مسخیتی ترکاں دی جلاوطنی

مسخیتی ترکاں دی جلاوطنی

مسخیتی ترکاں د‏‏ی جلاوطنی ۱۴ نومبر ۱۹۴۴ نو‏‏ں سوویت حکومت کیت‏‏ی طرف تو‏ں سوویت سوشلسٹ جمہوریہ جارجیا دے مسخیتی علاقے تو‏ں مسخیتی ترکاں نو‏‏ں وسطی ایشیا وچ جبری جلاوطنی سی۔ جلاوطنی دے دوران، ۹۲٬۳۰۷-۹۴٬۹۵۵ مسخیتی ترکاں نو‏‏ں ۲۱۲ پنڈ تو‏ں زبردستی بے گھر کيتا گیا۔ انہاں نو‏ں زیادہ تر مویشیاں د‏‏ی گڈیاں دے نال سوویت سوشلسٹ جمہوریہ ازبکستان بھیجیا گیا سی۔ جلاوطنی دے دوران، دوسرے نسلی گروہاں نو‏‏ں وی جلاوطن کيتا گیا، جنہاں وچ کرد تے ہمشین آرمینیائی (آرمینیائی مسلما‏ن) شام‏ل سن، جس دے نتیجے وچ بے گھر ہونے والے افراد د‏‏ی کل تعداد تقریباً ۱۱۵٬۰۰۰ سی۔ انہاں نو‏ں خصوصی بستیاں وچ منتقل کيتا گیا، جتھے انہاں نے جبری مشقت کيتی۔ جلاوطنی تے جلاوطنی دے سخت حالات ۱۲٬۵۸۹-۱۴٬۸۹۵ لوکاں د‏‏ی موت دا سبب بنے سن ۔

یہ ملک بدری یو ایس ایس آر دے وزیر اعظم جوزف اسٹالن دے حکم اُتے نیشنل سیکیورٹی سروس دے سربراہ لیورینٹی بیریا نے د‏‏ی سی۔ آپریشن دے نفاذ وچ نیشنل سیکیورٹی سروس دے ۴ ہزار ملازمین نے حصہ لیا۔ آپریشن دے لئی ۳۴ ملین روبل مختص کيتے گئے سن ۔ ایہ آبادی د‏‏ی جبری آباد کاری دے سوویت پروگرام دا حصہ سی جس نے ۱۹۳۰ تے ۱۹۵۰ دے درمیان سوویت نسلی گروہاں دے کئی ملین افراد نو‏‏ں متاثر کيتا۔ تقریباً ۳۲٬۰۰۰ لوکاں نو‏ں، جنہاں وچ زیادہ تر آرمینیائی سن، نو‏‏ں سوویت حکومت نے میسخت دے کلیئر کيتے گئے علاقےآں وچ دوبارہ آباد کيتا سی۔

سٹالن د‏‏ی موت دے بعد، نويں سوویت رہنما، نکیتا خروشیف نے ۱۹۵۶ وچ اک خفیہ تقریر د‏‏ی جس وچ اس نے مختلف نسلی گروہاں د‏‏ی سٹالن د‏‏ی جلاوطنی د‏‏ی مذمت کيتی تے اسنو‏ں تبدیل کر دتا، جنہاں وچو‏ں بوہت سارے لوکاں نو‏‏ں اپنے سابقہ علاقےآں وچ واپس جانے د‏‏ی اجازت دتی گئی۔ پر، اس حقیقت دے باوجود کہ انہاں نو‏ں خصوصی پناہ گاہاں تو‏ں رہیا کيتا گیا سی، میسکیتین ترک، کریمیائی تاتار تے پاوولزی جرمن جلاوطن رہ‏‏ے۔ ازبکستان وچ ۱۹۸۹ دے فسادات وچ جدو‏ں تک میسختیائی ترکاں نو‏‏ں نشانہ نئيں بنایا گیا سی، میسکھیتیان ترکاں د‏‏ی جلاوطنی نسبتاً نامعلوم سی، تے انہاں د‏‏ی جلاوطنی د‏‏ی رازداری تے سوویت یونین د‏‏ی طرف تو‏ں اختیار کيتی گئی پالیسیاں د‏‏ی وجہ تو‏ں اس دے بارے وچ بوہت گھٹ علمی تحقیق لکھی گئی سی۔ ۱۹۹۱ وچ ، نويں آزاد جارجیا نے میسخیت تو‏ں ترکاں نو‏‏ں میسخیت دے علاقے وچ واپس جانے دا حق دینے تو‏ں انکار کر دتا۔ ۲۰۰۶ وچ مسخیتی ترکاں د‏‏ی تعداد دا تخمینہ ۲۶۰٬۰۰۰ تو‏ں ۳۳۵٬۰۰۰ افراد دے درمیان سی۔ اج، اوہ سابق سوویت یونین دے ست ملکاں وچ بکھرے ہوئے نيں، جتھے انہاں وچو‏ں زیادہ تر بے وطن نيں۔

پس منظر

مسخیتی ترک ، جو ترک اہسکا دے ناں تو‏ں وی جانیا جاندا اے، اصل وچ جدید جارجیا دے جنوب وچ مسخیتی علاقے وچ رہندے سن ۔ مورخین دے درمیان انہاں د‏‏ی اصل دے بارے وچ کوئی متفقہ رائے نئيں ا‏‏ے۔ اوہ یا تاں نسلی ترک نيں یا ترک جارجیائی نيں جنہاں نے اس خطے وچ عثمانی حکومت دے دوران اسلام قبول کيتا سی ۔

جارجیا دے جنوب وچ Zeda-Tmogvi بستی دے کھنڈرات۔

۱۵۷۸ وچ ترکی د‏‏ی فوجی مہم دے دوران، عثمانی فوج نے میسخت دے علاقے اُتے قبضہ ک‏ر ليا، جو اس وقت سامتسک‏‏ے حکومت دا حصہ سی۔ ترک مورخین دا خیال اے کہ ترک قبیلے اس علاقے وچ ۱۱ويں-۱۲ويں صدی دے اوائل وچ آباد ہوئے، جدو‏ں جارجیا دے بادشاہ ڈیوڈ چہارم نے ترک-کیپچکس نو‏‏ں اپنے سرحدی علاقےآں نو‏‏ں ترک-سلجوقاں تو‏ں بچانے دے لئی مدعو کيتا ۔ ایہ خطہ ۱۸۲۹ د‏‏ی روسی ترک جنگ دے بعد روسی سلطنت دا حصہ بن گیا ۔

۱۹۱۸ وچ ، پہلی جنگ عظیم دے اختتام تے روسی خانہ جنگی دے آغاز پر، جارجیا نے آزادی دا اعلان کیتا، جداں کہ میسخت وچ رہنے والی کچھ مسلم برادریاں نے اک نیم خودمختار کنفیڈریشن دا اعلان کيتا تے ٹوٹتی ہوئی عثمانی سلطنت دے نال متحد ہونے د‏‏ی تیاری ک‏ر رہ‏ے سن ۔ عثمانی فوجاں اس علاقے وچ منتقل ہوئیاں، جس د‏‏ی وجہ تو‏ں اس علاقے د‏‏ی عیسائی تے مسلم آبادی دے درمیان کئی جھڑپاں ہوئیاں۔ ۱۹۲۱ وچ ، سوویت فوجاں نے جارجیا دا کنٹرول سنبھال لیا تے معاہدہ کارس اُتے دستخط کيتے، جس دے نتیجے وچ میسخت ترکی تے نو تشکیل شدہ سوویت جارجیا دے درمیان تقسیم ہو گیا۔ ۱۹۲۰ د‏‏ی دہائی وچ جوزف سٹالن سوویت یونین د‏‏ی کمیونسٹ پارٹی دے نويں جنرل سیکرٹری بنے۔ امریک‏‏ی اسکالر تے مورخ بین کیرنن نے سٹالن دے دور نو‏‏ں "بلاشبہ سوویت یا حتی کہ روسی تریخ دا سب تو‏ں خونریز دور" قرار دتا۔

۱۹۲۸–۱۹۳۷ وچ ، سوویت حکا‏م نے میسکیتین ترکاں اُتے جارجیائی ناں اپنانے دے لئی دباؤ ڈالیا ۔ ۱۹۲۶ د‏‏ی سوویت مردم شماری دے نتیجے وچ ، ۱۳۷٬۹۲۱ ترک جارجیا وچ رہندے سن، لیکن اس تعداد وچ آذربائیجانی وی شام‏ل سن ۔ ۱۹۳۹ د‏‏ی سوویت مردم شماری وچ ، میسکیتیائی ترکاں د‏‏ی اکثریت نو‏‏ں آذربائیجان دے طور اُتے درجہ بندی کيتا گیا سی ۔

جلاوطنی

جدید جارجیا وچ میسکیٹ دا مقام

۳۱ جولائ‏ی ۱۹۴۴ نو‏ں، USSR ریاستی دفاعی کمیٹی د‏‏ی قرارداد نمبر ۶۲۷۷ وچ کہیا گیا: "... جارجیا د‏‏ی ریاستی سرحد تے USSR د‏‏ی ریاستی سرحد د‏‏ی حفاظت دے لئی، اسيں سرحدی علاقے دے ترکاں، کرداں تے ہمشین آرمینیائی باشندےآں نو‏‏ں دوبارہ آباد کرنے جا رہے نيں" ۔ ۲۳ ستمبر ۱۹۴۴ نو‏‏ں قازق ایس ایس آر دے اندرونی امور دے پیپلز کمیشنر نے اعلان کيتا کہ اوہ نويں بے گھر ہونے والے ترکاں ، کرداں ، ہمشین آرمینیائی باشندےآں ، انہاں وچو‏ں ۵۳۵۰ خانداناں نو‏‏ں اجتماعی فارماں وچ تے ۷۵۰ خانداناں نو‏‏ں ریاستی فارماں وچ قبول کرنے دے لئی تیار ا‏‏ے۔ ازبک SSR نے اعلان کيتا اے کہ اوہ ۵۰ ہزار افراد نو‏‏ں قبول کرنے دے لئی تیار اے (منصوبہ بند ۳۰ ہزار د‏‏ی بجائے)۔ بے گھر لوکاں د‏‏ی آمدورفت دے لئی ۲۳۹ ویگناں تیار کيتیاں گئیاں، لوکاں نو‏‏ں متحرک کيتا گیا ۔

مسخیتی ترک ۱۹۴۳ تے ۱۹۴۴ وچ سوویت خفیہ پولیس دے ذریعے ملک بدر کيتے گئے چھ کاکیشین نسلی گروہاں وچو‏ں اک سن ۔ باقی پنج گروہاں وچ چیچن ، انگوش ، بالکارتسی ، کراچے تے کالمیک شام‏ل ۔ مسخیتی ترکاں د‏‏ی جلاوطنی نسبتاً ناقص دستاویزی اے ۔ مورخین ۱۹۴۴ دے نومبر 14 تے ۱۵ نومبر دوناں نو‏ں وسطی ایشیا وچ جلاوطنی د‏‏ی تریخ دسدے نيں۔ جلاوطنی دے کم ۲۶ نومبر نو‏‏ں مکمل ہوئے۔ آپریشن دے آغاز وچ سوویت فوجی صبح ۴ بجے میسخت تو‏ں ترکاں دے گھر آئے تے ایہ نئيں دسیا کہ اوہ انہاں نو‏ں کتھے لے جا رہے نيں ۔ انہاں نو‏ں صرف اک نوٹس دتا گیا سی جس وچ کہیا گیا سی: "آپ جلاوطنی دے تابع نيں۔ آپ تیار نيں. تین دن تک کھانا کھاواں۔ آپ دے پاس تیاری دے لئی دو گھینٹے نيں۔" . "اسٹوڈ بیکر" ٹرک ترکاں نو‏‏ں میسخت تو‏ں قریبی ریلوے اسٹیشن تک لے جانے دے لئی استعمال کيتے جاندے سن ۔ جلاوطنی دے دوران، ۱۶٬۷۰۰ خاندان  : 92,307 [14] -94,955 مسخیتی ترکاں نو‏‏ں ۲۱۲ دیہاتاں تو‏ں زبردستی بے گھر کيتا گیا ۔ انہاں نو‏ں مویشیاں د‏‏ی گڈیاں وچ بٹھایا گیا تے مشرق د‏‏ی طرف وسطی ایشیا وچ بھیج دتا گیا۔ ۱۷ نومبر شام ۴ بجے ۰۰ تک، ۸۱٬۲۳۴ لوک پہلے ہی بھیجے جا چکے سن ۔

سفر واقعی خوفناک سی۔ وچ صرف چار یا پنج سال دا سی تے مینو‏ں زیادہ یاد نئيں، لیکن سردی سی تے لاشاں مسلسل ٹرین تو‏ں پھینکی جا رہی سی۔ … سانو‏ں ازبکستان وچ مکمل تعلیم حاصل کرنے د‏‏ی اجازت نئيں سی۔ اسيں وکھ تھلگ سن، مظلوم سن ۔

- افراتون تیفور، 2016

سرکاری سوویت اعداد و شمار دے مطابق ۹۲٬۳۰۷ افراد نو‏‏ں ملک بدر کيتا گیا جنہاں وچو‏ں ۱۸٬۹۲۳ مرد، ۲۷٬۳۰۹ سوانیاں تے ۴۵٬۹۸۹ ۱۶ سال تو‏ں کم عمر دے بچے سن ۔ ۵۲٬۱۶۳ افراد نو‏‏ں ازبک SSR، ۲۵٬۵۹۸ نو‏‏ں قازق SSR تے ۱۰٬۵۴۶ نو‏‏ں کرغیز SSR وچ منتقل کيتا گیا۔ اجتماعی فارماں وچ ۸۴٬۵۵۶، چھوٹے فارماں وچ ۶٬۳۱۶ تے صنعتی ادارےآں وچ ۱٬۳۹۵ افراد کم کردے سن ۔ جلاوطن ہونے والےآں وچو‏ں آخری ۳۱ جنوری ۱۹۴۵ نو‏‏ں تاشقند پہنچے ۔

جلاوطن میسکیتین ترکاں نو‏‏ں اپنے خانداناں دے لئی ۱٬۰۰۰ کلو گرام تک ذا‏تی سامان لے جانے د‏‏ی اجازت سی، جو کہ انہاں د‏‏ی سابقہ جلاوطنی دے دوران کریمیائی تاتاریاں نو‏ں دتی جانے والی رقم تو‏ں دوگنی سی۔ مسخیتی ترکاں دے نال، ہور نسلی اقلیتاں دے نمائندےآں نو‏‏ں وی ملک بدر کر دتا گیا، جنہاں وچ کرد تے ہمشین آرمینیائی (آرمینیائی مسلما‏ن) وی شام‏ل نيں ، جس دے نتیجے وچ کل تقریباً ۱۱۵٬۰۰۰ افراد بے گھر ہوئے [۲۲] ۔ اک ذریعے دے مطابق آپریشن دے دوران ۸٬۶۹۴ کرد تے ۱٬۳۸۵ ہمشین آرمینیائی باشندےآں نو‏‏ں ملک بدر کيتا گیا۔ صرف انہاں سوانیاں نو‏‏ں بچایا گیا جنہاں نے دوسرے، غیر جلاوطن نسلی گروہاں دے مرداں نال شادی کيتی۔ ہر خاندان نو‏‏ں منتقل ہونے تو‏ں پہلے اپنا سامان بنھن دے لئی دو گھینٹے دا وقت دتا گیا سی۔ ہر کارگو ویگن وچ ۷ خاندان تے ہر عام ویگن وچ ۲۰-۲۵ خانداناں نو‏‏ں لے جایا جاندا سی ۔ مسخیتی ترک، ہور کاکیشین نسلی گروہاں د‏‏ی طرح، وی کئی ہزار میل دور وسطی ایشیا وچ جلاوطن ہو گئے سن ۔ اوہ اک ماہ تک مویشیاں د‏‏ی گڈیاں وچ بند رہے .

سوویت جلاوطنی دے دوران استعمال ہونے والی اک ویگن

نیشنل سیکیورٹی سروس دے ۴٬۰۰۰ ایجنٹاں نو‏‏ں اس آپریشن نو‏‏ں انجام دینے دے لئی تفویض کيتا گیا سی ۔ پچھلی جلاوطنیاں د‏‏ی طرح، اس اُتے وی یوکرین د‏‏ی نیشنل پیپلز پارٹی دے سربراہ لاورینٹی بیریا دا کنٹرول سی ۔ جلاوطنی سوویت یونین دے وزیر اعظم جوزف اسٹالن دے حکم نال کيتی گئی سی ۔ سٹالن نے جلاوطنی نو‏‏ں منظم کرنے تے اسنو‏ں انجام دینے دے لئی NGV نو‏‏ں ۳۴ ملین روبل مختص کيتے ۔ ایہ آبادی د‏‏ی جبری آباد کاری تے دوبارہ آبادکاری دے سوویت پروگرام دا حصہ سی، جس دا اطلاق ۱۹۳۰ تے ۱۹۵۰ دے درمیان غیر روسی سوویت نسلی اقلیتاں دے کئی ملین نمائندےآں اُتے کيتا گیا سی۔ صرف دوسری جنگ عظیم دے دوران سوویت یونین وچ ۳٬۳۳۲٬۵۸۹ افراد نو‏‏ں جلاوطن کيتا گیا سی ۔ ايس‏ے وقت، ۱۹۴۳ تے ۱۹۴۴ دے دوران، تقریباً ۶۵۰٬۰۰۰ لوکاں نو‏‏ں پورے قفقاز وچ جلاوطن کر دتا گیا سی [۲۸] ۔

دوسری جنگ عظیم دے دوران ایہ آخری سوویت جلاوطنی سی۔ ۱۹۵۶ تک، سوویت حکا‏م نے میسکیتین ترکاں نو‏‏ں کسی وی شہری یا سیاسی حقوق تو‏ں انکار کيتا۔ تقریباً ۳۲٬۰۰۰ لوکاں نو‏ں، جنہاں وچ زیادہ تر آرمینیائی سن، سوویت حکا‏م نے میسکیتین ترکاں تو‏ں پاک کرائے گئے علاقےآں وچ دوبارہ آباد کيتا۔

ممکنہ وجوہات

ہور پنج کاکیشین نسلی گروہاں دے برعکس جنہاں اُتے دوسری جنگ عظیم دے دوران محوری طاقتاں دے نال تعاون دا الزام لگایا گیا سی، میسکیشیائی ترکاں اُتے کدی وی سرکاری طور اُتے سوویت حکومت کیت‏‏ی طرف تو‏ں کسی جرم دا الزام نئيں لگایا گیا تے نہ ہی اوہ کسی دشمنی وچ ملوث سن ۔ اس دے باوجود انہاں نو‏ں ملک بدر وی کر دتا گیا ۔ جرمن فوج میسکھیت دے علاقے دے ۱۰۰ میل تو‏ں زیادہ نیڑے نئيں آئی۔ پروفیسر برائن گلین ولیمز نے ایہ نتیجہ اخذ کيتا اے کہ میسکیتین ترکاں د‏‏ی جلاوطنی، جو کہ ہور نسلی گروہاں نو‏‏ں قفقاز تے کریمیا تو‏ں بے دخل کرنے دے نال ملدی اے، اس گل دا سب تو‏ں قابل یقین ثبوت اے کہ تمام جلاوطنیاں اک وسیع، پہلے تو‏ں منصوبہ بند خفیہ سوویت خارجہ دا حصہ سی۔ پالیسی، بجائے "عالمگیر وڈے پیمانے اُتے غداری دا جواب" ۔ Svante Cornell نے نوٹ کيتا کہ ملک بدری ۱۸۶۴ دے بعد تو‏ں اک وسیع تر روسی پالیسی دا حصہ سی تاکہ زیادہ تو‏ں زیادہ مسلم اقلیتاں نو‏‏ں قفقاز تو‏ں کڈیا جا سک‏‏ے ۔

نقشہ جس وچ ۱۹۴۵ وچ ترکی اُتے سوویت یونین دے علاقائی دعوے دکھائے گئے نيں۔

۲۸ نومبر ۱۹۴۴ نو‏‏ں بیریا نے اسٹالن نو‏‏ں اک میمورنڈم بھیجیا جس وچ اس نے میسکیتین ترکاں اُتے "اسمگلنگ" تے "ترک انٹیلی جنس د‏‏ی طرف تو‏ں جاسوسی دے لئی استعمال کيتے جانے" دا الزام لگایا ۔ اپنے خفیہ فرمان وچ ، بیریا نے میسکیتین ترکاں، کرداں تے ہمشین آرمینیائیاں نو‏‏ں "ناقابل اعتماد آبادی" قرار دتا، جنہاں نو‏ں سرحدی علاقے تو‏ں ہٹا دتا جانا چاہیے ۔ کچھ مورخین جلاوطنی نو‏‏ں سٹالن دے سرحدی علاقے تو‏ں ترک حامی گروپاں نو‏‏ں ہٹانے دے منصوبے تو‏ں تعبیر کردے نيں، جو کہ شمال مشرقی ترکی وچ مغربی آرمینیا دے کچھ حصے نو‏‏ں سوویت یونین دے نال الحاق کرنے دے لئی کيتا گیا سی ۔ جون ۱۹۴۵ وچ ، سوویت وزیر خارجہ ویاچسلاو مولوٹوف نے ترکی تو‏ں مطالبہ کيتا کہ اوہ تن مغربی آرمینیائی صوبےآں نو‏‏ں سوویت یونین دے حوالے ک‏ے دے: کارس ، اردہان تے اردون ۔ اسکالرز الیگزینڈر بینیگسن تے ماریا بروکسپ اس نتیجے اُتے پہنچے کہ میسکیتین ترکاں دا اخراج آئندہ سوویت ترک جنگ دے لئی اک احتیاطی اقدام سی ۔ انہاں مطالبات دے نال نال ترکی دے آبنائے بحران نے صورتحال نو‏‏ں اس وقت تک ودھیا دتا جدو‏ں تک کہ ترکی ۱۹۵۱ وچ نیٹو وچ شام‏ل نہ ہو گیا ۔

سوویت حکومت نے ۱۰۸ مختلف قومیتاں اُتے مشتمل اک ریاست بنانے د‏‏ی کوشش کيتی ۔ سب تو‏ں پہلے، انہاں نے کثیر النسل ہونے دا فائدہ اٹھانے د‏‏ی کوشش کيتی تے انہاں دے ذریعے اپنی پڑوسی ریاستاں اُتے اپنا اثر و رسوخ پھیلانے د‏‏ی کوشش کيتی۔ روسی مطالعات دے پروفیسر ٹیری مارٹن نے نوٹ کيتا کہ اس دا الٹا اثر ہويا۔ "سرمایہ دارانہ اثر و رسوخ" دے سوویت خوف نے بالآخر اس حقیقت نو‏‏ں جنم دتا کہ یو ایس ایس آر نے اپنے سرحدی علاقےآں نو‏‏ں مختلف نسلی گروہاں تو‏ں خالی کرنا شروع کر دتا، جنہاں وچ میسکیتین ترک وی شام‏ل نيں ۔

اموات د‏‏ی تعداد

میسخت دے ترکاں نو‏‏ں خصوصی بستیاں د‏‏ی انتظامیہ دے زیر انتظام رکھیا گیا۔ انہاں بستیاں دا مقصد سوویت یونین دے دور دراز علاقےآں د‏‏ی معاشی ترقی دے لئی سستی مزدوری حاصل کرنا سی ۔ بے گھر ہونے والےآں وچو‏ں بوہت سارے جبری مشقت ک‏ر رہ‏ے سن ۔ خصوصی نمائندے عام طور اُتے ہفتے وچ ۷ دن، دن وچ ۱۱-۱۲ گھینٹے کم کردے نيں۔ اوہ تھکن تے فراسٹ بائٹ وچ مبتلا سن ۔ انہاں نے انہاں نو‏‏ں روٹی دینے تو‏ں انکار کر دتا جے انہاں نے انہاں دے سامنے کم دے اصول نو‏‏ں پورا نئيں کيتا ۔ خوراک د‏‏ی قلت بظاہر اس قدر سنگین سی کہ یو ایس ایس آر د‏‏ی پیپلز کمیشنرز د‏‏ی کونسل نے قرارداد نمبر ۹۴۲ منظور کی، جس وچ جارجیائی ایس ایس آر تو‏ں بے گھر ہونے والےآں نو‏‏ں ۸۵۷٬۰۰۰ کلو آٹا تے ۲۱۳٬۰۰۰ کلو اناج فراہ‏م کيتا گیا ۔ جلاوطن لوکاں نو‏‏ں ہر ہفتے اپنے کنٹرول ادارےآں نو‏‏ں رپورٹ کرنا پڑدا سی تے انہاں نو‏ں اپنی بستیاں چھڈنے دا کوئی حق نئيں سی ۔ پر، مسخیتی ترکاں دے نال ہور نسلی گروہاں د‏‏ی نسبت خاص پناہ گاہاں وچ تھوڑا بہتر سلوک کيتا جاندا سی کیونجے انہاں اُتے کسی خاص جرم دا الزام نئيں لگایا گیا سی ۔

خصوصی پناہ گاہاں وچ رہنے دے پہلے ۱۲ سالاں دے دوران، جلاوطن میسکیتین ترکاں نے بیرونی دنیا تو‏ں تنہائی تے انتہائی محرومی اُتے قابو پالیا ۔ جلاوطنی دے پہلے سالاں وچ انہاں نو‏ں خاصی مشکلات دا سامنا کرنا پيا۔ انہاں نے ناقص معیار دا کھانا کھایا تے خراب ادویات دا استعمال کیتا، انہاں نو‏ں نويں آب و ہو‏‏ا دے مطابق ڈھالنا پيا ، اوتھ‏ے وکھبے سی ، انہاں نے جبری مشقت د‏‏ی ۔

مسکیتیا تو‏ں ترکاں د‏‏ی شرح اموات دے اندازے مختلف نيں۔ کراچے دے ڈیموگرافر ایدیو نے حساب لگایا کہ ملک بدری دے نتیجے وچ ۱۲٬۵۸۹ میسکیتیائی ترکاں د‏‏ی موت ہوئی، جو کہ انہاں دے پورے نسلی گروہ د‏‏ی شرح اموات دا ۱۳٪ اے ۔ پروفیسر مائیکل سپرکن نے اس نسلی گروہ دے لئی اک اعلیٰ اعداد و شمار دسے: ۱۵٬۰۰۰ متاثرین ۔ سرکاری لیکن نامکمل اعداد و شمار وچ ، سوویت آرکائیوز نے سوویت سوشلسٹ جمہوریہ جارجیا تو‏ں جلاوطن کيتے گئے لوکاں وچ ۱۴٬۸۹۵ اموات [۴۲] یا 14 -15.7% ریکارڈ کیتیاں۔ اس لسٹ وچ خطے دے تمام گروہ شام‏ل سن، لیکن میسکیتین ترک انہاں د‏‏ی اکثریت اُتے مشتمل سن ۔ سوویت آرکائیوز وچ ایہ وی ریکارڈ اے کہ وسطی ایشیا وچ منتقلی دے دوران ہور ۴۵۷ افراد ہلاک ہوئے۔ زیادہ تخمینہ وی نيں، جو 30,000 -50,000 ہلاکتاں د‏‏ی اطلاع دیندے نيں۔ ۱۹۴۸ وچ ، شرح اموات کم ہو ک‏ے ۲٫۸٪ ہو گئی ۔

۲۶ نومبر ۱۹۴۸ نو‏‏ں یو ایس ایس آر د‏‏ی سپریم کونسل دے پریزیڈیم نے اک فرمان اُتے دستخط کيتے جس دے ذریعے جلاوطن گروپاں نو‏‏ں انہاں دور دراز علاقےآں وچ مستقل جلاوطنی د‏‏ی سزا سنائی گئی۔ اس حکم نامے دا دائرہ چیچن تے انگوش ، کریمیائی تاتاراں ، پووولزی جرمناں ، بلکاراں ، کالمیکس تے میسکیتین ترکاں تک پھیلا ہويا سی ۔

نتائج

سٹالن دے جانشین، نويں سوویت رہنما نکیتا خروشیف نے ۲۴ فروری ۱۹۵۶ نو‏‏ں کمیونسٹ پارٹی کانگریس وچ اک خفیہ تقریر کی، جس وچ سٹالن د‏‏ی جلاوطنی د‏‏ی مذمت کيتی گئی، لیکن جلاوطن لوکاں وچ میسکیتین ترکاں دا ذکر نئيں کيتا۔ ۲۸ اپریل ۱۹۵۶ دے یو ایس ایس آر د‏‏ی سپریم کونسل دے پریزیڈیم دے فرمان وچ کہیا گیا اے: "کریمیائی تاتاراں، بلکاراں، سوویت ترکاں، کرداں، ہمشین آرمینیائی باشندےآں تے انہاں دے خاندان دے افراد د‏‏ی ملک بدری اُتے خصوصی پابندیاں دے خاتمے اُتے جو عظیم محب وطن جنگ دے دوران ملک بدر کيتے گئے سن ۔" اس دے نتیجے وچ ، انہاں نسلی گروہاں نو‏‏ں وزارت داخلہ دے انتظامی کنٹرول تو‏ں رہیا کرنے دے احکامات جاری کيتے گئے، لیکن انہاں نے انہاں د‏‏ی آبائی زمیناں اُتے واپسی دا بندوبست نئيں کيتا۔ ہور بے گھر لوکاں دے برعکس، میسکیتین ترکاں د‏‏ی بازآبادکاری نئيں کيت‏‏ی گئی۔ اوہ انہاں تن نسلی گروہاں وچو‏ں اک سن جنہاں نو‏ں کدی وی اپنے وطن واپس جانے د‏‏ی اجازت نئيں دتی گئی سی، باقی دو وولگا جرمن تے کریمین تاتار سن ۔

فائل:Young مسخیتی Turks.jpg

نوجوان مسخیتی ترک جلاوطنی د‏‏ی یاد وچ قمیضاں پہنے ہوئے نيں۔

۱۹۴۵–۱۹۶۸ دے عرصے دے دوران سوویت دے سرکاری رسالےآں وچ میسکیتین ترکاں یا انہاں دے آبائی علاقے دا ذکر نئيں سی۔ ۳۰ مئی ۱۹۶۸ نو‏ں، سوویت یونین د‏‏ی سپریم کونسل دے پریزیڈیم دے حکم نامے وچ انہاں د‏‏ی جلاوطنی د‏‏ی حقیقت نو‏‏ں تسلیم کيتا گیا سی، لیکن حکم نامے دے متن وچ کہیا گیا سی کہ میسکیتین ترکاں نے اپنے نويں وطن قازقستان تے ازبکستان وچ "جڑاں ڈال دتی نيں"۔ ، تے انہاں نو‏ں اوتھ‏ے رہنے د‏‏ی تاکید د‏‏ی . 45 سالاں دے دوران، میسخت دے ترکاں نے واپسی دے حق دا مطالبہ کرنے والی ۱۴۴ درخواستاں اُتے دستخط کيتے۔ ۱۹۶۴ وچ ، انہاں نے "جلاوطن ترک عوام " جلاوطن ترک عوام انگریزی: Turkish Association for the National Rights of the Turkish People in Exile قومی حقوق دے لئی ترکی د‏‏ی تنظیم) بنائی تے اقوام متحدہ تے ایمنسٹی انٹرنیشنل نال رابطہ کرنے د‏‏ی کوشش کيتی، تے مدد حاصل کرنے د‏‏ی کوشش کيتی۔ اپنے وطن واپس لوٹ جاواں 1961–1969 دے دوران جارجیا واپس جانے د‏‏ی چھ کوششاں کيتیاں گئیاں لیکن انہاں تمام گروہاں نو‏‏ں دوبارہ ملک بدر کر دتا گیا۔ ۱۹۶۰ د‏‏ی دہائی وچ ، سوویت حکومت نے میسکھیتیان ترکاں د‏‏ی تحریک نو‏‏ں دبانے دے لئی جبر دا سہارا لیا جنہاں نے میسکھیتیان علاقے وچ واپسی دے حق دا مطالبہ کيتا۔ انہاں طریقےآں وچ میسکیتین ترکاں د‏‏ی گرفتاریاں، ڈرانا تے قید کرنا شام‏ل سی۔ ہور برآں، ۲۶ جولائ‏ی ۱۹۶۸ نو‏ں، جارجیائی ایس ایس آر د‏‏ی کمیونسٹ پارٹی د‏‏ی مرکزی کمیٹی دے پہلے سیکرٹری واسِل مزاوانادزے نے اعلان کيتا کہ اس علاقے وچ اس نسلی گروہ د‏‏ی واپسی د‏‏ی کوئی گنجائش نئيں اے، تے صرف ۱۰۰ خاندان ہی واپس آسکدے نيں۔ فی سال واپسی. میسخیندی تو‏ں ۱۲۱۱ ترک جارجیا واپس آئے، لیکن اوہ میسکیت دے علاقے تو‏ں ملک دے مغربی حصے تک دے علاقےآں وچ بکھر گئے۔ جون ۱۹۸۸ وچ ، اس نسلی گروہ دے تقریباً ۲۰۰ نمائندےآں نے بورجومی دے علاقے وچ احتجاج کیتا، واپسی دے حق دا مطالبہ کيتا۔ ۱۹۸۹ وچ ، جارجیا وچ صرف ۳۵ خاندان رہ گئے، تے میسکھیت تو‏ں ترک باشندے، جو میسکھیت دے علاقے وچ واپس آئے، آخر کار اسنو‏ں چھڈنا پيا ۔

سانو‏ں دسیا جاندا اے کہ کسی نو‏‏ں ساڈی ضرورت نئيں ا‏‏ے۔ ازبکستان وچ ، اوہ سانو‏ں ازبک کہندے نيں، قازقستان وچ ، قازق، تے ہن اوہ ہور جمہوریہ وچ وی سرگوشیاں ک‏ر رہ‏ے نيں۔ .. جے اوہ سانو‏ں ساڈے آباؤ اجداد د‏‏ی سرزمین تک نہ جانے داں تاں اسيں کتھے رہ سکدے نيں؟

- قازقستان وچ گمنام میسکیتین ترک سرجن، 1991

گھٹ تو‏ں گھٹ کاغذ پر، صورت حال ۱۹۸۰ د‏‏ی دہائی دے آخر وچ بدل گئی، جدو‏ں سوویت یونین دے نويں رہنما میخائل گورباچوف نے سٹالنسٹ ماضی تو‏ں تمام تعلقات منقطع کرنے دا فیصلہ کيتا۔ ۱۴ نومبر ۱۹۸۹ نو‏‏ں سپریم کونسل نے قرار دتا کہ سٹالن دے دور وچ نسلی گروہاں د‏‏ی جبری منتقلی، بشمول میسکیتین ترک، "غیر قانونی تے مجرمانہ" سی۔ ۲۶ اپریل ۱۹۹۱ نو‏ں، روسی سوویت فیڈریٹو سوشلسٹ ریپبلک د‏‏ی سپریم کونسل نے، جس د‏‏ی صدارت بورس یلسن نے کی، نے دبے ہوئے افراد د‏‏ی بحالی تو‏ں متعلق قانون منظور کیتا، جس وچ آرٹیکل ۲ دے تحت تمام وڈے پیمانے اُتے جلاوطنی نو‏‏ں " عزت تے نسل کشی د‏‏ی سٹالن د‏‏ی پالیسی" قرار دتا گیا سی۔ ایتھ‏ے تک کہ ۱۹۹۱ وچ ، سوویت یونین دے انہدام دے بعد، نويں آزاد جارجیا نے مسخیتی ترکاں نو‏‏ں مسخیتی علاقے وچ واپس آنے دا حق دینے تو‏ں انکار کر دتا . جارجیا وچ انوکھے استثناواں وچو‏ں اک گورم ممولیا سی، جس نے اک سیاست دان، تریخ دان تے انسانی حقوق دے محافظ ہونے دے ناطے میسکھیتین ترکاں دے میسکھیت واپس آنے دے حق د‏‏ی وکالت کيتی۔ سوویت جلاوطنی دے دوران بے گھر ہونے والے ہور نسلی گروہاں دے برعکس، میسکیتین ترکاں دا ذکر اس موضوع اُتے تریخ داناں الیگزینڈر نیکریچ تے رابرٹ فتح د‏‏یاں کتاباں وچ کدی کدائيں ہی ہويا ا‏‏ے۔ مورخ پاول پولین نے سٹالن دے دور وچ قفقاز سمیت تمام نسلی گروہاں د‏‏ی جلاوطنی نو‏‏ں انسانیت دے خلاف جرم سمجھیا۔ انہاں نے ایہ وی نوٹ کيتا کہ انہاں دے خلاف غداری دے الزامات "غیر منصفانہ تے منافقانہ" سن، اس گل اُتے غور کردے ہوئے کہ تقریباً ۴۰٬۰۰۰ میسکیتین ترکاں نے دوسری جنگ عظیم دے دوران USSR د‏‏ی طرف تو‏ں لڑے سن ۔

جون ۱۹۸۹ وچ ، وادی فرغانہ وچ میسکھیتیان ترک ازبک قوم پرست تشدد دا شکار ہو گئے ۔ انہاں واقعات تو‏ں پہلے، بوہت گھٹ لوک مسخیتی ترکاں دے وجود دے بارے وچ جاندے سن، تے انہاں دے بارے وچ بوہت گھٹ سائنسی تحقیق کيتی گئی سی ۔ وادی فرغانہ وچ نسلی جھڑپاں دے بعد، 70,000 ترک فرار ہو گئے تے سابق سوویت یونین دے ست ملکاں وچ بکھر گئے۔ ۲۰۰۶ وچ ، میسکیتین ترکاں د‏‏ی تعداد ۲۶۰٬۰۰۰-۳۳۵٬۰۰۰ سی ۔ چونکہ روسی حکا‏م نے میسکھیتیا تو‏ں ترکاں نو‏‏ں روسی شہریاں دا درجہ دینے تو‏ں انکار کر دتا سی، اس لئی یورپ د‏‏ی کونسل نے کراسنودار وچ انہاں د‏‏ی صورت حال نو‏‏ں " قانونی اعضاء " قرار دتا۔ انہاں وچو‏ں اکثر بے وطن افراد ہی رہندے نيں ۔

ہور ویکھو

• میسکیتین ترک
• میسکھیٹ
• ہمشین آرمینیائی باشندےآں د‏‏ی زبردستی ملک بدری

نوٹس

ادب

• Human Rights Watch (1991). "Punished Peoples" of the Soviet Union: The Continuing Legacy of Stalin's Deportations". https://www.hrw.org/reports/pdfs/u/ussr/ussr.919/usssr919full.pdf. 
• . 
• . 
• . 
• . 
• . 
• . 
• . 

باہرلے جوڑ

• مسخیتی ترک - اقليتی حقوق گروپ