عبدالرحیم کلاچوی
مولانا عبد الرحیم کلاچوی اک عظیم مترجم نہایت ذہین وفطین عالم دین سن آپ مسلک اہل حدیث دے اک عظیم مترجم تے عالم سن آپ نے سب توں پہلے شاہ ولی اللہ دی معروف کتاب حجۃ اللہ البالغہ دا اردو وچ ترجمہ کیتا اے
ولادت سودھو
آپ 26 شوال المکرم 1292ہجری وچ (ستمبر 1857ء) وچ کلاچی ضلع ڈیرہ اسماعیل خان وچ مولوی محمد نعیم صاحب دے ہاں پیدا ہوئے آپ دے والد اک اوسط درجے دے عالم سن جو درس وتدریس دے علاوہ حصول معاش دی خاطر جلد سازی تے نقاشی کاکم کردے سن انہاں دے جد امجد حافظ محمود صاحب وی اہل علم وچ شمار ہُندے سن
ابتدائی تعلیم سودھو
آپ نے ابتدائی تعلیم اپنے والد صاحب توں حاصل کيتی فیر مولانا صدرالدین صاحب مولانا قاضی عبد المجید صاحب تے مولانا غلام رسول صاحب توں علمی استفادہ کیندا علم حدیث دی تحصیل آپ نے مولانا داؤد صاحب توں دی اسی دوران وچ آپ نے قرآن پاک حفظ کر ليا
امرتسر وچ سودھو
تحصیل علم دے بعد آپ امرتسر تشریف لے گئے تے اوتھے اخبار"وکیل" دے سب ایڈیٹر (مدیر معاون) مقرر ہوئے 1911ء وچ آپ نے مدیر معاون دی حیثیت توں "وکیل" وچ کم کیتا 1912ء وچ امرتسر توں لاہور آ گئے تے مشہور اخبار "زمیندار" وچ مترجم دی حثیت توں کم کرنا شروع کر دتا انہی دناں آپ نے مولوی فاضل تے منشی فاضل دے امتحانات امتیاز دے نال پنجاب یونیورسٹی توں پاس کرلئے اسی ملازمت دے دوران آپ نوں مولانا ظفر علی خاں تے مولانا ابوالکلام آزاد صاحب دے نال (ادارہ زمیندار) وچ کم کرنے دا موقع ملیا مولانا آزاد مرحوم آپ دی استعداد ذہانت تے محنت توں اس قدر متاثر ہوئے کہ جدوں انہاں نے کلکتہ توں "الہلال" جاری کیہ تاں آپ نوں اس ادارہ وچ شرکت کيتی خصوصی دعوت دتی تے کافی اصرار کیتا لیکن بعض ناگزیر وجوہات دی وجہ توں آپ اس پرخلوص دعوت نوں قبول کرنے توں معذور رہے
پشاور وچ سودھو
1913ء ء وچ جدوں سرسید سرحد جناب صاحبزادہ عبد القیوم صاحب نوں اسلامیہ کالج پشار دے عظیم کتب خانہ دی ترتیب ونگرانی دے لئی کسی موزاں شخصیت دی ضرورت محسوس ہوئی تاں انہاں دتی نگاہ انتخاب آپ اُتے پئی چنانچہ انہاں نے پہلے اک خط دے ذریعے اس عظیم ذمہ داری نوں قبول کرنے دی دعوت دتی تے بعد وچ بذریعہ تار آپ نوں بلا لیا فیر ایہی لائبریری جسنوں" مکتبہ علوم شرقیہ دار العلوم الاسلامیہ" پشاور دے ناں توں یاد کیتا جاندا اے آپ دی توجہ کامرکز بن گئی آپ نے اس قدر خلوص محنت تے جانفشانی توں اس ذخیرہ کتاباں دی نگہداشت دی کہ پنج سال دے قلیل عرصہ وچ انہاں کتاباں دی اک تفصیلی تے تحقیقی فہرست مرتب فرمالی لباب المعارف العلمیہ دے ناں توں موسوم اے بلا شبہ لباب المعارف العلمیہ نوں لکھتاں علوم شرقیہ تے انہاں دے مصنفین دا دائرہ معارف (انسائیکلو پیڈیا) کہیا جاندا اے اس فہرست وچ ڈھائی ہزار لکھتاں تے اٹھ سو مصنفین دے بارے وچ تفصیلی تے تحقیقی معلومات موجود نيں علوم شرقیہ اُتے کم کرنے والے ملکی وغیر ملکی اس فہرست کتاباں توں بے نیاز نئيں ہوسکدے اوہ حوالے دے طور اُتے اس دا تذکرہ کردے نيں اس وچ کوئی شبہ نئيں کہ آپ دی زندگی دا ایہ عظیم کارنامہ اے لیکن آپ نے اسی اُتے اکتفا نئيں کیتا بلکہ اس لائبریری دی ترتیب وتنظیم دے علاوہ دم واپساں تک قرآن مجید علوم دینیہ تے عربی زبان دی وڈی خدمت کيتی آپ نے کئی اہم عربی لکھتاں دا اردو وچ ترجمہ کیہ تسيں نوں اللہ تعالٰیٰ نے ترجمہ کرنے دا خصوصی ملکہ عطا فرمایا تھاآپ دے تمام تراجم وچ سلاست تے روانی اے مشکل تے دقیق تھاںواں نوں وڈی خوبی تے مہارت توں عام فہم بنا دیندے نيں چونکہ آپ دے محبوب مصنفین حضرت امام ابن تیمیہ علامہ ابن قیم حضرت شاہ ولی اللہ محدث دہلوی حضرت مجدد الف ثانی تے علامہ طنطاوی جوہری سن اس لئی انہی دی اکثر کتاباں دا آپ نے ترجمہ کیتا تراجم دے علاوہ آپ نے عربی بولی دی اک لغت (ڈکشنری)تے اک عربی گرائمر وی تصنیف فرمائی عربی بولی دے نويں سیکھنے والےآں دے لئی آپ نے اک سلسلہ صحائف اربعہ دا تالیف فرمایا جس وچ براہ راست عربی سکھانے دی اک کامیاب کوشش کيتی گئی اے
تصنیفی خدمات سودھو
1: لباب المعارف العلمیہ فی مکتبہ دار العلوم الاسلامیہ ،پشاور 2: روء الاخوان ۔۔۔۔۔ ایہ عربی بولی دے متداول تے کثیر الاستعمال لفظاں دی ڈکشنری (لغت) اے جس وچ غرائب القرآن تے اس دے محاورات دا خصوصیت توں التزام کیتا گیا اے ایہ قلمی اے تے اسلامیہ کالج دی لائبریری وچ موجود اے۔ 3: میزان اللسان (عربی قلمی) نحو دی عام فہم تے سہل کتاب 4: صحائف اربعہ تراجم 1: حجتہ اللہ البالغہ ۔۔۔۔۔ حضرت شاہ ولی اللہ محدث دہلوی دی شہرہ آفاق عربی کتاب دا آپ نے رواں دواں اردو وچ ترجمہ کیتا اے اس دے دو حصے نيں حصہ اول ودوم قومی کتب خانہ نے اسنوں طبع کروایا اے پہلے حصے دی قیمت 18 روپے تے تے دوسرے دی 22 روپے اے اس توں اسدیاں ضخامت دا بخوبی اندازہ لگایا جاسکدا اے میرے ہتھ میرے ہتھ وچ اس وقت طبع دوم اے جو 1962 ء وچ منصہ شہود اُتے آئی ترجمہ دے آغاز وچ حضرت شاہ ولی اللہ صاحب دی مختصر سوانح وی لکھی اے جو 69 صٖفحات اُتے پھیلی ہوئی اے ۔ 2: مکتوبات امام ربانی دا آپ نے اردو بولی وچ ترجمہ کیتا اے ار کتاب دے شروع وچ امام ربانی حضرت مجدد الف ثانی دی سوانح وی لکھی اے ایہ وی مطبوعہ اے۔ 3: مقالات وحالات سید جمال الدین اٖفغانی، ایہ وی مطبوعہ اے۔ 4: جواہر العلوم ۔۔۔۔ علامہ طنطاوی جوہری دی تصنیف اے اس دا آپ نے ترجمہ کیتا اے قومی کتب خانہ لاہور نے اسنوں شائع کیتا اے ،قیمت 6 روپے تے پنجاہ پیسے اے۔ 5: جامع الآداب۔۔۔۔ مصر اک ممتاز عالم دی شہرہ آفاق تصنیف " آداب الفتیٰ" دا سلیس تے با محاورہ ترجمہ اے اس کتاب وچ انہاں تمام آداب دا ذکر اے جنہاں توں سیرت وکردار نوں سنوارنے وچ مدد ملدی اے 1966ء وچ قومی کتب خانہ لاہور نے اسنوں دوسری بار چھاپا،اس دے 168 صٖفحات نيں۔ 6: تراجم لکھتاں شیخ الاسلام ابن تیمیہ ۔۔ ولی اللہ فتوائے شرک شکن۔۔ خلاف الامتہ ۔۔ مناسک حج تے تفسیر آیت کریمہ ۔۔ مطبوعہ الہلال بک ایجنسی شیرانوالہ گیٹ لاہور۔ 7: تراجم لکھتاں علامہ ابن قیم ۔۔ اسلامی تصوف ۔۔ تفسیر المعوذتین۔۔ مطبوعہ الہلال بک ایجنسی لاہور۔ 8: تراجم لکھتاں شاہ ولی اللہ ۔۔ خیر کثیر ۔۔ البدورالبازفہ۔۔ تفہیمات الہیہ۔۔ معارف الدینیہ۔۔ حق الیقین ۔۔ کتابستان کمپنی بمبئی وچ طبع ہوئے۔ 9: نجد وحجاز۔۔۔۔ علامہ رشید رضا مصری کیتا کتاب دا اردو ترجمہ اے۔ طبع ہوچکيا اے۔ 10: نثر الا ٰ لی۔۔۔ حضرت علی رضی اللہ عنہ دے اقوال دا پشتو ترجمہ اے۔ اس دا آپ نے اردو وچ وی ترجمہ کیتا سی لیکن ہنوزطبع نئيں ہويا۔ 11: اسلام تے کمیو نزم۔۔۔۔ پروفیسر ڈاکٹر احسان اللہ خان دے اک انگریزی مقالے دا پشتو وچ ترجمہ کیتا۔ ایہ وی مطبوعہ اے۔ 12: سیرت النبی (پشتو)۔۔۔ ایہ اک عربی رسالے دا ترجمہ اے جو "رسالہ پشتو " کابل وچ 1932ء دے سال وچ 11قسطاں وچ شائع ہويا۔(ج 1شمارہ 5 تا ج 2 شمارہ 4) 13: علامہ طنطاوی دی " تفسیر الجواہر" دا اردو وچ ترجمہ شروع کرکھیا سی تے جلد 2 تا 5 دا ترجمہ مکمل کرچکے سن کہ زندگی نے تے مہلت نہ دی۔ ایہ غیر مطبوعہ اے تے آپ دے فرزنداں دی تحویل وچ اے۔ 14: کتابستان بمبئی دے لئی"قوت ارادی" دے موضوع اُتے اک انگریزی کتاب دا ترجمہ کیتا۔ ایہ چھپ نہ سکاان دے علاوہ مختلف مجلات وچ وقتا ً فوقتاً آپ دے علمی مضامین تے تراجم اکثر شائع ہُندے رہندے سن ۔
تدریسی خدمات سودھو
آپ 1913ء توں 1943ء تک برابر تیس سال اسلامیہ کالج پشاورماں عربی تے پشتو پڑھاندے رہے اسی دوران 1930ء وچ حج بیت اللہ دی سعادت توں وی بہرہ یاب ہوئے، 1947ء وچ دوبارہ لائبریری دی نگرانی دے لئی متعین کیتے گئے تے خاص طور اُتے قلمی نسخےآں تے نادر کتاباں دی نگہداشت آپ دے سپرد کيتی گئی،جون 1950ء وچ اس فریضہ دی ادائیگی توں سبک دوش کردیے گئے،اسلامیہ کالج لائبریری توں فراغت پانے دے بعد بھانہ ماڑی پشاور شہر دے صاحبزادہ فضل صمدانیصاحب دی دعوت اُتے انہاں دے کتب خانہ دی فہرست وغیرہ تیار کرنے دے سلسلے وچ ٹھہر گئے،اسی علمی شغل وچ مصروف سن کہ تن دن دی مختصر علالت دے بعد ذی الحجہ 1369ہجری مطابق ستمبر 1950ء نوں تقریباً 11 بجے صبح خالق حقیقی توں جاملے تے وصیت دے مطابق اسلامیہ کالج پشاور دے قبرستان وچ دفن کیتے گئے۔ آپ دی ذات گرامی بہت فیض رساں سی بہتاں نے آپ توں بہت کچھ حاصل کیتا تے بوہت سارے ہن وی آپ دیاں لکھتاں توں بہت کچھ حاصل کر رہے نيں، آپ دی تصنیفی خدمات اُتے نظر ڈالئے تے فیر تدریسی خدمات دا اندازہ لگائیے، اس توں صاف معلوم ہوئے گا کہ آپ نے کس قدر مصروف زندگی گزاری اے ،آپ نوں مطالعہ تے تصنیف وتالیف توں حد درجہ شغف سی ،انہاں دتی اک ذاتی ڈائری وچ لکھیا ہويا اک شعر انہاں دے اس میلان طبع دی کِنّی صحیح عکاسی کردا اے:
ساڈا کم کیتا دنیا توں، مکتب اے وطن اپنا
چلاں گے جدوں کہ دنیا توں ورق ہون گے کفن اپنا
تریخ وصال آپ دے فرزند ڈاکٹر محمد اسماعیل محمودی نے کہی:
آن بزرگ مابحق واصل شدہ، حقا مگر
کیف ما باقیست، مے ریزد کہ جام ما شکست
خستہ محمودی ! بگو تریخ وصل او دے وائے
والدیم عبد الرحیم از عالم دنیا برفت
آپ علمائے اہل حدیث وچوں اک ممتاز عالم سن ۔
اولاد سودھو
آپ دے دو صاحبزادے مولوی محمد اسحاق صاحبؒ تے ڈاکٹر محمد اسماعیل محمودی نيں تن صاحبزادیاں سن جو اللہ نوں پیاری ہو چکی ہئاں، آپ دے دھوہندے تے پوتے عالم وی نيں تے حافظ وی، اللہ تعالیٰ موصوف نوں اپنے جوار رحمت وچ جگہ دے تے انہاں دی اولاد نوں پورے طور انہاں دے نقش قدم اُتے چلنے دی توفیق بخشے۔ مولانا محمد اسحاق ؒ وفات پا چکے ہئاں تے انہاں نوں دو صاحبزادے ہئاں، ڈاکٹر محمد یعقوب محمودی تے محمد شعیب محمودی، ڈاکٹر محمد اسماعیل محمودی حیات ہئاں تے انہاں دا اک ہی بیٹا اے ڈاکٹر علامہ نوید محمودی سلفی البشاوری جو منحج اہل حدیث دی تبلیغ دین کردے ہئاں۔
حوالے سودھو
محدث ذی القعدہ وذی الحجہ 1392 ہجری صفحہ 1 صفحہ 2 صفحہ 3 صفحہ 4 صفحہ 5
ہور ویکھو سودھو
فیس بک اُتے مولانا عبد الرحیم کلاچویؒ دا لنک https://www.facebook.com/Mullana.AbdulRahim