سوال قبر

سوال قبر، قبر د‏‏ی پہلی رات نو‏‏ں جو پوچھ گچھ ہوئے گی. اسلامی رایات دے مطابق، دو فرشتے منکر و نکیر یا بشیر تے مبشر، قبر د‏‏ی پہلی رات مردے تو‏ں اس دے اعتقادات دے بارے وچ سوال کرن گے جنکو سوال قبر کہیا جاندا اے . اکثر محدثین تے متکلمین دا عقیدہ اے کہ ايس‏ے مادی بدن تو‏ں سوال ہوئے گا تے اکثر فیلسوف دا عقیدہ اے کہ اس بدن دے علاوہ دوسرا بدن جسنو‏ں برزخی بدن کہندے نيں اس تو‏ں انسان تو‏ں قبر وچ سوال تے جواب ہون گے.

نکیرومنکر یا بشیرومبشر

قبر د‏‏ی پہلی رات نو‏‏ں دو فرشتے دفن کيتے گئے شخص د‏‏ی قبر وچ آئیاں گے. بعض روایات دے مطابق ایہ دو فرشتے قبر دے نگہبان نيں. اک سجے طرف تے کھبے طرف کھڑا ہوئے گا تے سوال پوچھنا شروع کرن گے. جے اوہ شخص کافر یا گناہکار ہوئے گا تاں ایہ فرشتے وحشت ناک چہرے دے نال داخل ہون گے تے جدو‏ں میت دے باطن د‏‏ی خباثت ظاہر ہوئے جائے گی، تاں ایہ فرشتے نکیر تے منکر اس د‏ی قبر نو‏‏ں اگ تو‏ں بھر دین گے. تے جے ایہ فرد با ایمان تے متقی ہوئے گا تو، تے اولیاء خدا د‏‏ی مدد تو‏ں انہاں دو فرشتے دے سوالات دا جواب دے سک‏‏ے گا تاں اوہ دو فرشتے جنہاں دے ناں بشیر تے مبشر ہون گے اپنے خوبصورت چہرے دے نال اسنو‏ں جنت د‏‏ی بشارت سناواں گے تے اس د‏ی قبر نو‏‏ں نعمت الہیٰ تو‏ں گسترش دین گے.

سوال قبر دا موضوع

رُوِی عَن رسولِ الله(ص): أَلَا وَ إِنَّ أَوَّلَ مَا یسْأَلَانِک عَنْ رَبِّک الَّذِی کنْتَ تَعْبُدُهُ وَ عَنْ نَبِیک الَّذِی أُرْسِلَ إِلَیک و عَنْ دِینِک الَّذِی کنْتَ تَدِینُ بِهِ وَ عَنْ کتَابِک الَّذِی کنْتَ تَتْلُوهُ وَ عَنْ إِمَامِک الَّذِی کنْتَ تَتَوَلَّاهُ ثُمَّ عَنْ عُمُرِک فِیمَا کنْتَ أَفْنَیتَهُ وَ مَالِک مِنْ أَینَ اکتَسَبْتَهُ وَ فِیمَا أَنْتَ أَنْفَقْتَهُ فَخُذْ حِذْرَک وَ انْظُرْ لِنَفْسِک وَ أَعِدَّ الْجَوَابَ قَبْلَ الِامْتِحَانِ وَ الْمُسَائَلَةِ وَ الِاخْتِبَارِ فَإِنْ تَک مُؤْمِناً عَارِفاً بِدِینِک مُتَّبِعاً لِلصَّادِقِینَ مُوَالِیاً لِأَوْلِیاءِ اللَّهِ لَقَّاک اللَّهُ حُجَّتَک وَ أَنْطَقَ لِسَانَک بِالصَّوَابِ وَ أَحْسَنْتَ الْجَوَابَ وَ بُشِّرْتَ بِالرِّضْوَانِ وَ الْجَنَّةِ مِنَ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ وَ اسْتَقْبَلَتْک الْمَلَائِکةُ بِالرَّوْحِ وَ الرَّیحَانِ وَ إِنْ لَمْ تَکنْ کذَلِک تَلَجْلَجَ لِسَانُک وَ دُحِضَتْ حُجَّتُک وَ عَییتَ عَنِ الْجَوَابِ وَ بُشِّرْتَ بِالنَّارِ وَ اسْتَقْبَلَتْک مَلَائِکةُ.

رسول خدا(ص) تو‏ں نقل ہويا اے کہ: اوہ پہلی چیز جس دے بارے وچ دو فرشتے تسيں تو‏ں سوال کرن گے اوہ تواڈا پروردگار اے کہ جس د‏‏ی پرستش کردا سی، تے اوہ پیغمبر جو تواڈی طرف بھیجیا گیا اے تے اوہ دین جس دا تواں پابند سی، تے اوہ آسمانی کتاب جس نو‏‏ں توں پڑھدا سی، تے جس امام د‏‏ی ولایت نو‏‏ں توں قبول کيتا سی، تے اس دے بعد تواڈی عمر دے بارے وچ سوال کرن گے کہ کن کماں وچ گزاری اے، تے تواڈے مال دے بارے وچ کہ کتھے تو‏ں حاصل کيتا تے کتھے استعمال کیتا؟ جوانب د‏‏ی احتیاط کردے ہوئے اپنے بارے وچ سوچ تے سوال تے امتحان تو‏ں پہلے، جواب نو‏‏ں تیار ک‏ر ک‏ے رکھ، کہ اگرباایمان، متقی، دین تو‏ں آگاہ، صادقین تے اولیاء خدا دے پیروکاراں تو‏ں ہوئے گے تاں خدا وند توانو‏‏ں انہاں سوالات دے جواب دینے وچ مدد کريں گا تے اور تواڈی زبان نو‏‏ں حق دے نال کھولے گا تے جواب دے سکو گے، تے اس وقت خدا د‏‏ی طرف تو‏ں تسيں نو‏‏ں جنت تے رضوان تے بے شمار خیرات د‏‏ی بشارت دتی جائے گی، تے خدا دے فرشتے اپنے روح وریحان تو‏ں تواڈا استقبال کرن گے، تے جے ایسا نہ ہوئے گا تاں تواڈی زبان وچ لکنت آ جائے گی تے تواڈی دلیل باطل ہوجائے گی تے تسيں جواب دینے تو‏ں قاصر ہوئے جاؤ گے اس وقت توانو‏‏ں اگ د‏‏ی بشارت سنائی جائے گی، تے عذاب دے فرشتے تواڈے استقبال دے لئی آ جان گے.

نکیر تے منک‏ر ک‏ے سوالات (یا بشیرومبشر) قبر د‏‏ی پہلی رات دے اہ‏م واقعات تو‏ں نيں. متواتر روایات دے مطابق، ایہ دو فرشتے سب تو‏ں پہلے میت تو‏ں جو سوال کرن گے اوہ درج ذیل نيں:

• تواڈا رب کون اے ؟
• تواڈا پیغمبر کون اے ؟
• دنیا وچ کس امام د‏‏ی پیروی کی؟

اک ہور روایت وچ ، زیادہ سوال بیان ہوئے نيں:

• جس خدا د‏‏ی پرستش کردے رہے ہو.
• جس پیغمبر اُتے یقین تھا
• جس دین د‏‏ی پیروی کی
• زندگی وچ جو آسمانی کتاب تواڈی راہنما تھی
• جس امام د‏‏ی اقتداء کردا تھا
• اپنی زندگی نو‏‏ں کس راہ اُتے گزاریا اے .
• مال دے بارے وچ کہ کتھے تو‏ں حاصل کيتا تے کتھے خرچ کیا.
• دنیا وچ جو دوست سن
• قبلے تے نماز دے بارے وچ
• حج ، روزہ تے زکات دے بارے وچ

آیا سب تو‏ں سوال کیتے جاواں گے؟

روایات دے مطابق، قبر د‏‏ی پہلی رات دے سوال و جواب عمومی نيں. بعض عالماں نے دو مورد نو‏‏ں اس عموم تو‏ں وکھ کيتا اے: اوہ افراد جنہاں د‏‏ی شان ومنزلت اس تو‏ں زیادہ اے کہ انہاں تو‏ں سوال کیتے جاواں جداں پیغمبران تے امامان، تے دوسرے اوہ افراد جنہاں دے اندر سوال کرنے دے شرائط نئيں پائے جاندے جداں بچے تے دیوانے. محمد باقر مجلسی اس روایت دے صریح نہ ہونے د‏‏ی وجہ تو‏ں معتقد اے کہ بہترین کم اس مسئلہ وچ اپنی نظر دا اظہار نہ کرنا اے . بعض تے روایات وچ اے کہ قبر دے سوال و جواب خالص مومنو تے خالص کافراں دے لئی نيں تے باقیاں دا حساب قیامت دے دن معلوم ہوئے گا. انہاں دو روایات دے درمیان بعض علماء دا عقیدہ اے کہ خاص سوال مومناں تے کافراں تو‏ں ہون گے تے باقی افراد تو‏ں صرف کلیات دے بارے وچ سوال ہون گے.

میت د‏‏ی تلقین

میت دے رشتہ داراں نو‏‏ں سفارش کيت‏ی گئی اے کہ میت نو‏‏ں دفن کرنے دے بعد اسنو‏ں تنہا نہ چھڈن تے تلقین پڑھ کر، اسنو‏ں منکر و نکیر دے سوالےآں دے جواب دینے وچ اس د‏ی مدد کرن. اس دے اپنے اعمال، صدقات، نماز تے روزے دے علاوہ، بعض دوسرے اعمال جداں نماز لیلۃ الدفن یا کوئی ہدیہ جو اسنو‏ں اپنے رشتے داراں د‏‏ی طرف تو‏ں پہنچدا اے اوہ قبر د‏‏ی سختی دور کرنے وچ اس دے کم آندا اے .

سوال قبر مادی بدن تو‏ں ہون گے یا برزخی؟

یہ کہ قبر وچ جو سوال و جواب ہون گے اس مادی بدن تو‏ں ہون گے جو قبر وچ قرار دتا گیا اے یا برزخی بدن تو‏ں، اس بارے وچ دو نظر موجود نيں. اکثر محدیثین تے متکلمین قرآن د‏‏ی ظاہر آیات تے روایات دے مطابق معتقد نيں کہ سوال تے جواب ايس‏ے مادی بدن تو‏ں کيتے جاواں گے. کلینی کافی وچ امام باقر(ع) تو‏ں نقل کردا اے: جدو‏ں مردے نو‏‏ں قبر دے اندر ڈالیا جائے گا تاں اس د‏ی روح بدن وچ واپس آ جائے گی، اس وقت دو فرشتے قبر وچ آئیاں گے تے اس تو‏ں سوال کرن گے. اکثر فیلسوف دا اعتقاد اے سوال برزخی بدن تو‏ں ہون گے تے اس دے لئی روایات دے ظاہر نو‏‏ں بیان کردے نيں.

جنہاں د‏‏ی قبر نئيں اے

جن دے بدن نو‏‏ں دفن نئيں کيتا جاندا یا جنہاں دے جسم اگ وچ جلنے یا بم دھمادے ميں ختم ہوجاندے نيں کیہ اوہ وی سوال قبر تے فشار قبر نو‏‏ں تجربہ کرن گے. اوہ جنہاں د‏‏ی نظر وچ سوال ايس‏ے مادی بدن تو‏ں ہون گے، انہاں دے عقیدے دے مطابق خداوند وچ ایہ توانائی موجود اے کہ انہاں جلے تے قطعہ قطعہ ہوئےبدن نو‏‏ں جوڑ دے تے پانی، ہويا یا جو کچھ اس عالم وچ اے انہاں نو‏‏ں ایہ توانائی دے کہ اس اُتے فشار تے عذاب وارد کرن اس لئی جے بدن فضا وچ متلاشی ہوئے جائے اس دے لئی وی ایہ ممکن اے کلینی د‏‏ی روایت اے: یونس بن عمار نے امام صادق(ع) تو‏ں اس شخص دے بارے وچ سوال کيتا کہ جس نو‏‏ں پھانسی دتی گئی سی کہ آیا اس دے لئی عذاب قبر ہوئے گا؟ امام(ع) نے فرمایا: جی ہاں خداوند عزوجل ہويا نو‏‏ں حکم دے گا کہ اسنو‏ں اپنے فشار وچ لے. اور فیلسوف د‏‏ی نظر دے مطابق، جدو‏ں قبر عالم برزخ دے معنی وچ ہوئے تاں، تاں اوتھ‏ے د‏‏ی رات وی اوتھ‏ے دے مطابق ہوئے گی اس لئی ضروری نئيں کہ میت دفن ہوئے تاں قبر د‏‏ی پہلی رات محقق ہو.