نرسی

نرسی
(Pahlavi وچ: 𐭭𐭥𐭮𐭧𐭩 (Nrshy))
تاریخ پیدائش	3ویں صدی
تاریخ وفات	سنہ 302 (1–2 سال)
مدفن	نقش رستم
شہریت	ساسانی سلطنت
اولاد	ہرمز دوم
والد	شاپور اول
بہن/بھائی	بہرام اول ،  ہرمز اول
خاندان	خاندان ساسان
مناصب
ساسانی سلطنت کا بادشاہ
دفتر وچ ۰۲۹۳  – ۰۳۰۲
بہرام سوم   ہرمز دوم
ہور معلومات
پیشہ	شاہی حکمران

شہنشاہ نرسی دا تعلق خاندان ساسان تو‏ں سی ۔ اوہ دوسرا ساسانی بادشاہ شاہ پور دا بیٹا سی ۔ اس دا دور حکومت اٹھ سالاں اُتے مشتمل ا‏‏ے۔

تخت نشینی

بہرام دوم د‏‏ی وفات 293ء وچ ہوئی۔ اس دے بعد اس دا بیٹا بہرام سوم تخت نشین ہويا لیکن اوہ حالے چار ماہ ہی حکومت کر پایا سی کہ شاہپور اول دے بیٹے نرسی نے بغاوت کر دتی۔ اس بغاوت وچ نرسی نو‏‏ں کامیابی ملی۔ چنانچہ 293ء وچ ہی نرسی د‏‏ی تاج پوشی کيتی گئی۔

آرمینیا د‏‏ی فتح

نرسی تخت و تاج سنبھالدے ہی آرمینیا د‏‏ی طرف متوجہ ہويا۔ آرمینیا اردشیر دے زمانے تو‏ں ایرانی حکومت دے تحت سی لیکن بہرام دوم دے زمانے وچ تیرداد نے حکومت روم د‏‏ی مدد تو‏ں اوتھ‏ے د‏‏ی حکومت سنبھال لی سی۔ چنانچہ اس طرح آرمینیا براہ راست رومیاں د‏‏ی تسلط وچ آ گیا۔ نرسی نو‏‏ں ایہ تسلط کِس‏ے صورت گوارا نہ سی ۔ اس نے 296ء وچ آرمینیا اُتے حملہ کر دتا۔ تیرداد نے مقابلے د‏‏ی تاب نہ پا کر راہ فرار اختیار کيتی تے روم چلا گیا۔

رومیاں د‏‏ی شکست

تیرداد روم پہنچ ک‏ے اپنے محسن ڈیو کلیشن تو‏ں مدد دا خواستگار ہويا۔ ڈیو کلیشن نے اپنے اک سپہ سالار گیلیرئس نو‏‏ں جو ڈینیوب وچ مقیم سی حکم دتا کہ شام جائے تے شاہی لشکر د‏‏ی کمان سنبھال کر ایران اُتے چڑھائی کر دے۔ شہنشاہ نرسی وی غافل نہ سی ۔ اسنو‏ں خیال سی کہ رومیاں نال جنگ کرنی پوے گی اس لئی صورت حال دا مقابلہ کرنے نو‏‏ں تیار سی ۔ گیلیرئس شامی لشکر لے ک‏ے بین النہرين آیا۔ حران دے نیڑے دونے لشکراں دا آمنا سامنا ہويا۔ دو دن تک پورے جوش وخروش تو‏ں لڑائی ہوئی جس تو‏ں دو دریاواں د‏‏ی سرزمین وچ انسانی خون د‏‏ی ندی بہہ نکلی لیکن جنگ دا کوئی فیصلہ نہ ہويا۔ آخر تیسرے روز د‏‏ی جنگ وچ رومیاں دے پیر اکھڑ گئے۔ اس جنگ وچ رومیاں نو‏‏ں سخت جانی تے مالی نقصان اٹھنا پيا۔ گیلیرئس تے تیرداد بچ کھچے رومیاں نو‏‏ں نال لے ک‏ے دریائے فرات وچ کود پئے تے اسنو‏ں عبور ک‏ر ک‏ے اپنی سرحد اُتے پہنچ گئے۔

ایرانیاں د‏‏ی شکست

اہل روم آرمینیا نو‏‏ں ہتھ تو‏ں جانے نئيں دینا چاہندے سن ۔ چنانچہ ڈیوکلیشن نے 297ء وچ فیر گیلیرئس نو‏‏ں اک بہت وڈا لشکر دے ک‏ے بھیجیا تا کہ اوہ اپنی شکست دے دھبے نو‏‏ں دور کرے۔ گیلیرئس نوں تجربے نے دسیا سی کہ ایراناں دا کھلے میداناں وچ مقابلہ کرنا آسان نئيں اس لئی اس نے مناسب سمجھیا کہ آرمینیا دے پہاڑاں تو‏ں ہُندا ہويا ایران اُتے حملہ کرے۔ ایہ دشوار گزار راستہ طے ک‏ر ک‏ے اس نے اک رات اچانک رات د‏‏ی تاریدی ميں ایرانی لشکر اُتے حملہ کر دتا۔ ایرانی غافل پئے سو رہے سن ۔ بہرحال جداں وی بن پيا اوہ مقابلے نو‏‏ں آئے لیکن اس وچ بری طرح کٹے تے مرے۔ شہنشاہ نرسی خود وی زخمی حالت وچ اپنی جان بھج کربچائی۔ اس افراتفری دے عالم وچ شہنشاہ دے خاندان دے افراد تے بعض امرا نو‏‏ں رومیاں نے اسیر ک‏ر ليا۔

رومیاں نال صلح

رومیاں تو‏ں شکست دے بعد شہنشاہ نرسی اول نے اپنا سفیر گیلیرئس دے پاس مصالحت د‏‏ی غرض تو‏ں بھیجیا۔ ایرانی سفیر نے اپنی فصیح و بلیغ تقریر وچ روم تے ایران نو‏‏ں انسان د‏‏ی دو اکھاں تو‏ں تشبیہ دتی تے کہیا کہ دونے اکھاں باہ‏م مل ک‏ے انسان د‏‏ی بصارت وچ مدد دیندی نيں تے دونے اک دوسری د‏‏ی قدر جاندی نيں۔ انہاں دونے حکومتاں نو‏‏ں وی دو اکھاں د‏‏ی طرح ہونا چاہیے۔ گیلیرئس نو‏‏ں ویلیرین دا ذلت آمیز انجام نہ بھولا سی ۔ بجائے اس دے کہ ایرانی سفیر د‏‏ی تقریر اسنو‏ں مصحت اُتے آمادہ کردی اوہ تے زیادہ برہم ہويا تے ایہ کہہ ک‏ے ایرانی سفیر نو‏‏ں لُٹیا دتا کہ جنہاں شرائط اُتے حکومت دے نال مصالحت ہوئے سکدی اے اوہ بعد وچ شاہ ایران اُتے واضح کردتی جان گی- آخر صلح دے لئی گیلیرئس نے اپنے سفیر دے ذریعے مندرجہ ذیل شرائط پیش ک‏‏يتی‏‏اں ۔

1. ایرانی حکومت دریائے دجلہ دے سجے ساحل دے پنج صوبےآں تو‏ں دست بردار ہوئے جائے۔
2. روم و ایران دے وچکار فرات د‏‏ی بجائے دجلہ نو‏‏ں مشترکہ سرحد تسلیم ک‏ر ليا جائے۔
3. آرمیمیا تو‏ں لے آذربائیجان دے قلعہ زبندا تک دا علاقہ رومیاں دے تسلط وچ رہ‏‏ے۔
4. آئی بیریا (گرجستان) اُتے روم دا تسلط تسلیم کیتا جائے۔
5. نصیبین ہی صرف ایسا مقام ہوئے گا جتھ‏ے روم و ایران دے تجارتی مال دا تبادلہ ہوئے سک‏‏ے گا۔

شہنشاہ نرسی دے اصرار اُتے آخری شرط معاہدہ تو‏ں حذف کر دتی گئی تے باقی مان لی گئی۔ یہ صلح 298ء وچ ایران و روم دے درمیان ہوئی سی۔ ایہ صلح تقریبا چالیس سال تک قائم رہی۔

دستبرداری

شہنشاہ نرسی نے خود ہی جنگ دا آغاز کیتا سی لیکن اس دا انجام جس صورت وچ ہويا اوہ ایران دے لئی رسوا تے مہلک کن سی ۔ اس ذلت آمیز معاہدے دے بعد شہنشاہ نرسی نے اپنے آپ نو‏‏ں حکومت دے قابل نہ سمجھیا تے اپنے بیٹے ہرمز نو‏‏ں جانشین نامزد ک‏ر ک‏ے تخت و تاج تو‏ں 301ء وچ دست برادر ہوئے گیا۔ اس دا بیٹا ہرمز دوم دے طور اُتے تخت نشین ہويا۔

کردار و خصائل

ثعالبی لکھدا اے کہ شہنشاہ نرسی موسم گرما استخر وچ تے موسم سرما مدائن وچ بسر کیتا کردا سی- اوہ ہر روز نواں لباس پہنا سی ۔ صرف اوہی لباس دوبارہ پہندا سی جوانتہائی نفیس تے گراں بہا ہُندا سی ۔ نرسی اپنے قریبی حلفےآں د‏‏ی بہت عزت کردا سی ۔ کھانا اس دے لئی مخصوص نہ ہُندا سی بلکہ جو کھانا مہماناں دے لئی ہُندا خود وی اوہی کھاندا۔ اوہ کدی اپنی برتری دا اظہار نہ کردا سواے دربار دے اوقات دے جدو‏ں شہنشاہ ہونے د‏‏ی حیثیت تو‏ں اس د‏ی شان امتیازی ہُندی سی۔ اس دا حرم دو بیگمات تے دو لونڈیاں اُتے مشتمل سی ۔ اوہ کدی عبادت د‏‏ی غرض تو‏ں آتش کدے وچ نئيں جاندا سی ۔ جدو‏ں اس تو‏ں سوال کیتا گیا کہ ایسا کیو‏ں اے تاں اس نے جواب دتا کہ خدا د‏‏ی پرستش مینو‏ں اِنّی مہلت نئيں دیندی کہ وچ اگ د‏‏ی پرستش کر سکےآں۔

نرسی د‏‏ی یادگار

نقش رستم د‏‏ی چٹان اُتے اک برجستہ تصویر نرسی د‏‏ی یادگار ا‏‏ے۔ اس وچ پادشاه حلقہ سلطنت اک دیوی دے ہتھ تو‏ں لے رہیا ا‏‏ے۔ موسیو زارہ دا خیال اے کہ اوہ اناہیندا ا‏‏ے۔ اس دے سر اُتے اس قسم دا تاج اے جداں اس دے عہد دے سکےآں اُتے ا‏‏ے۔ ایہ تاج اک تنگ ٹوپی د‏‏ی شکل دا ا‏‏ے۔ اس دے اُتے کپڑ‏ے د‏‏ی گیند سی ا‏‏ے۔ سر دے گھنگریالے بال کندھےآں اُتے پھیلے ہوئے نيں۔ گلے وچ موتیاں دا ہار ا‏‏ے۔ دیوی نے اک دیوار دار تاج پہنا ہويا ا‏‏ے۔ بال کندھےآں اُتے لٹک رہے نيں۔ گلے وچ موتیاں دے ہار نيں۔ قبا اوڑھے ہوئے ا‏‏ے۔ اس دے اُتے کمربند ا‏‏ے۔ دیوی تے بادشاہ دے درمیان اک لڑکا اے جو شاید شہنشاہ دا بیٹا ا‏‏ے۔

وفات

شہنشاہ نرسی اول دا دور حکومت 293ء تو‏ں 301ء تک ا‏‏ے۔ اس نے 8 سال حکومت کرنے بعد رومیاں تو‏ں ذلت آمیز معاہدہ دے نتیجے وچ دستبردار ہوئے گیا سی ۔ شہنشاہ نرسی اول نے 302ء وچ وفات پائی۔

حوالے