قہستان
| قہستان | |
|---|---|
 |
|
| انتظامی تقسیم | |
| ملک |  ایران |
ترمیم  | |
جنوبی خراسان دے صوبے وچ : قینات ، فردوس ، سریان ، بیسروویح ، تباس ، زرکوہ ، مدھم ، سربیشہ ، بیرجند ، خسوف
صوبہ رضوی خراسان وچ : تربت جام ، صالح آباد، بخریز ، تایباد ، خف ، توربت حیدری ، زاویح ، رشتخوار ، مہوالات ، گون آباد ، بجستان ، کشمیر ، کوہ سرخ ، خلیل آباد تے بردسکان۔
قُهِسْتان(قُهَستان ، کُهستان) ایرانی سطح مرتفع دے مرکز وچ واقع اک سرزمین دا ناں اے، جو خراسان دے جنوب وچ واقع اے، جس دا مرکز قین شہر اے، تے ایہ اک وسیع پہاڑی علاقہ اے جتھے قین دے شہر، فردوس ، تباس ، برجند ، کشمیر ، توربت حیدریہ ، تربت جام ، اس وچ خف ، گون آباد تے تائباد شامل نيں۔
ناں
سودھوقُهستان ، جس دا مطلب اے "کوہستان" یا "پہاڑی"۔
کوہستان دا ناں رکھنے دی وجہ اس خطے وچ بوہت سارے پہاڑاں دی موجودگی اے۔ ایہ پہاڑ جنوبی ایران دے اشنکٹبندیی علاقےآں (صحرا تے میدان) تے شمال مشرقی ایران دے سرد آب و ہوا تے پہاڑاں دی جغرافیائی سرحد نيں۔ اس علاقے نوں ایتھے دے لوکاں دی مقامی بولی وچ کوہسٹون یا کوہسٹو وی کہیا جاندا اے۔
ریاست قُهستان دا جغرافیہ
سودھونويں صدی دے مؤرخ حافظ ابڑو نے اپنی کتاب وچ قہستان دا ناں ذکر کردے ہوئے کہیا اے:
"صوبہ قہستان چوڑا تے لمبا اے۔ اس دا طواف اک سو فرسخ اے۔ اس دے مشرق وچ صوبہ خواف اے تے اس دے مغرب وچ صحرا اے۔ اس دے مغرب وچ فارس تے کرمان اے تے اس دے شمال وچ نیشابور تے سبزوار نيں۔ سیجستان تے کرمان دے جنوب وچ ۔ قہستان کئی وڈے قصبےآں تے ضلعے اُتے مشتمل اے، جنہاں وچ قین ، تون (جدید فردوس )، جنبز ، بیرجند ، زرکوہ ، بجستان ، بوزجان ، نہرجان ، تباس گلکی ، رقہ ، شکین ، فشارود ، مومن آباد، تورشز تے خباس شامل ہاں ۔ قہستان دا وڈا قصبہ اک قین اے۔
1345 وچ دیہخودہ دی لغت وچ قہستان دے بارے وچ تھلے لکھے لکھیا اے:
قہستان ایہ خراسان دا اک صوبہ اے۔ (ثبوت)۔ ایہ صوبہ خراسان دے جنوب وچ واقع اے تے اس وچ قین ، تون ، گون آباد تے تبس الاناب (تباس میسینا)، کاہستان تے تبس التمر (طباس گلکی) تے تریث ( ترشیز ) شامل نيں۔ ( البلدان لغت توں) (ثبوت حاشیہ)۔ ایہ نیشابور تے ہرات دے درمیان اک شہر اے تے اس دا قصبہ قین تے تباس اے۔ (ناظم العتبہ توں)
قہستان تاریخی ماخذ وچ
سودھووینس دے مشہور سیاح مارکو پولو نے صوبہ قہستان دے دو وڈے تے اہم شہراں قین تے تون (اج دے فردوس ) دا ذکر کيتا تے مارکو پولو دے سفر نامے وچ اس نے قہستان نوں "تونوکائن" دے ناں توں متعارف کرایا۔
اپنے سفرنامے وچ ناصر خسرو نے اپنے طویل سفر توں واپسی اُتے تون تے قین شہراں وچ قیام کيتا تے اس خطے دی اہمیت دے بارے وچ دسیا۔
فردوسی دے شاہنامے وچ قہستان پہاڑ دا ذکر زیباد پہاڑ دے ناں توں ہويا اے۔ تاریخ جہان کشائی ، طبقات ناصری ، نزہت القلوب تے فتح البیلدان وچ قہستان دا ناں مذکور اے۔
منہاج سراج جوزجانی اپنی کتاب طبقات ناصری وچ فتوحات قہستان دے بارے وچ لکھدے نيں: 601ء وچ جدوں سلطان غازی معزالدین خوارزم دی طرف لشکر لے کے نکلے تو ملک علاؤالدین غور لشکر توں قہستان (المحدثین (اسماعیلی)) دی طرف روانہ ہوئے۔ قہستان دی طرف کوچ کيتا تے محل دا قلعہ فتح کيتا تے بوہت سارے جہاد کيتے۔
قہستان دے علاقے وچ عام لفظاں
سودھوقہستان دے علاقے دے بولی دے لفظاں دیاں مثالاں: لفظاں جداں: گُو (گائے)، خُو (سو)، اُو (پانی)، چالاک (فعال)، پی یر (باپ)، مار، مدر (ماں)، پیر ( عظیم سرپرست)، پتوو (افتو، آفتاب)، نِسِر (سایه)، نِزم (ژاله)، چاش (ناشتا)، مانده (درمانده، بیچاره)، دروستی (خوشی صحت و سلامتی)، خَش، خوش، خاش (ساس)، خُسور (بیوی دا باپ، سسر) اور...[۱]
کچھ مشہور شخصیتاں تے اہم شخصیتاں
سودھو- میر سید حسین اخلاطی
- حکیم نزاری قهستانی
- ابن حسام خوسفی
- حسین قینی : اوہ ترشز تے قہستان دا حکمران سی تے اس نے حسن صباح دی دعوت قبول کيتی تے بوہت سارے لوک اس دے نال شامل ہوئے۔ .
- اسدالله علم
- حیرتی تونی
- غلامحسین شکوهی
- قطب الدین حیدر تونی
- بدیع الزمان فروزانفر
- ملیا عبدالله فاضل تونی
- محمد بدیع تونی
- سلیمی تونی
- برهانالدین تونی
- محمد حسین فاضل تونی
- معین الدین تونی
- خواجه اختیار منشی گنابادی
- ملیا مظفر گنابادی
- محمد پروین گنابادی
- ابومنصور ریابی
- محمدتقی بهلول گنابادی
- محمدحسن گنجی
- کاظم معتمدنژاد
- سلطان محمد گنابادی نویسنده تفسیر بیان السعادت (سلطان علیشاه)
- ملا نورعلی بیدختی (نورعلیشاه ثانی)
- محمد حسن بیچاره بیدختی (صالح علیشاه)
فوٹ نوٹ
سودھو- ↑ حسینی فاطمه زهرا
وسائل
سودھو- دهخدا، علیاکبر (۱۳۳۵)، لغتنامه دهخدا، به کوشش دکتر محمد معین.، تهران: سازمان لغتنامه، دانشگاه تهران<span class="mw-reference-text reference-text" id="mw-reference-text-cite_note-1">.mw-parser-output cite.citation{font-style:inherit}.mw-parser-output q{quotes:"\"""\"""'""'"}.mw-parser-output code.cs1-code{color:inherit;background:inherit;border:inherit;padding:inherit}.mw-parser-output .cs1-lock-free a{background:url("//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/65/Lock-green.svg/9px-Lock-green.svg.png")no-repeat;background-position:right .1em center;padding-right:1em;padding-left:0}.mw-parser-output .cs1-lock-limited a,.mw-parser-output .cs1-lock-registration a{background:url("//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/d6/Lock-gray-alt-2.svg/9px-Lock-gray-alt-2.svg.png")no-repeat;background-position:right .1em center;padding-right:1em;padding-left:0}.mw-parser-output .cs1-lock-subscription a{background:url("//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/aa/Lock-red-alt-2.svg/9px-Lock-red-alt-2.svg.png")no-repeat;background-position:right .1em center;padding-right:1em;padding-left:0}.mw-parser-output div[dir=ltr] .cs1-lock-free a,.mw-parser-output div[dir=ltr] .cs1-lock-subscription a,.mw-parser-output div[dir=ltr] .cs1-lock-limited a,.mw-parser-output div[dir=ltr] .cs1-lock-registration a{background-position:left .1em center;padding-left:1em;padding-right:0}.mw-parser-output .cs1-subscription,.mw-parser-output .cs1-registration{color:#555}.mw-parser-output .cs1-subscription span,.mw-parser-output .cs1-registration span{border-bottom:1px dotted;cursor:help}.mw-parser-output .cs1-hidden-error{display:none;font-size:100%}.mw-parser-output .cs1-visible-error{font-size:100%}.mw-parser-output .cs1-subscription,.mw-parser-output .cs1-registration,.mw-parser-output .cs1-format{font-size:95%}.mw-parser-output .cs1-kern-left,.mw-parser-output .cs1-kern-wl-left{padding-left:0.2em}.mw-parser-output .cs1-kern-right,.mw-parser-output .cs1-kern-wl-right{padding-right:0.2em}</span>
- اقوام و اقلیتها در قهستان مرکز کهن خراسان * یکی از معروفترین ترانههای فلکلور قهستانی. زلفای یارم بی نظیر [۱]
- [۲]
- ترانه و آواز: بچه صیدم را نزن-خرگوش دشتم را نزن-خواب خرگوش به خواب یار میماند ولهٔ
- حماسه دوازده رخ، همشهری ۲۵ اردیبهشت 1379 [۳]