مدھو اچاریہ
مدھو اچاریہ | |
|---|---|
| ذاتی | |
| پیدائش | واسو دیو (ವಾಸುದೇವ) 1238ء |
| مذہب | ہندومت |
| سلسلہ | ویدانت |
| بانئ | اڈوپی شری کرشن مٹھ |
| فلسفہ | دویت (ثنوی) ویدانت |
| مرتبہ | |
| گرو | اچیوت پریکش |
| ادبی کام | سرومول گرنتھ |
| اعزازات | پورن پراگیہ، جگت گرو |
مَدْھْوَ اچاریہ (کُنڑ: ಮಧ್ವಾಚಾರ್ಯರು) نوں پورن پراگیہ تے آنند تیرتھ وی کہیا جاندا اے۔ انہاں دا پیدائشی ناں واسو دیو سی ۔ مدھو اچاریہ اک ہندو فلسفی تے دویت ویدانت مکتاباں فکر rے بانی سن ۔ مدھو اچاریہ بھکتی تحریک دے عہد دے اہم فلاسفہ وچوں اک سن ۔ کرناٹک وچ انہاں دے بوہت سارے معتقدین پائے جاندے نيں جو انہاں نوں وایو دا تیسرا جنم مندے نيں تے پہلے دو جنم ہنومان تے بھیم سن ۔
ابتدائی زندگی
سودھومدھیہ گیہ دکن دے پاس کرناٹک وچ اُڑیپی ناں دی جگہ دے پاس واقع اک پنڈ پاجک وچ رہندا سی ۔ اس دے پاس تھوڑی سی زمین سی جو اس دے گزر بسر دے لئی کافی سی۔ مدھیہ گیا وڈا قابل سی ۔ اوہدی قابلیت دی وجہ توں ہی لوگ اُس ”بھٹ“ کہندے سن ۔
مدھیہ گیہ دی بیوی دا ناں ویدوندی سی، اس دے بطن توں اک لڑکی تے دو لڑکے پیدا ہوئے۔ بدقسمتی توں دونے لڑکے چھوٹی عمر وچ وفات پا گئے۔ مدھیہ گیہ نوں اس گل کيتی فکر ہوئی کہ جے اس دے کوئی لڑکا نہ ہويا تاں اوہدی نسل رک جائے گی۔ بارہ برس تک وڈی لگن توں مدھیہ گیہ تے انہاں دی بیوی ویدوندی نے اڑیپی دے مندر وچ بھگوان دی پوجا دی تے دعا منگدے رہے کہ انہاں دے اک لڑکا ہوئے۔ بالآخر دسہرے دے دن ویدوندی نے اک لڑکے نوں جنم دتا۔ مدھیہ گیہ نے اس لڑکے دا ناں واسو دیو رکھیا۔ اگے چل دے ایہی واسو دیو مدھو اچاریہ دے ناں توں سارے ہندوستان وچ مشہور ہويا۔
واسو دیو دے بچپن دے بوہت سارے قصے مشہور نيں۔ اک واقعہ ایويں دسیا جاندا اے کہ واسو دیو جدوں پنج برس دے سن، تاں اک دن گھر توں کدرے لاپتہ ہو گئے۔ انہاں دے ماں باپ نے انھاں بہت ڈھونڈا لیکن کچھ پتہ نہ چلا۔ تن دن دے بعد اچانک مدھیہ گیہ نوں خبر ملی کہ واسو دیو تاں اُڑیپی دے مندر وچ اے۔ دونے فوراً اُڑیپی پہنچے۔ اوتھے بھگوان اننتیشور دے مندر وچ مورتی دے سامنے بھگتاں دی بھیڑ لگی ہوئی سی۔ ننھا واسو دیو لوگاں نوں بتا رہیا سی کہ شاستراں دے مطابق بھگوان وشنو دی پوجا کرنے دا صحیح طریقہ کیتا اے۔ اس واقعہ دے بعد تاں اس گل وچ شک ہی نئيں رہ گیا سی کہ واسو دو کوئی معمولی بچے نئيں بلکہ اوتار سن ۔
اس واقعہ دے کچھ دناں بعد اوہ پنڈ دی پاٹھیا شالا وچ پڑھنے دے لئی بھیجے گئے۔ واسو دیو کھیل کود، کُشتی لڑنے، دوڑنے، کودنے پھاندنے تے تیرنے وچ سب توں اگے رہندے۔ انہاں دے ننھے توں جسم وچ اِنّی طاقت سی کہ لوگ حیرت کردے تے اُنئيں پیار توں ”بھیم“ کہہ دے پکارتے سن ۔ واسو دیو دی غیر معمولی طاقت دی وجہ توں شاید انھاں پون سُت دا اوتار کہیا جانے لگیا تے بعد وچ لوگ اس گل وچ یقین وی کرنے لگے۔
لیکن واسو دیو کھیل کود وچ جتھے اپنے توں وڈے لڑکےآں توں اگے سن اوتھے پڑھائی لکھادی وچ وڈے ڈھیلے سن ۔ آخر وچ اُستاد نے واسو دیو نوں سمجھیا بُجھا کر راستے اُتے لیانے دی ساری کوشش چھڈ دتی۔ واسو دیو وی پاٹھیا شالا چھڈ کے گھر چلے آئے۔ ہن واسو دیو نے اپنے آپ ہی پڑھنا شروع کیتا تے جلد ہی ویداں تے شاستراں دا پورا گیان حاصل کر ليا۔ ترک شاستر (منطق) تے گرامر (قواعد) دے تاں اوہ ماہر سن ۔ پاٹھیا شالا چھڈنے دے بعد توں واسو دیو دا دِل دنیا توں اُچاٹ رہنے لگیا۔ اُنئيں گھر بسانے دی کوئی خواہش نہ سی۔ اوہ چاہندے سن کہ ویداں، ویدانگاں تے شاستراں دا مطالعہ کرنے دے بعد اپنی ساری زندگی دھرم دے پرچار وچ لگائاں۔ پندرہ برس دی عمر وچ انھاں نے ایہ فیصلہ کیتا کہ اُنئيں سنیاس لینا چاہیے۔
ترک دنیا
سودھوسنیاس لینے دے لئی گُرو دی ضرورت ہُندی اے۔ بہت لبھن اُتے ”اچیوت پریکش“ نامی سنیاسی اسنوں واسو دیو دی ملاقات ہوئی۔ واسو دیو نے اچیوت پریکش نوں اپنا گُرو چنا۔ لیکن سنیاس توں پہلے ماں باپ دی اجازت وی ناگزیر ہُندی اے۔ مدھیہ گیہ تے ویدوندی دا اک ہی لڑکا سی تے اسنوں سنیاس لینے دی دُھن سوار سی۔ اس توں مدھیہ گیہ تے ویدوندی وڈے غمزدہ ہوئے۔ انھاں نے واسو دیو نوں ایہ کہہ دے سنیاس لینے دی اجازت دینے توں انکار کر دتا کہ جے تساں نے سنیاس لے لیا تاں ساڈے مرنے دے بعد ساڈا انتم سنسکار کِداں ہوئے گا۔ آخری رسوم نہ ادا ہونے دی وجہ توں انہاں دی مکتی نہ ہوئے گی۔ لیکن واسو دیو سنیاس لینے دا عہد کر چکے سن ۔ چنانچہ انھاں نے اپنے والدین نوں دلاسا دتا کہ انہاں دے ایتھے اک ہور لڑکے دا جنم ہوئے گا۔ اس دے کچھ ہی عرصے بعد ویدوندی نے اک ہور بیٹے نوں جنم دتا۔ اس دا ناں وشنو تیرتھ رکھیا گیا۔ جدوں تک وشنو تیرتھ دا جنم ہو گیا تب تک واسو دیو نے سنیاس ہی نئيں لیا۔ لیکن چھوٹے بھائی دے جنم دے بعد ہن کوئی رکاوٹ نئيں رہ گئی چنانچہ انہاں نے سنیاس لیا۔ سنیاسی ہونے دے بعد ہی اُنئيں پورن پراگیہ (پورن بودھ) دا خطاب دتا گیا تے لوگ اُنئيں واسو دیو دی بجائے اسی ناں توں پکارنے لگے۔
علما توں اختلاف
سودھواب پورن پراگیہ اپنے گُرو اچیوت پریکش دے نال مٹھ وچ رہنے تے پوجا پاٹھیا دا مطالعہ کرنے لگے۔ اچیوت پریکش ویدانت دے وڈے بھاری عالم سن ۔ پورن پراگیہ وی وید، ویدان تے شاستراں دی گہری جانکاری رکھدے سن ۔ ہن انھاں ویدانت دا مطالعہ تے اس اُتے غور کرنے دا موقع ملا۔ لیکن کچھ ہی دناں دے بعد پورن پراگیہ دا گُرو توں اختلاف رہنے لگیا۔ اکثر اچیوت پریکش توں انہاں دی بحث ہو جاندتی۔ دھیرے دھیرے پورن پراگیہ دی علمیت تے ذہانت نکھرنے لگی۔ آس پاس انہاں دی قابلیت تے علمیت دی شہرت پھیلنے لگی۔ ابتدا وچ اچیوت پریکش پورن پراگیہ دے جواب توں متفق نئيں ہُندے سن ۔ لیکن اوہ وی ایہ مننے اُتے مجبور ہو گئے کہ پورن پراگیہ دے سوچنے دا طریقہ بالکل نواں تے انوکھا اے تے انہاں دے جواباں وچ وڈی جان اے۔ اچیوت پریکش نے انھاں مٹھ (ہندو خانقاہ) دا نگران اعلیٰ بنایا۔ اس طرح پورن پراگیہ اننتیشور دے مندر دے مٹھ دی سب توں اُچی گدی اُتے بیٹھے۔ مٹھ دے نگران اعلیٰ دے نال ہی اُنہاں دا ناں پورن پراگیہ توں بدل کر آنند تیرتھ یا مدھو اچاریہ رکھ دتا گیا۔ بعد وچ انہاں دا ناں مدھواچاریہ ہی سب توں زیادہ مشہور ہويا۔
شنکر اچاریہ دا کہنا سی کہ سنسار وچ اک ایشور نوں چھڈ کے تے جو کچھ وی اسيں دیکھدے نيں اوہ سب جھوٹھ اے، مایا دا کھیل اے۔ ایشور نوں صرف گیان دے ذریعے ہی سمجھیا تے پایا جا سکدا اے۔ مدھو اچاریہ نوں شنکر اچاریہ دی ایہ گل درست معلوم نئيں ہوئی۔ اُنئيں ایہ دیکھ دے بہت دکھ ہويا کہ شنکر اچاریہ دے شاگرد عوام نوں صحیح راستے اُتے نئيں لے جا رہے نيں۔ انھاں نے دل ہی دل وچ طے کیتا کہ دیش بھر گھوم گھوم کر لوگاں نوں ميں دھرم تے ایشور دے بارے وچ اپنا مت بناواں گا۔ اسی ارادے توں مدھو اچاریہ سارے ملک وچ دے سفر دے لئی چل پئے۔
تبلیغ
سودھوتبلیغ دے لئی اوہ سب توں پہلے اوہ دکھن بھارت گئے۔ انہاں دے نال اچیوت پریکش تے کُچھ شاگرد وی سن ۔ اس زمانے وچ دکھن بھارت کئی چھوٹی چھوٹی سلطنتاں وچ بٹا سی ۔ اکثر آپس وچ انہاں دی لڑائیاں ہُندی رہندیاں سن۔ لیکن انہاں سلطنتاں دے راجا عالماں دی وڈی قدر کردے سن ۔ بھری سبھا وچ جو عالم دوسرے مت یا عقیدے دے عالم نوں شاستر دے معنی تے مطلب دسدے وچ ہرا دیندا سی، اس دے مت یا عقیدے نوں راجا تے اوہدی پرجا مان لیندے سن ۔ سب توں پہلے مدھو اچاریہ منگلور پہنچے۔ ایتھے انھاں نے اپنے مخالفاں نوں مذہبی بحث (مناظرہ) وچ وڈی آسانی توں ہرا دتا۔ منگلور توں اگے ودھ دے اوہ تروونکور پہنچے۔ تروونکور دے راجا نے انہاں دی وڈی عزت کيتی۔ تے اُنئيں دربار وچ آ کر شاستر دے معنی تے مطالب دسدے دے لئی مدعو کیتا مدھو اچاریہ تاں اسی کم دے لئی نکلے سن، انھاں نے راجا نوں دی گل منظور کر لئی۔ اسی وقت شرنگیری مٹھ دے نگران اعلیٰ ودتا شنکر وی تروونکور آ پہنچے۔ شرنگیری دا مٹھ انہاں چار مٹھاں وچوں اک سی ۔ جسنوں شنکر اچاریہ نے خود قائم کیتا سی ۔ تروونکور دے سامنے راجا دے دربار وچ مدھو اچاریہ دی جیت ہوئی۔ اس دے بعد مدھو اچاریہ اپنے چیلاں دے نال رامیشورم پہنچے۔ ایتھے وی اپنے مخالفاں نوں ہرانے دے بعد اوہ شری نگم گئے تے شری نگم توں اڑیپی پرت آئے۔
مدھو اچاریہ دے اس دورے دا نتیجہ ایہ نکلیا کہ دکھن بھارت وچ انہاں دی جیت دا ڈنکا بجنے لگیا۔ لیکن شنکر اچاریہ نوں اپنی ہار بہت کھلی۔ اوہ مدھو اچاریہ دے دشمن بن گئے۔ انھاں نے جتھے تہاں مدھو اچاریہ تے انہاں دے چیلاں نوں ستانا شروع کر دتا۔ لیکن اس توں مدھو اچاریہ جُھکے نئيں۔ اڑیپی پرت کر مدھو چاریہ نے بھگوت گیندا دی شرح لکھی تے ویدانت سوتراں دی وضاحت دا کم ہتھ وچ لیا۔ اس طرح کئی برس اڑیپی وچ ٹھہرے رہنے دے بعد مدھو اچاریہ نے اتر بھارت دا دورہ کرنے دا فیصلہ کیتا۔ اُتر بھارت وچ اس زمانے وچ مسلماناں دا کافی زور سی ۔ کئی بار مدھو اچاریہ نوں مسلمان سرداراں دی جاگیراں تے علاقےآں توں ہو کے گزرنا پيا۔ اوہ مسلمان سرداراں توں فارسی وچ گل کر کے انھاں متاثر کر دیندے سن ۔ اُنئيں مسلماناں دے ہتھوں کدی وی کسی طرح دا نقصان نئيں پہنچیا۔ مدھو اچاریہ دا کہنا سی کہ کسی انسان دے دل وچ جگہ بنانے دے لئی ایہ ضروری اے کہ اس توں اسی دی بھاشا وچ گل گل دی جائے۔
اُتر بھارت وچ مختلف علاقےآں دا کا دورہ کردے ہوئے مدھو اچاریہ آخیر وچ مدھو اچاریہ ہردوار پہنچے۔ ایتھے انھاں نے کئی دناں تک اپاسی تے دھیان کیتا۔ اسی بیچ اوہ کچھ دناں دے لئی ہمالیہ دی غار وچ چلے گئے۔ کئی دناں تک اکیلے رہنے دے بعد اوہ ہردوار پرت آئے۔ تے انھاں نے پہلی بار اعلان کیتا کہ بھگوان وشنو دی پوجا ہی ایشور دی سچی پوجا اے۔ ایتھے انھاں نے ویدانت سوتر دی اپنی شرح شائع کيتی۔ اج وی انہاں دی شرح اپنے ڈھنگ دی انوکھی کتاب منی جاندی اے۔ ہردوار توں انھاں نے اپنا دورہ شروع کیتا۔ ہن جتھے کدرے وی اوہ گئے انھاں نے بھگوان وشنو دی ہی پوجا کرنے دا اپدیش دتا۔ اتر بھارت توں اوہ لوٹتے وقت کلیان (حیدرآباد) وچ کچھ دن ٹھہرے۔ کلیان دناں چاکولیہ سامراجیہ دی راجدھانی سی تے اوتھے وڈے وڈے عالم رہندے سن ۔ کلیان وچ مدھو اچاریہ دا ”شوبھن بھٹ“ نامی اک نہایت مشہور عالم توں شاستر دے معنی تے مطالب دے بارے وچ مباحثہ ہويا۔ شوبھن بھٹ اس وچ ہار گئے۔ اس دا وڈا زبردست پيا اے۔ شوبھن بھٹ دے نال ہی ہزاراں افراد نے ویشنو مت قبول کر ليا۔ کلیان توں روانہ ہونے توں پہلے مدھو اچاریہ نے شوبھن بھٹ نوں اوتھے دے اپنے مٹھ دا پردھان مقرر کیتا۔
اڑیپی پرت کر مدھو اچاریہ نے اپنے گرو اچیوت پریکش نوں وی ویشنو دھرم دی تعلیم دتی تے اپنا شاگرد بنا لیا۔ اس زمانہ وچ شیو یا دیوی دے مندراں دے ميں جانوراں دی قربانی ہُندی سی۔ مدھو اچاریہ نے جانوراں دی قربانی دی شدید مخالفت کيتی۔
سازشاں
سودھواُڑیپی دے نزدیک ہی شرنگیری دا مٹھ سی ۔ مدھو اچاریہ دا ودھدا ہويا اثر شرنگیری مٹھ دے مہنت نوں بُرا لگیا۔ دکھن بھارت دے کئی راجا شنکر اچاریہ دے معتقد سن ۔ اس طرح اس مہنت نوں راجاواں دی مدد وی حاصل سی۔ نتیجہ ایہ ہويا کہ مدھو اچاریہ تے انہاں دے مت نوں مننے والےآں دے خلاف طرح طرح دے مظالم کیتے جانے لگے۔ مٹھ دا وڈا مہنت پدم تیرتھ جاندا سی کہ جے مدھو اچاریہ نوں اپنے خیالات پھیلیانے دا موقع ملیا تاں کچھ ہی دناں وچ ساری عوام ویشنوی ہو جائے گی تے فیر اسنوں کوئی پُچھے گا نئيں اسی لئی اس نے مدھو اچاریہ توں بدلنا لینے دا فیصلہ کیتا۔ اس لئی اس نے اپنے پیروواں نوں اکھٹا کیتا تے انہاں توں کہیا کہ اوہ چھوٹے چھوٹے گروہاں وچ سب جگہ گھُمیاں تے ویشنویاں نوں ہر طرح توں ستان۔{{نس}
}
ادھر تاں مہنت پدم تیرتھ نے ویشنو مت دے مبلغاں نوں روکنے دا ایہ انتظام کیتا تے ادھر اس نے مدھو اچاریہ دے کتب خانے نوں تباہ کرنے دی اسکیم بنائی۔ اس نے سوچیا کہ جے مدھو اچاریہ دے کتب خانے نوں تباہ کر دتا جائے تاں اس توں ویشنو مت دے پرچار وچ بہت وڈی رکاوٹ پوے گی۔ مہنت پدم تیرتھ دے کچھ آدمی چپ چاپ مدھو اچاریہ دی کُٹیا وچ پہنچے تے اوتھے توں بہت ساریاں کتاباں اٹھا دے بھج گئے۔ ایہ کتاباں انھاں نے ایہ سوچ کر زمین وچ دفن کر دیؤ کہ انھاں کوئی کھوج نہ سکے گا۔ خوش قسمتی توں کمبلا دے راجا جے سنگھ چالوکیہ نوں مدھو اچاریہ توں وڈی عقیدت سی۔ جدوں مدھو اچاریہ نے راجا جے سنگھ توں مدد منگی تاں انہاں دے آدمیاں نے چوراں دا پتہ لگیا لیا۔ اس طرح مدھو اچاریہ دیاں کتاباں واپس مل گئياں۔
شہرت
سودھومدھو اچاریہ نے جنہاں عالماں نوں شاستر ارتھ وچ ہرا کر اپنے فرقے وچ شامل کیتا سی انہاں وچ پنڈت تری وکرم دا ناں سب توں اہم اے۔ پنڈت تری وکرم شنکر اچاریہ دے معتقد سن ۔ لیکن انھاں شنکر اچاریہ دے عقیدت توں کچھ بے اطمینانی ہو چلی سی۔ مدھو اچاریہ نے اٹھ دن دے شاستر ارتھ دے بعد پنڈت تری وکرم نوں شکست دتی سی تے اُنئيں اپنے فرقے وچ شامل دے لیا سی ۔ تری وکرم دے ویشنو مت وچ شامل ہونے دی خبر سن کر دور دور دے بوہت سارے لوگ اپنے آپ ہی ویشنوی ہونے لگے۔
جس وقت مدھو اچاریہ جے سنگھ دے سلطنت وچ گھوم رہے سن، لگ بھگ اُنہاں ہی دناں انہاں دے ماں باپ دی موت ہو گئی۔ انھاں نے مدھو اچاریہ دا ناں تے شہرت پھیلتے دیکھ لیا سی ۔ انھاں اپنے بیٹے اُتے فخر سی ۔
آخری ایام
سودھواپنی زندگی دا آخری وقت مدھو اچاریہ نے کماردھارا تے نیتروندی نامی ندیاں دے دوآب وچ وڈے اطمینان توں کتاب لکھنے وچ گزاریا۔ ایتھے بیٹھے بیٹھے اوہ چیلاں نوں دھرم دا پرچار کرنے تے مخالفاں نوں شاستر ارتھ وچ شکست دینے دے لئی بھیجدے رہندے سن ۔ مدھو اچاریہ نے کئی مٹھ قائم کیتے۔ موت توں پہلے مدھو اچاریہ نے اپنے لائق شاگرد پداناں تیرتھ نوں دھرم پرچار دا بھار سونپ دتا تے اُڑیپی دے کرشن مندر دی دیکھ بال دے لئی اٹھ خاص چیلاں دی مجلس بنادتی۔ بارہويں صدی دے اختتام یا تیرہويں صدی دی شروعات وچ انھاں نے وڈے اطمینان تے سکون توں دھیان (مراقبہ) کردے ہوئے سفر آخرت کیتا۔
نظریات
سودھومدھو اچاریہ وی رامانج دی طرح بہت وڈے اچاریہ ہوئے نيں۔ جیو آتما یعنی جاندار مخلوق تے پرماتما دا تعلق، مدھو اچاریہ دے مطابق آقا تے خادم دا تعلق اے۔ ویشنو دی عبادت توں جیو آتما وچ بہت ساریاں ایسی خوبیاں پیدا ہو جاندیاں نيں جو ایشور وچ نيں۔ لیکن اوہ کدی ایشور دے جداں نئيں ہو سکدا۔ مدھو اچاریہ دا وی اک فرقہ بن گیا۔
پیروکار
سودھوانہاں دے پیرو گوپی دا تلک لگاندے نيں۔ لیکن بیچ دی لکیر کالی ہُندی اے جس دے وچکار لال نقطہ بنا ہُندا اے۔ جسم دے مختلف حصےآں وچ اوہ چکر دا نشان بناتے نيں۔ کرناٹک وچ اس مت دے مننے والےآں دی تعداد بہت زیادہ اے۔
تصنیفات
سودھومدھو اچاریہ نے 37 کتاباں لکھياں جنہاں وچ دو ممتاز نيں۔ برہم سوتراں دی تشریح تے اُپنشداں دی تفسیر۔
حوالے
سودھو- ہندوستان دی نامور شخصیتاں حصہ دوم (ہندی کتاب ”بھارت دے گورو حصہ دوم“ توں ترجمہ شدہ)، پبلیکیشنز ڈویژن، منسٹر آف انفارمیشن اینڈ براڈ کاسٹنگ گورنمنٹ آف انڈیا، ”مدھو اچاریہ“ مصنف نریش نارائن تیواری، صفحہ 43-50
باہرلے جوڑ
سودھو| ویکی اقتباسات وچمدھو اچاریہ توں متعلق اقتباسات موجود نیں۔ |