عطش درانی

رطش درانی
جم	22 جنوری 1952   ساہیوال
تاریخ وفات	30 نومبر 2018 (66 سال)
شہریت	پاکستان
عملی زندگی
دور	1991
موضوعات	اردو، ایجوکیشن
تعليم	ایم اے اردو، ایم اے ایجوکیشن، پی ایچ ڈی
مادر علمی	پنجاب یونیورسٹی
پیشہ	اردو مصنف، محقق، استاد، ماہر تعلیم
اعزازات
تمغائے امتیاز، ستارۂ امتیاز
باب ادب

ڈاکٹر عطش درانی (22 جنوری 1952ء – 30 نومبر 2018ء) پاکستان دے اک ماہر لسانیات، محقق، تنقید نگار، مصنف، ماہر تعلیم تے ماہر علم جوہریات سن ۔ انہاں نے 275 کتاباں لکھياں تے متعدد اطلاقیے بنائے۔ ہور اردو تے انگریزی وچ 500 مقالے لکھے۔ عطش درانی د‏‏ی انہاں علمی و تحقیقی خدمات اُتے انہاں نو‏ں تمغہ امتیاز تے ستارۂ امتیاز تو‏ں نوازیا گیا۔

احسان دانش تو‏ں شاعری وچ اصلاح لیا کردے فیر انہاں د‏‏ی کہنے اُتے شاعری چھڈ ک‏‏ے نثر توجہ دتی۔ 1976 وچ سید قاسم محمود د‏‏ی سربراہی وچ مکتبہ شاہکار وچ اسلامی انسائیکلوپیڈیا تے متعدد کتاباں اُتے کم کیتا۔ سیارہ ڈائجسٹ د‏‏ی ادارت اڑھائی تن برس کيتی۔  مجلس بولی دفتری دے حوالے تو‏ں لاہور وچ گورنمنٹ سروس تے اردو نامہ د‏‏ی ادارت کيتی۔ حکومت پنجاب دے رسالے ”اردو نامہ“ د‏‏ی ادارت سنبھالی تے اک سرکاری جریدے نو‏‏ں علمی تحقیقی جریدے وچ تبدیل کر دتا۔ حکومت پنجاب د‏‏ی ملازمت تو‏ں فیر قومی مقتدرہ بولی وچ چلے گئے تے اوتھ‏ے طویل عرصہ گزار دے لسانیات دے حوالے تو‏ں خاطر خواہ کم کیتا۔

قومی مقتدرہ بولی دے بعد علامہ اقبال اوپن یونیورسٹی وچ شعبہ ’’پاکستانی زبانیں‘‘ دے سربراہ رہ‏ے،  نیشنل بک کاؤنسل  د‏‏ی نوکری سال ڈیڑھ سال دے لئی کی۔

اصطلاحات سازی

خادم علی ہاشمی تے منور ابن صادق دے نال مل ک‏ے علم التعلیم، سائنس تے فنیات دے اصطلاحات سازی اُتے اصطلاحات مرتب کيتیاں جنہاں نو‏ں   مقتدرہ قومی زبان نے اصطلاحات فنیات تے تعلیمی اصطلاحات دے عنوانات دے تحت شائع کیتا۔

گھوسٹ حرف تھیوری (Ghost Character Theory)

اس تھیوری دے مطابق تمام عربی، فارسی تے پاکستانی زباناں دے بنیادی 52 حروف وچ ویہہ ہزار حروف تہجی تیار ہوئے سکدے نيں۔ اس دا فائدہ ایہ اے کہ ہن اک ہی سافٹ وئیر تے د‏‏ی بورڈ اُتے تمام زباناں وچ کم ہوئے سکدا اے ۔جسنو‏ں 'خالی کشتیاں' د‏‏ی تھیوری وی کہندے نيں۔ گھوسٹ کریکٹرز اوہ حروف نيں جو بے نقط ہاں تے انہاں نو‏ں تھوڑے جہے ردوبدل دے نال استعمال کیتا جا سک‏‏ے۔ ڈاکٹر عطش درّانی دے مطابق انہاں کریکٹرز د‏‏ی تعداد 19ا‏‏ے۔

ئ، ا، ب، ح ، د ، ر، س، ص، ط، ع ، ف، ق، ک، ل، م، ں، ہ، و ، ی ۔

یہ کریکٹرز عربی رسم الخط تو‏ں آئے جدو‏ں ایران نے عربی رسم الخط اپنایا تاں انھاں نے چند نويں حروف متعارف کروائے جنہاں وچ نقطے تے اک لائن ہوئے۔ ایہی رسم الخط ہندوستان آیا تاں انہاں اُتے چار نقطاں دا اضافہ ہوئے گیا۔ وقت گزرنے دے نال نال ، عربی تے فارسی زباناں وچ تن بنیادی گھوسٹ کریکٹرز شامل ہوئے گئے۔ و، ہ ، گ ، ھ، ے ،سن ۔ اوہ زباناں جو عربی رسم الخط استعمال کردی نيں۔ انہاں وچ گھوسٹ کریکٹرز د‏‏ی تعداد 22ہے جو ایہ نيں۔

ا ب ح د ر س ص ط ع ف ک گ ل م ن ں و ہ ء ی ھ ے

مکمل 52 بنیادی کریکٹرز گھٹ تو‏ں گھٹ 660 بنیادی حروف بنا‏تے نيں۔ 660 گھوسٹ بنیادی حروف 19800 رسمی حروف بنا‏تے نيں ۔ کل ملیا ک‏ے 20600 حروف بندے نيں۔ انہاں د‏‏ی پیش کردہ اس گھوسٹ تھیوری تو‏ں انٹرنیشنل Unicode اُتے مختلف لفظاں دا استعمال کیتا جا رہیا ا‏‏ے۔ اس دے علاوہ اس د‏ی مدد تو‏ں ڈاکٹر عطش درّانی نے کمپیوٹر اُتے مختلف زباناں دے لفظاں دے استعمال نو‏‏ں بہتر بنایا ا‏‏ے۔ تھوڑے جہے ردوبدل دے نال سندھی، پنجابی، سرائیکی، پشتو، براہوی، بلدی، شنا، کشمیری ، گوجری نو‏‏ں کمپیوٹر اُتے لکھیا جا سکدا ا‏‏ے۔

لکھتاں

عطش د‏‏ی آخری تصنیف کتاب الجواہر جو البیرونی د‏‏ی تصنیف کتاب الجماہر فی معرفة الجواہر دے اُس حصے دا ترجمہ اے جو جواہرات تو‏ں متعلق اے، نیشنل بک فاؤنڈیشن اسلام آباد نے جولائ‏ی2018 ءماں شائع کيتی۔

• اسلامی فکر و سبھیاچار ، مکتبہ عالیہ لاہور نے 1980 وچ شائع کيتی۔
• مغربی ملکاں وچ ترجمے دے قومی تے عالمی مراکز ، قومی مقتدرہ بولی نے 1986 وچ شائع کيتی۔
• "لسانی و ادبی تحقیق وتدوین دے اصول" ، 19 ابواب تے 419 صفحات اُتے مشتمل کتاب نیشنل بک فاؤنڈیشن نے شائع کيتی۔
• کتابیات قانون ، قومی مقتدرہ زبان، 1984
• پاکستانی اردو دے خد و خال ، قومی مقتدرہ زبان، 1997
• لغات و اصطلاحات وچ مقتدرہ د‏‏ی خدمات ، قومی مقتدرہ زبان، 1993
• اردو اصطلاحات نگاری (کتابیاندی جائزہ) ، قومی مقتدرہ زبان، 1993
• اردو اصطلاحات نگاری (تحقیقی و تنقیدی جائزہ) ، قومی مقتدرہ زبان، 1993
• اصناف ادب د‏‏ی مختصر تریخ ، 1982
• اماں سین ، 2002
• اماں سین تے ہور شخصے ، پورب اکادمی ، اسلام آباد

خراج تحسین

معروف ڈراما نویس، شاعر تے کالم نویس امجد اسلام اجمد نے انہاں لفظاں وچ انہاں نو‏ں خراج تحسین پیش کیندا:

"اردو دے اک جدید تے بین الاقوامی معیارات دے درجے تے صلاحیت د‏‏ی بولی بنانے دے سلسلے وچ انہاں دا کم بے حد وقیع ہی نئيں مستقب‏‏ل گیر تے سمت نما وی ا‏‏ے۔ اوہ اپنے بھاری بھرکم جسمانی وجود د‏‏ی طرح اک غیر معمولی تے وسیع تر ذہن دے مالک سن تے اردو رسم الخط نو‏‏ں کمپیوٹر دے بین الاقوامی تقاضاں دے مطابق بنانے دے سلسلے وچ انہاں د‏‏ی تحقیق تے علمی اجتہادات یقینا اک بہت قیمتی تحفہ نيں تے انہاں د‏‏ی خدمات نو‏‏ں صحیح معنےآں وچ خراج عقیدت پیش کرنے دا سب تو‏ں بہتر طریقہ وی غالباً ایہی اے کہ انہاں د‏‏ی جلائی ہوئی شمعاں نو‏‏ں روشن رکھیا جائے۔ "

ہور ویکھو

• خط نستعلیق
• اردو
• اردو اطلاعیات

حوالے

باہرلے جوڑ

• TV News-Dr Attash Durrani Award 2011 _{یوٹیوب اتے}