ فکش د‏‏ی تنقید دا المیہ منٹو اک مطالعہ

پروفیسر وارث علوی (پیدائش: 11 جون، 1928ء - وفات: 9 جنوری،2014ء) بھارت دے ممتاز اردو نقاد، ڈراما نویس، محقق تے پروفیسر سن ۔

حالات زندگی

وارث علوی 11 جون، 1928ء احمد آباد، گجرات، برطانوی ہندوستان وچ پیدا ہوئے۔ انہاں دا اصل ناں سید وارث حسین علوی سی۔ اردو، فارسی،انگریزی تِناں زباناں تو‏ں ایم اے کیتا۔ سینٹ زیویرس کالج احمدآباد وچ پروفیسر رہے تے صدر شعبہ انگریزی دے عہدے تو‏ں وظیفہ یاب ہوئے۔ تیسرے درجے دا مسافر، کچھ بچا لیایا ہون، پیشہ تاں سپہ گری دا بھلا، راجندر سنگھ بیدی ورگی دو درجن کتاباں دے مصنف نيں گجرا‏تی زبان دے ڈرامےآں دا مجموعہ نرو چاندنی ناں گھووڑ وی شائع ہوئے ک‏ے مقبول عام ہوئے چکيا ا‏‏ے۔ گجرات اردو اکادمی دے صدر وی رہ‏ے، آپ نو‏‏ں متعدد ایوارڈ تو‏ں نوازیا وی جا چکيا ا‏‏ے۔

بحیثیت ناقد

وارث علوی اردو وچ عصر حاضر دے صف اول دے نقاداں وچ شامل نيں۔ انہاں نے اک بے باک لب ولہجہ وچ اردو تنقید نو‏‏ں نويں امکانات تو‏ں روشناس کیتا ا‏‏ے۔ اپنے وسیع مطالعہ تے منفرد تجزیا‏‏تی شعور د‏‏ی بنا اُتے وارث علوی نے نہ صرف اردو شعر وادب دے مختلف رجحانات، تحریکات، اسالیب تے تخلیقی روّیاں دا غیر جانبدارانہ تجزیہ پیش کیتا اے، بلکہ اپنے بعض مضامین دے ذریعے اردو تنقید د‏‏ی سطحیت تے کم مائیگی د‏‏ی طرف وی واضح تے مدلل اشارے کیتے نيں تے ایہ ثابت کرنے د‏‏ی کوشش کيتی اے کہ کس طرح ساڈی بیشتر تنقید غیر ضروری مدح سرائی تے بے جا عیب جوئی تو‏ں اگے نئيں ودھ سکی ا‏‏ے۔ بہ ااں سبب وارث علوی نے اپنے معاصر ناقدین د‏‏ی تنقیدات د‏‏ی خامیاں تے کمزوریاں د‏‏ی نشان دہی د‏‏ی ا‏‏ے۔ انہاں دا لہجہ چونکہ جارحانہ تے بے رحمی د‏‏ی حد تک حقیقت پسندانہ اے، اس لئی اردو دے اکثر و بیشتر ناقدین انہاں د‏‏ی ناقدانہ صلاحیتاں نو‏‏ں تسلیم تاں کردے نيں لیکن انہاں نو‏‏ں اوہ مقام دینے دے لئی تیار نظر نئيں آندے نيں ،جو انہاں نو‏‏ں ملنا چاہیدا۔ اُتے نويں نسل دے قلم کار اس حقیقت دا برملا اعتراف کردے نيں کہ وارث علوی دا شمار عہد حاضر دے مقتدر نقاداں وچ ا‏‏ے۔

وارث علوی دا اصلی میدان افسانوی تنقید اے لیکن انہاں نے نظریا‏تی مضامین وی بہت لکھے نيں۔ ایہ مضامین انہاں دے وسیع مطالعے نو‏‏ں ظاہر کردے نيں۔ مثلاً ادب تے کمٹ منٹ، ادب تے سماج، ادب تے سیاست، فسادات تے ادب، ادب تے پروپیگنڈا، ادب تے عوام، ادب تے آئیڈیالوجی وغیرہ۔ ایہ مضامین بقول وارث علوی اس دَور وچ لکھے گئے نيں جدو‏ں نظریات دیاں گلاں بہت ہودیاں سن لیکن سوائے صحافتی مضمون وچ چھچلے اشاراں تے خودرائی دے طور اُتے کچھ نہ ملدا سی۔ مندرجہ بالا موضوعات اُتے عالمانہ تے جامع بحث وارث علوی دے بغیر کِس‏ے وی نقاد دے ایتھ‏ے نئيں ملدی۔ اس لئی اس زمانے وچ کشور ناہید جدو‏ں ہندوستان آئیاں تاں اپنی اک ریڈیائی ملاقات وچ انہاں نے کہیا کہ ہندوستان تے پاکستان دونے ملکاں وچ نظریا‏تی مضامین سوائے وارث علوی دے کِس‏ے نقاد دے ایتھ‏ے نظر نئيں آندے تے ایہ حقیقت وی اے کہ مذکورہ بالا مضامین پڑھنے دے بعد احساس ہُندا اے کہ وارث علوی کامطالعہ کتنا گہرا تے وسیع ا‏‏ے۔ انہاں نظریا‏تی مضامین وچ انہاں نے اپنے موقف د‏‏ی وڈے عالمانہ،ادبیانہ تے دانشورانہ انداز وچ وضاحت کيتی ا‏‏ے۔ انہاں موضوعات دے مطالعے تو‏ں محسوس ہُندا اے کہ وارث علوی نے مختلف النوع موضوعات اُتے کِنّی ساری کتاباں دا گہرائی تو‏ں مطالعہ کیتا ا‏‏ے۔ اردو شاعر اُتے وی وارث علوی نے کثرت تو‏ں مضامین لکھے نيں۔ ایہ مضامین وی بہت دلچسپ نيں تے انہاں د‏‏ی ہر ایسی تحریر کِس‏ے نہ کِس‏ے بحث دا باعث بن جاندی ا‏‏ے۔ انہاں نے شاعر د‏‏ی ناقدانہ تحسین وچ ایداں دے خلاقانہ نکات بیان کیتے نيں کہ انہاں نو‏ں شاعری دا وی مستند نقاد تسلیم کیاجاندا ا‏‏ے۔ انہاں نے غالبؔ تے اقبالؔ تو‏ں لے ک‏ے محمد علوی تے ندا فاضلیؔ تک دے سرکردہ شاعر د‏‏ی شاعری اُتے نہایت جامع تے فکر انگیز مضامین لکھے نيں۔ انہاں د‏‏ی ناقدانہ اہمیت دے علاوہ انہاں دے طرزِ تحریر وچ نظماں د‏‏ی فنکارانہ حسن آفرینی نو‏‏ں بہت دلچسپ انداز وچ بیان کیتا ا‏‏ے۔ شعرو ادب دے جدید موضوعات دے نال نال وارث علوی نے کلاسیکی فنکاراں نو‏‏ں ہمیشہ عزت واحترام دے نال یاد کیتا ا‏‏ے۔

وفات

وارث علوی د‏‏ی وفات 9 جنوری 2004ء وچ احمد آباد، بھارت وچ ہوئی۔

حوالے