ملکہ سی شی
| Empress Xiaoqinxian | |||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
.JPG) | |||||||||
| Empress dowager of Qing | |||||||||
| Tenure | 22 August 1861 – 15 November 1908 | ||||||||
| Empress Xiaojingcheng | |||||||||
| Empress Xiaodingjing | |||||||||
| شریک حیات | Xianfeng Emperor (ش. 1852; و. 1861) | ||||||||
| نسل | Tongzhi Emperor | ||||||||
| |||||||||
| [[شاہی خاندان|]] | Yehe Nara (葉赫那拉; by birth) Aisin Gioro (愛新覺羅; by marriage) | ||||||||
| جم | Yehe Nara Xingzhen (葉赫那拉 杏貞) 29 نومبر 1835 (道光十五年 十月 十日) Beijing | ||||||||
| موت | ۱۵ نومبر ۱,۹۰۸ (عمر 72 سال) (光緒三十四年 十月 二十二日) Yiluan Hall, Zhongnanhai | ||||||||
| دفن | Ding Mausoleum, Eastern Qing tombs | ||||||||
| مذہب | Buddhism | ||||||||
| ملکہ سی شی | |||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
.svg){kind=small}
| |||||||||||
| "Empress Dowager Cixi" in Chinese characters | |||||||||||
| چینی | 慈禧太后 | ||||||||||
| |||||||||||
ملکہ سی شی (چینی: 慈禧太后) (پیدائش: 29 نومبر 1835ء— وفات: 15 نومبر 1908ء چنگ خاندان توں تعلق رکھنے والی چین دی آخری ملکہ سی۔ ملکہ سی شی نے 1861ء توں 1908ء تک حکومت کیتی۔ ایہ ملکہ اپنی قوت تے تدبر وچ بے مثل سی۔ جس ماحول وچ اُس نوں حکمرانی دا موقع ملیا، اوہ کچھ اِس قدر اضطرابی تے سیماب صفت سی کہ وڈی توں وڈی شخصیت وی سکون پیدا کرنے توں قاصر رہندی سی۔ چین جدوں ملوکیت تے جمہوریت دی کشمکش وچ گرفتار سی تے ملکہ سی شی ای سی جو اک وسیع گروہ دی قیادت کر رہی سی۔ اُس دی زِندگی اک ایسی داستان اے جس وچ تخت و تاج دی ریشہ دوانیاں، ملوکیت دا عروج و زوال تے ملک دے سیاسی فتنے بپا نیں، جو ہر شاہی خاندان دا اک لوازمہ اے۔ ملکہ سی شی دی زِندگی بے ربطگی تے افراتفری اِس عہد دی آئینہ دار سی کہ جس وچ اوہ زِندہ سی۔ اُس دی بے سکون زِندگی وطن تے قوم دے اضطراب دی ترجمان رہی۔ چین دی پنج ہزار سالہ تریخ وچ اک غیر معمولی واقعہ سی کہ اک خاتون جس دی حیثیت اک خواص توں زیادہ نہ سی، ملک چین دے سیاہ و سپید دی مالک و مختار بن بیٹھی تے اِس جلال نال حکومت کیتی کہ شہنشاہ، امراء، عوام تے بیرونی باشندے سبھی سہم جاندے سن۔ ملک دی بے چارگی تے عرصے توں پیدا شدہ زوال نے اِس قدر مہلت کیتی کہ اوہ کامیاب حکومت کرسکدی سی۔ اوہ غربت تے نامرادی دے عالم وچ پیدا ہوئی سی لیکن اک عارضی خوشحال زِندگی گزار کے بربادی تے بیکسی دے عالم وچ اِس دنیا توں کوچ کرگئی تے اپنے نال ہمیشہ دے لئی چین دا نظام ملوکیت وی لیندی چلی گئی۔
.PNG)
ابتدائی حالات
سودھوپیدائش تے خاندان
سودھو
ملکہ سی شی 29 نومبر 1835ء نوں بیجنگ وچ پیدا ہوئی۔چینی تمدن وچ لڑکی دی پیدائش نوں نیک بخت تے مبارک تصور نئیں کیتا جاندا سی ، اِسی لئی سی شی دی کوئی خاص تربیت نہ ہو سکی۔ سی شی دے والد ہیوئی چینگ چین دی شاہی افواج دے کماندار سن۔ مانچو شہنشاہاں دا ایہ حکم سی کہ شہنشاہی افواج دی کمان اوہی شخص کرسکتا اے جو نسلاً مانچو ہو۔ اِس لحاظ توں ایہ معلوم ہُندا اے کہ سی شی وی نسلاً مانچو سی۔ اوہ سی شی نوں نہنی چاؤ دے ناں توں پکاریا کر دے سن۔ سی شی حالے کمسن سی کہ اُس دے والد ہیوئی چینگ دا انتقال ہو گیا سی۔ مالی دشواریاں توں بچے رہنے تے گزر بسر دی سہولت دی خاطر سی شی دی والدہ پیکنگ چلی آئی جتھے اوہ اک رشتے دار دے ہاں مقیم ہوئی۔ اُس رشتہ دار دی توجہ دِلانے اُتے سی شی دی تعلیم و تربیت دا خاطر خواہ قدم اُٹھایا گیا تے جتھے تک اُس دی والدہ دا بَن پیا، اُس دی تربیت کیتی گئی۔ سی شی نے کنفیوشس دی تعلیمات نوں حفظ کیتا تے ادبیاتِ عالیہ دا مختصر سا مطالعہ وی کیتا۔ اوہ ابتدا توں ای ذہین سی۔ اِس مختصر سی تعلیم تے ذہانت نے اُس اُتے ایسی جِلا دتی کہ اوہ معزز تے مہذب خواتین وچ شمار کیتی جانے لگی۔ تعلیم و تربیت دے ابتدائی ایام وچ اوہ اپنے اک رشتہ دار جِنگ لُو دی محبت وچ گرفتار ہو گئی۔ اِنہاں دوناں دا ارتباط زمانے دی مختلف دشواریاں دے باوجود آخر تک برقرار رہیا۔[۱] جدوں سی شی نے منزلِ شباب وچ قدم رکھیا تے عوام اُسنوں یوہانالا دے ناں توں پکارنے لگے۔ یوہا تے نالا شمالی چین دے جو دیوار چین دے اُس پار شمال مشرقی سمت وچ واقع اے، دو مختلف قبیلے سن۔ اِنہاں دو قبیلےآں نوں نوراچو نامی اک فوجہ عہدیدار نے متحد کیتا تے اِس اتحاد دے بعد نوراچو نے دیوار چین نوں عبور کر لیا تے چین اُتے لشکرکشی کیتی۔ حکمران شہنشاہ نوں شکست دے کے خود چین دا شہنشاہ بن گیا۔ نوراچو تے اُس دے بعد دے حکمران چِنگ جاں مانچو خاندان دے لقب توں چین اُتے حکومت کرنے لگے۔ یوہانالا اِس خاندان دا قدیم تے ابتدائی ناں سی۔ چنانچہ اِسی ناں توں اوہ سی شی مشہور ہوئی۔[۲]
ازدواج
سودھوچینی رسوم دے مطابق ہر شہنشاہ نوں کئی خواص اجازت سی۔ اِنہاں خواصاں نوں شہنشاہ دی والدہ منتخب کیتا کردتی سی۔ چنانچہ جدوں شہنشاہ شن فنگ دے لئی خواصاں دا انتخاب ہو رہیا سی تو سی شی دی والدہ نے اُسنوں مجبور کیتا کہ اوہ اِس انتخاب وچ شریک ہوکر اپنی قسمت آزمائی کرے۔ اِنہی دِناں جُنگ لُو توں اُس دی شادی ہونے واالی سی، مگر والدہ دی مستقبل توں وابستہ خوش آئندہ تعلقات نے اِس بیاہ دی پروا کیتے بغیر سی شی نوں انتخاب دے لئی بھجوا دتا۔ سی شی دے حسین خدوخال تے اُس دا حسن اِس قابل سن کہ اوہ منتخب کرلی گئی تے جُنگ لُو توں اُس دی شادی نہ ہو سکی۔ سی شی دے جمال نے شہنشاہ شُن فنگ نوں مسحور کر دتا تے اوہ اِتوں 1852ء وچ چین دی حقیقی ملکہ بنانے اُتے راضی ہو گیا۔ سی شی توں بیٹے دی پیدائش اُتے اُسنوں چین دی حقیقی ملکہ تصور کر لیا گیا۔[۳]
اقتدار تے اُمورِ سلطنت اُتے قابض
سودھوسی شی چونکہ شہنشاہ شین فینگ دی منظور نظر ہوچکی سی تے اِسی اعتبار توں اوہ امورِ سلطنت اُتے حاوی ہُندی گئی۔ سلطنت دا سارا نظم و نسق اُس دے صلاح و مشورے دے بغیر سر انجام نئیں پاسکدا سی۔ چنانچہ کچھ دِناں دے بعد شہنشاہ شین فینگ وی ملکہ دے اِس طرزِ عمل توں بیزار ہو گیا تے جدوں 1860ء وچ بیرونی باشنداں تے چینیاں وچ جنگ ہوئی تو سارے اقتدار دی مالک و مختار سی شی ای سی۔ اِس دی بدقسمتی دا آغاز اُس لمحے توں شروع ہویا کہ جدوں اِس جنگ وچ چینیاں نوں شکست ہوئی۔ ملکہ دے مخالفین نے اِس شکست دا سارا الزام ملکہ سی شی دے سر تھوپا تے خصوصاً سُوشن نے جو ملکہ دا سخت ترین دشمن سی، نے شہنشاہ شین فینگ نوں مجبور کر دتا کہ اوہ خود نوں ملکہ دے پنجۂ اقتدار توں علاحدہ کرلے تے فوراً پیکنگ توں جنیہول چلا جائے تاکہ ملکہ سی شی نوں دور رکھیا جاسکے۔ شہنشاہ شین فینگ نے ملکہ توں مخالف اختیار دی تے خود جنیہول چلا گیا۔ ملکہ دی ایہ ایسی شکست سی کہ اُس دی طاقت و اقتدار دا شیرازہ برہم ہونے لگیا تے ایتھے ای توں اُس دا زوال شروع ہویا۔ چینیاں دی شکست توں ملک وچ بیرونی اقتدار دن بدن پھیلتا جا رہیا سی تے عوام دی پریشانیاں مخالفانہ رنگ اختیار کر رہی سن۔ اِس بدقسمتی وچ ہور اضافہ ہُندا گیا تے 22 اگست 1861ء نوں شہنشاہ شین فینگ دا انتقال ہو گیا۔[۴]
دور حکومت
سودھوشہنشاہ شین فینگ دے انتقال اُتے چین دی سلطنت و تخت دے دو دعویدار سن۔ اک پنج سالہ شہزادہ کوانگ سُو جو سی شی توں پیدا ہویا سی تے دوسرا شہزادہ یائی سی جسنوں خود شہنشاہ شین فینگ نے نامزد کیتا سی۔ تخت و تاج دے حصول دے لئی دوناں وچ کشمکش تے جنگ جاری ہوئی تے ملکہ سی شی نے اپنے پرانے چہیتے دوست جُنگ لُو دی مدد نال شہزادہ یائی نوں شکست دتی تے خود کمسن شہزادے کوانگ سُو دی نائب السلطنت دی حیثیت توں تخت نشین ہو گئی۔ اِنہاں اندرونی تنازعے دے زمانے وچ بیرونی باشندیاں نے اپنے مفادات نوں مستحکم کرنا شروع کیتا۔ اُس وقت چین وچ دو سیاسی جماعدیاں سن، اک قدامت پسند جماعت سی جس وچ شاہی خاندان دے افراد، امرا تے کنفیوشس دے پیروکار شامل سن تے ایہ جماعت ملکہ سی شی نوں اپنا قائد سمجھتی سی۔ دوسری وڈی جماعت اصلاح پسنداں دی سی جس وچ چین دے سارے ترقی پسند عناصر شریک سن تے اِس جماعت دا اثر جنوبی چین وچ پھیلیا ہویا سی۔ اصلاح پسنداں نے شہنشاہ شین فینگ نوں اپنے زیر اثر کر لیا تے شہنشاہ خود چاہدا سی کہ ملکہ توں چھٹکارا پاسکے۔ شہنشاہ شین فینگ نے اپنے اِنہاں ساتھیاں توں مل کر تحریک اُتے چین وچ اصلاحات دا نفاذ کر دتا تے اِس کوش وچ لگیا رہیا کہ ملکہ سی شی دے حاشیہ برداراں نوں چُن چُن کر قتل کر دتا جائے۔ شہنشاہ شین فینگ دی پہلی نظر ملکہ سی شی دے منظورِ نظر جُنگ لُو اُتے پئی تے اِس کم دے لئی شہنشاہ شین فینگ نے اک فوجی عہدیدار یانشی کائی نوں منتخب کیتا گیا۔ یانشی کائی نے شہنشاہ شین فینگ توں غداری دی تے اِس سازش دا احوال ملکہ سی شی نوں بتا دتا۔ ملکہ اِس حرکت اُتے ایویں بپھری کہ اصلاح پسنداں تے شہنشاہ شین فینگ اُتے لشکرکشی کردتی۔ اِس تصادم وچ شہنشاہ شین فینگ نوں قید کر لیا گیا تے اصلاح پسنداں نوں شکست ہوئی۔ چین وچ ملکہ سی شی دی نگرانی وچ دوبارہ قدامت پسنداں دا دور شروع ہو گیا۔ کچھ دِناں تک اِس بحران وچ سکون تو رہیا مگر بوہت جلد ای ایہ دور ختم ہو گیا۔ 1900ء وچ جدوں چینی عوام نے بیرونی باشندیاں دے خلاف صف آرائی شروع کیتی تو اولاً ملکہ نے عوام دا ساتھ دینے توں اِنکار کر دتا مگر عوام نے اک جعلی دستاویز ملکہ سی شی نوں دکھائی کہ بیرونی باشندے ملکہ نوں تخت توں معزول کرنا چاہندے سن۔ اوہ اِس نویں مصیبت دے خوف توں سہم کے عوام دے نال مل گئی۔ اُس نے شاہی افواج نوں حکم دتا کہ اوہ بیرونی دشمن باشندیاں اُتے حملہ کرے۔ مغربی ملکاں نوں شکست ہوجاندی کیونجے حکومت تے عوام متحدہ پیمانے اُتے حملہ کر رہے سن لیکن اُنہاں نوں شکست اِس لئی نہ ہو سکی کہ مغربی ملکاں، برطانیہ، فرانس، امریکا، اطالیہ، جرمنی، روس تے جاپان نے متحدہ طور اُتے چینیاں دا مقابلہ کیتا تے اُنئیں شکست دی۔ ایہ تصادم تریخ چین وچ بغاوتِ باکسر دے ناں توں مشہور اے۔ ایہ اصل وچ چینیاں دی جنگ آزادی دی شروعات سی جس اُتے بغاوت دا ناں چسپاں کر دتا گیا۔[۵] اِس ہنگامے دی ناکامی مانچو خاندان تے ملکہ دی ناکامی سی۔ اِس بغاوت دے بعد ملکہ نے کوشش کیتی کہ بیمار ملک وچ فیر جان ڈالی جائے مگر چونکہ ملکہ ہن ضعیف ہوچکی سی تے عوام وی ملکہ دی اصلاحات نوں مرض دا صحیح علاج نئیں جاندے سن۔ اُنہاں دے شعور وچ انقلاب رچ بس گیا سی تے اُنہاں دا اتحاد جمہوری نظامِ حکومت ول پِھر گیا سی۔ اُنہاں مخالف قوتاں دے باعث ملکہ دا رہیا سہیا اقتدار دم توڑنے لگیا ۔ 1881ء وچ ملکہ نے چینیاں نوں اجازت دے دتی کہ اوہ اپنے بچیاں نوں بیرون ملک تعلیم دے لئی بھجوا سکدے نیں۔[۶]
وفات
سودھوملکہ سی شی دا انتقال 73 سال دی عمر وچ 15 نومبر 1908ء نوں بیجنگ وچ ہویا۔[۷]