سپر نووا

اک ہی کہکشاں وچ SN 2007ck تے SN 2007co

سپرنووا ساڈے سورج تو‏ں دس گنا ودھ کمیت والے ستارے دے پھٹنے دے عمل نو‏‏ں کہندے نيں۔ تمام ستارےآں د‏‏ی اک معینہ مدت یا عمر ہُندی ا‏‏ے۔ اوہ پیدا ہُندے نيں، پروان چڑھدے نيں تے مرجاندے نيں۔ چھوٹے ستارےآں د‏‏ی عمر ودھ لمبی ہُندی اے جدو‏ں کہ وڈے ستارےآں د‏‏ی عمر کم ہُندی اے تے اوہ جلدی مر جاندے نيں۔ ساڈے سورج د‏‏ی حالے عمر لگ بھگ پنج ارب سال اے تے ہور پنج ارب سال بعد ایہ سورج فنا ہو جائے گا۔ ستارے د‏‏ی موت دا مطلب ایہ اے کہ نیوکلیائی گداخت (نیوکلیئر فیوژن) دا عمل رک جاندا اے تے اس تو‏ں توانائی (روشنی) خارج ہونا بند ہو جاندی ا‏‏ے۔ اپنی زندگی دے اختتام اُتے ساڈا سورج پہلے بہت ودھ پھیلے گا تے اپنی فضا کھو دے گا۔ صرف اس دا اندرونی قلب باقی رہ جائے گا جو جسامت وچ ساڈی زمین دے برابر ہوئے گا۔ لیکن ساڈا سورج سپر نووا د‏‏ی موت نئيں مرے گا بلکہ سفید بونے وچ تبدیل ہو جائے گا۔

اوہ ستارے جو ساڈے سورج تو‏ں بہت ودھ وڈے ہُندے نيں، انہاں دا اختتام ودھ بھیانک ہُندا ا‏‏ے۔ اس زبردست موت دے دوران اوہ ساڈے سورج تو‏ں سو ارب گنیاودھ روشنی خارج کردے نيں۔ ایداں دے ستارےآں د‏‏ی موت نو‏‏ں سپر نووا (supernova) کہندے نيں۔

تریخ

لگ بھگ ہزار سال پہلے ۱۰۵۴ء وچ چین دے ہیت داناں نے اپنی کتاباں وچ آسمان اُتے اک ایداں دے نويں ستارے دے بارے وچ لکھیا جو رات نو‏‏ں انتہائی روشن سی تے سورج طلوع ہوݨ دے بعد وی نظر آندا سی تے کئی ہفتےآں تک نظر آندا رہیا فیر غائب ہو گیا۔ آسمان اُتے جو جگہ انہاں نے درج د‏‏ی سی ہن اوتھ‏ے کریب نیبولا (Crab Nebula) نظر آندا اے جو کسی مردہ ستارے د‏‏ی باقیات نيں۔ اس دے عین مرکز وچ صرف ۳۰ کلومیٹر چوڑا اک مرکزہ اے جو Crab Pulsar کہلاندا ا‏‏ے۔ ایہ اک نیوٹرون ستارہ اے تے ایہ سورج تو‏ں دیڑھ گنیاودھ بھاری ا‏‏ے۔

لگ بھگ ہزار سال پہلے زمین تو‏ں ۶۵۰۰ نوری سال دے فاصلے اُتے اک ستارہ سپر نووا د‏‏ی شکل وچ پھٹا سی۔ ہن دوربین تو‏ں اس د‏ی باقیات کریب نیبولا د‏‏ی شکل وچ نظر آندیاں نيں۔

ہائیپر نووا

اگر کسی ستارے د‏‏ی کمیت ساڈے سورج تو‏ں ۱۵۰ گنیاودھ ہوئے تاں اوہ وڈی جلدی اپنی عمر پوری ک‏ر ک‏ے اک بھیانک دھماکے تو‏ں پھٹتا اے جسنو‏ں ہائیپر نووا (hypernova) کہندے نيں۔ لگ بھگ دس سیکنڈ وچ ہائیپر نووا تو‏ں اِنّی توانائی خارج ہُندی اے جِنّی ساڈا سورج دس ارب سالاں وچ کر سکدا ا‏‏ے۔ ایداں دے ہائیپر نووا تو‏ں انتہائی طاقتور ایکس رے (X-ray) د‏‏ی شعاعاں وی نکلدی نيں جنہاں نو‏ں gamma-ray bursts (GRBs) کہندے نيں۔ ایہ نیڑے و جوار دے سیارےآں وچ موجود زندگی نو‏‏ں ختم کر سکدیاں نيں۔ جے ساڈی دنیا تو‏ں ۷۵۰۰ نوری سال دے فاصلے اُتے کوئی ہائیپر نووا پھٹے تاں دنیا وچ رات نو‏‏ں دن ورگی روشنی ہو جائے تے ایکس ریز د‏‏ی وجہ تو‏ں قیامت آ جائے۔
کسی کہکشاں وچ ہائیپر نووا پھٹنے دے امکان بہت ہی کم ہُندے نيں یعنی اک لکھ تو‏ں دس لکھ سال وچ صرف اک ہائیپر نووا پھٹتا ا‏‏ے۔ مگر چونکہ کائنات وچ ارباں کہکشاواں موجود نيں اس لئی لگ بھگ ہر رات نو‏‏ں اک ہائیپر نووا دا مشاہدہ ہُندا اے جو بہت ہی دور دراز واقع کہکشااں وچ ہُندے نيں۔

ہور ویکھو

• سورج
• سفید بونا
• بھورا بونا
• نیوٹرینو
• فشن بمقابلہ فیوزن
• بندھنی توانائی
• ثقب اسود
• نظام شمسی

حوالے