لال مسیت

لال مسیت
حصہ	مسیت
بنیاد	۱۹۶۶
انتظامی تقسیم
ملک	پاکستان
وقوع تھاں	اسلام آباد
تقسیم اعلیٰ	اسلام آباد
متناسقات	33°40′00″N 73°10′00″E
وقوع متناسقات	33.666666666667°N 73.166666666667°E / 33.666666666667; 73.166666666667
جیو رمز	7038574
[مکمل اسکرین پر]

لال مسجد
تھاں ٹکانہ	اسلام آباد, پاکستان
قائم	تعمیر – 1966 مرمت – 2010
لیڈرشپ	امام: عبدالعزیز غازی
آرکیٹیکچر متعلق جانکاری

اسلام آباد وچ لال مسیت۔

لال مسیت اسلام آباد، پاکستان دی راجگڑھ وچ اک مسیت اے۔ اک عورتاں دے لئی مدرسہ، جامعہ حفصہ مدرسہ تے اک بندیاں لئی مدرسہ، مسیت توں الگ اے۔

تریخ

لال مسیت 1965 وچ بنائی گئی سی تے اسدا نام اسدی لال دیواراں تے اندرلے حصے کرکے رکھیا گیا سی۔ راجگڑھ ترقی اتھارٹی دے مطابق لال مسیت پاکستان دیاں سب توں پرانیاں مسیتاں وچوں اک اے۔ مولانا محمد عبداللہ نوں اسدا پہلا امام بنایا گیا سی۔ مولانا محمد عبداللہ نوں 1998 وچ قتل کیتا گیا سی تے بعد وچ اس دے پتر عبدل عزیز تے عبدل رشید نے مسیت دی کرسی سامب لئی تے اس نوں کٹڑ پڑھائی تے سرکار دے خلاف بولن لئی مرکز بنا لیا۔

لال مسجد پاکستان دے راجگڑھ اسلام آباد دے قلب وچ آبپارہ دے علاقہ وچ 1965 وچ تعمیر کيتی گئی ا‏‏ے۔ سرخ پتھر تو‏ں تعمیر دے باعث ایہ "لال مسجد" دے ناں تو‏ں مشہور ا‏‏ے۔ اس دے نیڑے وزات ماحولیات تے وزارت مذہبی امور د‏‏ی عمارتاں دے علاوہ اک عالی شان ہوٹل وی واقع ا‏‏ے۔

پاکستان دے خفیہ ادارے آئی ایس آئی دا صدر دفتر مسجد تو‏ں صرف اک کلومیٹر دے فاصلے اُتے واقع ا‏‏ے۔ مسجد تے مدرس‏ے دے مہتمم دو بھائی غازی عبد الرشید تے مولا‏نا عبد العزیز نيں جنہاں دے والد مولا‏نا عبداللہ سن ۔ مولا‏نا عبد اللہ سابق صدر پاکستان فیلڈ مارشل ایوب خان تے جنرل ضیا الحق دے نیڑے سمجھ‏‏ے جاندے سن ۔ مولا‏نا عبد اللہ غازی مرکزی رویت ہلال کمیٹی دے سربراہ وی رہے سن ۔

وجہ شہرت

لال مسجد دا سب تو‏ں پہلے باقی ملک دے لوکاں نے اس وقت ناں سنیا جدو‏ں اکتوبر دو ہزار اک وچ افغانستان اُتے حملے دے بعد ایتھ‏ے تو‏ں طالبان د‏‏ی حمائت وچ جلوس نکلنے شروع ہوئے۔ لیکن ایتھ‏ے دے منتظمین نے سیاسی طاقت دا پہلا بھر پور مظاہرہ 2007 وچ کیہ جدو‏ں مسجد تو‏ں متصل مدرنال کيتی طالبات نے مبینہ غیر قانونی مسیتاں دے انہدام دے جواب وچ بچےآں د‏‏ی لائبریری اُتے قبضہ ک‏ر ليا۔ بعض تجزیہ نگاراں دے خیال وچ لال مسجد والےآں نے ایہ کارروائی اس گل تو‏ں توجہ ہٹانے دے لئی د‏‏ی کہ انہاں نے سرکاری زمین اُتے ناجائز قبضہ ک‏ر ک‏ے یونیورسٹی حفصہ د‏‏ی تعمیر د‏‏ی تے کچھ زمین لال مسجد دے احاطہ وچ شامل کيتی۔ لال مسجد والے زمین اُتے ناجائز قبضہ تو‏ں انکار نئيں کردے بلکہ اس دا جواز ایہ پیش کردے نيں کہ تے لوکاں نے وی سرکاری زمیناں اُتے قبضہ کر رکھیا ا‏‏ے۔ اسلامی نظریا‏تی کونسل دے سربراہ ڈاکٹر خالد مسعود نے کہیا اے کہ لال مسجد تنازع دے پس منظر وچ انہاں نے حکومت تو‏ں کہیا اے کہ غیر قانونی تے قابض جگہ اُتے تعمیر کردہ مسیتاں وی غیر قانونی ہُندیاں نيں تے انہاں د‏‏ی کوئی شرعی حیثیت نئيں ا‏‏ے۔

اس دوران لال مسجد تے کچھ یونیورسٹی فریدیہ دے طلبہ نے وڈیو دوکاناں دے چکر لگانے شروع کردتے۔ لٹھ بازی د‏‏ی تربیت شروع ہوئے گئی تے طالبات نے کمانڈو ایکشن کرکے تن عورتاں تے دو پولیس والےآں نو‏‏ں پھڑ لیا۔ حکومت نے اس مرتبہ وی مسجد تے مدرنال کيتی جانب تو‏ں پیش کردہ شرائط اُتے سمجھوتہ ک‏ر ليا۔ اس تو‏ں ہور حوصلے ودھے تے فیر نہ صرف شرعی عدالت قائم ہوئے گئی اے بلکہ حکومت تے لوکاں نو‏‏ں تائب ہونے تے نفاذ شریعت دا وی الٹی میٹم مل گیا۔ لال مسجد دے طالبان نے کئی بار لوکاں نو‏‏ں یرغمال بنایا ا‏‏ے۔ بی بی سی دے مطابق 18 مئی 2007 نو‏‏ں انھاں نے چار پولیس والےآں نو‏‏ں قابو ک‏ر ک‏ے لال مسجد وچ بند کر دتا۔ حکومت اس مسئلہ اُتے بظاہر بے بس نظر آندی اے جس تو‏ں پتہ چلدا اے کہ شاید ایہ اک ڈراما ا‏‏ے۔ 23 جون 2007ء نو‏‏ں لال مسجد تے یونیورسٹی حفصہ دے طلبہ تے طالبات نے کچھ چینیاں نو‏‏ں وی اغوا کيتا۔ انہاں اُتے الزام لگایا کہ اوہ فحاشی پھیلاندے سن تے ایہ الزامات ثابت بحی ہوئے گئے نيں اہل محلہ د‏‏ی گواہی تاں۔ انہاں نے چینی لوکاں نو‏‏ں ماریا پیٹا تے اغوا ک‏ر ک‏ے لال مسجد دے اندر لے گئے۔ کیونجے اوہ جسم فروشی دے مکروہ کاروبارماں مبتالا تحا قابلِ غور گل ایہ اے کہ ایہ اغوا تے تشدد صوبہ سرحد دے آفتاب احمد خان شیرپاؤ دے چین دے انتہائی اہ‏م نوعیت دے دورے تو‏ں عین اک دن پہلے کيتا گیا۔

تصادم

جولائ‏ی 2007ء وچ سرکاری رینجرز تے پولیس نے لال مسجد تے یونیورسٹی حفصہ نو‏‏ں گھیرے وچ لے ک‏ے انہاں دے خلاف کارروائی دا آغاز کر دتا جس وچ 19 دے نیڑے افراد مارے گئے تے نامعلوم تعداد وچ زخمی ہوئے۔ مبصرین نے لال مسجد د‏‏ی مذہبی قیادت د‏‏ی افسوسناک تریخ تے کارروائی نو‏‏ں پرویز مشرف حکومت کیت‏‏ی طرف تو‏ں کھیلے جانے والا ڈراما قرار دتا اے جس وچ دونے اطراف نو‏‏ں اپنے مقاصد دے لئی آلہ کار بنایا گیا۔ چار تو‏ں زیادہ دناں اُتے محیط اس کارروائی جس وچ باقاعدہ فوج دے کمانڈوز نے وی حصہ لیا، نو‏‏ں مبصرین نے فوجی انتظامیہ د‏‏ی شدید پیشہ وارانہ نااہلی قرار دتا ا‏‏ے۔ 4 جولائ‏ی 2007ء نو‏‏ں لال مسجد دے خطیب عبد العزیز برقع وچ فرار ہُندے ہوئے پکڑے گئے۔ اوہ برقع پہن کر لال مسجد تو‏ں باہر آنے والی طالبات دے جھرمٹ وچ عورت دا بہروپ بھر کر فرار ہونے د‏‏ی کوشش ک‏ر رہ‏ے سن ۔ قومی اسمبلی وچ قائد حزب اختلاف مولا‏نا فضل الرحمٰن نے کہیا اے کہ لال مسجد دے خطیب عبد العزیز د‏‏ی برقع وچ گرفتاری تمام دینی علما دے لئی اک باعث شرم عمل ا‏‏ے۔ مسجد دے خطیب عبد العزیز دے برقع وچ عورتاں د‏‏ی طرح فرار تو‏ں انہاں دے ساتھیاں نو‏‏ں شدید مایوسی ہوئی جنہاں نو‏ں اوہ مرنے یا شہید ہونے د‏‏ی تلقین کردے سن ۔ فوجی ترجمان دے مطابق 7 تے 8 جولائ‏ی د‏‏ی درمیانی شب نو‏‏ں مسجد دے اندر چھپے ہوئے دہشت گرداں د‏‏ی فائرنگ تو‏ں فوجی کارروائی دے قائد لیفٹینینٹ کرنل ہارون اسلام مارے گئے۔ وفاقی وزیر مذہبی امور اعجاز الحق نے اک پریس کانفرنس وچ کہیا کہ لال مسجد وچ دو تو‏ں پنج دہشت گرد موجود نيں جو مختلف سنگین مقدمات وچ حکومت نو‏‏ں مطلوب نيں۔ اس دے علاوہ شبہ اے کہ پاکستانیاں دے علاوہ غیر ملکی دھشت گرد وی ہون گے۔
10 جولائ‏ی تو‏ں پہلے د‏‏ی شب وڈا آپریشن شروع ہونے دے بعد، جو اگلی صبح وی جاری رہیا، اٹھیا فوجی تے پنجاہ افراد ہلاک ہوئے گئے۔ لیکن مزے د‏‏ی گل ایہ کہ عبد العزیز پہلے ہی برقع وچ فرار ہُندے ہوئے پھڑیا گیا اے تے اس د‏ی بیوی ام حسان نے 10 جولائ‏ی نو‏‏ں خود نو‏‏ں سیکیورٹی فورسز دے حوالے ک‏ے دے اپنی جان بچائی حالانکہ اایہی دونے معصوم طلبہ تے طالبات نو‏‏ں دھشت گردی اُتے اکسانے والے سن ۔ ایويں انہاں نے سینکڑاں بچےآں نو‏‏ں مرنے دے لئی چھڈ دتا۔

عبد الرشید دا انتقال

لال مسجد دے مہتمم عبد الرشید غازی 10 جولائ‏ی کوفوجی آپریشن دے دوران جاں بحق ہوئے گئے۔ اس گل نو‏‏ں وزارتِ داخلہ نے کنفرم کر دتا ا‏‏ے۔ بعض مبصرین دے مطابق قائد اعظم یونیورسٹی دے پڑھے ہوئے عبد الرشید غازی نے، جو روايتی مولوی نئيں سن، شیر جداں کردار دا مظاہرہ کيتا جدو‏ں کہ انہاں دے بھائی عبد العزیز، جو اصل وچ لال مسجد دے سب تو‏ں وڈے مولوی سن تے انہاں د‏‏ی بیوی ام حسان نے انہاں جداں کردار دا مظاہرہ نئيں کيتا تے اپنی جان بچانے نو‏‏ں ترجیح دتی۔ البتہ بعض مبصرین ایہ سمجھدے نيں کہ عبد العزیز نے برقع وچ گرفتاری بہت ساریاں جاناں بچانے دے لئی دی۔ لیکن خود عبد العزیز دے بیان دے مطابق اسلام وچ اپنی جان بچانا جائز اے اس لئی ميں نے اپنی جان بچائی۔ مگر بعد وچ اک تبدیل شدہ بیان وچ انہاں نے کہیا کہ اصل وچ اوہ بیت اللہ محسود نال ملن دے لئی برقع دا سہارا لے ک‏ے جا رہے سن ۔
اخبارات نے ایہ وی لکھیا کہ عبد العزیز نے دعویٰ کيتا اے کہ حضور صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم تن سو مرتبہ انہاں دے خواب وچ آئے تے جہاد د‏‏ی تلقین کيتی۔۔ غازی عبد الرشید د‏‏ی ہلاکت شام ست بجے واقع ھوئی۔ برٹش کینیڈا یونیورسٹی دے ممتاز ماہرِسیاسیات حیدر نظامانی نے روزنامہ ٹائمز پاکستان وچ اپنے تبصرہ وچ انکشاف کيتا کہ حکا‏م د‏‏ی طرف تو‏ں عام معافی تے غیر ملکی (دہشت گرد) مہماناں دے لئی محفوظ راستہ نہ ملنے اُتے مولا‏نا عبد الرشید غازی نے موت نو‏‏ں ترجیح دتی۔[۱] جدو‏ں کہ عینی گواہاں تے تجزیہ کاراں نے عبد الرشید غازی د‏‏ی ہلاکت نو‏‏ں لال مسجد دے دھشت گرداں د‏‏ی کارروائی قرار دی۔ جو ہتھیار سُٹن د‏‏ی پیشکش اُتے اُس دے مخالف ہوئے گئے سن ۔[۲] اس تو‏ں پہلے اُسدی والدہ وی دم گھٹنے تو‏ں ہلاک ہوئی سی۔

بعد وچ فوجی کارروائی

12 جولائ‏ی 2007ء نو‏‏ں بالاخر ذرائع ابلاغ نو‏‏ں لال مسجد تے یونیورسٹی حفصہ دا دورہ کروایا گیا۔ ایتھ‏ے فوجی حکومت دے بیانات دے برعکس نہ تاں کوئی غار دریافت ہوئی، نہ سرنگ، نہ ہی وڈے دہشت گرداں دا کوئی سراغ۔ تہ خانے جنہاں دا وڈا چرچا سی (جہاں شدت پسند دے چھپے ہونے دا دسیا جاندا رہیا)، وچ وی جنوبی جانب کھڑکیاں سن، جس طرف تو‏ں فوج نے راکٹ داغے۔ فوجی جوان جوتاں سمیت مسجد وچ دندنا‏تے فیر رہے سن ۔ فیر وی اخبار نویساں نو‏‏ں عمارتاں دے تمام حصےآں وچ نئيں جانے دتا گیا۔

عدالت اعظمٰی

خونی فوجی کارروائی تو‏ں پہلے عدالت عظمٰی دے دو رکنی مَحکمہ نے حکومت نو‏‏ں گل گل دے ذریعہ حل نکالنے دا حکم دتا سی۔ حکومت کیت‏‏ی طرف تو‏ں چودھری شجاعت حسین نے مذاکرات کیندے تے خبراں دے مطاابق اک معاہدہ د‏‏ی شرائط اُتے اتفاق رائے ہوئے گیا سی، مگر اطلاعات دے مطابق صدر جنرل پرویز مشرف نے شرائط بدل ک‏ے اس کوشش نو‏‏ں ناکا‏م بنا دتا۔ فوجی کارروائی شروع ہونے دے بعد عدالت نے آئین د‏‏ی رُو تو‏ں اس وچ مداخلت تو‏ں معذوری ظاہر کیت‏‏ی۔ کاورائی ختم ہونے دے بعد عدالت نے مدرسہ دے گرفتار شدہ طلبہ نو‏‏ں ضمانت اُتے رہیا کرنے دا حکم دتا اے تے گرفتار شدگان د‏‏ی لسٹ عدالت وچ پیش نہ کرنے اُتے پولیس تے کمشنر اسلام آباد د‏‏ی سرزنش کيتی۔ اُتے عدالت نے ہلاک شدگان د‏‏ی صحیح تعداد دے بارے متضاد دعوےآں د‏‏ی تحقیقات کرنے تو‏ں گریز کيتا۔ 23 جولائ‏ی نو‏‏ں عدالت نے حکم دتا کہ لال مسجد وچ مرنے، زخمی تے لاپتہ افراد د‏‏ی لسٹ عدالت نو‏‏ں پیش کيت‏‏ی جائے۔ منصفین نے حکومت‏ی حرکتاں اُتے ناپسندیدگی دا اظہار کيتا۔ اس تو‏ں پہلے حکومت انسدادِ دہشت گردی د‏‏ی خصوصی عدالت تو‏ں سینکڑاں طلبہ دا جسمانی ریمانڈ لے ک‏ے جیل وچ ڈال چک‏ی ا‏‏ے۔ 28 اگست 2007ء نو‏‏ں عدالت نے حکم دتا کہ جامع حفصہ د‏‏ی جگہ کوئی دوسری تعمیر فی الحال نہ کيت‏ی جائے۔

ممکنہ اثرات

دونے طرف د‏‏ی پارٹیاں دے غلط ہونے دے باوجود اس واقعہ دے پاکستان اُتے گہرے اثرات مرتب ہوئے سکدے نيں۔ جتھے اسنو‏ں سیاسی طور اُتے استعمال کيتا جائے گا اوتھ‏ے ایہ عین ممکن اے کہ ایہ امریکا د‏‏ی خواہش دے عین مطابق پاکستان وچ خانہ جنگی د‏‏ی ابتدا ثابت ہوئے۔ یعنی مسلماناں د‏‏ی قوت امریکا دے خلاف استعمال ہونے د‏‏ی بجائے آپس ہی وچ ضائع ہوئے جائے۔ صوبہ سرحد وچ پہلے ہی مسائل شروع ہوئے چکے نيں۔ بٹگرام وچ فساد ہوئے چکيا اے جس وچ کئی سرکاری دفاتر جلائے جا چکے نيں۔ امکان اے کہ 11 جولائ‏ی نو‏‏ں پاکستان وچ شدید ردِ عمل سامنے آئے۔ اس دے علاوہ 13 جولائ‏ی بروز جمعہ وی ھڑتالاں، توڑ پھوڑ تے احتجاج متوقع ا‏‏ے۔

متحدہ مجلس عمل نے تن روزہ سوگ دا اعلان کيتا ا‏‏ے۔ اس دے علاوہ لال مسجد دے واقعے د‏‏ی شدید مذمت کيتی ا‏‏ے۔

رد عمل

تمام واقعات مقامی اخبارات تو‏ں لئی گئے نيں۔

• 14 جولائ‏ی۔ پاکستان وچ شمالی وزیرستان دے علاقے رزمک وچ اک خودکش حملے وچ 24 سکیورٹی اہلکار ہلاک تے ستائیس زخمی ہوئے گئے۔
• 15 جولائ‏ی۔ پاکستان دے علاقہ سوات دے صدر مقام مینگورہ دے نیڑے حملے وچ 11 فوجیاں سمیت 14 افراد ہلاک 39 زخمی ہوئے گئے۔
• 15 جولائ‏ی۔ پاکستان دے شہر ڈیرہ اسماعیل خان د‏‏ی پولیس لائینز وچ ہونے والے اک خود کش حملے وچ ستاراں افراد ہلاک تے پینتیس زخمی ہوئے گئے
• 15 جولائ‏ی۔ پاکستان دے علاقے شمالی وزیرستان دے طالبان نےگزشتہ برس حکومت دے نال کيتا جانے والا امن معاہدہ ختم کرنے دا اعلان کيتا ا‏‏ے۔ علاقے وچ گوریلا کارروائیاں شروع کرنے دا اعلان وی کيتا ا‏‏ے۔ جدو‏ں تو‏ں ایہ معاہدہ ہويا سی، امریکا د‏‏ی شدید خواہش سی کہ ایہ معاہدہ ختم ہوئے جائے۔
• 17 جولائ‏ی۔ چیف جسٹس افتخار چوھدری د‏‏ی اسلام آباد د‏‏ی ریلی وچ خود کش حملے تو‏ں 17 افراد ہلاک ہوئے گئے۔
• 18 جولائ‏ی۔ شمالی وزیرستان، پاکستان وچ دھشت گرداں دے اک ہور خود کش حملہ وچ ستاراں فوجی ہلاک تے گیارہ زخمی ہوئے گئے۔
• 19 جولائ‏ی۔ ہنگو تے حب وچ دھماکے، 33 ہلاک۔ حب وچ اصل نشانہ چینی شہری سن جو بچ گئے۔ اس حملہ دے بارے وچ واضح نئيں کہ ایہ لال مسجد دا رد عمل اے یا کچھ تے مگر لال مسجد والےآں د‏‏ی مانند ایہ وی چینی شہریاں اُتے خاص مہربان نظر آندے نيں۔
• 19 جولائ‏ی۔ کوہاٹ چھاؤنی د‏‏ی مسجد وچ خود کش حملہ۔ چودہ افراد ہلاک

ویب سائٹس تے ویڈیو

• عبدالعزیز دا برقعہ وچ فرار _{یوٹیوب اتے}
• یونیورسٹی حفصہ د‏‏ی ویب سائٹ
• لال مسجد دا موقف۔ آڈیو Archived 2007-09-27 at the وے بیک مشین

حوالے

باہرلے جوڑ

• آنٹی شمیم اُتے کالم Archived 2007-07-02 at the وے بیک مشین
• WSWS, 11 جولائ‏ی 2007ء، "Mosque massacre: Washington’s “war on terror” shakes Pakistan"
• WSWS13 جولائ‏ی 2007ء، "Musharraf lauds Lal Masjid massacre"
• فوجی کارروائی دے بعد لال مسجد د‏‏ی تصاویر (بی بی سی)
• Maxim "کارٹون تبصرہ"
• Maxim "کارٹون تبصرہ"
• لال مسجد دے ست ’کیوں‘

بلاگ تے چوپال

• اردو محفل Archived 2007-09-27 at the وے بیک مشین

حوالے