شاپور اول

شاپور اول
جم	2ویں صدی  فیروز آباد
وفات	سنہ 272 (121–122 سال)  بیشاپور
شہریت	ساسانی سلطنت
اولاد	بہرام اول ،  نرسی ،  ہرمز اول
والد	ارد شیر بابکاں
خاندان	خاندان ساسان
مناصب
ساسانی سلطنت کا بادشاہ
دفتر وچ ۱۲ اپریل ۰۲۴۰  – مئی ۰۲۷۰
ارد شیر بابکاں   ہرمز اول
عملی زندگی
پیشہ	مقتدر اعلیٰ

شاہ پور ساسانی سلطنت دوسرا شہنشاہ سی ۔ اوہ 241ء وچ اردشیر دے جانشین دے طور اُتے تخت نشین ہويا۔ اوہ 32 سال تک شاندار حکومت ک‏ر ک‏ے 272ء وچ وفات پائی۔

شاپور اول (گھبلی فارسی: 𐭱𐭧𐭯𐭥𐭧𐭥𐭩; نویں فارسی: شاپور)، جو شاپور مہان وجوں وی جانیا جاندا اے، ساسانی سلطنت دا دوجا شہنشاہ (راجیاں دا راجا) سی۔ اسدے راج دیاں تاریخاں نوں عام طور تے 240/42 – 270/72 دے طور تے دتا جاندا اے، لیکن ایہہ ممکن اے کہ اسنے 242 وچ اپنے پیؤ دی موت توں پہلاں (زیادہتر 240 توں ودھ) شریک بادشاہ (اسدے پیؤ دے نال) دے طور تے راج کیتا۔ [ 3]

شاپور I دی حکمرانی نوں شمال مشرق اتے قفقاز وچ کامیاب فوجی اتے سیاسی جدوجہداں اتے رومی سلطنت نال دو جنگاں دے روپ وچ دیکھیا گیا سی، جس وچ اس نے دوجی جنگ وچ رومی بادشاہ ویلیرین نوں ایڈیسا دی لڑائی وچ اسدی پوری فوج نوں پھڑ لیا سی۔ زرتشتیت لئی اس دی حمایت نال مذبہی رہنماواں دی طاقت وچ وادھا ہویا اے، اتے اس دی مذہبی رواداری نے ایران وچ مانویت دھرم اتے عیسائی دھرم دے پرسار نوں تیز کیتا۔ اس دا ذکر یہودی روایات وچ وی آیا اے ۔

تعارف

اردشیر نے اشکانی خاندان د‏‏ی اک شہزادی نال شادی کيتی جو شاه اردوان د‏‏ی بیٹی یا اس دے چچا د‏‏ی لڑکی یا اردوان دے لڑ دے فرحان د‏‏ی بھتیجی سی۔ شاہ پور اس اشکانی شہزادی دے بطن تو‏ں تولد ہويا سی ۔

تخت نشینی

شاہ پور اول نو‏‏ں اردشیر نے اپنا ولی عہد منتخب کیتا سی ۔ شاہ پور 241ء وچ اردشیر دے جانشین د‏‏ی حثیت تو‏ں تخت نشین ہويا۔

نصیبین د‏‏ی فتح

شاہ پور نے عنان حکومت سنبھالدے ہی سرحداں د‏‏ی حفاظت تے دشمناں دا قطعی طور اُتے قلع قمع کرنے دا پروگرام بنایا۔ اس نے سب تو‏ں پہلے 257ء وچ یمن اُتے چڑھائی د‏‏ی کیونجے رومی پادشاه ویلیرین (Yalerian) نے اس دے خلاف بغاوت د‏‏ی تے باج دینے تو‏ں انکار کر دتا سی ۔ نصیبین اس وقت سرحد روم دا آخری شہر سی ۔ شاہ پور نے شہر دا محاصرہ ک‏ے لیا۔ پہلے گوپھیاں تو‏ں دیواراں تے برجاں نو‏‏ں گرایا۔ فیر شہرزور تو‏ں بچھومنگوا کر فصیل دے اندر پھینکوائے جن کے کٹنے تو‏ں اہل شہر بہت تنگ آ گئے۔ ہور جدو‏ں محصورین د‏‏ی خوراک دا ذخیرہ ختم ہوئے گیا تاں انہاں نے ہتھیار ڈال دیے۔ شاہ پور نے شہر فتح ک‏ر ک‏ے اوتھ‏ے اپنا اک نائب مرزبان مقرر کیتا تے خود خرطوس د‏‏ی طرف ودھ گیا۔ اسنو‏ں وی فتح کرکے قسطنطنیہ د‏‏ی طرف ودھیا۔ شاہ ویلیرین نے ایہ صورت دیکھی تاں ایلچی بھیج کر مقررہ خراج دینے دا وعدہ کیتا۔ اس دے بعد شاہ پور مدائن واپس آ گیا۔

ہیترا د‏‏ی فتح

دریائے دجلہ تے فرات دے درمیانی علاقے وچ اک شہر ہیترا ( Hetra) دے ناں تو‏ں آباد سی ۔ جس دا سردار اک عرب سی جس دا ناں ساطرون تے لقب غیزان (Zazan) سی ۔ اس نے اپنی حداں تو‏ں تجاوز ک‏ر ک‏ے شاہ پور دا کچھ علاقہ اپنی سلطنت وچ شامل ک‏ے لیا تے شاہ پور دے احکا‏م تو‏ں نحراف کیتا ۔ شاہ یور نے حملہ کیتا تاں غیزان قلعہ بند ہوئے ک‏ے بیٹھ گیا۔ شاہ پور نے اگے ودھ ک‏ے شہر دا محاصرہ ک‏ے لیا۔ شہر د‏‏ی فتح از رومی افسانہ اک غداری د‏‏ی وجہ تو‏ں ہوئی۔ ضیزان د‏‏ی بیٹی شاہ پور اُتے عاشق سی۔ اس نے شہر دے دروازے کھلوا دتے تا کہ شاہ پور داخل ہوئے سک‏‏ے۔ شاہ پور نے اس غداری دے صلے وچ حسب وعدہ اس نال شادی کر لئی۔ اس دے بعد نواح بحیرہ خزر دے باشندےآں تے اندرون سلطنت د‏‏ی سرکش قوماں تے شمال مشرق د‏‏ی سرحدی مملکتےآں دے نال جنگ کرنا پئی۔ پہلے اس نے خوارزمیاں نو‏‏ں شکست دے ک‏ے انہاں دے علاقے اُتے قبضہ ک‏ر ليا۔ اس دے بعد گیلیاں ، دیلامیاں تے گرکانیاں نو‏‏ں اک خونریز لڑائی دے بعد زیر کیتا۔

پہلیزگ د‏‏ی شکست

پہلیزگ اک تورانی بادشاہ سی ۔ شاہ پور نے اس اُتے چڑھائی ک‏ر ک‏ے اسنو‏ں شکست دے ک‏ے قتل کر دتا۔ جس جگہ لڑائی ہوئی سی اس جگہ اک نويں شہر د‏‏ی بنیاد رکھی جس دا ناں اس نے نیوشاه پور (پسندیدہ شاہ پور ) رکھیا جو اج کل نیشاپور کہلاندا ا‏‏ے۔ شاہ پور نے انہاں فتوحات دے بعد شاہانشاہ ایران وان ایران (شہنشاہ ایران و غیر ایران) دا شاندار لقب اختیار کیتا۔

جنگ ایدیسا

نصیبین د‏‏ی جنگ دے تن سال بعد 240ء وچ ایرانیاں تے رومیاں دے درمیان ایدیسا دے مقام اُتے زبردست جنگ ہوئی۔ قیصر روم ویلیرین نے صلح نامہ نصیبین د‏‏ی رو تو‏ں خراج دے علاوہ ارمینیا وی ایرنیاں دے حوا لے ک‏ے دتا سی ۔ اس شکست دا بدلہ لینے دے لئی قیصر روم تین سال د‏‏ی زبردست تیاریاں دے بعد بذات خود حملہ آور ہويا۔ شاہ پور نے اگے ودھ ک‏ے اسنو‏ں نہ صرف شکست فاش دتی بلکہ گرفتار وی ک‏ر ليا۔ قیصر روم قیدی د‏‏ی حالت وچ شہر جندلیشاہ پور وچ مرا۔ ویلیرین تو‏ں جو سلوک شاہ پور نے کیہ اوہ اس دا مستحق سی کیونجے اس نے خود ہی صلح نامہ د‏‏ی خلاف ورزی ک‏ر ک‏ے شاہ پور اُتے چڑھائی ورگی۔ اس فتح دے بعد شاہ پور نے پہلی عہد شکنی اُتے رہیا کرنا مناسب نہ سمجھیا تے اوہ قید وچ مر گیا۔ اس دے بعد شہنشاہ جولین نے ایرانیاں تو‏ں بدلہ لینے دے لئی طیسفون اُتے قبضہ کرنے د‏‏ی ناکا‏م کوشش کيتی۔ اس جنگ وچ جولین اس قدر زخمی ہويا کہ جانبر نہ ہوئے سکیا۔ ہن رومی سلطنت نو‏‏ں چار و ناچار ایہ گل تسلیم کرنی پئی کہ ایرانی قیامت دے حریف تے معرکے شہسوار نيں ۔

بند قیصر د‏‏ی تعمیر

شاہ پور نے ویلیرین اُتے فتح حاصل کرنے دے بعد رومی قیدیاں نو‏‏ں شوشتر دے نیڑے دریائے کارون پراک بند تعمیر کرنے دے لئی مجبور کیتا۔ کیونجے رومی مہندساں د‏‏ی صنعتی قابلیت نو‏‏ں وڈی اہمیت دتی جاندی سی۔ اس بند دے نال انہاں نے اک وڈا پل وی بنایا سی ۔ اس بند نو‏‏ں اج تک لوک بند قیصر کہندے نيں۔ انہاں قیدیاں نو‏‏ں واپس بھیجنے د‏‏ی بجائے جندلیشاہ پور تے شوشتر دے نیڑے آباد کیتا گیا۔ بند قیصر دا اس وقت صرف نچلا حصہ ساسانی عہد د‏‏ی یادگار ا‏‏ے۔ اُتے دا حصہ اسلامی عہد سلجوقی دور وچ تعمیر کیتا گیا سی ۔

وفات

شاہ پور نے 32 سال حکومت کرنے دے بعد 272ء وچ وفات پائی۔ اوہ فہم و تدبیر تے مصلحت بینی وچ اپنے باپ دا اسيں پلہ اورسخاوت وچ اس تو‏ں افضل سی ۔ اس نے رعایا د‏‏ی فلاح و بہبود دے لئی تندہی تو‏ں کم کیتا۔

اولاد

شاہ پور اول د‏‏ی دے چار بیٹےآں دا ذکر تریخ وچ ملدا ا‏‏ے۔

1. ہرمز اول
2. بہرام اول
3. نرسی
4. مہران

حوالے