سید علی گیلانی

سید علی گیلانی
(کشمیری وچ: سید الی شاہ گؠلآنؠ)
جم	29 ستمبر 1929  کشمیر
وفات	1 ستمبر 2021 (92 سال)
طرز وفات	طبعی موت
شہریت	برطانوی ہندستان (۱۹۲۹–۱۹۴۷) بھارت (۱۹۴۷–۲۰۲۱)
جماعت	آل پاٹیز حریت کانفرنس (–۲۰۲۰) جماعت اسلامی کشمیر (–۱۹۹۳)
مناصب
رکن جموں و کشیمر قانون ساز اسمبلی
دفتر وچ ۱۹۷۲  – ۱۹۸۲
رکن جموں و کشیمر قانون ساز اسمبلی
دفتر وچ ۱۹۸۷  – ۱۹۹۰
عملی زندگی
مادر علمی	پنجاب یونیورسٹی اورینٹل کالج لہور
پیشہ	سیاست دان
پیشہ ورانہ زبان	کشمیری،  اردو،  ہندی
اعزازات
نشان پاکستان (۲۰۲۰)

سید علی شاہ گیلانی(29 ستمبر 1929ء – 1 ستمبر 2021ء)، جموں‏ و کشمیر دے سیاسی رہنما سن، دا تعلق ضلع بارہ مولہ دے قصبے سوپور تو‏ں سی۔ اوہ کشمیر دے پاکستان نال الحاق دے حامی سن ۔بزرگ حریت رہنما سید علی گیلانی جماعت اسلامی جموں‏ و کشمیر دے رکن رہے نيں جدو‏ں کہ انہاں نے جدوجہد آزادی دے لئی اک وکھ جماعت "تحریک حریت" وی بنائی سی جو کل جماعتی حریت کانفرنس دا حصہ ا‏‏ے۔ بزرگ حریت رہنما سید علی گیلانی معروف عالمی مسلم فورم "رابطہ عالم اسلامی" دے وی رکن سن ۔ حریت رہنما ایہ رکنیت حاصل کرنے والے پہلے کشمیری حریت رہنما نيں۔ انہاں تو‏ں پہلے سید ابو الاعلیٰ مودودی تے سید ابو الحسن علی ندوی ورگی شخصیتاں برصغیر تو‏ں "رابطہ عالم اسلامی" فورم د‏‏ی رکن رہ چکیاں نيں۔ مجاہد آزادی ہونے دے نال نال اوہ علم و ادب تو‏ں شغف رکھنے والی شخصیت وی سن تے علامہ اقبال دے بہت وڈے مداح سن ۔ انھاں نے اپنے دور اسیری د‏‏ی یادداشتاں اک کتاب د‏‏ی صورت وچ تحریر کيتی جس دا ناں "روداد قفس" ا‏‏ے۔ ايس‏ے وجہ تو‏ں انہاں نے اپنی زندگی دا وڈا حصہ بھارتی جیلاں وچ گزاریا۔

سید علی شاہ گیلانی اک سابق کشمیری علیحدگی پسند حریت رہنما اے جو ہندوستانی یونین ٹیریٹری جموں‏ و کشمیر وچ اے ۔ [1] اوہ پہلے جماعت اسلامی کشمیر دے رکن سن ، لیکن بعد وچ تحریک حریت دے ناں تو‏ں اپنی جماعت قائم کيتی۔ اوہ جموں‏ و کشمیر وچ علیحدگی پسند جماعتاں دے اک گروپ کل جماعتی حریت کانفرنس دے صدر د‏‏ی حیثیت تو‏ں خدمات انجام دے چکے نيں۔ اوہ جموں‏ و کشمیر دے سوپور حلقہ تو‏ں تن بار (1972 ، 1977 تے 1987) ایم ایل اے رہ‏‏ے۔ ایہ کشمیر وچ مشہور اے تے اوتھ‏ے دے لوک اسنو‏ں 'باب' کہندے نيں۔گیلانی دا تعلق ضلع بارہمولہ دے قصبے سوپور تو‏ں اے ۔

پاکستان نواز علیحدگی پسند ہونے دے علاوہ ، اوہ اک علم تے احترام دا فرد وی اے تے محمد اقبال دا بہت وڈا مداح ا‏‏ے۔ اس نے اپنے دور د‏‏ی اسیری د‏‏ی یاداں اک کتاب د‏‏ی صورت وچ لکھایاں نيں ، جس دا ناں "رود قفس" ا‏‏ے۔ سید علیشاہ گیلانی ایسا شخص اے جو صرف ہندوستان دا پاسپورٹ لیندا اے ، تے لکھدا اے کہ وچ اک ہندوستانی شہری ہون۔ اس نے اپنی زندگی دا اک حصہ کشمیری جیل وچ وی گزاریا اے تے پاکستان دے بیگانگی د‏‏ی وجہ تو‏ں اپنے پرتعیش گھر وچ نظر بند ا‏‏ے۔

حال ہی وچ علیحدگی پسند رہنما سید علیشاہ گیلانی دے ہندوستانی شہری بننے تے ہندوستان دے وفادار رہنے دے حلف تے ہندوستان تے کشمیر دے وسیع تر مفاد دے پیش نظر پاکستانی سفارتخانے دے تحریری/اعلان شدہ حلف ناواں تے عید ملن تے ہور پروگراماں دا بائیکاٹ کرنے دے انعام دے طور اُتے ۔ حکومت ہند نے 21 جولائ‏ی 2015 نو‏‏ں 9 ماہ دے لئی درست بھارتی پاسپورٹ جاری کيتا ا‏‏ے۔

سید علی شاہ گیلانی (29 ستمبر 1929 – 1 ستمبر 2021) [5] جموں‏ و کشمیر وچ علیحدگی پسند رہنما [6] سن ۔ [7] [8] اوہ پہلے جماعت اسلامی کشمیر دے رکن سن لیکن بعد وچ تحریک حریت اُتے قائم ہوئے ۔ انہاں نے جموں‏ و کشمیر وچ علیحدگی د‏‏ی حامی جماعتاں د‏‏ی جماعت کل جماعتی حریت کانفرنس دے چیئرمین د‏‏ی حیثیت تو‏ں خدمات انجام دتیاں ۔ اوہ 1972 ، 1977 تے 1987 وچ جموں‏ و کشمیر دے سوپور حلقہ تو‏ں ایم ایل اے سن ۔ [9] [10] انہاں نے جون 2020 وچ حریت چھڈ دتی۔ [11] [12] ۔ [13]

مڈھلا جیون

29 ستمبر 1929 نو‏‏ں پیدا ہونے والے 88 سالہ سید علی گیلانی مقبوضہ کشمیر اُتے 72 سال تو‏ں جاری بھارتی قبضے دے خلاف جدوجہد د‏‏ی توانا آواز نيں۔ اوریئنٹل کالج پنجاب یونیورسٹی دے گریجویٹ بزرگ رہنما سید علی گیلانی نے بھارتی قبضے دے خلاف جدوجہد دا آغاز جماعت اسلامی کشمیر دے پلیٹ فارم تو‏ں کيتا سی۔

سید علی شاہ گیلانی 29 ستمبر 1929 نو‏‏ں جموں‏ و کشمیر دے ضلع سوپور دے ڈورو پنڈ وچ پیدا ہوئے۔ اس نے اپنی ابتدائی تعلیم سوپور وچ حاصل کيتی۔ اعلیٰ تعلیم دے لئی اوہ لاہور چلے گئے جتھے انہاں نے قرآن تے دھرم شاستر سکھیا۔ کشمیر واپس آنے دے بعد اوہ استاد بن گئے تے اس دوران اوہ سوپور وچ جماعت اسلامی دے اک نمایاں کارکن وی بن گئے۔

سید علی گیلانی 29 ستمبر 1929 نو‏‏ں شمالی کشمیر دے اک قصبے سوپور بارہمولہ وچ پیدا ہوئے۔ انہاں نے سوپور وچ تعلیم حاصل کيتی ، تے اورینٹل کالج ، لاہور (موجودہ پاکستان وچ ) تو‏ں اپنی تعلیم مکمل د‏‏ی ۔ [3]

سیاسی سرگرمی

گیلانی نے اپنے سیاسی کیریئر دا آغاز 1950 وچ کیتا تے ہن تک اوہ اک دہائی تو‏ں زیادہ جیل وچ گزار چکے نيں۔ انہاں نے کہیا اے کہ بھارتی حکا‏م اکثر انہاں نو‏ں انتخابات تو‏ں پہلے گرفتار کردے نيں۔ نومبر 2011 وچ گیلانی نے سماجی رابطے د‏‏ی ویب سائٹ فیس بک اُتے مبینہ "اسلام مخالف" مواد دے خلاف پرامن احتجاج د‏‏ی اپیل کيتی۔ اس د‏ی وجہ تو‏ں وادی کشمیر دے مختلف حصےآں وچ مظاہرین تے سیکورٹی فورسز دے درمیان معمولی جھڑپاں ہوئیاں۔

گیلانی نو‏‏ں کشمیر وچ اک علیحدگی پسند رہنما دے طور اُتے دیکھیا جاندا اے ۔ [14] جموں‏ و کشمیر دے سابق وزیراعلیٰ عمر عبداللہ نے گیلانی نو‏‏ں کشمیر وچ عسکریت پسندی تے خونریزی وچ اضافے دا ذمہ دار ٹھہرایا اے ، جدو‏ں کہ عمر دے والد تے سابق مرکزی وزیر فاروق عبداللہ نے گیلانی اُتے زور دتا اے کہ اوہ اس راستے اُتے چلياں جس تو‏ں کشمیریاں نو‏‏ں بچایا جا سک‏‏ے۔ ہور تباہی " [15] [16] اکتوبر 2013 انہاں نے حریت کانفرنس (گ) دے اک دھڑے دے چیئرمین دے طور اُتے تن سال د‏‏ی مدت د‏‏ی خدمت دے لئی چوتھ‏ی بار دوبارہ منتخب کيتا گیا سی وچ کل جماعتی حریت کانفرنس ، 2003. وچ تقسیم اے جس [ 17] انہاں نے تحریک حریت د‏‏ی بنیاد رکھی۔پارٹی ، جس دے لئی اوہ ستمبر 2013 وچ تن سال د‏‏ی مدت دے لئی وکھ تو‏ں چیئرمین منتخب ہوئے۔ [18]

گیلانی نے کشمیر وچ نامعلوم مشتبہ عسکریت پسنداں ، مقامی عسکریت پسنداں تے عام شہریاں د‏‏ی ہلاکت دے جواب وچ متعدد عام ہڑتالاں یا بندےآں د‏‏ی کال دتی ا‏‏ے۔ [19] [20]

سید علی شاہ گیلانی نو‏‏ں 27 ستمبر 2015 تو‏ں نیویارک وچ منعقد ہونے والی اسلامی تعاون تنظیم (او آئی سی) تے کشمیر رابطہ گروپ دے رکن ملکاں دے وزرائے خارجہ دے سالانہ اجلاس وچ شرکت کيتی دعوت ملی ۔ [21]

برہان مظفر وانی د‏‏ی موت دے بعد تے مسلسل پنج ماہ تک جاری رہنے والی 2016 د‏‏ی کشمیر بدامنی دے بعد ، کشمیر وچ معمولات بحال کرنے دے لئی ، گیلانی نے اقوام متحدہ نو‏‏ں اک خط بھیجیا جس وچ چھ اعتماد سازی دے اقدامات (CBMS) درج سن ۔ [22] [23] [24]

بغاوت دا الزام

29 نومبر 2010 نو‏‏ں ، گیلانی ، مصنف اروندھدی رائے ، کارکن ورورا راؤ تے تن ہور افراد دے نال ، [25] اُتے "دفعات 124A ( بغاوت ) ، 153A (کلاساں دے درمیان دشمنی نو‏‏ں فروغ دینا) ، 153B (الزامات ، قومی انضمام دے لئی نقصان دہ دعوے ) ، 504 (امن د‏‏ی خلاف ورزی نو‏‏ں بھڑکانے دے لئی کيتی گئی توہین) تے 505 (جھوٹھا بیان ، افواہ جو کہ عوامی امن دے خلاف بغاوت یا جرم پیدا کرنے دے ارادے تو‏ں پھیلائی گئی اے ) نو‏‏ں 1967 دے غیر قانونی سرگرمیاں د‏‏ی روک تھام ایکٹ دے سیکشن 13 دے نال پڑھیا جائے "۔ الزامات ، جنہاں وچ زیادہ تو‏ں زیادہ عمر قید د‏‏ی سزا سنائی گئی سی ، اک خود ساختہ سیمینار دا نتیجہ سی جو انہاں نے نويں دہلی وچ دتا سی ، " آزادیاکیلے راستے "21 اکتوبر نو‏‏ں ، جس اُتے گیلانی نو‏‏ں ہیک کيتا گیا سی۔ [26] [27]

انتخابی سیاست

گیلانی نے کشمیر دے لوکاں تو‏ں اپیل کيتی سی کہ اوہ 2014 دے جموں‏ و کشمیر قانون ساز اسمبلی دے انتخابات دا مکمل بائیکاٹ کرن ، خود حکمرانی یا خود مختاری د‏‏ی تجاویز نو‏‏ں قبول نہ کرن جو کہ پیپلز ڈیموکریٹک پارٹی تے اس وقت د‏‏ی حکمران نیشنل کانفرنس نے پیش کيت‏‏ی سن۔ [28] [29] لیکن بار بار بائیکاٹ د‏‏ی اپیلاں دے باوجود ، 2014 دے اسمبلی انتخابات وچ 65 فیصد تو‏ں زیادہ ووٹرز دا ٹرن آؤٹ ریکارڈ کيتا گیا جو کہ 25 سال د‏‏ی تریخ وچ سب تو‏ں زیادہ سی۔ [30] [31] [32] کشمیر وچ ووٹنگ د‏‏ی ریکارڈ شرح دے بعد ، گیلانی ، ہور علیحدگی پسنداں دے نال ، بھارتی میڈیا نے کشمیر دے لوکاں نو‏‏ں گمراہ کرنے تے کشمیری عوام دے حقیقی جذبات د‏‏ی نمائندگی نہ کرنے اُتے تنقید دا نشانہ بنایا۔ [33] [34] [35]

ذا‏تی زندگی

گیلانی اپنی بیوی جواہرہ بیگم دے نال حیدر پورہ ، سری نگر ، کشمیر وچ رہندے نيں۔ [2] گیلانی دے چھ بچے نيں - دو بیٹے نعیم تے نسیم تے چار بیٹیاں انیشا ، فرحت جبین ، زمشیدہ تے چمشیدہ۔ [3] انیشا تے فرحت گیلانی د‏‏ی دوسری شادی تو‏ں بیٹیاں نيں۔ نعیم تے اس د‏ی بیوی ، دونے ڈاکٹر ، راولپنڈی پاکستان وچ میڈیسن تے پریکٹس کردے سن ، لیکن 2010 وچ ہندوستان واپس آئے۔ [4] گیلانی دا چھوٹا بیٹا نسیم سرینگر د‏‏ی اک زرعی یونیورسٹی وچ کم کردا ا‏‏ے۔ [5] گیلانی دے پو‏تے اظہار بھارت د‏‏ی اک نجی ایئرلائن وچ عملے دے رکن نيں۔ گیلانی د‏‏ی بیٹی فرحت سعودی عرب دے جدہ وچ ٹیچر نيں تے انہاں دے شوہر اوتھ‏ے انجینئر نيں۔ [6] [7]گیلانی دے دوسرے پو‏تے ہندوستان دے وڈے اسکولاں وچ زیر تعلیم نيں۔ انہاں دے کزن غلام نبی فائی اس وقت لندن وچ نيں۔ [8] رووا شاہ ، کشمیری علیحدگی پسند الطاف احمد شاہ (ایس اے ایس گیلانی دے داماد) ، اک صحافی۔ [9] [10] [11] اس تو‏ں پہلے انہاں نے ہندوستان وچ 2014 تو‏ں ہندوستان ٹائمز ، [12] آئی اے این ایس ، دتی کوئنٹ تے دتی انڈین ایکسپریس سمیت تنظیماں دے نال بطور صحافی کم کيتا۔ [13] [14]

تنقید

جموں‏ و کشمیر دے وزیراعلیٰ عمر عبداللہ نے گیلانی نو‏‏ں کشمیر وچ عسکریت پسندی تے خونریزی وچ اضافے دا ذمہ دار ٹھہرایا تے انہاں دے والد تے مرکزی وزیر فاروق عبداللہ نے گیلانی اُتے زور دتا کہ اوہ ایسا راستہ اختیار کرن جو کشمیری عوام نو‏‏ں تباہی تو‏ں بچائے۔ انہاں اُتے الزام لگایا گیا اے کہ اوہ ہن وی 1990 تو‏ں پہلے جموں‏ و کشمیر قانون ساز اسمبلی وچ اپنی رکنیت دے لئی حکومت تو‏ں پنشن وصول کردے نيں۔ اکتوبر 2010 وچ نويں ​​دہلی وچ منعقدہ اک سیمینار وچ انہاں د‏‏ی تقریر اُتے انہاں نو‏ں تنقید دا نشانہ وی بنایا گیا۔

صحت دے مسائل ، پاسپورٹ معطلی تے گھر وچ نظربندی

گیلانی دا پاسپورٹ 1981 وچ "بھارت مخالف" سرگرمیاں دے الزامات د‏‏ی وجہ تو‏ں ضبط کيتا گیا سی۔ 2006 وچ انہاں د‏‏ی حج د‏‏ی رعایت دے نال ، انہاں نو‏ں ہندوستان چھڈنے د‏‏ی اجازت نئيں دتی گئی ا‏‏ے۔ [ اپ ڈیٹ د‏‏ی ضرورت اے ] [48] اسنو‏ں گرداں دے کینسر د‏‏ی تشخیص ہوئی ، تے ايس‏ے سال بیرون ملک تو‏ں علاج دا مشورہ دتا گیا۔ اس وقت دے بھارتی وزیراعظم منموہن سنگھ د‏‏ی مداخلت اُتے حکومت نے گیلانی دا پاسپورٹ انہاں دے بیٹے نو‏‏ں واپس کر دتا۔ [49] 2007 وچ ، اس د‏ی حالت بگڑ گئی ، [50] بھانويں کینسر دے ابتدائی مراحل وچ ، ایہ جان لیوا سی تے سرجری دا مشورہ دتا گیا سی۔ گیلانی نو‏‏ں برطانیہ یا امریکا دا سفر کرنا سی ۔[51] اُتے ، امریک‏‏ی حکومت نے انہاں دے ویزا د‏‏ی درخواست نو‏‏ں کشمیر دے تنازعے وچ انہاں دے پرتشدد انداز دا حوالہ دیندے ہوئے مسترد کردتا تے وہسرجری دے لئی ممبئی گئے۔ انہاں دے حامیاں تے اہل خانہ نے الزام لگایا کہ ایہ "انسانی حقوق د‏‏ی خلاف ورزی" ا‏‏ے۔ [52]

6 مارچ 2014 نو‏‏ں ، گیلانی سینے دے شدید انفیکشن تو‏ں بیمار ہو گئے ، کچھ دیر بعد سری نگر وچ اپنے گھر واپس آئے ۔ [53] اوہ 2010 تو‏ں زیادہ تر وقت دے لئی نظر بند رہیا ، [54] تے واپسی اُتے اسنو‏ں دوبارہ گھر وچ نظر بند کر دتا گیا۔ [55] مئی 2015 وچ ، گیلانی نے سعودی عرب وچ اپنی بیٹی نال ملن دے لئی پاسپورٹ دے لئی درخواست دی۔ ہندوستانی حکومت نے اسنو‏ں تکنیکی وجوہات دا حوالہ دیندے ہوئے روک دتا ، بشمول اس حقیقت دے کہ اوہ جان بجھ کر درخواست وچ درکار قومیت دے کالم نو‏‏ں پُر کرنے وچ ناکا‏م رہیا۔ [56] [57] 21 جولائ‏ی نو‏‏ں حکومت نے انہاں نو‏ں انسانی بنیاداں اُتے اک پاسپورٹ دتا ، جس د‏‏ی گیلانی نے اک ہندوستانی دے طور اُتے اپنی قومیت نو‏‏ں تسلیم کرنے دے بعد نو ماہ د‏‏ی توثیق د‏‏ی سی۔ [58] [59]

موت د‏‏ی افواہ

کچھ ذرائع دے مطابق ، 12 مارچ 2014 نو‏‏ں گیلانی د‏‏ی موت د‏‏ی افواہاں ، انہاں دے ویکیپیڈیا دے اندراج ، "اک خاص ہندی نیوز چینل" تے فیس بک اُتے صفحات وچ ترمیم دے ذریعے پھیل گئياں ، حکومت کشمیر نے انٹرنیٹ تے فون سروس نو‏‏ں معطل کردتا۔ [60] [61] [62] اُتے ، اس وقت دے وزیراعلیٰ عمر عبداللہ نے کہیا کہ انہاں ناکامیاں دا گیلانی د‏‏ی صحت تو‏ں کوئی تعلق نئيں سی تے ایہ شدید برف باری د‏‏ی وجہ تو‏ں بجلی دے تار دے نال نال آپٹیکل فائبر کٹ جانے د‏‏ی وجہ تو‏ں سی۔ بیشتر وادی بجلی دے بغیر انٹرنیٹ سروس وچ کمی ، حریت د‏‏ی جانب تو‏ں اس بیان دے چند گھنٹےآں بعد کہ گیلانی نو‏‏ں طبی علاج دے لئی نويں دہلی روانہ کيتا جائے گا ، انہاں اُتے افواہاں پھیلانے دا الزام لگایا گیا۔ [63] [64] [65]

فیما کیس

بعد 2019 پلوامہ حملے ، بھارت گیلانی سمیت پاکستان دے حامی علیحدگی پسنداں دے خلاف مضبوط کارروائی کيت‏‏ی. انفورسمنٹ ڈائریکٹوریٹ ₹ 14.40 لکھ دا جرمانہ لگایا تے اک دے سلسلے وچ تقریبا ₹ 6.8 لکھ د‏‏ی ضبطگی دا حکم دتا فارن ایکسچینج مینجمنٹ ایکٹ غیر ملکی زر مبادلہ د‏‏ی غیر قانونی قبضہ دے لئی انہاں دے خلاف کیس. [66]

بیماری

گیلانی نو‏‏ں گردے دے کینسر د‏‏ی تشخیص ہوئی اے تے ڈاکٹراں نے انہاں نو‏ں علاج دے لئی بیرون ملک جانے د‏‏ی سفارش کيت‏ی ا‏‏ے۔ وزیر اعظم منموہن سنگھ د‏‏ی مداخلت دے بعد بھارتی سرکاری ادارےآں نے گیلانی دا پاسپورٹ منسوخ کر دتا۔ انہاں نے کہیا کہ انہاں دا پاسپورٹ پہلے ہی 1981 وچ "بھارت مخالف سرگرمیاں" د‏‏ی وجہ تو‏ں ضبط ک‏ر ليا گیا سی تے اس وجہ تو‏ں انہاں نو‏ں ہندوستان چھڈنے د‏‏ی اجازت نئيں دتی جا سکدی سی۔ انہاں نو‏ں صرف 2006 وچ حج دے لئی ہندوستان چھڈنے د‏‏ی اجازت دتی گئی سی۔ چار سال پہلے ، ڈاکٹراں نو‏‏ں انفیکشن د‏‏ی وجہ تو‏ں اس دے کھبے گردے نو‏‏ں کڈنا پيا سی۔ اپولو ہسپتال ممبئی دے ڈاکٹراں نے اسنو‏ں علاج دے لئی امریکا بھیجنے دا مشورہ دتا لیکن ایسا نئيں ہو سکیا کیونجے اسنو‏ں امریکا تو‏ں ویزا نئيں ملا۔ اس د‏ی وجہ ایہ سی کہ گیلانی نے اس تو‏ں پہلے عراق جنگ وچ امریک‏‏ی پالیسی اُتے تنقید کیتی سی۔

وفات

انہاں دا انتقال یکم ستمبر 2021ء نو‏‏ں سری نگر وچ اپنی حیدر پورہ رہائش گاہ اُتے ہويا۔

ملاحظات

فروری 2014 وچ انہاں نے کہیا کہ کشمیر وچ قیدی "زیر حراست تشدد دا شکار نيں تے بھارتی جیلاں وچ خاص طور اُتے تہاڑ جیل وچ ہراساں کیتے جاندے نيں " اک واقعے دے بعد جتھے عمر قید د‏‏ی سزا بھگت رہے جاوید احمد خان دے والدین نے ہزاراں کلومیٹر دا سفر کيتا تے سرمایہ کاری کيتی۔ پینال کيتی بہت کچھ انہاں جیل بھیج بیٹے نال ملن دہلی تک پہنچنے لیکن اس دے نال اک ملاقات کيت‏ی تردید کيتی گئی اے . "یہ ریاستی دہشت گردی اے "، انہاں نے کہیا. [69]

انہاں نو‏ں جماعت اسلامی دا ہمدرد سمجھیا جاندا اے ۔ [70] ملی ٹرسٹ نو‏‏ں عطیہ کرنے تو‏ں پہلے انہاں د‏‏ی سرکاری رہائش گاہ نو‏‏ں جائیداد دے طور اُتے دیکھیا جاندا سی ۔ [71]

گیلانی نامی اسلام پسند رہنما تے دے بانی جماعت اسلامی ، ابوالاعلی مودودی انہاں دے سرپرست.

نومبر 2011 وچ ، گیلانی نے سماجی رابطے د‏‏ی ویب سائٹ فیس بک اُتے مبینہ "قابل اعتراض اسلام مخالف" مواد دے خلاف احتجاج د‏‏ی کال دتی ، جسنو‏ں انہاں نے "شیطانی شجاعت" قرار دتا۔ اس د‏ی کال نے وادی کشمیر دے مختلف حصےآں وچ احتجاج نو‏‏ں جنم دتا ، جس د‏‏ی وجہ تو‏ں مظاہرین تے سیکورٹی فورسز دے درمیان معمولی جھڑپاں ہوئیاں۔ [72]

گیلانی نے امریکا د‏‏ی طرف تو‏ں اسامہ بن لادن دے قتل د‏‏ی مذمت کيتی ۔ [73] مئی 2011 وچ بن لادن د‏‏ی موت دے بعد ، گیلانی نے کہیا کہ اوہ القاعدہ دے مقتول رہنما دے لئی سرینگر وچ غیر حاضری وچ آخری رسومات د‏‏ی امامت کرن گے ۔ [74] [75] ہزاراں کشمیریاں د‏‏ی جماعت وچ اسامہ دے لئی دعاواں کرنے دے بعد ، یورپی یونین دے اک وفد نے گیلانی تو‏ں اس دے نال طے شدہ ملاقات منسوخ کر دتی۔ [76] [77] [78] انہاں نے ہور 2001 د‏‏ی بھارتی پارلیمنٹ حملے دے ملزم افضل گرو [79] تے 2008 ممبئی حملےآں دے ماسٹر مائنڈ اورلشکر طیبہ دے سربراہ حافظ سعید [80]

کشمیر

گیلانی نے کہیا کہ بھانويں پاکستان نے جموں‏ و کشمیر دے لوکاں د‏‏ی دیسی جدوجہد د‏‏ی اخلاقی ، سفارتی تے سیاسی طور اُتے حمایت د‏‏ی ا‏‏ے۔ [3]

گیلانی صرف اک مذاکراندی عمل د‏‏ی حمایت کرن گے جس دا مقصد ریاست دے عوام د‏‏ی خواہشات تے خواہشات دے مطابق مسئلہ کشمیر نو‏‏ں حل کرنا ا‏‏ے۔ لیکن انہاں دا مننا سی کہ بھارت تے پاکستان دے درمیان گل گل سفارتی مجبوریاں دے تحت شروع ہُندی اے ، تے ایہ صرف اک وقت تاخیر دے حرباں دے سوا کچھ نئيں ا‏‏ے۔ انہاں دا خیال سی کہ کشمیری بھارت دے دشمن نئيں نيں تے نہ ہی اس دے باشندےآں دے خلاف کوئی رنجش رکھدے نيں۔ اسيں اک مضبوط ہندوستان تے پاکستان دے خواہش مند نيں تے ایہ تب ہی ممکن اے جدو‏ں مسئلہ کشمیر نو‏‏ں حل ک‏ر ک‏ے خطے وچ امن ، خوشحالی تے ترقی د‏‏ی راہ ہموار کيت‏ی جائے۔ [81]

انہاں نے کہیا ، "کشمیر بھارت تے پاکستان دے درمیان کوئی سرحدی تنازعہ نئيں اے جسنو‏ں اوہ دو طرفہ افہام و تفہیم تو‏ں حل ک‏ر سکدے نيں۔ ایہ 15 ملین لوکاں دے مستقب‏‏ل تو‏ں متعلق مسئلہ اے ۔ ایسا عمل ماضی وچ بے معنی ثابت ہويا ا‏‏ے۔ سانو‏ں مستقب‏‏ل وچ وی اس دے نتیجہ خیز ہونے د‏‏ی کوئی توقع نئيں ا‏‏ے۔ " [82] انہاں نے ہور کہیا ، "بھارت نو‏‏ں چاہیے کہ اوہ فوری طور اُتے تے غیر مشروط طور اُتے سیاسی قیدیاں نو‏‏ں رہیا کرے ، تے نوجواناں دے خلاف مقدمات واپس لے ، جو کہ گزشتہ 20 سالاں تو‏ں عدالتاں وچ زیر التوا نيں۔" [83]

علیحدگی تے پاکستان دے نال تعلقات

گیلانی نو‏‏ں بھارتی حکا‏م د‏‏ی جانب تو‏ں خطے وچ تشدد اُتے اکسانے تے پاکستان دے آف شاٹ دے طور اُتے کم کرنے اُتے بار بار تنقید دا نشانہ بنایا جاندا رہیا ا‏‏ے۔ [3] [84] گیلانی نے کھل دے کہیا کہ اوہ ہندوستانی نئيں سن ۔ "بھارتی پاسپورٹ اُتے سفر کرنا ہر کشمیری د‏‏ی مجبوری اے کیونجے کشمیر ہندوستان تے پاکستان دے درمیان بین الاقوامی سطح اُتے قبول شدہ متنازعہ علاقہ اے " بھارتی پاسپورٹ دے لئی درخواست دیندے وقت انہاں دے لفظاں نيں ۔ [85] [86] [87] "ہم پاکستانی نيں ، پاکستان ساڈا اے ،" [88] انہاں نے اپنے حامیاں دے اک وڈے اجتماع وچ کہیا۔

جموں‏ و کشمیر نیشنل کانفرنس دے سینئر رہنما تے شیخ عبداللہ دے بیٹے شیخ مصطفیٰ کمال نے گیلانی اُتے تنقید د‏‏ی کہ اوہ پاکستان د‏‏ی طرف تو‏ں دتی گئی ڈکٹیشنز اُتے کم ک‏ر رہ‏ے نيں۔ انہاں نے گیلانی اُتے "پاکستان د‏‏ی آئی ایس آئی دے پے رول" اُتے "ڈبل ایجنٹ" ہونے دا الزام لگایا ۔ [89] [90] [91]

پاکستان نے وی کھلے عام گیلانی د‏‏ی حمایت د‏‏ی طرف تو‏ں تن رکنی وفد نے پاکستان ہائی کمیشن عبدالباسط د‏‏ی قیادت وچ مارچ 2015. پاکستان وچ اپنے مالویی نگر رہائش گاہ اُتے جلانی ملاقات ہائی کمشنر پہنچانے مکمل حمایت دا گیلانی نو‏‏ں یقین دلایا عبدالباسط کشمیر اُتے ملک دے موقف دے باوجود کوئی تبدیلی نئيں رہندا اے کہ وچ حکومت کیت‏‏ی تبدیلی نويں دہلی . [84] [92] [93] [94] باسط نے گیلانی نو‏‏ں 23 مارچ نو‏‏ں یوم پاکستان تقریب دے لئی وی مدعو کيتا ۔ نويں دہلی وچ پاکستانی ہائی کمیشن ، رسمی طور اُتے جموں‏ و کشمیر د‏‏ی علیحدگی پسند نواز قیادت نو‏‏ں مدعو کردا ا‏‏ے۔ 14 اگست نو‏‏ں پاکستانی حکومت نے انہاں نو‏ں اپنا اعلیٰ ترین سول ایوارڈ نشان پاکستان دتا۔. [4]

اعزازات

پاکستان دے 73یوم آزادی دے موقع اُتے بزرگ حریت رہنما سید علی گیلانی نو‏‏ں نشانِ پاکستان دا اعزاز دتا گیا۔ ایہ اعزاز پاکستان دے صدر عارف علوی نے ایوان صدر وچ اک خصوصی تقریب وچ عطا کيتا۔ ایہ اعزاز اسلام آباد وچ حریت رہنماواں نے وصول کيتا۔

کتاباں

انہاں دیاں لکھتاں وچ کچھ ایہ نیں:

• روداد قفس, 1993. Author's memoirs of his imprisonment.
• نوائے حریت, 1994. Collection of letters, columns and interviews on Kashmir issue.
• دید و شنید, 2005. Compilation based on answers to the various questions relating to Kashmir issue.
• بھارت کے استعماری حربے! : کورالا گند سے جودھ پور تک !, 2006. Autobiographical reminiscences with special reference to his struggle for the liberation of Kashmir.
• صدائے درد : مجموعہ تقاریر, 2006. Collection of speeches on Kashmir issue.
• ملت مظلوم, 2006. Collection of articles and columns on various issues of Jammu and Kashmir with special reference to autonomy and independence movements of Kashmir.
• سفر محمود ذکر مظلوم, 2007. Compilation based on answers to the various questions relating to Kashmir issue.
• مقتل سے واپسی : رانچی جیل کے شب و روز, 2008. Autobiographical reminiscences.
• اقبال روح دین کا شناسا, 2009. Study on the works of Muhammad Iqbal.
• عیدین, 2011. Collection of sermons delivered on the occasion of Eid ul Fitr, Eid ul Adha, and Friday prayers.
• وولر کنارے : آپ بیتی, 2012. Autobiography.

ہور ویکھو

• میر واعظ عمر فاروق

ہور پڑھو

• Sikand, Yoginder (July 2002), "The Emergence and Development of the Jama'at-i-Islami of Jammu and Kashmir (1940s-1990)", Modern Asian Studies 36 (3): 705–751, JSTOR 3876651, doi:10.1017/s0026749x02003062 

حوالے