لہور دی ابتداء
زبانی روایات اُتے مبنی اک افسانوی افسانہ اے کہ لاہور ، جو قدیم زمانے وچ لاواپوری ( سنسکرت وچ لاوا دا شہر) دے ناں توں جانیا جاندا سی ، [۱] دی بنیاد شہزادہ لاوا ، [۲] سیتا تے رام دے بیٹے نے رکھی سی۔ قصور دی بنیاد انہاں دے جڑواں بھائی شہزادہ کوشا نے رکھی سی۔ [۳] اج تک ، لاہور قلعے وچ اک خالی لاوا مندر اے جو لاوا دے لئے وقف اے (جسنوں لوہ وی کہیا جاندا اے ، لہذا لوہ آوار یا "لوہ دا قلعہ")۔ [۴]
لاہور دے بارے وچ سب توں پرانی مستند دستاویز 982 وچ گمنامی وچ لکھی گئی سی۔ اسنوں حدود عالم (دنیا دے خطے) کہیا جاندا اے۔ 1927 وچ اس دا انگریزی وچ ترجمہ ولادیمیر فیڈروویچ منورسکی نے کیتا تے اسنوں لاہور وچ شائع کیتا۔ اس دستاویز وچ لاہور دے اک چھوٹے شہر (شہر) دے طور اُتے جس وچ "متاثر کن مندراں، وڈے بازاراں تے وڈے باغات بیان کیتا گیا اے ." اس توں مراد "دو وڈی مارکیٹاں نيں جنہاں دے آس پاس آبادیاں موجود سن" ، تے اس وچ "کیچڑ دی دیواراں وی شامل نيں جو انہاں دو آبادیاں نوں گھیرے ہوئے نيں تاکہ اسنوں اک بنایا جاسکے۔" اصل دستاویز فی الحال برٹش میوزیم وچ رکھی گئی اے۔ [۵] پوری تریخ وچ لاہور نوں مختلف ناواں توں پکاریا جاندا سی۔ اج تک اس بارے وچ کوئی حتمی ثبوت موجود نئيں اے کہ اس دی بنیاد کدوں قائم کيتی گئی سی۔ کچھ مورخین اس شہر دی تریخ دا پتہ لگیاندے نيں جِنّا 4000 سال پہلے دی گل اے۔ اُتے ، تاریخی طور اُتے ، ایہ ثابت ہويا اے کہ لاہور کم توں کم 2 ہزار سال پرانا اے۔ جنوبی ایشیاء جانے والے مرکزی تجارتی تے حملے دے رستےآں اُتے واقع ہُندے ہوئے ، لاہور اُتے متعدد خانداناں تے گروہاں نے حکمرانی کيتی اے تے اسنوں لُٹیا اے۔
کلاڈیئس ٹولیمئس
سودھویہ اوہ وقت سی جدوں کرنل ٹاڈ نے شہزادہ کاناکسین دی لاہور توں ہجرت دے ممکنہ دور دے طور اُتے جانا سی ، یعنی ، دوسری صدی دے وسط دے دوران ، کلاڈیس ٹولیمئس، ٹولیمی(بطلیموس)کے ناں توں مشہور ، نامور ماہر فلکیات تے جغرافیہ نگار نے اپنا جغرافیہ لکھیا ، جس دا بطورنصابی کتاب عرصے تک استعمال ہويا ۔ اوہ 139 ء وچ اسکندریہ وچ رہندا سی۔ تے اس دے 161 ء وچ زندہ رہنے دا ثبوت موجود اے۔ اس نے اپنے جغرافیہ وچ لبوکلا نامی اک شہر دا ذکر کیتا اے ، جو دریائے سندھ تے پاٹلی پترا ( پٹنہ ) دے درمیان راستے اُتے واقع اے ، جس دا ناں کسیپیریا ( کشمیر ) اے ، جسنوں دریائے بیداسٹ ( دریائے جہلم ) ، سندابل یا چندربھجیا ( دریائے چناب ) ، تے ادریس ( دریائے راوی )دے نال پھیلا ہويا اے۔ ایہ جگہ ، اپنے ناں تے علاقے توں ، ولفورڈ دی شناخت وچ لاہور ہوئے گی۔ اس کنفرمیشن دے نال جنرل کننگھم اتفاق کردا اے ، تے اس نے لاہور دی شناخت ٹالمی دے لبوکلا نال کیندی، تے رام دے بیٹے لاوا (یا لیو) دے ناں دی نمائندگی کرنے دے لئی پہلے دو حرف لیبو لے گئے۔ شناخت ايسے ہی اتھارٹی دے مطابق ، پہلی بار کائپرٹ دے ہندوستان دے نقشے وچ ٹالمی دے مطابق بنائی گئی سی ، جس وچ لیسن دے 'اندیشے الٹرمز کنڈے' سن ۔ لہذا ، رامائن دے وقت شہر دی اصل دے بارے وچ مضبوط ثبوت موجود نيں۔
الیگزنڈر برنس
سودھوالیگزینڈر برنس برطانوی ایکسپلورر سی تے دی گریٹ گیم سے وابستہ سفارتکار سی۔ اپنے سفر وچ کابل دی روایات نوں دیکھدے ہوئے ، اوہ لاہور دے بارے وچ لکھدے نيں ،
“ کہیا جاندا اے کہ کابول دا پہلے ناں زابل سی ، کافر یا کافر بادشاہ سی ، جس نے اس دی بنیاد رکھی سی۔ اس لئی زابلستان دا نام کچھ مصنفاں نے بیان کیتا اے ، کہ مقبرہ قابول ، یا کین ، ابن آدم ، دی باقیات شہر وچ نمایاں نيں۔ لیکن لوکاں دی ایسی کوئی روایت نئيں اے۔ پر ، ایہ اک مقبول عقیدہ اے ، کہ جدوں شیطان نوں جنت توں باہر کڈیا گیا تاں اوہ کابول وچ گر گیا۔ خود کابول وچ وی سکندر دی قطعی روایات موجود نئيں نيں ، لیکن کہیا جاندا اے کہ ہرات تے لاہور دونے ہی اس فاتح دے غلاماں نے آباد کیئے سن ، جنھاں اوہ نبی کہندے نيں۔ ان دے ناں ہیری (ہرات دا پرانا نام) تے لاہور سن ۔ کہیا جاندا اے کہ کنڈہار انہاں دونے وچوں اک پرانا شہر اے۔ ” [۶]
لیکن ، لاہور دے ناں دی کوئی پوری غیر موجودگی ، یا اس شہر دے ناں توں کوئی شہر ، جس دی کافی حد تک شناخت اس دے نال ہوسکدی اے ، سکندر دے مورخین دیاں تحریراں وچ ، اس حقیقت دے نال ایہ وی ملحق اے کہ کوئی انڈو بکٹرین یا انڈو- سیتھی راجیاں لاہور یا اس دے پڑوس وچ دریافت ہوئی نيں۔ حوالےدی لوڑ؟ [ حوالہ دی ضرورت ]
زوان زانگ
سودھوشوان زنگ ، ہوان سانگ دے طور اُتے جانا جاپا اک چینی بدھ راہب، عالم، مسافر، تے مترجم، سی ، جس نے ستويں صدی وچ (630) عیسوی وچ پنجاب دا دورہ کیتا سی ۔ انہاں نے بطور قصبہ لاھور نوں بیان کیتا ، "بنیادی طور اُتے برہمناں نے آباد کیتا"۔ [۷] اس شہر دی روايتی روایات وچ مضبوط ثقافتی جڑاں نيں جو عرباں دے حملے توں کھو گئياں۔
فرانسواس برنیئر
سودھوفرانسواس برنیئر ، جو 1664 ء وچ لاہور تشریف لائے ، قدیم بیوفلز دے نال اس دی شناخت دا مشورہ دیندے نيں برنیئرلاہور دی شناخت سنگھالا دے نال کردا اے جس دا ذکر کلاسیکی مصنفاں ، اریان تے کرٹیوس نے کتھایان یا کھتری قبیلے دا مضبوط گڑھ دسیا اے۔ ایہ سکندر دا سنگھالا اے ، جس دا تذکرہ وی ڈیوڈوراس نے کیتا اے ، تے اسنوں براہمناں دا سکالا تے بدھ مذہب دے سگل دے طور اُتے تسلیم کیتا گیا اے۔ لیکن اس دی حیثیت ، ہائیڈروٹیس (راوی) دے کنارے توں 65 میل دور ، اس کاروباری مسافر دے مشورے توں اس دی صورتحال دی شناخت نوں رکدی اے۔ فیر وی کرٹیوس تے آرین دونے ایہ بیان کرنے اُتے متفق نيں کہ سکندر نے باغی کتھاواں نوں سزا دینے دے لئی سنگھالا دے خلاف پیش قدمی کرنے توں پہلے ہائیڈروٹس (راوی) نوں عبور کیتا ، جسنوں "آزاد ہندوستانی قوم" دے طور اُتے بیان کیتا گیا اے۔ لہذا ، اس وچ کوئی شک نئيں ہوسکدا اے کہ فاتح نے راوی نوں اس دے نیڑےی علاقے لاہور توں عبور کیتا ، جو " جب انھاں نے کتھایان دی بازیافت دے بارے وچ سنیا تاں شاید اس دے کیمپ دا ہی مقام سی۔ " لیکن مقدونیائی حملے دے وقت اس دی کوئی اہمیت نئيں ہوئے گی یا یونانی مصنفاں نے اس دا ذکر ضرور کیتا ہوئے گا۔
تھورنٹن
سودھوتھامس ہنری تھورنٹ ، جو اک ممتاز برطانوی اہلکار تے 1860 دی دہائی وچ پنجاب حکومت دے سکریٹری سن ، دا تذکرہ اے ،
"اس راجپوت دی اصل دی حقیقت توں ہٹ کر ، مسملم حملے دے دور تک ، شاید ہی تریخ دی یا ایتھے تک کہ لاہور دے وجود دی قطعیت دے نال کچھ ریکارڈ کیتا جاسکدا اے۔
میجر جنرل کننگھم دے ذریعہ ، لاہور دے بارے وچ اس توں کدرے کم مشکوک ذکر ملدا اے ، جداں کہ 630 وچ پنجاب جانے والے چینی سیاح ، ہوان تسانگ دے سفر نامے وچ سی۔ اوہ اک وڈے شہر دی گل کردا اے ، جس وچ ہزاراں خانداناں اُتے مشتمل ، خاص طور اُتے برہمن نيں ، جو ریاست چیکا دے مشرقی سرحدی علاقے اُتے واقع اے ، جس دا کہنا اے کہ ، اس نے سندھ توں لے کے بیاس تک دا فاصلہ طے کیتا سی۔ اس شہر توں اوہ مشرق دی طرف چائنا پتی وچ چلا گیا ، تے اس دے بعد جالندھرا ، جدید جلندھر چلا گیا۔ ہن جلندھر لاہور دے مشرق وچ نیڑے نیڑے واقع اے ، تے دونے شہراں دے درمیان وسط اج تک پٹی نامی اک پنڈ اے۔ لہذا ، اس وچ تھوڑا سا وی شک پیدا کیتا جاسکدا اے کہ ہیوان تسنگ دا عظیم برہمن شہر لاہور دا شہر سی۔
یہ ممکن اے کہ بیشتر مشرقی ریاستاں دی طرح ، لاہور وچ وی ، بارش توں بار بار تبدیلیاں ہُندی رنيں۔ ابتدائی شہزادے شاید ايسے خاندان دے ایودھا دے راجپوت سن ، جنھاں نے گجرات تے میوار وچ حکومت کیتی سی۔ اس دے نتیجے وچ — لیکن جدوں ، ایہ کہنا ناممکن اے لگدا اے کہ ایہ راجستھان دوسرے قبیلے دے راجپوتاں ، جداں سولنکیوں تے بھٹاں دے ہتھ وچ چلا گیا اے۔ مسلماناں دی پہلی ظاہری شکل دے دور وچ ، لاہور "اجمیر دے کنبہ دا چوہان شہزادہ" دے ہتھ وچ سی ، تے دسويں صدی دے بعد دے حملےآں دے دوران حکمران خاندان برہمنی سی۔ پرانا لاہور نامی کتاب : اک رہائشی دی یاداں ۔ [۸]
ہور ویکھو
سودھونوٹ
سودھو- ↑ Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/Utilities' not found.
- ↑ Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/Utilities' not found.
- ↑ Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/Utilities' not found.
- ↑ Naqoosh, Lahore Number 1976
- ↑ Dawn Pakistan – The 'shroud' over Lahore's antiquity
- ↑ Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/Utilities' not found.
- ↑ Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/Utilities' not found.
- ↑ Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/Utilities' not found.