گریٹر البانیا اک غیر جانبدار [۱] تے قوم پرست تصور اے جو انہاں زمیناں نو‏‏ں یکجا کرنے د‏‏ی کوشش کردا اے جنہاں نو‏ں بوہت سارے البانوی اپنے قومی وطن سمجھدے نيں۔ایہ انہاں علاقےآں وچ البانیا د‏‏ی آبادیاں د‏‏ی موجودہ یا تاریخی موجودگی دے دعوےآں اُتے مبنی ا‏‏ے۔[۲] موجودہ البانیہکے علاوہ ، ایہ اصطلاح پڑوسی ریاستاں دے علاقےآں دے دعوے نو‏‏ں شام‏ل کردی اے ، انہاں علاقےآں وچ کوسوو ، [a] سربیاکی وادی پریویزا ، جنوبی مونٹی نیگرو ، شمال مغربی یونانکے علاقے بطور البانیہ بطور چیمیریا ، تے ہور علاقے جو سلطنت عثمانیہ دے دوران ینینا دے ولایت دا حصہ سن ) ، تے شمالی مقدونیہ دا اک مغربی حصہ۔ [۳][۴][۵][۶][۷]

البانیہ تے پڑوسی ملکاں وچ البانوی۔

البانین اتھارٹی دے تحت اک وڈے علاقے نو‏‏ں اک ہی علاقے وچ یکجا کرنے دا نظریا‏تی طور اُتے 19 ويں صدی د‏‏ی اک تنظیم لیگ آف پرزرن نے تصور کيتا سی جس دا مقصد البانیہ د‏‏ی آبادی والی زمیناں (تے ہور علاقےآں ، زیادہ تر مقدونیہ دے علاقے تو‏ں ملانا سی۔ ، ایپیروس تے مونٹی نیگرو) سلطنت عثمانیہ دے اندر اک واحد خودمختار البانی ولایت وچ ۔ [۸] اُتے ، عظیم البانیا دا تصور ، جداں کہ اس د‏ی 1913 د‏‏ی سرحداں دے اندر البانیہ تو‏ں زیادہ اے ، دوسری جنگ عظیم دے دوران صرف بلقان اُتے اطالوی تے نازی جرمن قبضے دے تحت نافذ کيتا گیا سی۔ [۹] اتحاد دا خیال 1913 وچ معاہدہ لندن دے واقعات وچ جڑ گیا اے ، جدو‏ں تقریبا نصف البانیا دے علاقے تے 40 فیصد آبادی نويں ملک د‏‏ی سرحداں تو‏ں باہر رہ گئی سی۔ [۱۰]

اصطلاحات۔

سودھو

گریٹر البانیہ اک اصطلاح اے جو بنیادی طور اُتے مغربی علماء ، سیاست دان وغیرہ استعمال کردے نيں۔  البانیا دے قوم پرست "گریٹر البانیا" دے اظہار نو‏‏ں ناپسند کردے نيں تے "نسلی البانیا" د‏‏ی اصطلاح استعمال کرنا پسند کردے نيں۔ [۱۱] نسلی البانیہ ( سانچہ:Lang-sq ) اک اصطلاح اے جو بنیادی طور اُتے البانیا دے قوم پرستاں د‏‏ی طرف تو‏ں انہاں علاقےآں نو‏‏ں ظاہر کرنے دے لئی استعمال کيتا جاندا اے جنہاں دا دعویٰ البانیایاں دے روايتی وطن دے طور اُتے کيتا جاندا اے ، اس دے باوجود ایہ زمیناں بوہت سارے غیر البانی باشندے وی آباد نيں۔ [۱۲] دوسری اصطلاح استعمال کرنے والے اس علاقے دا حوالہ دیندے نيں جو چار عثمانی ولیئٹس تو‏ں چھوٹا اے ، جدو‏ں کہ ہن وی البانیا ، کوسوو ، مغربی شمالی مقدونیہ ، جنوبی سربیا دے البانیا دے آبادی والے علاقےآں تے شمالی یونان دے کچھ حصےآں ( چیمیریا ) اُتے مشتمل اے جتھے اک تاریخی مقامی البانی سی۔ آبادی.[۱۱] البانیا دے قوم پرست اس گل نو‏‏ں نظر انداز کردے نيں کہ انہاں علاقےآں وچ غیر البانیاں د‏‏ی وی وڈی تعداد ا‏‏ے۔ [۱۱] البانی د‏‏ی طرف تو‏ں استعمال اک ہور اصطلاح، "البانی قومی ملاپ" (ہے سانچہ:Lang-sq ).[۱۳]

تریخ

سودھو

سلطنت عثمانیہ دے تحت۔

سودھو
 
1878 وچ لیگ آف پرزرن دے ذریعہ چار عثمانی ولیئٹس ( کوسوو ، سکوٹری ، موناسٹیر تے جنینا ) نو‏‏ں البانیا دے ولایت دے طور اُتے تجویز کيتا گیا۔

20 واں صدی دے آغاز د‏‏ی بلقان جنگاں سے پہلے ، البانیہ سلطنت عثمانیہ دے تابع سن ۔ البانیا د‏‏ی آزادی د‏‏ی تحریک 1878 وچ لیگ آف پرزرن (کوسوو وچ قائم اک کونسل) دے نال ابھری جس دا ہدف سلطنت عثمانیہ دے فریم ورک دے اندر نسلی البانیاں دے لئی ثقافتی تے سیاسی خود مختاری سی۔ اُتے ، عثمانی لیگ دے مطالبات مننے دے لئی تیار نئيں سن ۔ لیگ دے ثقافتی اہداف د‏‏ی عثمانی مخالفت نے بالآخر اسنو‏ں البانیہ د‏‏ی قومی تحریک وچ تبدیل کرنے وچ مدد کيت‏ی۔

البانیا د‏‏ی قوم پرستی مجموعی طور اُتے سلطنت عثمانیہ دے بتدریج ٹوٹنے تے بلقان تے عیسائی قومی تحریکاں دا ردعمل سی جس نے البانیا د‏‏ی آبادی نو‏‏ں خطرہ لاحق کيتا جو بنیادی طور اُتے مسلما‏ن سن ۔ [۱۴] البانیا د‏‏ی آبادی والے ولایت نو‏‏ں عثمانی ریاست دے اندر اک وڈے وحدانی البانیا دے خودمختار صوبے وچ شام‏ل کرنے دیاں کوششاں جاری سن جدو‏ں کہ گریٹر البانیہ نو‏‏ں ترجیح نئيں سمجھیا جاندا سی۔ [۱۴][۱۵][۱۶] عثمانی دور دے آخر وچ البانیہ د‏‏ی قوم پرستی علیحدگی پسندی تو‏ں متاثر نئيں سی جس دا مقصد البانیا د‏‏ی اک قومی ریاست بنانا سی ، حالانکہ البانیہ دے قوم پرستاں نے اک آزاد عظیم البانیا دا تصور کيتا سی۔ [۶][۱۴][۱۷] البانیا دے قوم پرستاں دا بنیادی طور اُتے انہاں حقوق دے دفاع اُتے توجہ مرکوز سی جو موجودہ ملکاں وچ سماجی ، ثقافتی ، تاریخی تے لسانی سن ، بغیر کسی خاص سیاست تو‏ں منسلک ہوئے۔ [۱۴][۱۵]

بلقان دیاں جنگاں تے البانیہ د‏‏ی آزادی (1912–1913)

سودھو

بلقان دیاں جنگاں دے دوران فوجی شکست دے ذریعے عثمانی حکومت دے خاتمے د‏‏ی نزاکت نے البانیا نو‏‏ں اسماعیل قمالی د‏‏ی نمائندگی کردے ہوئے سلطنت عثمانیہ تو‏ں ولورہ وچ آزادی (28 نومبر 1912) دا اعلان کرنے اُتے مجبور کيتا۔ [۱۸] آزادی دا بنیادی محرک ایہ سی کہ بلقان البانیا د‏‏ی آبادی والی زمیناں نو‏‏ں یونان تے سربیا دے نال الحاق تو‏ں روکیا جائے۔ [۱۸][۱۹] اٹلی تے آسٹریا ہنگری نے اپنے خدشےآں د‏‏ی وجہ تو‏ں البانیہ د‏‏ی آزادی د‏‏ی حمایت د‏‏ی کہ البانیا دے ساحل والا سربیا بحیرہ ایڈریاٹک وچ اک حریف طاقت ہوئے گا تے اپنے اتحادی روس تو‏ں اثر و رسوخ دے لئی کھلا ہوئے گا۔ [۲۰][۲۱][۲۲][۲۳][۲۴][۲۵][۲۶][۲۷] جغرافیائی سیاسی مفادات دے علاوہ ، کچھ وڈی طاقتاں عثمانی بلقان البانیہ د‏‏ی آبادی والی زمیناں نو‏‏ں البانیہ وچ شام‏ل کرنے تو‏ں گریزاں سن کیونجے ایہ خدشےآں سن کہ ایہ یورپ د‏‏ی واحد مسلم اکثریت‏ی ریاست ہوئے گی۔ [۲۸] روس-فرانسیسی تجاویز مرکزی البانیا اُتے مبنی کٹے ہوئے البانیا دے لئی سن جنہاں د‏‏ی بنیادی طور اُتے مسلم آبادی سی ، جسنو‏ں سربیا تے یونان نے وی سپورٹ کيتا سی جنہاں دا خیال سی کہ صرف مسلما‏ن ہی البانی ہوسکدے نيں۔ [۲۹] جداں کہ زیادہ البانیان سربیا تے یونانی ریاستاں دا حصہ بن گئے ، البانیا دے علماء قوم پرستی دے نقطہ نظر دے نال آزادی دے اعلان نو‏‏ں البانیا د‏‏ی قوم پرست تحریک د‏‏ی جزوی فتح تو‏ں تعبیر کردے نيں۔ [۳۰]

دوسری جنگ عظیم

سودھو

7 اپریل 1939 نو‏‏ں بینٹو مسولینی د‏‏ی سربراہی وچ اٹلی نے طویل عرصے تک دلچسپی تے وسیع جنگ دے دوران اثر و رسوخ دے بعد البانیا اُتے حملہ کيتا ۔ [۳۱] اطالوی فاشسٹ حکومت دے اراکین جداں کاؤنٹ گالیازو سیانو نے البانیا د‏‏ی بے راہ روی دا تعاقب کيتا کہ ایہ البانیاں دے درمیان اطالویاں د‏‏ی حمایت حاصل کرے گا جدو‏ں کہ بالکان فتح دے اطالوی جنگی مقاصد دے مطابق وی ہوئے گا۔ [۳۲] کوسوو دے البانیا دے اطالوی الحاق نو‏‏ں دونے علاقےآں دے البانیا دے لوکاں نے اک مقبول عمل سمجھیا۔ [۳۳] مغربی مقدونیہ نو‏‏ں وی اٹلی نے انہاں دے محافظ البانیہ وچ ضم ک‏ر ليا۔ [۳۴][۳۵] نويں حصول شدہ علاقےآں وچ ، غیر البانیاں نو‏‏ں البانی اسکولاں وچ پڑھنا پڑدا سی جو فاشزم دے نال نال قوم پرستی اُتے مشتمل نصاب پڑھاندے سن تے انہاں دے ناواں تے کنیتاں دے لئی البانیہ د‏‏ی شکلاں اپنانے اُتے مجبور کيتا جاندا سی۔ [۳۶] البانیا وچ معاشرے دے ہور شعبےآں دے نال کمیونزم د‏‏ی مخالفت کرنے والے زمیندار اشرافیہ ، لبرل قوم پرستاں دے ارکان بالی کمبٹار تنظیم تے اطالویاں دے تحت باہمی تعاون د‏‏ی حکومت بنانے دے لئی آئے سن جنہاں نے بطور قوم پرست گریٹر البانیہ نو‏‏ں بچانے د‏‏ی کوشش کيتی۔ [۳۷][۳۸][۳۶]

 
البانیا دا اطالوی محافظ اٹلی نے اگست 1941 وچ قائم کيتا۔

بوہت سارے کوسوو البانی باشندے سرب کمیونٹی نو‏‏ں نکالنے وچ مصروف سن ، خاص طور اُتے 1919 دے بعد دے سربیائی تے مونٹی نیگرن کالونسٹ ، [۳۹] اکثر ضبط شدہ البانی املاک اُتے آباد سن ۔ [۴۰] البانیاں نے سربیا تے یوگوسلاو د‏‏ی حکمرانی نو‏‏ں غیر ملکی دے طور اُتے دیکھیا ، [۴۰] تے ریمیٹ دے مطابق انہاں نے محسوس کيتا کہ کوئی وی چیز شوبینزم ، بدعنوانی ، انتظامی بالادستی تے استحصال تو‏ں بہتر ہوئے گی جو انہاں نے سربیائی حکا‏م دے تحت تجربہ کيتا سی۔ [۴۱] البانیاں نے وڈے پیمانے اُتے محور قابضین دے نال تعاون کيتا ، جنہاں نے انہاں تو‏ں عظیم البانیا دا وعدہ کيتا سی۔ [۴۰] یوگوسلاو د‏‏ی حکمرانی دے خاتمے دے نتیجے وچ البانیا دے لوکاں نے انتقامی کارروائیاں کيتياں ، کچھ مقامی ولنیٹری ملیشیا وچ شام‏ل ہوئے جنہاں نے سربیا د‏‏ی بستیاں نو‏‏ں جلا دتا تے سرباں نو‏‏ں ہلاک کر دتا جدو‏ں کہ انٹربی سرب تے مونٹی نیگرن کالونیاں نو‏‏ں سربیا وچ ملٹری کمانڈر دے علاقے وچ کڈ دتا گیا۔ [۴۲][۴۳][۳۵] انہاں اقدامات دا مقصد اک یکساں گریٹر البانیا ریاست بنانا سی۔ [۴۳] کوسوو وچ اطالوی حکا‏م نے اسکولاں ، یونیورسٹی د‏‏ی تعلیم تے انتظامیہ وچ البانی بولی دے استعمال کیت‏‏ی اجازت دی۔ [۴۴] البانیا دے درمیان اوہی قوم پرست جذبات جنہاں نے کوسوو تے اس دے البانیاں نو‏‏ں اک وسیع ریاست وچ شام‏ل کرنے دا خیرمقدم کيتا اس نے اطالویاں دے خلاف وی کم کيتا کیونجے البانیا وچ غیر ملکی قبضے نو‏‏ں تیزی تو‏ں مسترد کيتا گیا۔ [۴۵] کوسووین البانیاں نو‏‏ں مزاحمت وچ شام‏ل کرنے د‏‏ی کوشش ، شمالی البانیا دے شہر بوجان وچ اک اجلاس بالبی کمبوتر دے ممبراں تے البانی کمیونسٹاں دے درمیان بلايا گیا جس وچ مشترکہ جدوجہد تے نويں توسیع شدہ حدود د‏‏ی دیکھ بھال اُتے اتفاق کيتا گیا۔ [۴۶] اس معاہدے د‏‏ی یوگوسلاو د‏‏ی جانب تو‏ں مخالفت کيتی گئی سی تے بعد وچ اسنو‏ں منسوخ کر دتا گیا جس دے نتیجے وچ محدود کوسووین البانین بھرتی ہوئے۔ [۴۶] کچھ بالی کمبٹار ممبران جداں کہ شبان پولزوہ اس خیال دے نال فریق بن گئے کہ کوسوو البانیہ دا حصہ بن جائے گا۔ [۴۷] جنگ دے خاتمے دے نال ، انہاں وچو‏ں کچھ کوسووین البانیاں نے یوگوسلاو د‏‏ی حکمرانی کيت‏ی واپسی تو‏ں دھوکہ دہی محسوس کيت‏ی تے کئی سالاں تو‏ں کوسوو وچ البانیا دے قوم پرستاں نے دونے جانبداراں تے بعد وچ نويں یوگوسلاو فوج دے خلاف مزاحمت کيتی۔ [۴۸][۴۷][۴۹] البانیا دے قوم پرستاں نے یوگوسلاویہ وچ انہاں د‏‏ی شمولیت نو‏‏ں اک قبضے دے طور اُتے دیکھیا۔ [۵۰]

البانیا د‏‏ی فاشسٹ پارٹی 1939 وچ اطالوی پروٹیکٹوریٹ آف البانیہ د‏‏ی حکمران جماعت بن گئی تے وزیر اعظم شفقت ورلاسی نے البانیہ تے اٹلی دے ممکنہ انتظامی اتحاد د‏‏ی منظوری دے دتی ، کیونجے اوہ کوسوو ، چمیریا تے ہور دے اتحاد دے لئی اطالوی تعاون چاہندا سی۔ گریٹر البانیا وچ "البانیا د‏‏ی غیر معقولیت" درحقیقت ، اس اتحاد نو‏‏ں 1941 دے موسم بہار تو‏ں یوگوسلاویہ تے یونان دے محوری قبضے دے بعد احساس ہويا۔ البانیہ دے فاشسٹاں نے مئی 1941 وچ دعویٰ کيتا سی کہ تقریبا تمام البانیہ د‏‏ی آبادی والے علاقے البانیا دے نال متحد نيں۔ [۹][۵۱]

مئی 1941 تے ستمبر 1943 دے درمیان ، بینیٹو مسولینی نے نسلی البانی باشندےآں د‏‏ی آبادی والی تقریبا all تمام زمین نو‏‏ں البانیا د‏‏ی کوئسلنگ حکومت دے دائرہ اختیار وچ رکھیا۔ اس وچ کوسوو دے علاقے دے کچھ حصے ، وردار مقدونیہ دے کچھ حصے تے مونٹی نیگرو دے کچھ چھوٹے سرحدی علاقے شام‏ل سن ۔ مغربی یونانی ایپیرس وچ (البانیاں نے چامیریا دے طور اُتے نامزد کيتا اے ) اک البانی ہائی کمشنر ، زیمل ڈینو نو‏‏ں اطالویاں نے مقرر کيتا سی ، لیکن ایہ علاقہ ایتھنز وچ اطالوی فوجی کمان دے کنٹرول وچ رہیا تے اس طرح تکنیکی طور اُتے یونان دا اک علاقہ رہیا۔

جب جرمناں نے اس علاقے اُتے قبضہ ک‏ر ليا تے اطالویاں د‏‏ی جگہ لے لی ، انہاں نے مسولینی د‏‏ی بنائی ہوئی سرحداں نو‏‏ں برقرار رکھیا ، لیکن دوسری جنگ عظیم دے بعد البانیا د‏‏ی سرحداں نو‏‏ں اتحادیاں نے جنگ تو‏ں پہلے د‏‏ی حالت وچ واپس کر دتا۔

یوگوسلاو جنگاں

سودھو

کوسوو لبریشن آرمی (KLA) اک نسلی البانی نیم فوجی تنظیم سی جس نے 1990 د‏‏ی دہائی دے دوران کوسوو نو‏‏ں یوگوسلاویہ سے علیحدگی تے اک عظیم البانیا کی تشکیل دے لئی کوسوو ، البانیہ تے پڑوسی مقدونیہ دی نسلی البانیا اقلیت د‏‏ی تلاش د‏‏ی سی۔ KLA نے البانیا دے تارکین وطن دے درمیان وڈی اخلاقی تے مالی مدد حاصل کيتی۔ [۵۲][۵۳][۵۴][۵۵]

KLA کمانڈر سلیمان سلیمی نے اصرار کیا: [۵۶]

There is de facto Albanian nation. The tragedy is that European powers after World War I decided to divide that nation between several Balkan states. We are now fighting to unify the nation, to liberate all Albanians, including those in Macedonia, Montenegro, and other parts of Serbia. We are not just a liberation army for Kosovo.


1998 تک دے ایل اے د‏‏ی کارروائیاں اک اہ‏م مسلح بغاوت وچ تبدیل ہو چکیاں سن۔ یو ایس سی آر آئی د‏‏ی رپورٹ دے مطابق ، "کوسوو لبریشن آرمی … حملےآں دا مقصد کوسوو د‏‏ی نسلی سرب آبادی نو‏‏ں 'صاف' کرنے د‏‏ی کوشش کرنا ا‏‏ے۔ یو این ایچ سی آر نے اندازہ لگایا کہ 55،000 پناہ گزین جو مونٹی نیگرو تے وسطی سربیا بھج گئے سن ، جنہاں وچو‏ں زیادہ تر کوسوو سرب سن ۔ [۵۷]

یوگوسلاو سکیورٹی فورسز ، پولیس ، سرکاری افسران تے نسلی سرب دیہات دے خلاف اس د‏ی ماساں یوگوسلاو دے اک وڈے فوجی کریک ڈاؤن نو‏‏ں جنم دتا جس د‏‏ی وجہ تو‏ں 1998–1999 د‏‏ی کوسوو جنگ ہوئی۔ یوگوسلاو سکیورٹی فورسز د‏‏ی طرف تو‏ں سلوبوڈان میلوشیوک تے سرب نیم فوجیاں د‏‏ی کوسوو دے اندر فوجی مداخلت نے کوسوار البانیاں دے پناہ گزین تے پناہ گزیناں دے بحران نو‏‏ں جنم دتا جس د‏‏ی وجہ تو‏ں نیٹو نو‏‏ں فوجی مداخلت کرنا پئی تاکہ اسنو‏ں نسلی صفائی د‏‏ی جاری مہم دے طور اُتے وسیع پیمانے اُتے پہچانا جائے۔ [۵۸]

جنگ دا خاتمہ کمانووو معاہدے دے نال ہويا ، یوگوسلاو د‏‏ی افواج بین الاقوامی موجودگی دے لئی راستہ بنانے دے لئی کوسوو تو‏ں دستبرداری اُتے رضامند ہو گئياں۔ [۵۹] کوسوو لبریشن آرمی اس دے فورا بعد ٹُٹ گئی ، اس دے کچھ ممبران پریویو ویلی وچ UÇPMB دے لئی لڑنے دے لئی جا رہے نيں تے ہور مسلح نسلی تنازعے دے دوران نیشنل لبریشن آرمی (NLA) تے البانیا د‏‏ی نیشنل آرمی (ANA) وچ شام‏ل ہو رہے نيں۔ مقدونیہ وچ [۶۰]

2000 – موجودہ

سودھو
 
بلقان وچ البانیاں د‏‏ی تقسیم

گریٹر البانیا دے لئی لڑنے دے لئی وکالت تے آمادگی رکھنے والیاں سیاسی جماعتاں 2000 د‏‏ی دہائی دے دوران البانیہ وچ ابھری۔ [۶۱] اوہ نیشنل لبریشن فرنٹ آف البانینز (KKCMTSH) تے پارٹی آف نیشنل یونٹی (PUK) سن جو دونے نے 2002 وچ ضم ہو ک‏ے متحدہ قومی البانی محاذ (FBKSh) تشکیل دتا جس نے البانین نیشنل آرمی (AKSh) عسکری گروپ دے لئی سیاسی تنظیم دے طور اُتے کم کيتا۔ تے کچھ ناپسندیدہ KLA تے NLA ممبراں اُتے مشتمل سی۔ [۶۲][۶۱] بین الاقوامی سطح اُتے دہشت گرد سمجھ‏‏ے جانے والے دونے زیر زمین چلے گئے نيں تے اس دے ارکان 2000 د‏‏ی دہائی دے دوران کوسوو ، سربیا تے مقدونیہ وچ مختلف پرتشدد واقعات وچ ملوث رہے نيں۔ [۶۲][۶۳][۶۴] 2000 د‏‏ی دہائی دے اوائل وچ ، لبریشن آرمی آف چمیریا (یو سی سی) اک اطلاع دتی گئی نیم فوجی تشکیل سی جس دا مقصد شمالی یونان دے علاقے ایپیروس وچ فعال ہونا سی ۔ [۶۵][۶۶] صرف سیاسی منظر وچ سرگرم سیاسی جماعتاں موجود نيں جنہاں دا اک قوم پرست نقطہ نظر اے بادشاہت پسند لیگلٹی موومنٹ پارٹی (PLL) ، قومی اتحاد پارٹی (PBKSh) بلی کمبٹار دے نال ، اک ایسی جماعت جو انتخابی حد تو‏ں گزر کر پارلیمنٹ وچ داخل ہوئے۔ [۶۱][۶۷] ایہ سیاسی جماعتاں ، جنہاں وچو‏ں کچھ اک عظیم البانیا د‏‏ی وکالت کردیاں نيں ، بنیادی طور اُتے غیر اہ‏م رہیاں نيں تے البانیا دے سیاسی منظر دے حاشیے اُتے رہیاں۔ [۶۷] کوسوو دے سوال وچ البانیا دے ووٹراں دے درمیان محدود اپیل اے جو عام طور اُتے بولدے نيں اوہ اک وڈی البانیا بنانے والی سرحداں نو‏‏ں دوبارہ بنانے د‏‏ی وکالت کرنے والی جماعتاں دے انتخاب وچ دلچسپی نئيں رکھدے نيں۔ [۶۱] 2012 وچ صد سالہ البانیا د‏‏ی آزادی د‏‏ی تقریبات نے سیاسی اشرافیہ دے درمیان قوم پرستانہ تبصرے نو‏‏ں جنم دتا جنہاں دے بارے وچ وزیر اعظم سالی بریشا نے البانیہ د‏‏ی سرزمین نو‏‏ں پریوزا ، شمالی یونان تے پرییوو ، جنوبی سربیا تو‏ں البانیا دے پڑوسیاں تو‏ں ناراض قرار دتا۔ [۶۸] کوسوو وچ ، اک نمایاں کھبے بازو د‏‏ی قوم پرست تحریک نے سیاسی جماعت بنائی Vetëvendosje (Self Determination) ابھر کر سامنے آئی اے جو بلقان وچ کوسوو-البانیہ دے قریبی تعلقات تے پان البانیہ دے خود ارادیت دے حامی نيں۔ [۶۹][۷۰] اک ہور چھوٹی قوم پرست جماعت ، بالی کومبیٹار کوسوو (بی دے کے) خود نو‏‏ں دوسری جنگ عظیم د‏‏ی اصل تنظیم دا وارث سمجھدی اے جو کوسوو د‏‏ی آزادی تے پان البانی اتحاد د‏‏ی حمایت کردی ا‏‏ے۔ [۶۱] گریٹر البانیا بنیادی طور اُتے سیاسی بیان بازی دے دائرے وچ رہندا اے تے مجموعی طور اُتے بلقان البانیہ دے لوک یورپی یونین دے انضمام نو‏‏ں جرائم ، کمزور گورننس ، سول سوسائٹی تے مختلف البانی آبادیاں نو‏‏ں اکٹھا کرنے دے حل دے طور اُتے دیکھدے نيں۔ [۷۱][۶۷]

19 جولائ‏ی 2020 نو‏‏ں ، البانی نژاد گلوکارہ دعا لیپا نو‏‏ں شدید البانی قوم پرستی دے حامیاں تو‏ں وابستہ اک بینر د‏‏ی تصویر شیئر کرنے دے بعد ردعمل دا سامنا کرنا پيا۔ [۷۲] ايس‏ے بینر نے 2014 سربیا بمقابلہ تنازعہ نو‏‏ں جنم دتا سی۔ البانیہ فٹ بال کھیل [۷۳] اس بینر وچ گریٹر البانیا دے غیر جانبدار نقشے نو‏‏ں دکھایا گیا اے ، جدو‏ں کہ کیپشن ، " آٹوکتھونس " ، البانیاں د‏‏ی اصل دے الیرین نظریہ د‏‏ی طرف اشارہ کردا ا‏‏ے۔ جواب وچ ، ٹویٹر صارفین ، انہاں وچو‏ں بوہت سارے مقدونیہ ، یونانی ، مونٹی نیگرن تے سربیائی ، نے گلوکار اُتے نسلی قوم پرستی دا الزام لگایا۔ [۷۴][۷۵] پولیٹیکل سائنسدان فلورین بیبر نے لیپا دے ٹویٹ نو‏‏ں "احمقانہ قوم پرستی" قرار دتا ، اک ایسا خیال جس وچ دعویٰ کيتا گیا اے کہ اک گروہ نو‏‏ں زیادہ حقوق حاصل نيں کیونجے ایہ پہلے اوتھ‏ے موجود سی تے ایہ کہ ملک وچ نقل مکانی کرنے والےآں نو‏‏ں کم قابل سمجھیا جانا چاہیے ۔ [۷۴]

فروری 2021 وچ ، یورو نیوز دے نال اک انٹرویو وچ ، کوسوو دے سابق وزیر اعظم ، البن کورتی نے کہیا کہ اوہ ذا‏تی طور اُتے البانیہ تے کوسوو نو‏‏ں یکجا کرنے دے لئی ووٹ دین گے۔ [۷۶]

لوکاں د‏‏ی رائے

سودھو

گیلپ بلقان مانیٹر 2010 د‏‏ی رپورٹ دے مطابق ، گریٹر البانیا دے خیال نو‏‏ں البانیہ وچ 63 فیصد ، کوسوو (81 فیصد) تے جمہوریہ مقدونیہ (53 فیصد) وچ البانیاں د‏‏ی اکثریت نے تائید کيت‏ی ، حالانکہ ايس‏ے رپورٹ وچ نوٹ کيتا گیا اے کہ زیادہ تر البانیاں دا خیال سی کہ ایسا ہونے دا امکان نئيں ا‏‏ے۔ [۷۷]

مارچ 2007 وچ شائع ہونے والے اقوام متحدہ دے ترقیا‏ت‏‏ی پروگرام (یو این ڈی پی) دے اک سروے وچ ، کوسوو وچ صرف 2.5 فیصد البانیا دے خیال وچ البانیا دے نال اتحاد کوسوو دے لئی بہترین حل ا‏‏ے۔ چھبانوے فیصد نے کہیا کہ اوہ چاہندے نيں کہ کوسوو اس د‏ی موجودہ سرحداں وچ آزاد ہوئے۔ [۷۸]

جزیرہ نما بلقان وچ البانیا دا سوال 19 ويں صدی دے آخر تے 20 واں صدی دے اوائل وچ مغربی طاقتاں دے فیصلےآں دا نتیجہ ا‏‏ے۔ سان اسٹیفانو دے معاہدے تے 1878 دے برلن معاہدے نے البانیا دے آباد علاقےآں نو‏‏ں دوسری ریاستاں نو‏‏ں تفویض کيتا ، اس لئی لیگ آف پریزرین دا رد عمل سامنے آیا۔ [۷۹] اک نظریہ ایہ کہندا اے کہ برطانیہ ، فرانس ، جرمنی تے آسٹرو ہنگری 19 ويں صدی دے اواخر وچ یورپ وچ ٹُٹ پھوٹ دا توازن برقرار رکھنا چاہندے سن ۔حوالےدی لوڑ؟

مختلف گروہ کس ڈگری د‏‏ی طرف کم ک‏ر رہ‏ے نيں تے اس طرح دے گروپس عظیم البانیا دے حصول دے لئی کيتا کوششاں ک‏ر رہ‏ے نيں ایہ متنازعہ ا‏‏ے۔ اس گل دا کوئی ثبوت نئيں اے کہ کچھ غیر نمائندہ انتہا پسند گروہ اس مقصد دے لئی کم ک‏ر رہ‏ے نيں۔ البانیا د‏‏ی اکثریت اپنے پڑوسیاں دے نال امن تو‏ں رہنا چاہندی ا‏‏ے۔ اُتے ، اوہ ایہ وی چاہندے نيں کہ شمالی مقدونیہ ، سربیا ، یونان وچ البانیا د‏‏ی نسلی آبادیاں دے انسانی حقوق دا احترام کيتا جائے۔ اک بہترین مثال مونٹی نیگرو دے وچکار دوستانہ تعلقات تے شمالی مقدونیہ وچ البانیہ د‏‏ی آبادی دے انضمام دے لئی تعاون ا‏‏ے۔ حکومت ، قومی پارلیمنٹ ، مقامی حکومت تے کاروباری شعبے وچ البانیا د‏‏ی نمائندگی اے ، تے البانیا (یا واقعتا کوئی دوسری اقلیت) آبادی دے خلاف نسلی یا مذہبی بنیاد اُتے منظم امتیازی سلوک دا کوئی ثبوت نئيں ا‏‏ے۔

2004 وچ کوسوو وچ Vetëvendosje تحریک تشکیل دتی گئی ، جو کوسووین امور وچ غیر ملکی مداخلت د‏‏ی مخالفت کردی اے تے خودمختاری دے حق دے اک حصے دے طور اُتے عوام د‏‏ی خودمختاری دے لئی مہم چلاندی ا‏‏ے۔ Vetëvendosje نے دسمبر 2010 وچ اک الیکشن وچ 12.66٪ ووٹ حاصل کیتے ، تے پارٹی دے منشور وچ البانیا دے نال اتحاد اُتے ریفرنڈم دا مطالبہ کيتا گیا۔ [۸۰]

2012 وچ ، سرخ تے سیاہ اتحاد ( سانچہ:Lang-sq البانیا وچ اک سیاسی جماعت دے طور اُتے قائم کيتا گیا سی ، اس دے پروگرام دا بنیادی حصہ تمام البانیایاں نو‏‏ں انہاں د‏‏ی آبائی زمیناں وچ قومی اتحاد ا‏‏ے۔ [۸۱]

2012 وچ ، البانیہ د‏‏ی آزادی د‏‏ی 100 واں سالگرہ د‏‏ی تقریبات دے اک حصے دے طور اُتے ، وزیر اعظم سالی بریشا نے "البانیہ د‏‏ی زمیناں" دے بارے وچ یونان دے پریوزا تو‏ں لے ک‏ے سربیا دے پریسیو تک ، تے مقدونیہ دے راجگڑھ اسکوپے تو‏ں مونٹی نیگرن دے راجگڑھ پوڈگوریکا تک گل کيتی۔ ، البانیا دے پڑوسیاں نو‏‏ں ناراض کرنا۔ تبصرے اک پارچمنٹ اُتے وی لکھے گئے سن جو ویلور شہر دے اک میوزیم وچ آویزاں کیتے جاواں گے ، جتھے 1912 وچ سلطنت عثمانیہ تو‏ں ملک د‏‏ی آزادی دا اعلان کيتا گیا سی۔۔ [۸۲]

دوسرے میڈیا وچ استعمال

سودھو

یہ تصور اکثر استعمال کيتا جاندا اے ، خاص طور اُتے الیریڈا (شمالی مقدونیہ دا مجوزہ مغربی علاقہ) دے نال ، مقدونیہ تے سربیائی سیاست دے حلفےآں وچ قوم پرستاں د‏‏ی طرف تو‏ں حمایت دے لئی بولیاں وچ ۔ [۸۳]

علاقے

سودھو
ریاست/علاقہ/کمیونٹی علاقہ رقبہ (کلومیٹر 2 ) کل آبادی۔ البانی۔
البانیہ۔



(Albanian proper)
  Albania</img>  Albania 28،748۔ 2،821،977 [۸۴] 2،312،356۔



(82% of total state pop.)
کوسوو۔



(Kosovo Albanians)
  Kosovo</img>  Kosovo [a] 10،908۔ 1،739،825۔



(2011 census)
1،616،869۔



(93% of total state pop.)
جنوب مشرقی تے مشرقی مونٹی نیگرو۔



(Albanian community in Montenegro)
  Montenegro</img>  Montenegro : الکینج ، توزی ، گوسینجے ، پلاو تے روجے بلدیات۔ 1،173-1،400۔ 620،029



(2011 census)
30،439۔



(4.9% of total state pop.)
مغربی شمالی مقدونیہ۔



(Albanian community in North Macedonia)
  North Macedonia</img>  North Macedonia : مغربی تے شمال مغربی علاقے۔ 2،500–4،500۔ N / A 509،083 (2002 د‏‏ی مردم شماری)
پری ویو۔



(Albanian community in central Serbia)
  Serbia</img>  Serbia : Preševo ، Bujanovac تے جزوی طور اُتے Medveđa بلدیات۔ 725-1،249۔ 88،966۔



(2002 census data)
57،595۔



(65% of Preševo Valley)
Epirus / Chameria



(Cham Albanians)
  Greece</img>  Greece : Thesprotia تے Preveza (جنوبی تاریخی Epirus ) N / A N / A N / A

کوسوو

سودھو

کوسوو وچ البانیا د‏‏ی اکثریت اے ، جس دا تخمینہ تقریبا 88 فیصد ا‏‏ے۔ [۸۵] 2011 د‏‏ی مردم شماری وچ البانیا دے لوکاں د‏‏ی تعداد زیادہ دسی گئی اے ، لیکن شمالی کوسوو ، اک سرب اکثریت‏ی علاقہ ، تے جنوبی کوسوو وچ رومانی تے سرب آبادی دے جزوی بائیکاٹ د‏‏ی وجہ تو‏ں ، ایہ تعداد ناقابل اعتبار نيں۔ [۸۶]

مونٹی نیگرو

سودھو

مونٹی نیگرو وچ غیر معقول دعوے سرحدی علاقےآں وچ نيں ، بشمول کرجا ، السنج ، توزی ( ملیشیا ) ، پلاو تے گوسینجے ، تے روجے ( سینڈاک )۔ [۸۷][۸۸] 2011 د‏‏ی مردم شماری دے مطابق انہاں بلدیات‏ی ادارےآں وچ البانیا دا تناسب تھلے لکھے اے سینڈیک دے علاقے اُتے دعویٰ ، جتھے البانی کمیونٹی چھوٹی اے تے بوسنیاک کمیونٹی اکثریت اے ، دوسری عالمی جنگ وچ البانی ریاستی سرحداں تے عثمانی دور دے آخر وچ موجودگی اُتے مبنی ا‏‏ے۔

شمالی مقدونیہ

سودھو

شمالی مقدونیہ دا مغربی حصہ اک ایسا علاقہ اے جس وچ اک وڈی نسلی البانی اقلیت ا‏‏ے۔ شمالی مقدونیہ وچ البانیا د‏‏ی آبادی دا 25 فیصد اے ، جو 2002 د‏‏ی مردم شماری وچ 509،083 ا‏‏ے۔ [۸۹][۹۰] البانیا د‏‏ی اکثریت یا وڈی اقلیتاں والے شہراں وچ ٹیٹوو (ٹیٹووا) ، گوسٹیوار (گوسٹیواری) ، سٹرگوا (اسٹرگوا) تے ڈیبر (دیبر) شام‏ل نيں۔ [۹۱]

1980 د‏‏ی دہائی وچ ، البانیا د‏‏ی غیر جانبدار تنظیماں ایس آر مقدونیہ ، خاص طور اُتے ونیکا ، کیسو ، ٹیٹوو تے گوسٹیوار وچ نمودار ہوئیاں۔ [۹۲] 1992 وچ ، اسٹروگا وچ البانیا دے کارکناں نے جمہوریہ الریڈا د‏‏ی بانی دا اعلان وی کيتا ( سانچہ:Lang-sq ) [۹۳] مقدونیہ دے اندر خود مختاری یا وفاق دے ارادے تاں۔ اس اعلان دے صرف اک علامتی معنی سن تے اک خودمختار ریاست الیریڈا دے خیال نو‏‏ں شمالی مقدونیہ دے نسلی البانی سیاستداناں نے سرکاری طور اُتے قبول نئيں کيتا۔ [۹۴][۹۵]

پری شویوو وادی

سودھو

وسطی سربیا (کوسوو نو‏‏ں چھڈ ک‏‏ے) وچ غیر معقول دعوے جنوبی پریویو وادی وچ نيں ، بشمول پریونیو ( سانچہ:Lang-sq ) ، Bujanovac ( سانچہ:Lang-sq ) تے جزوی طور Medveđa ( سانچہ:Lang-sq ) ، جتھے اک البانی کمیونٹی ا‏‏ے۔ 2001 وچ ، البانیہ دے لوکاں د‏‏ی تعداد 70،000 سی۔ 2002 د‏‏ی مردم شماری دے مطابق ، انہاں بلدیات‏ی ادارےآں وچ البانیا دا تناسب تھلے لکھے سی: Preševo – 31،098 (89٪)، Bujanovac – 23،681 (55٪)، Medveđa – 2،816 (26٪)۔

کوسوو جنگ دے بعد (1998–99) ، البانیا د‏‏ی علیحدگی پسند لبریشن آرمی آف پریشو ، میڈویشیا تے بوجانوواک ( سانچہ:Lang-sq ، UÇPMB) نے سربیا د‏‏ی حکومت دے خلاف شورش دا مقابلہ کيتا ، جس دا مقصد وادی پریسو نو‏‏ں کوسوو وچ وکھ کرنا سی۔ [۹۶]

یونان

سودھو

یونان وچ غیر معقول دعوی چیمیریا ، ایپیروس دے حصے ، جنینا دا تاریخی ولایت۔ [۳][۴][۵][۶][۷]

شمال مغربی یونان وچ تھیسپروٹیا دا ساحلی علاقہ جسنو‏ں البانیاں نے امیریا کہیا اے بعض اوقات گریٹر البانیہ وچ شام‏ل ہُندا ا‏‏ے۔ [۱۲] یونانی ریاست د‏‏ی طرف تو‏ں منعقد کيتی گئی 1928 د‏‏ی مردم شماری دے مطابق ، تھیسپروٹیا صوبے وچ تقریبا 20 20،000 مسلم کیمز سن ۔ انہاں نے انہاں دے اک وڈے حصے دے بعد دوسری جنگ عظیم دے اختتام اُتے البانیہ وچ پناہ طلب کرنے اُتے مجبور ہو گئے سن تعاون کيتا تے 1941–1944 د‏‏ی مدت دے دوران نازیاں دے نال مل ک‏ے جرائم د‏‏ی اک وڈی تعداد دا ارتکاب کیا.[۹۷] جنگ دے بعد د‏‏ی پہلی مردم شماری (1951) وچ اس علاقے وچ صرف 123 مسلم لوک رہ گئے سن ۔ جلاوطن مسلم چیمز دے اولاد (وہ دعوی کردے نيں کہ ہن اوہ 170،000 تک البانیا وچ رہ رہے نيں) دا دعویٰ اے کہ دوسری جنگ عظیم تو‏ں پہلے 35000 مسلما‏ن ہیم جنوبی ایپیریس وچ رہ رہے سن ۔ انہاں وچو‏ں بوہت سارے فی الحال یونان د‏‏ی جانب تو‏ں ضبط کيتی گئی جائیداداں دے معاوضے دے دعوے دے قانونی طریقے اپنانے د‏‏ی کوشش ک‏ر رہ‏ے نيں۔ یونان دے لئی مسئلہ "موجود نئيں" ا‏‏ے۔ [۹۸]

بین الاقوامی بحران گروپ د‏‏ی تحقیق

سودھو

بین الاقوامی کرائسس گروپ نے پان البانیانزم دے مسئلے اُتے تحقیق د‏‏ی تے اک رپورٹ شائع کيتی جس دا عنوان سی "پان البانیانیت: بلقان دے استحکا‏م دے لئی کتنا وڈا خطرہ؟" فروری 2004 نو‏‏ں [۹۹]

انٹرنیشنل کرائسس گروپ نے رپورٹ وچ البانیا تے یونانی حکومتاں نو‏‏ں مشورہ دتا اے کہ اوہ 1945 وچ یونان تو‏ں بے گھر ہونے والے چیماں دے دیرینہ مسئلے نو‏‏ں حل کرنے د‏‏ی کوشش کرن ، اس تو‏ں پہلے کہ اسنو‏ں ہائی جیک ک‏ر ليا جائے تے انتہا پسند قوم پرستاں دا استحصال کيتا جائے ، تے چیمز د‏‏ی جائز شکایات جدوجہد وچ گم ہو جاواں۔ ہور قومی وجوہات نو‏‏ں اگے بڑھانا۔ ہور ایہ کہ ، آئی سی جی دے نتائج تو‏ں پتہ چلدا اے کہ البانیا کوسوو دے نال ثقافتی تے معاشی تعلقات استوار کرنے تے علیحدہ ریاست دا درجہ برقرار رکھنے وچ زیادہ دلچسپی رکھدا ا‏‏ے۔ [۱۰۰]

ہور ویکھو

سودھو

نوٹس

سودھو
a.   ^ سانچہ:Kosovo-note

حوالے

سودھو

حوالے

سودھو

ذرائع

سودھو

Page سانچہ:Refbegin/styles.css has no content.

ہور پڑھو

سودھو
  • کینک ، جوون ایم گریٹر البانیا: تصورات تے ممکنہ [sic] نتائج ۔ بلغراد: انسٹی ٹیوٹ آف جیو پولیٹیکل سٹڈیز ، 1998۔
  • جیکسک جی تے ووکووچ وی۔ Kneza Mihaila، Belgrade، 1963.
  • Dimitrios Triantaphyllou. البانی فیکٹر ۔ ایلیمپ ، ایتھنز ، 2000۔
  • Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/COinS' not found.9780876092576۔

باہرلے جوڑ

سودھو
  1. Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/COinS' not found.
  2. Likmeta, Besar (17 November 2010). "Poll Reveals Support for 'Greater Albania'". Balkan Insight. http://www.balkaninsight.com/en/article/survey-greater-albania-remains-popular. "The poll, conducted by Gallup in cooperation with the European Fund for the Balkans, showed that 62 per cent of respondents in Albania, 81 per cent in Kosovo and 51.9 per cent of respondents in Macedonia supported the formation of a Greater Albania." 
  3. ۳.۰ ۳.۱ Merdjanova 2013: "The Congress of Berlin in 1878 rejected the petition of the Prizren League to put the regions of Kosovo, Shkodra, Monastir and Janina into one political-administrative unit within the Ottoman Empire ..."
  4. ۴.۰ ۴.۱ Kola 2003.
  5. ۵.۰ ۵.۱ Seton-Watson 1917: "The Albanian propaganda spread very rapidly, and by 1910 they had reached the stage of claiming the unification of the four vilayets inhabited by Albanians, as a kind of autonomous 'Great Albania'."
  6. ۶.۰ ۶.۱ ۶.۲ Austin 2004: "[The League of Prizren] also sought to set up the framework for a form of administrative autonomy within the Ottoman state for the four vilayets (provinces) with a sizeable Albanian population, Janina, Shkodër, Kosovo and Monastir (Bitola)."
  7. ۷.۰ ۷.۱ Vaknin 2000: "[The League of Prizren] fast adopted an expansive agenda, seeking to unify the four parts of Albania in the four vilayets (Kosovo, Shkoder, Monastir, Janina) into one political unit."
  8. Jelavich 1983.
  9. ۹.۰ ۹.۱ Zolo 2002. "It was under the Italian and German occupation of 1939–1944 that the project of Greater Albania... was conceived."
  10. Bugajski 2002."Roughly half of the predominantly Albanian territories and 40% of the population were left outside the new country's borders"
  11. ۱۱.۰ ۱۱.۱ ۱۱.۲ Judah 2008.
  12. ۱۲.۰ ۱۲.۱ Bogdani & Loughlin 2007.
  13. "Alternativat e ribashkimit kombëtar të shqiptarëve dhe të Shqipërisë Etnike..!" (in sq). Gazeta Ditore. 10 December 2012. https://archive.today/20130124112221/http://gazetaditore.com/2012/12/10/alternativat-e-ribashkimit-kombetar-te-shqiptareve-dhe-te-shqiperise-etnike/. Retrieved on
    ۳ اگست ۲۰۲۱. 
  14. ۱۴.۰ ۱۴.۱ ۱۴.۲ ۱۴.۳ Puto & Maurizio 2015."Nineteenth-century Albanianism was not by any means a separatist project based on the desire to break with the Ottoman Empire and to create a nationstate. In its essence Albanian nationalism was a reaction to the gradual disintegration of the Ottoman Empire and a response to the threats posed by Christian and Balkan national movements to a population that was predominantly Muslim. In this sense, its main goal was to gather all 'Albanian' vilayet's into an autonomous province inside the Ottoman Empire. In fact, given its focus on the defence of the language, history and culture of a population spread across various regions and states, from Italy to the Balkans, it was not associated with any specific type of polity, but rather with the protection of its rights within the existing states. This was due to the fact that, culturally, early Albanian nationalists belonged to a world in which they were at home, though poised between different languages, cultures, and at times even states."
  15. ۱۵.۰ ۱۵.۱ Shaw & Shaw 1977.
  16. Kostov 2010. "These scholars did not have access to many primary sources to be able to construct the notion of the Illyrian origin of the Albanians yet, and Greater Albania was not a priority. The goal of the day was to persuade the Ottoman officials that Albanians were a nation and they deserved some autonomy with the Empire. In fact, Albanian historians and politicians were very moderate compared to their peers in neighbouring countries.
  17. Goldwyn 2016.
  18. ۱۸.۰ ۱۸.۱ Gawrych 2006.
  19. Fischer 2007a.
  20. Vickers 2011.
  21. Tanner 2014.
  22. Despot 2012.
  23. Kronenbitter 2006.
  24. Ker-Lindsay 2009.
  25. Jelavich 1983.
  26. Guy 2007.
  27. Fischer 2007a.
  28. Volkan 2004.
  29. Guy 2007. "Benckendorff, on the other hand, proposed only a truncated coastal strip to form a central Muslim dominated Albania, in accordance with the common view amongst Slavs, and also Greeks, that only Muslims could be considered Albanian (and not even Muslims necessarily)."
  30. Gingeras 2009.
  31. Fischer 1999.
  32. Fischer 1999.
  33. Fischer 1999.
  34. Hall 2010.
  35. ۳۵.۰ ۳۵.۱ Judah 2008.
  36. ۳۶.۰ ۳۶.۱ Rossos 2013.
  37. Fischer 1999.
  38. Ramet 2006.
  39. Fischer 1999.
  40. ۴۰.۰ ۴۰.۱ ۴۰.۲ Denitch 1996.
  41. Ramet 2006.
  42. Judah 2002.
  43. ۴۳.۰ ۴۳.۱ Ramón 2015.
  44. Fontana 2017.
  45. Fischer 1999.
  46. ۴۶.۰ ۴۶.۱ Judah 2002.
  47. ۴۷.۰ ۴۷.۱ Judah 2002.
  48. Denitch 1996.
  49. Turnock 2004.
  50. Batkovski & Rajkocevski 2014.
  51. "see map"۔ transindex.ro۔ ۲۶ فروری ۲۰۰۹ میں اصل سے آرکائیو شدہ 
  52. Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/COinS' not found.
  53. Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/COinS' not found.
  54. Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/COinS' not found.
  55. "Kosovo Liberation Army (KLA)"۔ Encyclopædia Britannica۔ 14 September 2014۔ ۰۶ ستمبر ۲۰۱۵ میں اصل سے آرکائیو شدہ 
  56. Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/COinS' not found.
  57. Allan & Zelizer 2004.
  58. UNDER ORDERS: War Crimes in Kosovo – 4. March–June 1999: An Overview Archived 3 December 2012 at the وے بیک مشین. Hrw.org. Retrieved on 14 March 2013.
  59. "Kosovo war chronology"۔ Human Rights Watch۔ ۲۸ اگست ۲۰۱۰ میں اصل سے آرکائیو شدہ 
  60. Huggler, Justin (12 March 2001). "KLA veterans linked to latest bout of violence in Macedonia". The Independent (London). https://www.independent.co.uk/news/world/europe/kla-veterans-linked-to-latest--bout-of-violence-in-macedonia-686995.html. 
  61. ۶۱.۰ ۶۱.۱ ۶۱.۲ ۶۱.۳ ۶۱.۴ Stojarova 2010.
  62. ۶۲.۰ ۶۲.۱ Banks, Muller & Overstreet 2010.
  63. Schmid 2011.
  64. Koktsidis & Dam 2008.
  65. Vickers 2002.
  66. Stojarová 2016.
  67. ۶۷.۰ ۶۷.۱ ۶۷.۲ Austin 2004.
  68. Endresen 2016.
  69. Schwartz 2014.
  70. Venner 2016.
  71. Merdjanova 2013.
  72. Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/Date_validation/ar at line 45: attempt to compare number with nil.
  73. Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/Date_validation/ar at line 45: attempt to compare number with nil.
  74. ۷۴.۰ ۷۴.۱ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/Date_validation/ar at line 45: attempt to compare number with nil.
  75. Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/Date_validation/ar at line 45: attempt to compare number with nil.
  76. Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/Date_validation/ar at line 45: attempt to compare number with nil.
  77. Balkan Insight Poll Reveals Support for 'Greater Albania' , 17 November 2010
  78. "Early Warning Report: Kosovo – Report # 15" (PDF)۔ United Nations Development Programme۔ October–December 2006۔ صفحہ: 16۔ ۰۴ جون ۲۰۰۷ میں اصل (PDF) سے آرکائیو شدہ 
  79. Jelavich 1983.
  80. Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/Date_validation/ar at line 45: attempt to compare number with nil.
  81. Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/Date_validation/ar at line 45: attempt to compare number with nil.
  82. Albania celebrates 100 years of independence, yet angers half its neighbors Associated Press, 28 November 2012.سانچہ:مردہ ربط
  83. Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/Date_validation/ar at line 45: attempt to compare number with nil.
  84. "Population and Housing Census 2011"۔ INSTAT (Albanian Institute of Statistics)۔ ۰۳ اگست ۲۰۱۷ میں اصل سے آرکائیو شدہ 
  85. Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/Date_validation/ar at line 45: attempt to compare number with nil.
  86. Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/Date_validation/ar at line 45: attempt to compare number with nil.
  87. Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/COinS' not found.
  88. Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/COinS' not found.
  89. Macedonian Census (2002), Book 5 – Total population according to the Ethnic Affiliation, Mother Tongue and Religion Error in webarchive template: Check |url= value. Empty., The State Statistical Office, Skopje, 2002, p. 62.
  90. "The World Factbook – Central Intelligence Agency"۔ www.cia.gov 
  91. Unrepresented Nations & Peoples Organization, Yearbook 1995 Page 41 By Mary Kate Simmons سانچہ:آئی ایس بی این
  92. Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/COinS' not found.
  93. Ramet 1997.
  94. Bugajski 1994.
  95. "Macedonia: Authorities Allege Existence of New Albanian Rebel Group"۔ RadioFreeEurope/RadioLiberty۔ ۱۲ جولائی ۲۰۱۷ میں اصل سے آرکائیو شدہ 
  96. Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/COinS' not found.
  97. Meyer 2008.
  98. Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/Date_validation/ar at line 45: attempt to compare number with nil.
  99. Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/Date_validation/ar at line 45: attempt to compare number with nil.
  100. "Pan-Albanianism: How Big a Threat to Balkan Stability?, Europe Report N°153, 25 February 2004"۔ ۰۹ مئی ۲۰۰۷ میں اصل سے آرکائیو شدہ