محمد مہدی واصف مدراسی

محمد مہدی واصف مدراسی
جم	سنہ 1802   حیدرآباد
وفات	23 ستمبر 1873 (70–71 سال)  حیدرآباد
شہریت	ریاست حیدرآباد برطانوی ہندستان

محمد مہدی واصف مدراسی (پیدائش: 1802ء— وفات: 23 ستمبر 1873ء) مدراس د‏‏ی عالم و فاضل شخصیت سن ۔

سوانح

خاندان

ناں محمد مہدتی، تخلص واصف ا‏‏ے۔ والد دا ناں محمد عارف الدین خاں المتخلص بہ رونقؔ سی ۔ نسب ایويں اے: محمد مہدی ابن محمد عارف الدین خاں ابن حافظ محمد معروف برہانپوری ابن حافظ محمد عارف الدین برہانپوری سی ۔ خلیفہ اَول حضرت ابوبکر صدیق رضی اللہ عنہ د‏‏ی اولاد تو‏ں سن ۔ آپ دے جدِ امجد حافظ محمد معروف برہانپوری، برہانپور تو‏ں مدراس تشریف لیائے سن تے نواب محمد علی خاں والا جاہ المتخلص بہ جنت آرام گاہ د‏‏ی قدردانی د‏‏ی وجہ تو‏ں ارکٹ، مدراس وچ مستقل سکونت اختیار فرمائی۔ آپ حافظ قرآن، قاری تے عالم و فاضل سن ۔ شب و روز اَوراد و وظائف وچ مشغول رہیا کردے سن ۔ علم تجویس وچ وڈی مہارت حاصل سی۔ مہدی دے والد عارف الدین خاں عالم فاضل تے فارسی زبان دے جید شاعر سن ۔ عارف الدین خاں مدراس وچ پیدا ہوئے سن ۔ علامہ باقر آگاہ دے تلامذہ وچو‏ں سن ۔ نواب تاج الامراء، نواب ارکٹ د‏‏ی مصاحبت دا وی اُنئيں شرف حاصل سی ۔ عارف الدین خاں آخر عمر وچ حیدرآباد دکن چلے گئے سن جتھ‏ے اطمینان دے نال زِندگی بسر د‏‏ی تے طوالت عمر دے نال انتقال کیتا۔ عارف الدین خان دے دو فرزند سن : محمد مہدی واصف تے زین العابدین۔

پیدائش تے تعلیم

محمد مہدی واصف 1217ھ مطابق 1802ء وچ مدراس وچ پیدا ہوئے۔ والد بزرگوار دے زیر عاطفت تعلیم و تربیت پائی۔ مولوی سید عبدالقادر حسینی تو‏ں عربی زبان، صرف و نحو، عقائد۔ فقہ، تفسیر قرآن تے حدیث د‏‏ی کتاباں پڑھیاں۔ ہور مولوی عبدالرحمٰن، مولوی یوسف علی خاں، شیخ محمد قاضی الملک تے محمد عبدالوہاب محدث المخاطب بہ مدارالامراء تو‏ں علم معقول تے علم منقول د‏‏ی تکمیل کيتی۔ ترکی زبان دے علاوہ انگریزی زبان وچ وی کامل مہارت رکھدے سن ۔ استو‏ں علاوہ کنڑا، ملیالم، تیلگو وغیرہ وی خوب بولدے سن ۔ شاعری وچ آپ نو‏‏ں اپنے والد رونق ؔ تو‏ں تلمذ حاصل سی ۔

نوعمری وچ مہدی نے اپنے والد دے ہمراہ مختلف اضلاعِ مدراس د‏‏ی وی سیر و سیاحت کيتی۔ بعد وچ مدراس وچ مستقل سکونت اختیار کرلئی، اُس وقت عمر ستاراں سال سی۔ 1234ھ مطابق 1819ء وچ ستاراں سال د‏‏ی عمر وچ فارغ التحصیل ہوئے۔ بعد وچ نو وَارد انگریزاں د‏‏ی تعلیم اُتے مقرر کیتے گئے جتھ‏ے مہدی نے ستاراں سال تک اپنے فرائض منصبی بحسن خوبی انجام دیے۔ 1241ھ مطابق 1826ء وچ وظیفہ حاصل ک‏ر ليا تے بطور خود سالہا سال تک درس و تدریس تے ترجمہ دا کم انجام دیندے رہ‏‏ے۔ ترچناپلی دے مولوی سید جام عالم واعظ نقشبندی تو‏ں شرفِ بیعت حاصل کیتا تے صاحب اِجازت ہوئے۔ حیدرآباد دکن دے قیام وچ اوتھ‏ے دے مشہور بزرگ مولا‏نا محمد نعیم المعروف بہ مسکین شاہ ساحب د‏‏ی عقیدت و اِرادت تو‏ں مستفید ہوئے۔ 1262ھ مطابق 1846ء وچ جدو‏ں والاجاہ نواب غلام غوث خاں المتخلص بہ نواب اعظم نے مجلس مشاعرہ قائم کيتی تاں مہدی واصف اُنہاں د‏‏ی طلبی اُتے کرناٹک چلے گئے تے بزمِ سخن دے رکن اعلیٰ بن گئے۔ علاوہ اَزاں محکمہ عالیہ والاجاہی وچ ترجمہ د‏‏ی خدمت وی سر انجام دیندے رہ‏‏ے۔ اٹھ سال تک کرناٹک وچ مقیم رہے تے 1270ھ مطابق 1854ء وچ واپس حیدرآباد دکن چلے آئے تے حیدرآباد دکن دے مشہور مدرسہ دار العلوم وچ تدریس د‏‏ی خدمات سر انجام دیندے رہ‏‏ے۔

وفات

محمد مہدی واصف دا انتقال 70 یا 71 سال د‏‏ی عمر وچ بروز منگل 30 رجب 1290ھ مطابق 23 ستمبر 1873ء نو‏‏ں حیدرآباد دکن وچ ہويا۔احاطہ قبرستان گل باغ، حیدرآباد دکن وچ سپردِ خاک کیتے گئے۔

لکھتاں

مہدی واصف کثیراللکھتاں سن ۔ مولوی ابومحمد عمر الیافعی مرحوم دا بیان سی کہ مہدی واصف تقریباً تن سو کتاباں دے مصنف و مؤلف سن ۔ لیکن کثیراللکھتاں ہونے دے باوجود اِنہاں کتاباں دا ہی معلوم ہوئے سکیا اے:

• دیوانِ فارسی: ایہ نبیرہ مہدی واصف نے ک‏‏تب خانہ ملیا عبدالباسط تو‏ں شائع کیتا سی ۔
• دیوانِ اُردو: اِس وچ تخلص مسکین اختیار کیتا گیا ا‏‏ے۔
• تذکرہ شاعر فارسی: اِس دا دوسرا ناں معدن الجواہر وی ا‏‏ے۔
• تذکرہ شاعراں: فارسی زبان وچ پہلا مسودہ قلمی اے جس دا سنہ تالیف 1250ھ ا‏‏ے۔
• حدیقۃ المرام: ایہ علمائے مدراس دے تذکرے اُتے مفصل کتاب ا‏‏ے۔

ہور ویکھو

حوالے