صادق زیباکلام

صادق زیباکلام
تفصیل=
جم	12 جون 1948 (76 سال)  تہران
وفات
شہریت	ایران
عملی زندگی
مادر علمی	بریڈفورڈ یونیورسٹی ہڈرزفیلڈ یونیورسٹی
پیشہ	سیاست دان ،  لکھاری ،  مضمون نگار
پیشہ ورانہ زبان	فارسی
شعبۂ عمل	کیمیائی ہندسیات
ملازمت	اسلامی آزاد یونیورسٹی ،  تہران یونیورسٹی
مؤثر	غزالی

صادق زیباکلام مفرد(پیدائش 12 جون 1958) سیاسیات دے پروفیسر ، مصنف تے ایرانی ماہر نيں جنہاں دا رجحان اصلاح پسندی تے نو ۔ انہاں نے بریڈ فورڈ یونیورسٹی تو‏ں پولیٹیکل سائنس وچ پی ایچ ڈی د‏‏ی ڈگری حاصل کيتی ۔ اوہ آزاد یونیورسٹی د‏‏ی سائنس اینڈ ریسرچ برانچ وچ پروفیسر سن تے اس وقت اوہ تہران یونیورسٹیماں سیاسیات قانون د‏‏ی فیکلٹی دے پروفیسر نيں ۔ .

ذا‏تی زندگی

صادق زیباکلام 1327 وچ ریان اسٹریٹ دے جنوب وچ ، تہران دے ابمانگول بازار محلے وچ ، نمازی مصنفاں دے ناں تو‏ں جانے والی گلی وچ پیدا ہويا سی۔ انہاں دے والد اک تاجر سن تے تہران وچ قزوین اسٹریٹ اُتے اک دکان دے مالک سن ، لیکن اوہ سیاست وچ وی شام‏ل سن ۔ وہ محمد موسادیگ دے حامی سن ، لیکن مظفر بقائی د‏‏ی قیادت وچ ورکرز پارٹی وچ تنظیمی طور اُتے سرگرم سن ۔

اس د‏ی سب تو‏ں چھوٹی بیٹی مریم زیباکلام اے تے اس د‏ی وڈی بیٹی سارہ زیباکلام اے ، جسنو‏ں زیباکلام بالکل برعکس جاندا ا‏‏ے۔ سارہ نے احمد تواکولی دے بیٹے نال شادی کيتی ا‏‏ے۔ زیباکلام دا کہنا اے کہ اس شادی وچ نہ انہاں دا تے نہ ہی تواکولی دا کوئی کردار سی تے ہمشہری اخبار وچ ملاقات دے بعد دونے نے شادی کرلئی-

ڈاکٹر فاطمہ زیباکلام انہاں د‏‏ی بہن نيں جنہاں دا مارچ 2016 وچ انتقال ہويا۔ سعید زیباکلام وی اس دے بھائی نيں جو نظریا‏تی طور اُتے اک دوسرے دے مخالف نيں۔

تعلیم

صادق زیباکلام سینا اسٹریٹ اُتے غزالی پرائمری سکول وچ ابتدائی پنج سال تے غفاری اسٹریٹ اُتے ڈاکٹر قاسم زادہ پرائمری سکول وچ آخری سال پڑھدا اے ۔خاندان دے نال نیاوران دے اک وڈے گھر وچ منتقل ہونے دے نال ، زیباکلام نے مونیریا اسٹریٹ اُتے رہنما ہائی اسکول وچ داخلہ لیا۔1345 وچ ہائی سکول تو‏ں فارغ التحصیل ہونے دے بعد ، اوہ تہران یونیورسٹی دے داخلہ امتحان وچ داخل ہويا ، لیکن اس دے والد نے ایران وچ اس د‏ی تعلیم د‏‏ی مخالفت کيتی تے اسنو‏ں تہران یونیورسٹی وچ سیاسی تنازعات تو‏ں دور رکھنے دے لئی آسٹریا بھیج دتا۔ آسٹریا وچ اوہ مارکسی نظریات تو‏ں متاثر ہويا تے آسٹریا وچ اپنی تعلیم مکمل د‏‏ی تے اپنے والد دے مشورے اُتے جون 1967 وچ انگلینڈ چلا گیا۔

دو سالہ کالج کورس دے بعد ، اوہ کیمیکل انجینئرنگ دی تعلیم دے لئی برطانیہ دے شمال وچ ہڈرز فیلڈ پولی ٹیکنک گیا۔ بیچلر د‏‏ی ڈگری مکمل کرنے دے بعد ، اس نے ماسٹر ڈگری تے فیر بریڈ فورڈ یونیورسٹی وچ کیمیکل انجینئرنگ وچ ڈاکٹریٹ د‏‏ی ڈگری حاصل کيتی۔ 1976 وچ اس د‏ی رہائی دے بعد ، ملک دے سیکورٹی اپریٹس نے اسنو‏ں برطانیہ واپس آنے تے ڈاکٹریٹ د‏‏ی تعلیم جاری رکھنے تو‏ں روک دتا ، تے اسنو‏ں ایران وچ رہنے اُتے مجبور کيتا گیا تے اسنو‏ں تہران یونیورسٹی د‏‏ی ٹیکنیکل فیکلٹی وچ لیکچرار دے طور اُتے ملازمت دتی گئی۔ 1984 وچ انقلاب دے بعد ، اوہ اپنی تعلیم جاری رکھنے دے لئی انگلینڈ واپس آگیا ، لیکن کیمیکل انجینئرنگ وچ اپنی تعلیم جاری رکھنے دے بجائے ، اس نے انسانیت د‏‏ی طرف رجوع کيتا۔ انہاں نے یونیورسٹی آف بریڈ فورڈ سکول آف پیس تو‏ں ماسٹر ڈگری تے ڈاکٹریٹ د‏‏ی ڈگری حاصل کيتی۔ انہاں دے ڈاکٹریٹ مقالے دا موضوع اسلامی انقلاب ایران تے مغربی سیاست دا فلسفہ سی۔ زیباکلام 1990 وچ ایران واپس آئے تے دو سال بعد تہران یونیورسٹی دے شعبہ قانون تے سیاسیات دے شعبہ سیاسیات وچ داخل ہوئے ۔

جیل۔

انقلاب تو‏ں پہلے

مشترکہ انسداد تخریب کاری کمیٹی د‏‏ی جیل وچ گرفتار زیبا کلام د‏‏ی تصویر۔

زیباکلام نو‏‏ں ساواک نے 1974 دے موسم گرما وچ اس وقت گرفتار کيتا جدو‏ں اوہ ایران آیا تے اسنو‏ں حکومت دے خلاف تخریب کاری تے مجاہدین خلق دے پروپیگنڈے دے الزام وچ تن سال قید د‏‏ی سزا سنائی گئی۔ برٹش نیشنل آرکائیوز د‏‏ی جانب تو‏ں 2006 وچ جاری کردہ دستاویزات تو‏ں پتہ چلدا اے کہ ماہرین تعلیم ، محکمہ خارجہ تے برطانیہ دے وزیر اعظم دا دفتر ، ہیرالڈ ولسن ، اس وقت دے بریڈ فورڈ یونیورسٹی دے صدر نے اپنی فصاحت و بلاغت نو‏‏ں واضح کرنے دے لئی سخت محنت د‏‏ی سی۔ . اوہ بالآخر ستمبر 1976 وچ 2 سال تے اک ماہ دے بعد جیل تو‏ں رہیا ہويا۔

انقلاب دے بعد جیل د‏‏ی سزا سنائی گئی۔

صادق زیباکلام نو‏‏ں 18 ماہ قید د‏‏ی سزا سنائی گئی۔ انہاں نے اعلان کيتا کہ اسلامی جمہوریہ د‏‏ی ایٹمی پالیسی تے تن ہزار ارب تومان دے غبن کیس وچ مدعا علیہان دے عدالت‏ی سلوک دے بارے وچ انہاں دے بیانات دے سلسلے وچ اسلامی انقلابی ٹربیونل نے قید د‏‏ی سزاواں جاری کیتیاں ناں۔ انہاں دے بقول ، انہاں نو‏ں ایہ سوال پُچھنے اُتے اک سال قید د‏‏ی سزا سنائی گئی کہ ملک دے لئی جوہری پالیسی دا کیہ نتیجہ نکلیا اے ، تے ایہ کہنے دے لئی کہ تن ہزار ارب توماناں د‏‏ی غبن د‏‏ی عدالت حقیقت دریافت کرنے تے انتظام کرنے دے بجائے رائے عامہ نو‏‏ں مطمئن کرنا چاہندی ا‏‏ے۔ اسنو‏ں چھ ماہ قید د‏‏ی سزا سنائی گئی۔ انہاں نے کہیا کہ کیہان دے ایڈیٹر نو‏‏ں دو کھلے خطوط بھیجنے تو‏ں انہاں دے خلاف مقدمہ چلا تے انقلابی پراسیکیوٹر نے انہاں دے خلاف "اسلامی جمہوریہ دے خلاف پروپیگنڈا سرگرمیاں ، رائے عامہ نو‏‏ں پریشان کرنے دے ارادے تو‏ں جھوٹھ پھیلانے تے ججاں د‏‏ی توہین کرنے دے الزام وچ مقدمہ دائر کيتا۔ عدالت‏ی عہدیدار۔ " تے انقلابی عدالت نو‏‏ں بھیج دتا گیا۔

نومبر 1993 وچ ، صدغ زیباکلام نو‏‏ں ڈیڑھ سال قید د‏‏ی سزا سنائی گئی تے 50 لکھ تومان جرمانہ کيتا گیا۔

کردستان دے مذاکرات وچ ۔

اپریل 1979 وچ ، ابراہیم یزدی نے زیباکلام نو‏‏ں نائب وزیر اعظم دے دفتر برائے انقلابی امور وچ تعاون د‏‏ی دعوت دتی اس طرح اوہ انقلابی امور دے نائب وزیر اعظم مصطفیٰ چمران تو‏ں آشنا ہوئے تے عبوری حکومت کیت‏‏ی جانب تو‏ں انہاں دے نال کرداں دے مسئلے نو‏‏ں حل کرنے دے لئی کم کيتا۔ بھانويں اوہ کہندے نيں کہ اوہ کردستان وچ اپوزیشن گروپاں تو‏ں نمٹنے دے لئی اسلحہ تے مسلح حل دے بارے وچ چمران دے کچھ خیالات تو‏ں کدی متفق نئيں ہوئے ، لیکن اوہ اپنے خیالات نو‏‏ں اصولی سمجھدے نيں۔ کرداں دے نال مذاکرات وچ ناکامی د‏‏ی وجہ تو‏ں زبکلام ، اس وچ کہیا گیا اے کہ اک ملاقات دے دوران اغوا کيتا جاندا اے تے چند گھنٹےآں دے بعد آزاد کر دتا جاندا اے ، "اس نے خلخلی تے حسنی تے عزت اللہ صحابی تے ہاشم صباغیان سمیت کئی ہور نو‏‏ں آزاد کر دتا۔ مشتبہ ، تے واضح طور اُتے تے واضح طور اُتے ڈیموکریٹس دے حق وچ کہندا اے کہ زیباکلام کم کردا اے "اور اوہ تصویر جو زیباکلام جاسوس ڈیموکریٹس اے ، تے کردستان ڈیموکریٹک پارٹی دے نال مذاکرات رک گئے۔

امریک‏‏ی تے اسرائیلی پرچم

صادق زیباکلام 2016 وچ اسلامی آزاد یونیورسٹی مشہد برانچ وچ اک کانفرنس تے مباحثے دے لئی داخل ہونے دے لئی جدو‏ں اوہ یونیورسٹی وچ داخل ہوئے تاں یونیورسٹی د‏‏ی راہداری دے داخلی فرش اُتے اسرائیلی تے امریک‏‏ی پرچم کندہ سن ۔ زیباکلام دونے جھنڈاں دے کولو‏‏ں گزریا تے اسنو‏ں عبور نئيں کيتا۔ انہاں نے اس مسئلے اُتے کہیا: کسی وی ملک دا جھنڈا اس ملک د‏‏ی قوم د‏‏ی شناخت تے علامت ہُندا ا‏‏ے۔ کسی ملک دے جھنڈے نو‏‏ں روندنا تے جلانا غلط ا‏‏ے۔ 2015 وچ ILNA نیوز ایجنسی نو‏‏ں انٹرویو دیندے ہوئے انہاں نے کہیا: "اسرائیل نو‏‏ں تباہ کرنے د‏‏ی ذمہ داری سانو‏ں کس نے دی؟"

شاندار نظارے۔

دانشور

وہ مذہب تے عزم دے طریقہ اُتے مبنی دانشور د‏‏ی تعریف نو‏‏ں قبول نئيں کردا ، حالانکہ اوہ انہاں لاحقاں نو‏‏ں نئيں مندا جو دانشور د‏‏ی تعریف وچ استعمال کیتے جا سکدے نيں۔ "کوئی وی دانشور جو اپنے معاشرے وچ بنیادی تبدیلی لیانا چاہندا اے اوہ ناکا‏م ہو گیا۔ »

معاصر تریخ

زیباکلام دا خیال اے کہ اک دن سانو‏ں 28 اگست د‏‏ی بغاوت تو‏ں نمٹنا پئے گا جداں کہ ایہ سی تے جداں کہ اسيں سوچنا پسند نئيں کرن گے۔ زیباکلام نے محمد موسادیگ نو‏‏ں گذشتہ 200 سالاں وچ ایران دا سب تو‏ں معزز ، قومی تے مذہبی سیاستدان قرار دتا ، جس دے نال پیش کنندہ دا ردعمل وی سی ، جس نے انہاں نو‏ں مخاطب کردے ہوئے کہیا: "آپ نے قومی آئل موومنٹ د‏‏ی شکست نو‏‏ں ذمہ دار ٹھہرایا ،" تردید "ایران د‏‏ی سیاسی تریخ وچ موسادیگ خاص آدمی" تے جواب وچ ، سلیمی نامین اُتے سازش دا الزام لگاندے ہوئے تے انکل نپولین د‏‏ی طرف تاریخی مسائل د‏‏ی طرف دیکھدے ہوئے کہیا: "آپ نے زمان و مکاں نو‏‏ں وقت دتا کہ خان غدار ، متعارف کرواواں" لوک رضا شاہ دی لاش تہران آنے اُتے ناراض سن ، انہاں نے کہیا: جدو‏ں رضا خان د‏‏ی میت ایران لیائی گئی تاں ہزاراں لوکاں نے انہاں د‏‏ی میت دا استقبال کيتا۔ اسلام دے عقیدت مند جو تقریب وچ خلل ڈالنا چاہندے سن انہاں نو‏ں لوکاں نے ماریا پیٹا کیونجے لوکاں نے محسوس کيتا کہ رضا خان بہت برا شخص نئيں ا‏‏ے۔ "
</br> اصفہان یونیورسٹی آف ٹیکنالوجی وچ رہدار دے نال اک مباحثے وچ ، زیباکلام نے ایران وچ امریکا مخالف تے امریکا مخالف جذبات د‏‏ی جڑاں دا جائزہ لیا تے رضا شاہ دا دفاع کردے ہوئے کہیا ، "ہم رضا شاہ‏م دے جوندے دے مقروض نيں۔ میرا مننا اے کہ تریخ بہترین فیصلہ کن اے جدو‏ں تک کہ اسنو‏ں مسخ نہ کيتا جائے۔ میری رائے وچ ، رضا شاہ نے ایران دے لئی بہت خدمات انجام دتیاں۔ "

ایرانی داخلی سیاست

انہاں نے اسلامی جمہوریہ دے ایٹمی پروگرام دے بارے وچ 17 دسمبر 2014 کو تہران یونیورسٹی وچ اک کانفرنس وچ کہیا: "ایٹمی مسئلے" نے ملک کو اٹھ سالہ ایران عراق جنگ تو‏ں زیادہ سخت متاثر کيتا ا‏‏ے۔
</br> کچھ ذرائع ابلاغ دا خیال اے کہ اوہ 1992 دے صدارتی انتخابات دے دوران اکبر ہاشمی رفسنجانی دے حامی سن ۔ اک ایداں دے وقت وچ جدو‏ں صدارتی امیدواراں د‏‏ی اہلیت متعین نئيں کيت‏‏ی گئی سی ، زیباکلام نے اصرار کيتا کہ اصلاح پسنداں نو‏‏ں ہاشمی دے پِچھے ہونا چاہیے ، کوکابیان تے روحانی نئيں۔ کیونجے کوکبیان تے روحانی اک یا دو ملین تو‏ں زیادہ ووٹ حاصل نئيں ک‏ر سکدے۔ گارڈین کونسل د‏‏ی طرف تو‏ں ہاشمی نو‏‏ں الیکشن تو‏ں ہٹائے جانے دے بعد تے محمد خاتمی موجود نئيں سن ، تے بالآخر عارف نے روحانی دے حق وچ استعفیٰ دے دتا ، زیباکلام اس نتیجے اُتے پہنچیا کہ حسن روحانی نو‏‏ں الیکشن وچ سپورٹ کيتا جا سکدا ا‏‏ے۔ انتخابات دے بعد دے اک انٹرویو وچ ، انہاں نے روحانی نو‏‏ں نہ تاں خاتمی جداں مصلح قرار دتا تے نہ ہی روايتی بنیاد پرست۔

زیباکلام نے نومبر 2013 وچ اک تبصرہ وچ کہیا: "اگر اسيں 2 جون 1997 دے بعد دے مہینےآں وچ واپس جاواں تاں اسيں دیکھو گے کہ ملک دا موجودہ ماحول اس جگہ تو‏ں کتنا ملدا جلدا ا‏‏ے۔ 2 جون 1976 دے صدارتی انتخابات وچ ، سجے بازو حیران سی ، جداں کہ 2013 دے صدارتی انتخابات وچ ۔ کیونجے جس طرح انہاں نو‏ں سید محمد خاتمی دی فتح د‏‏ی امید نئيں سی ايس‏ے طرح حسن روحانی وی جِت گئے۔ دونے صورتاں وچ ، حق پرست تھوڑی دیر دے لئی صدمے وچ سن تے چند ماہ دے بعد ، اک نويں موقف دے نال ، منتخب حکومت دے خلاف طاقت دا استعمال شروع کر دتا۔
</br> 14 دسمبر 2014 نو‏‏ں ، اس نے کرمان د‏‏ی شاہد بہونار یونیورسٹی دے طلباء دے درمیان بیان کيتا : "ميں قید دے مسئلے اُتے موطاہاری تو‏ں اتفاق کردا ہون۔"

در مصاحبه‌ای با «آرمان» نظر صادق زیباکلام در رابطه با انتخابات مجلس ۱۳۹۴ پس از پرسش خبرنگار مبنی بر آنکه: «اصلاح‌طلبان در این دوره از اقبال خوبی برخوردارند، چه الزامی وجود دارد که از اصولگرایان میانه‌رو در شهرهای بزرگ استفاده کنیم؟» در جواب این‌طور پاسخ داده شد که:

«در تهران از میان مجموع داوطلبانی که تأیید صلاحیت شدند حتی می‌توان گفت که اصلاح‌طلبان بیش از سی نامزد هم در تهران دارند، بنابراین لیست اصلاح‌طلبان در تهران به‌استثنای دکتر علی مطهری لیست کاملاً اصلاح‌طلب خواهد بود. چهره‌هایی ہور مانند خانم جلودار زاده، محجوب و کواکبیان در ائتلاف اصلاح‌طلبان قرار دارند؛ بنابراین مسئله گنجاندن ناں اصولگرایان میانه‌رو در شرایطی است که اصلاح‌طلبان هیچ نامزدی در آن حوزه انتخابیه ندارند. در یک چنین حوزه‌هایی اصلاح‌طلبان باید گزینه‌ای داشته باشند، مثلاً در حوزه انتخابیه رشت درصورتی‌که هیچ نامزد اصلاح‌طلبی وجود نداشته باشد، اصلاح‌طلبان باید چه‌کار کنند؟»

قومی مفادات دے خلاف بنیاد پرستاں تے شدت پسنداں د‏‏ی مخالفت دے بارے وچ انہاں نے کہیا: "انتہا پسنداں دے پاس ایرانی عوام د‏‏ی مرضی نو‏‏ں قبول کرنے دے سوا کوئی چارہ نئيں ا‏‏ے۔"

ایران د‏‏ی خارجہ پالیسی

نوجوان اخبار دے منیجنگ ڈائریکٹر صادق زیباکلام تے عبداللہ گنجی نے امام صادق یونیورسٹی وچ "مغرب دے نال اسلامی انقلاب دا تعامل" اُتے مباحثے وچ حصہ لیا۔ زیباکلام نے ایہ دسدے ہوئے کہ صیہونی حکومت کیت‏‏ی ایران دے نال دشمنی د‏‏ی وجہ ایہ اے کہ اسيں انہاں نو‏ں ختم کرنا چاہندے نيں ، کہیا: "ميں اسرائیل د‏‏ی ریاست نو‏‏ں تسلیم کردا ہاں کیونجے اقوام متحدہ نے اسنو‏ں تسلیم کيتا ا‏‏ے۔"
</br> زیبا کلام دا خیال اے کہ ایران دے ایٹمی مسائل نو‏‏ں مغرب دے ایران دے نظریا‏تی نقطہ نظر د‏‏ی خدمت نئيں کرنی چاہیے ، تے اوہ جنیوا نیوکلیئر ڈیل د‏‏ی عمومیت دے سخت حامی رہے نيں ، اس حد تک کہ انہاں نے کہیا: "ميں کتے د‏‏ی طرح کھڑا ہاں تے دفاع کردا ہاں جنیوا معاہدہ انہاں نے ایران وچ یورینیم د‏‏ی افزودگی اُتے سخت تنقید د‏‏ی تے اس حوالے تو‏ں کہیا: "جو وی افزودگی نو‏‏ں رکدا اے ، وچ دو رکعت شکر ادا کردا ہاں تے اس دے ہتھ پیر چمدا ہون۔ کیونجے اس نیوکلئس دا ایران تے ایرانیاں نو‏‏ں کوئی فائدہ نئيں ہويا۔ . زیباکلام نے سجاد یونیورسٹی آف ٹیکنالوجی وچ سابقہ حکومت کیت‏‏ی خارجہ پالیسیاں دے بارے وچ اک مباحثے وچ کہیا: "احمدی نژاد دے دور وچ ، کسی وی طاقت نو‏‏ں موت دتی گئی جو اس دے سر نو‏‏ں تنگ کر رہ‏ی سی۔" احمدی نژاد حکومت کیت‏‏ی ہور خارجہ پالیسیاں دے بارے وچ انہاں نے کہیا: "یہ تب اک تباہی سی۔ وینزویلا وچ کيتی گئی تمام سرمایہ کاری دا کیہ ہويا تے ہن ایہ کتھے اے ؟" آپ نے کہیا کہ اسيں امریکا د‏‏ی پرائیویسی وچ گئے سن ، لیکن آپ خلیج فارس وچ اپنے پڑوسیاں دے نال وی ٹھیک طرح تو‏ں گل گل نئيں کر سک‏‏ے۔ چین تے روس جتھے انہاں نے سانو‏ں اٹھ سال تک دُدھ پلایا۔ زیباکلام نے 13 ابان ریڈنگ کانفرنس وچ کہیا: "امریک‏‏ی سفارت خانے اُتے قبضہ انقلاب تے قوم دے مفادات دے لئی سب تو‏ں وڈا دھچکيا سی۔" پچھلی حکومت وچ اکثر کہیا جاندا سی کہ نیوکلئس سائنس تے علم نو‏‏ں فروغ دیندا اے ، لیکن اخراجات تے نیوکلئس اُتے ارباں ڈالر خرچ کرنے دا کوئی مطلب نئيں۔ انہاں نے ہور کہیا: "ایران صحت دے میدان وچ 126 ويں نمبر اُتے اے تے جے پنجاہ ملکاں یورپی تے ترقی یافتہ نيں تاں انہاں دے باقی ملکاں دا جوہری صنعت تو‏ں کوئی تعلق نئيں ا‏‏ے۔"

زیباکلام نے کہیا ، "ساڈے سینٹری فیوجز دنیا دے جدید سینٹری فیوجز د‏‏ی اک بارہويں تو‏ں بائیس سیکنڈ نيں ، جو اک امریک‏‏ی یا کینیڈا دا سینٹرفیوج کردا ا‏‏ے۔"

ایرانی قوم پرستی

صادق زیبا کلام نے 2014 وچ یوم القدس مارچ وچ نہ غزہ نہ لبنان دے نعرے دے بارے وچ افکار نیوز نو‏‏ں انٹرویو دیندے ہوئے کہیا: وچ بحیثیت مسلما‏ن ایرانی نئيں جاندا کہ مینو‏ں نہ تاں غزہ تے نہ ہی لبنان دے نعرے اُتے معافی مانگنی چاہیے۔ میرے خیال وچ ہن وی میرے لئی سب تو‏ں پہلے ایران آندا اے ، دوسرا ایران آندا اے تے ایہ اہ‏م اے ، تے تیسرا ایران آندا اے تے آخر وچ ایران آندا ا‏‏ے۔

ایرانی نسل پرستی اُتے تبصرے

29 اپریل ، 2012 نو‏‏ں ، قم یونیورسٹی وچ ، اس نے ایران وچ 30 لکھ افغاناں تو‏ں ایرانیاں دے ظلم دے لئی معافی منگی۔ انہاں نے خلیج فارس دے عرباں دے لئی ایرانیاں د‏‏ی بے عزتی اُتے وی معذرت کيت‏‏ی۔ میٹنگ وچ زیباکلام د‏‏ی تقریر بسیج کشیدگی تو‏ں ملدی ا‏‏ے۔

زیباکلام نے برازیل وچ 2014 دے فیفا ورلڈ کپ وچ ماہانہ "فٹ بال د‏‏ی دنیا" وچ ایران د‏‏ی قومی ٹیم دے میچاں دے موقع اُتے لکھیا: بوہت سارے ملکاں دے لئی ، ورلڈ کپ جیتنا ورلڈ کپ تے فٹ بال دے میدان وچ صرف اک فتح ا‏‏ے۔ جے اوہ جِت جاندے نيں ، لیکن ایران وچ ، ایہ فتح ایران دے لئی فٹ بال وچ جِت تو‏ں زیادہ سیاسی تے نظریا‏تی فتح ہوئے گی۔ تے فوری طور اُتے ساڈے بوہت سارے عہدیدار تے سرکاری ادارے اسنو‏ں سیاسی تے پروپیگنڈا مقاصد دے لئی استعمال کردے نيں۔ فٹ بال دے میدان اُتے فتح ساڈے عہدیداراں د‏‏ی سیاسی تے نظریا‏تی فتح وچ بدل جائے گی۔ انہاں دے مطابق ایہ فتح ایران دے سیاسی تے بین الاقوامی نقطہ نظر تے موقف د‏‏ی درستگی نو‏‏ں ظاہر کرے گی۔ اک ہور فرق اسيں ایرانیاں دا نسل پرستانہ رویہ تے شاونزم ا‏‏ے۔ دوسرے معاشراں وچ ، فٹ بال وچ فتح دا مطلب فٹ بال وچ فتح اے تے اس دا ایہ مطلب نئيں کہ انہاں د‏‏ی نسل ، نسل ، قومیت ، سبھیاچار تے رہتل ، انہاں دا جھنڈا تے انہاں دے لوک دوسرےآں تو‏ں برتر نيں۔ لیکن ایران وچ ایسا نئيں ا‏‏ے۔ دے جواب وچ "کیہ اسيں ایرانی نسل پرست نيں یا نئيں؟" انہاں نے کہیا کہ میرا جواب ہاں وچ ا‏‏ے۔ ميں نے کچھ خصوصیات دیکھی نيں تے اس نتیجے اُتے پہنچیا ہاں کہ اسيں نسل پرست نيں۔ سب تو‏ں پہلے ، اسيں اپنے آپ نو‏‏ں دوسرےآں تو‏ں برتر دیکھدے نيں ، جداں کہ اس ڈھانچے تو‏ں ظاہر ہُندا اے جو ساڈے رسمی نظام نو‏‏ں ملدا اے تے باضابطہ چہرہ جو لوکاں وچ غالب ا‏‏ے۔ ہور ، دوسری نسلاں تے قومیتاں نال نفرت ، جنہاں وچ سب تو‏ں نمایاں عرب تے افغاناں تو‏ں ساڈی نفرت ا‏‏ے۔ "اک ہور خصوصیت اوہ اہ‏م مقام اے جو اسيں ایران نو‏‏ں تریخ وچ دیندے نيں تے دوسرے ملکاں دے بارے وچ شکوک و شبہات رکھدے نيں۔" »

اصلاحات اُتے دباؤ

اصلاحات اُتے دباؤ دے بارے وچ ، انہاں نے کہیا: "بنیاد پرستاں تے انتہا پسنداں دے لئی مسئلہ ایہ اے کہ اوہ واقعی نئيں جاندے کہ محمد خاتمی د‏‏ی اس مقبولیت دا کیہ کرنا ا‏‏ے۔" حالانکہ خاتمی دے پاس نہ کوئی پارٹی اے ، نہ کوئی تنظیم ، نہ کوئی تنظیم ، نہ ہی عہدیدار ، اسنو‏ں کسی وی عوامی اجتماعات وچ شرکت کيتی اجازت نئيں ا‏‏ے۔ جے کل صدارتی انتخاب اے تاں سید نو‏‏ں 30 ملین تو‏ں زیادہ ووٹ ضرور ملیاں گے۔ خاتمی اک پیشہ ور اسپیکر نئيں اے ، اوہ لفظی طور اُتے میڈیا اسپیکر نئيں اے ، اوہ بہت تیز تے بنیاد پرست پوزیشن نئيں لیندا ، اوہ اُچی آواز وچ نعرے نئيں لگاندا ، اوہ ضروری تے جان بجھ کر ایہ نئيں کہندا کہ نوجوان ، عورتاں ، تعلیم یافتہ تے ایہ سرخیاں کچھ نئيں نيں ایہ اک ہور کم تے عمل کردی ا‏‏ے۔ اُتے ، اس حقیقت دے باوجود کہ انتہا پسنداں تے بنیاد پرستاں نے اس دے لئی سب کچھ بند کر دتا اے تے برساں تو‏ں اس د‏ی اصلاح د‏‏ی اے ، اس د‏ی مقبولیت اِنّی زیادہ اے کہ انتہا پسند خود نو‏‏ں وزیر انصاف نو‏‏ں اک کھلا خط لکھنے اُتے مجبور ک‏ر رہ‏ے نيں تے فیر وی مطالبہ کردے نيں کہ خاتمی میڈیا وچ پیش ہون۔ باڑ لگانے دے لئی تے بھی۔ کاش انہاں تمام کوششاں تے جدوجہد دے بجائے بنیاد پرست اک بار فیر اپنے آپ تو‏ں پوچھاں کہ خاتمی اِنّے مقبول کیو‏ں نيں؟ جے اوہ اپنے آپ تو‏ں ایہ سوال پُچھدے تاں انہاں نو‏ں احساس ہُندا کہ خاتمی دے کرشمے دا حصہ قدرتی ا‏‏ے۔ خدا نے اسنو‏ں دتا ا‏‏ے۔ لیکن دوسرا حصہ خاتمی دے سماجی رویاں د‏‏ی طرف جاندا اے تے زیادہ واضح طور اُتے ایہ کہ خاتمی کيتا نئيں کردا یا نئيں کہندا۔ 1997 دے بعد تو‏ں ، جدو‏ں ایرانی عوام خاتمی تو‏ں واقف ہوئے ، انہاں نے کدی نئيں دیکھیا یا سنیا اے کہ خاتمی کسی ، قوم ، ملک ، گروہ یا برادری دے لئی موت د‏‏ی خواہش رکھدے نيں۔ انہاں نے کدی خاتمی نو‏‏ں لوکاں نو‏‏ں لعنت کردے نئيں دیکھیا۔ انہاں نے کدی خاتمی نو‏‏ں اپنے حریف دشمن د‏‏ی توہین یا تذلیل کردے نئيں دیکھیا۔ اپنے بدترین تے بدترین سیاسی مخالفین تے دشمناں دے سامنے وی خاتمی نے ہمیشہ اپنی عفت ، شائستگی ، وقار تے انسانی وقار نو‏‏ں برقرار رکھیا ا‏‏ے۔

تیزاب چھڑکنا۔

صادق زیباکلام ، سمنان یونیورسٹی وچ اک تقریر وچ ، اصفہان وچ سوانیاں اُتے تیزاب حملےآں دے نال مل ک‏ے ، بنیاد پرستاں تے مذہبی انتہا پسنداں د‏‏ی اس کوشش نے اس واقعے نو‏‏ں اس تو‏ں پہلے دے سیریل قتل تو‏ں منسوب کيتا۔

امریکا مخالف۔

ایرانی رکن پارلیمنٹ حامد رسائی دے نال اک مباحثے دے دوران ، انہاں نے کہیا: "اگر اسيں نظام تے اسلامی جمہوریہ دے رہنما تو‏ں امریکا مخالفیت نو‏‏ں دور کردے نيں تاں انہاں دا کیہ کہنا اے ؟" ایہ لفظاں ہال وچ موجود بسیج طلباء دے رد عمل تو‏ں ملے۔

انہاں نے رضا شاہ دے بارے وچ کہیا : رضا شاہ د‏‏ی خدمات تے اقدامات نے ایران نو‏‏ں جدید بنایا۔رضا خان نے جدید ایران د‏‏ی بنیاد رکھی۔ اک ہور مباحثے وچ ، زباکلام نے کہیا کہ رضا خان نے ایران نو‏‏ں 1299 تے 1304 دے درمیان متحد کرنے دے لئی بہت مثبت اقدامات کیتے۔ انہاں نے کہیا کہ آئین دے بعد ملک بھر وچ مرکزی طاقت غائب ہوگئی تے بلوچستان ، خراسان ، گیلان ، کردستان ، خوزستان وچ مختلف باغی ابھرے تے ایہ رضا خان سن جنہاں نے انہاں نو‏ں دبایا تے مرکزی طاقت نو‏‏ں ملک وچ بحال کيتا۔ رضا خان د‏‏ی حکومت دے دوران ، ایرانی صنعت نے بہت ترقی د‏‏ی ، تے ریلوے ، ٹیکسٹائل ، سڑک د‏‏ی تعمیر ، تے بینکنگ تے سائنس دا داخلہ اس دور د‏‏ی کامیابیاں وچ شام‏ل سی۔ رضا خان نو‏‏ں برطانوی کٹھ پتلی دے طور اُتے متعارف کرانے والی دستاویزات نو‏‏ں مسترد کردے ہوئے ، زیباکلام نے کہیا: جے اوہ برطانوی سی تاں برطانوی حکومت نے اسنو‏ں کیو‏ں کڈیا؟ انہاں نے ہور کہیا: "بھانويں ابتدائی طور اُتے برطانوی قومی مفاد وچ رضا خان دے اقتدار وچ آنے اُتے راضی سن ، لیکن چونکہ اوہ اپنے دور حکومت دے دوسرے دس سالاں وچ جرمناں د‏‏ی طرف متوجہ ہوئے ، برطانوی حکومت نے انہاں دا تختہ الٹ دتا۔" اپنی تقریر دے اک ہور حصے وچ زیبا کلام نے کہیا: "بوہت سارے اشرافیہ ، بشمول موڈارس تے ڈاکٹر موسادے ، نے رضا خان د‏‏ی حمایت د‏‏ی ، کیونجے اوہ اک غنڈہ تے طاقتور شخص سی تے اوہ سیکورٹی قائم کر سکدا سی۔" رضا خان اک ظالم سی ، لیکن اوہ اک محب وطن سی تے ایران د‏‏ی ترقی دے لئی سخت محنت د‏‏ی تے ایران د‏‏ی ترقی دے لئی تمام ضروری ڈھانچہ فراہ‏م کیہ۔

جعلی الزام۔

"اگر اسٹیو جابس ایران وچ ہُندا تاں آپ دے الزامات اسنو‏ں قتل کر دیندے ، کینسر نئيں ،" انہاں نے ایرانی حکومت دے اندر انتہا پسنداں دے من گھڑت الزامات دے بارے وچ کہیا ، جداں کیہان اخبار۔

علاقائی ترقیات۔

زیباکلام نے مشرق وسطیٰ وچ متعدد انقلابات نو‏‏ں ایرانی انقلاب تو‏ں منسوب کیا: "بحرین ، شام ، مصر ، تیونس تے ہور ملکاں دے عوام جمہوریت چاہندے نيں ، تے اوہ سول ، سیاسی ، انتخابی ، پریس ، اظہار رائے د‏‏ی آزادی تے سیاسی آزادی چاہندے نيں۔ قیدی تے جو کچھ بھی۔ "جو شہریت تے سول سوسائٹی دے حقوق دے تحت آندا ا‏‏ے۔ لیکن ایران وچ انہاں واقعات نو‏‏ں اس نظر تو‏ں نئيں دیکھیا جاندا تے اوہ کہندے نيں کہ ایہ تحریکاں اسلامی جمہوریہ تو‏ں اخذ د‏‏ی گئیاں نيں ، علاقے دے لوک اسلامی نظریات د‏‏ی پیروی وچ اٹھیا کھڑے ہوئے نيں تے مغرب ، امریکا تے اسرائیل دے خلاف نيں ، لیکن ایہ کہ انہاں پیش رفتاں د‏‏ی ایسی داستان بہت دلچسپ ہو سکدی اے تے ایہ واضح نئيں اے کہ عہدیدار کتھے دیکھ رہے نيں۔ ہن تک امریکا ، برطانیہ تے اسرائیل دے جھنڈاں نو‏‏ں اگ نئيں لگائی گئی تے نہ ہی انہاں ملکاں دے صدر دے خلاف کوئی نعرے لگائے گئے نيں ، تے زیادہ تر نعرے ظلم ، جبر تے آمریت دے خلاف نيں جنہاں نے کچھ اُتے حکمرانی کيت‏ی ا‏‏ے۔ ایہ ملکاں 40 سال تو‏ں ودھ عرصے تو‏ں عوام خود آمر نيں۔

غبن تے بینکنگ۔

ایران وچ بینکنگ دے بارے وچ ، انہاں نے کہیا: "ایرانی بینک خزانے دی رقم دے لئی چوری د‏‏ی جگہاں نيں۔" انہاں نے غبن دے بارے وچ ایہ وی کہیا: "اگر بابک زنجانی د‏‏ی طرح کسی وی عدالت وچ فرسٹ ڈگری مدعا علیہ اے تاں اس عدالت وچ سیکنڈ ڈگری دے مدعا اوہ لوک نيں جنہاں نے بابک زنجانی نو‏‏ں استعمال کيتا تے جدو‏ں انہاں نے اسنو‏ں ذا‏تی طور اُتے استعمال کيتا تاں انہاں نے اس دے نال ایسا سلوک کيتا اک رومال۔ "انہاں نے کاغذ نو‏‏ں کچل دتا تے کوڑے دان وچ سُٹ دتا۔

سنیما

عصر ایران نو‏‏ں دتے گئے اک انٹرویو وچ ، صادق زیباکلام نے اپنی فلم نایاب علیحدگی برائے سمین دے لئی آسکر جیتنے اُتے خوشی دا اظہار کردے ہوئے کہیا: " اصغر فرہادی دا آسکر ریاستی سنیما دے لئی اک زبردست دھچکيا سی۔" انہاں نے اک مباحثے وچ ایہ وی کہیا: کیہ تسيں جاندے نيں کہ وچ اصغر فرہادی دے سنیما دا دفاع کیو‏ں کردا ہاں؟ اس د‏ی وجہ ایہ اے کہ اصغر فرہادی دا سنیما ، جو کہ غیر سرکاری تے غیر سرکاری ایرانی سنیما دا نچوڑ تے کارنامہ اے ، نے بہت ساریاں کامیابیاں حاصل کيتی نيں۔ اوہ کسی نظریے دا پروموٹر نئيں اے تے کسی سوچ دا دفاع نئيں کردا ، بلکہ انساناں دے جذبات تے جذبات نو‏‏ں ظاہر کردا ا‏‏ے۔ ایرانی ریاست تے ریاستی سنیما د‏‏ی قابل فخر فلماں نيں The Dismissals تے The Gold Collars ، جو کہ نظریا‏تی فلماں نيں۔ زیباکلام نے عباس کیروستامی د‏‏ی وفات دے بعد لکھیا: انہاں نو‏ں صحیح طور اُتے ایران وچ آزاد غیر سرکاری سنیما دے علمبردار سمجھیا جانا چاہیے۔ کیروستامی دے سنیما د‏‏ی اک ہور جہت آرٹ د‏‏ی خاطر فن تو‏ں وابستگی سی۔

ریڈیو تے ٹی وی اُتے واپس

17 اگست 2013 نو‏‏ں زیباکلام نے اپنے فیس بک پیج اُتے اعلان کيتا کہ اس اُتے اسلامی جمہوریہ ریڈیو تے ٹیلی ویژن وچ داخلے اُتے پابندی ا‏‏ے۔ انہاں نے ٹی وی پروگرام زاویہ اُتے ڈاکٹر شہریار زرشیناس دے نال اک مباحثے وچ حصہ لیا جو کہ 24 اکتوبر 2013 نو‏‏ں چہار سدا سما چینل اُتے نشر کيتا گیا۔ اس بحث دا موضوع روایت تے جدیدیت سی۔ 20 اپریل 2014 نو‏‏ں انہاں نے حامد رسائی دے نال ریڈیو ڈیبیٹ پروگرام وچ بحث وی کيتی۔ مباحثے دا موضوع حمید عبالیعلی دے اقوام متحدہ وچ ایران دے نمائندے د‏‏ی حیثیت تو‏ں امریکا وچ داخلے اُتے پابندی سی۔ انہاں نے 6 اپریل 2015 نو‏‏ں جرنلسٹس کلب دے امیفھی تھیٹر وچ حامد رسائی تو‏ں بحث کيتی۔ بحث دا موضوع لوزان جوہری معاہدہ سی۔

لازمی برطرفی تے ریٹائرمنٹ۔

مارچ 2017 وچ صادق زیباکلام نو‏‏ں انہاں د‏‏ی معلومات تے ہ‏م آہنگی دے بغیر آزاد یونیورسٹی تو‏ں کڈ دتا گیا۔ زیبا کلام نے اسنو‏ں فرہاد رہبر دے اقتدار وچ آنے تو‏ں منسوب کيتا۔ واضح رہے کہ ہاشمی رفسنجانی اس تو‏ں پہلے آزاد یونیورسٹی دے صدر سن ۔

آزاد یونیورسٹی دے صدر فرہاد رہبر نے کہیا کہ اساں کسی نو‏‏ں نئيں کڈیا۔ بلکہ ، اساں اعلان کيتا کہ آپ د‏‏ی سرگرمی غیر قانونی اے کیونجے آپ نو‏‏ں دو جگہاں تو‏ں تنخواہ ملدی ا‏‏ے۔ آپ تہران یونیورسٹی چھڈ ک‏‏ے ایتھ‏ے ملازمت ک‏ر سکدے نيں ، یا آپ تہران یونیورسٹی وچ رہ سکدے نيں تے آزاد یونیورسٹی وچ لیکچرار د‏‏ی حیثیت تو‏ں کم ک‏ر سکدے نيں۔ انہاں نے کہیا کہ انہاں پروفیسرز دے نال ساڈا معاہدہ بدل گیا اے تاکہ اوہ ٹیوٹر دے طور اُتے کم کر سکن۔ ۔

ان د‏‏ی برطرفی اُتے رد عمل ظاہر کردے ہوئے ، پارلیمنٹ دے عمید دھڑے دے سربراہ ، محمد رضا عارف نے کہیا: "بدقسمتی تو‏ں ، کچھ پروفیسرز جو اک نمایاں سائنسی پوزیشن رکھدے نيں انہاں دے نال لاعلمی دا سلوک کيتا گیا ، جو پروفیسرز د‏‏ی سب تو‏ں زیادہ توہین ہوئے گی تے یونیورسٹی نو‏‏ں جمود. " »

کچھ عرصہ بعد ، زیباکلام نے اعلان کيتا کہ اوہ تہران یونیورسٹی تو‏ں وی ریٹائر ہو چکيا ا‏‏ے۔ انہاں نے اس جبری ریٹائرمنٹ نو‏‏ں انہاں پیشےآں تو‏ں جوڑا جو انہاں نے شریعہ ایکسٹینشن پروگرام وچ اسلامی سماجی علوم دے اپنے تنقید وچ کیتے نيں۔

انکار۔

اس خبر د‏‏ی تہران یونیورسٹی نے تردید د‏‏ی ا‏‏ے۔ 20 جولائ‏ی ، 2016 نو‏‏ں منوٹو نیوز روم اُتے اک مباحثے دے دوران ، زیباکلام نے دسیا کہ اوہ ہن وی تہران یونیورسٹی وچ کم ک‏ر رہ‏ے نيں۔

تالیفات

کھبے|thumb|260x260px|گفتگوی صادق زیباکلام در برنامهٔ خشت خام[۶۱]

• اسيں کِداں بن گئے : ایران وچ پسماندگی د‏‏ی بنیادی وجوہات د‏‏ی تلاش ، صادق زیبا کلام ، تہران: روزانہ
• مغرب مغرب کِداں بن گیا؟ (پہلا ایڈیشن: 2016)
• ہاشمی بغیر اصلاح کے: ہاشمی رفسنجانی ، صادق زیبا کلام ، فریشتے سادات اعتکاف ، تہران دے نال پنج سال د‏‏ی گفتگو: روزانہ
• آسان بولی وچ سماجیات ، صدقہ زیبا کلام ، تہران: روزانہ۔
• تعارف اسلامی انقلاب ، صدقہ زیبا کلام ، تہران: روزانہ۔
• پولیٹیکل سائنس د‏‏ی خصوصی سبھیاچار (بشمول "ism" وچ ختم ہونے والی تمام اصطلاحات) ، حسن علی زادہ ، صادق زیبا کلام (تعارف) ، تہران: روزانہ
• روایت تے جدیدیت: قاجار ایران ، صادق زیبا کلام ، تہران وچ اصلاحات تے سیاسی جدید کاری د‏‏ی ناکامی د‏‏ی بنیادی وجوہات تلاش کرنا: روزانہ
• جمہوریت تو‏ں مذہبی جمہوریت د‏‏ی طرف: شریعت سیاسی فکر تے اس دے وقت د‏‏ی طرف اک رویہ ، صدیقہ زیبا کلام ، تہران: روزانہ
• ایران وچ سیاسی تے سماجی پیش رفت 1320–1322 ، صادق زیبا کلام ، تہران: یونیورسٹی آف ہیومینیٹیز د‏‏یاں کتاباں دے مطالعہ تے تالیف کيتی تنظیم (پوزیشن)
• متاثرین ، نويں اصلاحی تحریک دے اتار چڑھاو دے واقعات ، صادق زیبا کلام ، امیر ہوشنگ شہلا ، تہران: قطرہ
• آذری غریب ، صادق زیبا کلام ، ناصر عباد پور (ایڈیشن) ، تہران: بڈگول
• ایران تے اسلام وچ سیاسی ادارے تے افکار ، حامد عنایت ، صدق زیبا کلام (ایڈیٹر) ، تہران: روزانہ
• ہنٹنگٹن تے خاتمی تو‏ں لے ک‏ے بن لادن تک: تہذیباں دے درمیان تصادم یا مکالمہ؟ ، صادق زیبا کلام ، تہران: روزانہ
• سائنس تے سیاست دے بنیادی اصول ، مرتضیٰ صادقی ، جواد شفیع پور ، حسین عنایت مہدی ، صادق زیبا کلام (زیر نگرانی) ، تہران: رہپویان شریف
• افلاطون ، تھامس ہوبز ، جان لاک ، جان سٹورٹ مل تے کارل مارکس: حکومت اُتے پنج مباحثے ، صادق زیباکلام ، تہران: روزانہ
• ایران اک نایاب دور وچ ، مائیکل ایکسپورٹ ، صادق زیباکلام (مترجم) ، سدیمر نیاکوئی (مترجم) ، تہران: روزانہ
• کہنا یا نہ کہنا۔
• سازش دا وہم۔
• ہاشمی رفسنجانی تے دوسری جون۔
• سول سوسائٹی دے نال یادگار تصاویر
• انقلاب نوٹس۔
• اسرائیل د‏‏ی پیدائش
• شاہ رضا۔
• بادشاہ نے قتل نئيں کيتا

منحصر سوالات

• سیکولرازم
• عبدالکریم سورش۔
• اصلاح پسند

حوالے

بیرونی ربط۔

• آفیشل ویب سائٹ۔ Archived 2020-12-04 at the وے بیک مشین
• صادق زیباکلام انسٹاگرام پیج۔
• صادق زیباکلام ٹیلی گرام چینل۔
• زیبا کلام د‏‏ی سوانح عمری انہاں د‏‏ی ذا‏تی ویب سائٹ اُتے ۔ Archived 2012-08-31 at the وے بیک مشین
• فیس بک صادق زیبکلام۔
• ارمان اخبار نو‏‏ں انٹرویو وچ صادق زیباکلام دا انتخابی تجزیہ: جو لوک چاہندے نيں کہ ہاشمی نہ آئیاں ۔
• ٧۶-شوکه-شده‌اند شدت پسند 2 خرداد 76 د‏‏ی طرح حیران نيں۔
• پارلیمنٹ حکومت دے خلاف کیو‏ں کھڑی اے ؟! فرارو
• ساواک دے نقطہ نظر تو‏ں طالب علمی دے دناں وچ زیبا کلام د‏‏ی صورتحال۔ ڈاکٹر منصور <a href="https://fa.wikipedia.org/wiki/%D9%85%D9%86%D8%B5%D9%88%D8%B1_%D8%A8%DB%8C%D8%A7%D8%AA_%D8%B2%D8%A7%D8%AF%D9%87" rel="mw:ExtLink" title="منصور بیات زاده" class="mw-redirect cx-link" data-linkid="405">بیات زاده</a> ، د‏‏ی طرف تو‏ں اک کتابچہ دے سلسلے وچ ساواک نامی "اینٹی ایرانی سرگرمیاں دے راز بیرون ملک" دے تعاون تو‏ں کتاب دے مواد دے مطابق تیار کيتا گیا سی جس وچ عباس میلانی (ویب سائٹ اصل کتابچہ مشتمل) کئی زباناں وچ اے جو یورپ وچ ایرانی سفارت خاناں وچ نشر کيتا گیا۔ ریک پی پی 28 ، 29 ، 34 کتابچہ۔