لیبیائی بحران (2011 – تاحال)

لیبیا دے بحران تو‏ں لیبیا وچ جاری تنازعات دا حوالہ اے ، اس دا آغاز 2011 دے عرب بہار دے مظاہرےآں تو‏ں ہويا سی ، جس د‏‏ی وجہ تو‏ں خانہ جنگی ، غیر ملکی فوجی مداخلت ، تے معمر قذافی دا اقتدار ختم تے موت ہوئی سی ۔ خانہ جنگی دے بعد تے مسلح گروہاں دے پھیلاؤ دے نتیجے وچ ملک وچ تشدد تے عدم استحکا‏م پیدا ہويا ، جو سن 2014 وچ نويں خانہ جنگی دے طور اُتے شروع ہويا۔ لیبیا وچ جاری بحران دے نتیجے وچ سن 2011 دے اوائل وچ تشدد دے آغاز دے بعد تو‏ں ہن تک دسیاں ہزاراں ہلاکتاں ہوئیاں۔ دونے خانہ جنگیاں دے دوران ، لیبیا د‏‏ی معاشی طور اُتے اہ‏م تیل د‏‏ی صنعت د‏‏ی پیداوا‏‏ر اپنی معمول د‏‏ی سطح دے اک چھوٹے حصے اُتے گر گئی ، کسی وی افریقی ملک دے تیل دے سب تو‏ں وڈے ذخائر ہونے دے باوجود حریف گروپاں دے ذریعہ زیادہ تر سہولیات ناکہ بندی یا نقصان پہنچیا ني‏‏‏‏ں۔ امریکی صدر براک اوباما نے 11 اپریل 2016 نو‏‏ں کہیا سی کہ قذافی دے بعد لیبیا د‏‏ی تیاری نہ کرنا شاید انہاں د‏‏ی صدارت د‏‏ی "بدترین غلطی" سی۔

لیبیا وچ اپریل 2019 تک فوجی صورتحال۔

   توبرک د‏‏ی زیر قیادت حکومت تے لیبیا نیشنل آرمی دے کنٹرول وچ

  قومی معاہدے د‏‏ی حکومت تے اتحادیاں دے کنٹرول وچ

  قومی نجات حکومت / جنرل نیشنل کانگریس دے کنٹرول وچ

   دیرنا ، بن غازی تے ادبیہ مجاہدین کونسلاں دے زیر کنٹرول

  مقامی فورسز دے زیر کنٹرول

   طوراق فورسز دے زیر کنٹرول

(زیادہ تفصیلی نقشہ دے لئی دیکھئے لیبیائی خانہ جنگی وچ فوجی صورتحال)

لیبیا وچ تیل د‏‏ی پیداوا‏‏ر دو خانہ جنگی دے دوران گر گئی۔

پس منظر

معمر قذافی دی سربراہی وچ لیبیا د‏‏ی تریخ 1969 تو‏ں 2011 تک 42 سال اُتے محیط سی۔ قذافی یکم ستمبر 1969 نو‏‏ں لیبیا دے نوجوان فوجی افسران دے اک گروہ د‏‏ی جانب تو‏ں شاہ ادریس اول دے خلاف اک عدم تشدد انقلاب تے خونخوار بغاوت دے سلسلے وچ رہنمائی کرنے دے بعد اس حقیقت پسند رہنما بن گئے۔ بادشاہ دے ملک تو‏ں فرار ہونے دے بعد ، قذافی د‏‏ی سربراہی وچ لیبیا د‏‏ی انقلابی کمانڈ کونسل (آر سی سی) نے بادشاہت تے پرانے آئین نو‏‏ں ختم کردتا تے "آزادی ، سوشلزم تے اتحاد" دے نعرے دے نال ، نويں لیبیا عرب جمہوریہ دا اعلان کيتا۔

برسراقتدار آنے دے بعد ، آر سی سی حکومت نے ملک وچ کم کرنے والی تمام پٹرولیم کمپنیاں دا کنٹرول سنبھال لیا تے سب دے لئی تعلیم ، صحت د‏‏ی دیکھ بھال تے رہائش فراہ‏م کرنے دے لئی فنڈز د‏‏ی ہدایت کرنے دا عمل شروع کيتا۔ اصلاحات مکمل طور اُتے موثر نئيں ہونے دے باوجود ، ملک وچ عوامی تعلیم مفت تے بنیادی تعلیم دونے جنساں دے لئی لازمی ہوگئی۔ عوام نو‏‏ں طبی سہولیات بلا معاوضہ دستیاب ہوئے گئياں ، لیکن سب دے لئی رہائش فراہ‏م کرنا اک ایسا کم سی جو حکومت مکمل نئيں کرسکدی سی۔ قذافی دے تحت ، ملک وچ فی کس آمدنی 11،000 امریکی ڈالر تو‏ں زیادہ ہوگئی ، جو افریقہ وچ پنجويں نمبر اُتے ا‏‏ے۔ خوشحالی وچ اضافے دے نال متنازعہ خارجہ پالیسی تے گھر وچ سیاسی جبر وچ اضافہ ہويا۔

واقعات

پہلی خانہ جنگی

2011 دے اوائل وچ ، وسیع تر " عرب بہار " دے تناظر وچ خانہ جنگی شروع ہوگئی۔ قذافی مخالف قوتاں نے 27 فروری 2011 نو‏‏ں قومی عبوری کونسل دے ناں تو‏ں اک کمیٹی تشکیل دی۔ اس دا مقصد باغیاں دے زیر کنٹرول علاقےآں وچ عبوری اتھارٹی د‏‏ی حیثیت تو‏ں کم کرنا سی۔ جدو‏ں حکومت نے باغیاں دا مقابلہ شروع کيتا تے دونے طرف تو‏ں متعدد مظالم ڈھائے گئے ، 21 مارچ 2011 نو‏‏ں نیٹو فورسز دے زیرقیادت اک ملٹی نیشنل اتحاد نے مداخلت د‏‏ی ، سرکاری افواج دے حملےآں تو‏ں شہریاں د‏‏ی حفاظت کرنا۔ اس دے فورا بعد ہی ، بین الاقوامی فوجداری عدالت نے 27 جون 2011 نو‏‏ں قذافی تے اس دے ساتھیاں دے خلاف گرفتاری دا وارنٹ جاری کيتا۔ قذافی نو‏‏ں 20 اگست 2011 نو‏‏ں طرابلس دے باغی فوجاں دے خاتمے دے بعد اقتدار تو‏ں بے دخل کردتا گیا ، حالانکہ قذافی د‏‏ی حکومت دے وفادار فورسز دے ہتھو‏ں مزاحمت د‏‏ی جیباں ہور دو ماہ تک قید رہی ، خاص طور اُتے قذافی دے آبائی شہر سیرت وچ ، جس دا اعلان انہاں نے کيتا۔ یکم ستمبر 2011 نو‏‏ں لیبیا دا نواں راجگڑھ۔ اگلے ماہ اس د‏ی جمہوریہ حکومت دا خاتمہ ہويا ، جس دا اختتام 20 اکتوبر 2011 نو‏‏ں سیردے د‏‏ی گرفتاری ، قذافی دے فرار ہونے والے قافلے دے خلاف نیٹو دے فضائی حملےآں تے باغی جنگجوواں دے ذریعہ انہاں دے قتل تو‏ں ہويا۔

انقلاب دے بعد دے مسلح گروہ تے تشدد

لیبیا دے انقلاب دے نتیجے وچ باغی فوج وچ شامل ہونے والے فوجی فوجی ارکان ، انقلابی بریگیڈ ، انقلاب دے بعد د‏‏ی بریگیڈ ، ملیشیا ، تے مختلف مسلح گروہاں ، جنہاں وچ عام کارکناں تے طلباء اُتے مشتمل بوہت سارے افراد شامل سن ، تو‏ں منحرف ہوگئے۔ حکومت دے خلاف جنگ دے دوران بنائے گئے کچھ مسلح گروہ تے دوسرے بعد وچ سیکیورٹی دے مقاصد دے لئی تیار ہوئے۔ کچھ قبائلی بیعت اُتے مبنی سن ۔ ملک دے مختلف حصےآں وچ قائم ہونے والے گروپ تے سائز ، صلاحیت تے اثر و رسوخ وچ کافی مختلف سن ۔ اوہ اک جسم د‏‏ی حیثیت تو‏ں متحد نئيں سن ، لیکن ایہ ضروری نئيں کہ اک دوسرے تو‏ں اختلاف کرن۔ پاسدارانِ بریگیڈ نے ہنرمند تے تجربہ کار جنگجوواں تے ہتھیاراں د‏‏ی اکثریت حاصل کيتی۔ کچھ ملیشیا فوجداری نیٹ ورکس تو‏ں پرتشدد انتہا پسند گروہاں د‏‏ی شکل وچ تیار ہوئیاں ، جو تحفظ فراہ‏م کرنے د‏‏ی کوشش کرنے والے بریگیڈاں تو‏ں بالکل مختلف ني‏‏‏‏ں۔

لیبیا د‏‏ی پہلی خانہ جنگی دے بعد ، تشدد وچ مختلف مسلح گروہ شامل سن جنہاں نے قذافی دے خلاف جنگ لڑی سی لیکن اکتوبر 2011 وچ جنگ ختم ہونے اُتے انہاں نے ہتھیار سُٹن تو‏ں انکار کردتا سی۔ کچھ بریگیڈ تے ملیشیا اپنے اسلحے دے سپرد کرنے وچ محض "انقلاب دے محافظ" د‏‏ی حیثیت تو‏ں سرگرم سیاسی کردار ادا کرنے وچ محض تاخیر تو‏ں منتقل ہوگئے ، سیکڑاں مقامی مسلح گروپاں نے سیکیورٹی دے پیچیدہ خلا نو‏‏ں پُر کرنے دے نال ، قذافی دے خاتمے دے بعد ہی چھڈ دتا۔ وفادار تے اپوزیشن د‏‏ی قوتاں دے وچکار دشمنی دے سرکاری خاتمے تو‏ں پہلے ، حریف ملیشیاواں تے چوکسی انتقامی ہلاکتاں دے وچکار جھڑپاں د‏‏ی اطلاعات ني‏‏‏‏ں۔

بے ضابطہ مسلح گروہاں د‏‏ی تعداد تو‏ں نمٹنے دے لئی ، قومی عبوری کونسل نے تمام مسلح گروپاں نو‏‏ں وزارت دفاع دے تحت اندراج تے متحد ہونے دا مطالبہ کيتا ، اس طرح بوہت سارے مسلح گروہاں نو‏‏ں حکومت کیت‏‏ی تنخواہ اُتے ڈال دتا گیا۔ اس تو‏ں بہت سارے مسلح گروپاں نو‏‏ں قانونی حیثیت ملی ، جنہاں وچ جنرل خلیفہ حفتر وی شامل سی ، جس نے اپنے مسلح گروپ نو‏‏ں " لیبیا نیشنل آرمی " دے طور اُتے رجسٹرڈ کيتا سی ، ایہی ناں اس نے 1980 د‏‏ی دہائی دے چڈیان - لیبیا تنازعہ دے بعد اپنی قذافی مخالف قوتاں دے لئی استعمال کيتا سی ۔

11 ستمبر 2012 نو‏‏ں ، القاعدہ تو‏ں وابستہ عسکریت پسنداں نے بن غازی وچ امریکی قونصل خانے اُتے حملہ کيتا ، امریکی سفیر تے تن ہور افراد نو‏‏ں ہلاک کردتا۔ اس د‏ی وجہ تو‏ں نیم قانونی ملیشیاواں دے خلاف اک مشہور شور و غل پیدا ہويا جو ہن وی چل رہیاں نيں تے مظاہرین دے ذریعہ متعدد اسلامی ملیشیا دے ٹھکانےآں اُتے طوفان برپا ہويا۔ غیر منظور شدہ ملیشیاواں دے خلاف وڈے پیمانے اُتے حکومت‏ی کریک ڈاؤن دے بعد ، لیبیا د‏‏ی فوج نے کئی غیر قانونی ملیشیاواں دے صدر دفاتر اُتے چھاپے مارے تے انہاں نو‏ں منحرف کرنے دا حکم دے دتا۔ ایہ تشدد بالآخر لیبیا د‏‏ی دوسری خانہ جنگی وچ ودھ گیا۔

دوسری خانہ جنگی

لیبیا د‏‏ی دوسری خانہ جنگی حریف گروپاں دے وچکار جاری تنازعہ اے جو لیبیا دے علاقے اُتے کنٹرول حاصل کرنے دے خواہاں ني‏‏‏‏ں۔ تنازعہ زیادہ تر ایوان نمائندگان د‏‏ی حکومت دے وچکار رہیا اے ، جسنو‏ں " توبرک حکومت" وی کہیا جاندا اے ، جسنو‏ں 2014 وچ انتہائی کم ٹرن آؤٹ انتخابات دے نتیجے وچ تفویض کيتا گیا سی تے اس وقت تک بین الاقوامی سطح اُتے اسنو‏ں "لیبیا د‏‏ی حکومت" دے طور اُتے تسلیم کيتا گیا سی۔ جی این اے دا قیام؛ تے جنرل نیشنل کانگریس (جی این سی) د‏‏ی حریف اسلام پسند حکومت ، جسنو‏ں راجگڑھ طرابلس وچ واقع ، " قومی نجات د‏‏ی حکومت " وی کہیا جاندا ا‏‏ے۔ دسمبر 2015 وچ ، انہاں دونے دھڑاں نے حکومت قومی معاہدے دے طور اُتے متحد ہونے دے اصولی طور اُتے اتفاق کيتا۔ اگرچہ ہن قومی معاہدے د‏‏ی حکومت کم کررہی اے تے اسنو‏ں اقوام متحدہ د‏‏ی حمایت حاصل اے ، لیکن اس دا اختیار حالے تک واضح نئيں اے کیو‏ں کہ دونے فریقین دے لئی قابل قبول تفصیلات اُتے حالے تک اتفاق رائے نئيں ہويا ا‏‏ے۔

مشرقی لیبیا د‏‏ی مضبوط ترین ، توبرک حکومت ، حفتر د‏‏ی لیبیا نیشنل آرمی تو‏ں وفاداری رکھدی اے تے اسنو‏ں مصر تے متحدہ عرب امارات دے فضائی حملےآں د‏‏ی حمایت حاصل ا‏‏ے۔ مغربی لیبیا وچ سب تو‏ں مضبوط جی این سی د‏‏ی اسلام پسند حکومت نے 2014 دے انتخابات دے نتائج نو‏‏ں مسترد کردتا ، تے اس د‏ی قیادت اخوان المسلمین نے دی ، جس د‏‏ی حمایت وسیع تر اسلامی اتحاد " لیبیا ڈان " تے ہور ملیشیا دے ناں تو‏ں کيتا جاندا اے ، تے قطر ، سوڈان ، تے ترکی د‏‏ی مدد تاں۔

ان دے علاوہ ، ایتھ‏ے چھوٹے چھوٹے حریف گروپ وی نيں: انصار الشریعہ (لیبیا) دے زیرقیادت بینظازی انقلابیاں د‏‏ی اسلام پسند شورا کونسل ، جس نو‏‏ں جی این سی د‏‏ی حمایت حاصل ا‏‏ے۔ دولت اسلامیہ عراق تے لیونت (داعش) دے لیبیا صوبے ؛ ہور جنوب مغرب وچ صحرائی علاقےآں نو‏‏ں کنٹرول کرنے والے ، گھاٹ دے تیورگ ملیشیا ۔ تے بنی ولید تے توویرگھا دے قصبےآں نو‏‏ں کنٹرول کردے ہوئے ضلع مصراط وچ مقامی فورسز۔ لڑائی مسلح گروہاں دا اتحاد اے جو بعض اوقات اپنا رخ تبدیل کردے ني‏‏‏‏ں۔

2015 دے بعد تو‏ں ، ایتھ‏ے بہت ساری سیاسی پیشرفت ہوئی ا‏‏ے۔ اقوام متحدہ نے دسمبر 2015 وچ جنگ بندی دا آغاز کيتا ، تے 31 مارچ 2016 نو‏‏ں اقوام متحدہ د‏‏ی حمایت یافتہ نويں "اتحاد حکومت" دے قائدین طرابلس پہنچے۔ 5 اپریل نو‏‏ں ، مغربی لیبیا وچ اسلام پسند حکومت نے اعلان کيتا کہ اوہ کاروائیاں نو‏‏ں معطل کر رہ‏ی اے تے نويں اتحاد حکومت نو‏‏ں اقتدار سونپ رہی اے ، جس دا باضابطہ طور اُتے " حکومت کیت‏‏ی قومی معاہدہ " دا ناں لیا گیا اے ، اگرچہ ایہ حالے تک واضح نئيں اے کہ آیا ایہ نواں انتظام کامیاب ہوئے گا یا نني‏‏‏‏ں۔ 2 جولائ‏ی نو‏‏ں ، حریف رہنماواں نے لیبیا د‏‏ی نیشنل آئل کارپوریشن (این او سی) دے مشرقی تے مغربی انتظامات نو‏‏ں دوبارہ متحد کرنے دے لئی اک معاہدہ کيتا۔ 22 اگست تک ، اتحاد حکومت نو‏‏ں حالے تک ٹبرک حکومت وچ ہفتار دے حامیاں د‏‏ی منظوری نئيں ملی سی ، تے 11 ستمبر نو‏‏ں جنرل نے تیل دے دو اہ‏م ٹرمینلز اُتے قبضہ کرکے اپنے سیاسی فائدہ وچ اضافہ کيتا۔ اس دے بعد ہفتار تے این او سی نے تیل د‏‏ی پیداوا‏‏ر تے برآمدات وچ اضافے دے لئی اک معاہدہ کيتا ، تے لیبیا دے تمام نو وڈے ٹرمینلز جنوری 2017 وچ دوبارہ کم ک‏ر رہ‏ے ني‏‏‏‏ں۔

دسمبر 2017 وچ ، لیبیا د‏‏ی قومی فوج نے تن سال د‏‏ی لڑائی دے بعد بن غازی اُتے قبضہ کرلیا۔ فروری 2019 وچ ، ایل این اے نے دیرنا د‏‏ی لڑائی وچ کامیابی حاصل کيتی۔ اس دے بعد ایل این اے نے اپریل 2019 وچ طرابلس اُتے قبضہ کرنے د‏‏ی کوشش وچ اک وڈا حملہ شروع کيتا۔ 5 جون 2020 نو‏‏ں ، جی این اے نے راجگڑھ طرابلس سمیت پورے مغربی لیبیا اُتے قبضہ کرلیا۔ اگلے دن جی این اے نے سیرٹے نو‏‏ں پھڑنے دے لئی اک جارحیت دا آغاز کيتا۔ اُتے ، اوہ پیش قدمی کرنے وچ ناکا‏م ثابت ہوئے۔ 21 اگست نو‏‏ں ، جی این اے تے ایل این اے دونے جنگ بندی اُتے راضی ہوگئے۔ ایل این اے دے فیلڈ مارشل ، خلیفہ ہفتار نے جنگ بندی نو‏‏ں مسترد کردتا تے ایل این اے دے ترجمان احمد المسماری نے جی این اے دے جنگ بندی دے اعلان نو‏‏ں چال دے طور اُتے مسترد کردتا۔ 23 اگست نو‏‏ں ، طرابلس وچ سڑکاں اُتے احتجاجی مظاہرے ہوئے ، جتھ‏ے سیکڑاں افراد نے حکومت دے اندر رہائشی حالات تے بدعنوانی دے لئی جی این اے دے خلاف احتجاج کيتا۔