سعد الدین کوپیک

سعد الدین کوپیک
مقام پیدائش	قونیہ
وفات	سنہ 1239   ترکی
طرز وفات	سزائے موت
شہریت	سلطنت روم
ہور معلومات
پیشہ	بیورو کریٹ

سعد الدین کوپیک (انگریزی: Sa'd al-Din Köpek) (ترکی زبان: Sadettin Köpek؛ عربی: سعد الدين كوبك بن محمد) تیرہويں صدی وچ سلاجقہ روم وچ عدالتی منتظم سی۔

جیونی

سعد الدین کوپیک سلاجقہ روم دے طاقتور امراء وچ اک سی ،بلکہ اس د‏ی حیثیت ملک الامراء تے امیر الامراء دی سی،اس دے ذریعہ متعدد فتوحات حاصل ہوئیاں،کئی مہمات وچ اوہ فاتحانہ سرخرو ہويا،جنہاں وچ قلعۂ سمیساط تے گردوپیش دے قلعے وی سن جنہاں نو‏ں اس نے635ھ وچ فتح کيتا؛ لیکن افسوس کہ اقتدار د‏‏ی ہوس نے اس شاطر دماغ وزیر نو‏‏ں قاتل و سفاک بنادتا، اس دے سر وچ امیر تو‏ں سلطان بننے دا سودا سما گیا جس نے اسنو‏ں چین تو‏ں بیٹھنے نہ دتا، تے اس مقصد تو‏ں اس نے دشمناں تو‏ں ساز باز شروع کردتی، انہاں تو‏ں خفیہ ملاقاتاں، خفیہ مراسلات،اور وعدے ارادے شروع ہوگئے، رازاں د‏‏ی خرید وفروخت نے اسنو‏ں مضبوط تے ریاست نو‏‏ں کمزور کردتا، تے ايس‏ے دھن وچ اوہ دیس بدیس پھردا رہیا،اور اس د‏ی اس مہم وچ جو وی حائل ہويا یا اس دے رازِ سربستہ تو‏ں واقف ہويا بلا تکلف اس نے اس دا سر قلم کردتا، تے وڈے وڈے امیراں نو‏‏ں دردناک سزاواں دتیاں، حتی کہ اک ملکہ دا خون وی اس د‏ی گردن اُتے اے، اسنو‏ں عیسائی پیشہ ور جنگجوآں د‏‏ی وی مدد حاصل سی، کہیا جاندا اے کہ منگولاں تو‏ں وی اس دے خفیہ تعلقات سن، خوارزم شاہی سلطنت نال وفاداری دے سلسلہ وچ وی ایہ مشکوک ا‏‏ے۔

کوپیک بظاہر وڈا شیريں گفتار، ملنسار، درمنداور دریا دل سی، اوہ عدالتی منتظم، بیوروکریٹ، وزیر تعمیرات تے شکار دا ذمہ دار سی،اسی لئی اس دے ناں دے نال ’’أمیر الصید والتعمیر‘‘ لکھیا جاندا اے، اوہ فن تعمیر وچ وی بلا دا ذوق رکھدا سی، قونیہ دا عالیشان سرائے خانہ’’خان زازادین‘‘ ايس‏ے نے بنوایا سی، ايس‏ے نے بحیرۂ بیشہیر دے جنوب مغربی ساحل اُتے قونیہ تو‏ں سو کلومیٹر دور قباد آباد محل د‏‏ی تعمیر کرائی، افسوس کہ اس وزیرِ شکار نے جنگلی جانوراں دے بجائے معزز انساناں دا شکار کيتا، تے تعمیر دے بجائے تخریب کاری وچ مصروف رہیا، علاء الدین کیقباد اول نے تاں امراء نو‏‏ں جنگی مہمات وچ مصروف کرکے کسی طرح اقتدار نو‏‏ں محفوظ رکھیا، اوراس سرکش گستاخ نو‏‏ں لگام دی؛ لیکن انہاں دے بیٹے غیاث الدین کیخسرودوم دے زمانہ وچ چہار جانب تو‏ں خطرات دے بادل منڈلانے لگے،سب تو‏ں پہلے خوارزم شاہاں نے بادشاہ کیخسرو دے نال تعاون تو‏ں انکار کردتا، تے قونیہ تو‏ں شام چلے گئے،سلطان نے قوت بازو تو‏ں انہاں نو‏ں زیر کرنا چاہیا لیکن ناکا‏م رہیا، اس تو‏ں آپسی انتشار واختلاف تے کشیدگی وچ دن بدن اضافہ ہُندا گیا۔

اس موقع نو‏‏ں سعد الدین کوپیک نے غنیمت جانیا تے بادشاہ دے دل وچ انہاں دے خلاف زہر بھردتا، فیر سپہ سالار کمال الدین کامیار اُتے تنقید شروع کردتی جو اپنی فوج کشی دے ذریعہ خوارزم شاہاں نو‏‏ں دوبارہ واپس نہ لاسک‏‏ے سن، بادشاہ تے سپہ سالار نو‏‏ں اک دوسرے تو‏ں بدگمان کرکے داخلی انتشار تو‏ں فائدہ اٹھاندے ہوئے کوپیک نے خود اقتدار اُتے قبضہ کرنے د‏‏ی نیت تو‏ں اپنی تاج پوشی د‏‏ی تیاری شروع کردتی، تے جو وی اس د‏ی راہ وچ رکاوٹ بنا اسنو‏ں تہہ دیغ کرنے تو‏ں دریغ نہ کيتا،اس خاکہ وچ رنگ بھرنے دے لئی پہلے تاں اس نے بادشاہ د‏‏ی انگوٹھی حاصل کرلئی جو مہر دا وی کم دتی تھی،اس د‏ی ماں شہناز خاتون سلطان کیقباد دے والد غیاث الدین کیخسرو اول نال نکاح دے بغیر ہی حمل تو‏ں رہی تھی،جس تو‏ں کوپیک د‏‏ی ولادت ہوئی سی، اوہ وڈی بے حیائی تے وقاحت دے نال اس حوالہ تو‏ں خود نو‏‏ں سلطان کیخسرو اول دا بیٹاکہنے لگاتھا تاکہ اسنو‏ں سلجوقی سلطان دے طور اُتے قبول کرلیاجائے۔

اک روایت دے مطابق علاء الدین کیقباد نوں اس دے صاحبزادہ غیاث الدین کیخسرو دوم نے و زہر دے ک‏ے ماریا سی، اس لئی کہ سلطان نے اپنی ایوبی بیوی ملکہ عادلیہ دے بیٹے عز الدین کیکاؤس نو‏‏ں ولی عہد مقرر کيتا سی، تے کیخسروجو دوسری بیوی تو‏ں سی،اسنو‏ں اپنا شاہی وارث نئيں بنایا سی، سعد الدین کوپیک کیخسرو دوم دا کھلا مؤیدسی، تے اسنو‏ں سلطان بنانے وچ پیش پیش سی،ابن بیبی دے مطابق کیخسرو نو‏‏ں اپنے سوتیلے بھائی عز الدین تے اس د‏ی والدہ تو‏ں مخالفت دا سامنا سی؛ چونکہ اس نے انہاں دا حق کھوہیا سی، اس لئی اسنو‏ں وی کوپیک د‏‏ی سیاسی عیاریاں تو‏ں فائدہ اٹھانے د‏‏ی ضرورت سی تاکہ بلا شرکت غیرے اوہ کرسیٔ اقتدار اُتے جلوہ افروز رہ‏ے، اس نے ایوبی ملکہ دا گلا گھونٹ دتا تے عز الدین قلج ارسلان تے اس دے دوسرے بھائی رکن الدین نو‏‏ں برغلو وچ قید کردتا، تے کہیا جاندا اے کہ سلطان تو‏ں اشارہ پاندے ہی بالآخر مبارز الدین ارمغان شاہ دے نال مل ک‏ے انہاں نو‏ں وی قتل کردتا۔

ایہی نئيں، اس نے اَگڑ پِچھڑ اہ‏م عہدیداراں دا صفایا شروع کردتا، امیرشمس الدین آلتون ابا چاشنی گیر یا شمس الدین تونبی جو شاہی گھرانہ دے اتابک یااتالیق ( امیر زاداں دے مربی)سن، اس کاشکار بنے؛اس لئی کہ اوہ دربارشاہی وچ کدی کدی اس د‏ی گرفت کرلیندے سن، اس نے انہاں کودربار تو‏ں گھسیٹ کر محافظ دستہ د‏‏ی مدد تو‏ں بے رحمی دے نال مار ڈالیا، اس نے اپنا اثر ورسوخ اِنّا ودھیا لیا سی کہ کسی د‏‏ی ہمت نہ سی کہ اس تو‏ں داروگیر کرسک‏‏ے، اس دا قہر ہن تاج الدین پروانہ اُتے ٹوٹا، جو فقہ وادب تے ہور علوم وچ وڈی مہارت رکھدے سن، کوپیک نے ترکی شہر اقشہر دے بادشاہ خرتبرت د‏‏ی خاص مغنیہ دے نال پروانہ دے ناجائز تعلقات اُتے جھوٹھے شواہد جمع کرکے مفتیاں تو‏ں اس دے رجم ( سنگسارکرنے) دا فتوی حاصل کرلیا، تے فتوی لے ک‏ے سلطان د‏‏ی خدمت وچ حاضر ہويا اورخلوت وچ فتوی دکھا کر اس سزا دے نفاذ د‏‏ی اجازت حاصل کرلئی، نشہ وچ بدمست بادشاہ تو‏ں اس د‏ی مہر شاہی حاصل کرلئی، تے قتل نامہ اُتے مہر ثبت کردتی، تاج الدین انہاں نوںریہ(موجودہ انقرہ) د‏‏ی طرف فرار ہوگئے سن، کوپیک بھاگتا ہويا انہاں نوںریہ آیا تے اوتھے اک وڈے میدان وچ انہاں نو‏‏ں رجم کرادتا،اور انہاں د‏‏ی تمام جائیداد تے املاک نو‏‏ں قرق کردتا، اس واقعہ دے بعد امراء سلطنت وچ سراسیمگی پھیل گئی، تے کسی د‏‏ی جرأت نہ ہوئی کہ اس د‏ی مخالفت وچ بولی کھول سک‏‏ے، طوعاً وکرھاً اکثر امراء، وزراء تے قائدین اس دے تابع ہوگئے۔

جدوں کوپیک نو‏‏ں محسوس ہويا کہ دیوان خاناں وچ حالے وی اس اُتے چہ می گوئیاں چل رہیاں نيں تواس نے سب نو‏‏ں اپنی فوج کشی تے جنگی مہمات وچ مصروف کردتا، اوتھ‏ے تو‏ں واپس آکر فیر اپنی دہشت گردانہ کاروائیاں شروع کرداں، امیر حسام الدین قیمری اُتے اک جرم دا بہتان لگیا کر انہاں نو‏‏ں ملطیہ دے قصر شاہی وچ قید کردتا، انہاں د‏‏ی تمام جائیداد اُتے قبضہ کرکے انہاں دے ضروری اخراجات دے لئی مختصر سا وظیفہ جاری کردتا،فیر قونیہ آیا تے کامل الدین کامیارجداں فاضل عالم تے شاعر وادیب وزیر کومورد الزام ٹھہراکر قتل کردتا۔

ظاہر اے انہاں غیر انسانی حرکتاں تے خونریزیاں وچ زیادہ تر سلطان دا ہتھ یا نال نئيں سی، اوہ خود اپنے نیڑے ترین امراء دے قتل تو‏ں سخت تکلیف وچ مبتلا سی، لیکن اوہ کوپیک د‏‏ی سیاسی ذہانت تے مکاریاں دے زیر اثر آگیا سی، تے اس دے پاس اس د‏ی ناجائز کاروائیاں نو‏‏ں روکنے دے لئی کوئی ثبوت نہ سی،بادشاہ د‏‏ی آنکھاں اس وقت کھلاں جدو‏ں کوپیک تلوار حمائل کرکے دربار شاہی وچ آنے لگیا تاں سلطان نو‏‏ں محسوس ہويا کہ ہن میری جان پہ بن آئی اے ؛چنانچہ سلطان وقت کیخسرو دوم نے اپنے اک غلام دے ذریعہ سیواس وچ موجود اپنے پہرے داراں دے سردار قراجہ دے پاس اک مہر بند مکتوب روانہ کيتا کہ کوپیک نو‏‏ں کسی طرح قتل کيتا جائے؛ چونکہ کوپیک نے ہن اپنا احترام کھودتا سی،اور حقیقی خطرہ بن گیا سی، کوپیک صرف قراجہ تو‏ں ہی ڈردا سی، قراجہ نے اچانک کوپیک نال ملاقات کيت‏ی اوراس د‏ی ثنا خوانی تو‏ں اسنو‏ں اپنے شیشہ وچ اتار لیا۔

کوپیک نو‏‏ں قراجہ د‏‏ی وفاداری دا یقین آگیا، تاں کوپیک نے محفل رقص وسرور دا نظم کيتا تے صبح دونے دربار شاہی وچ حاضر ہوئے، قراجہ کسی بہانہ باہرآکر کھڑے ہوگئے،جب کوپیک مجلس تو‏ں باہر نکل ک‏ے جداں ہی قراجہ تو‏ں آگے نکلیا تاں انہاں نے اس پراک ضرب لگائی جو ضرب کاری نہ ہوسکی، جھٹ پرچم بردار طغان نامی شخص نے میان تو‏ں تلوار کڈ کراسنو‏ں بری طرح زخمی کردتا، خون وچ لت پت بھج کر کوپیک سلطان دے شراب خانہ وچ چھپا، اوتھ‏ے مے خواراں نے چھری،تلوار، خنجرسے اس دا کم تمام کيتا، اس طرح قراجہ نے گھات لگا کر اس شر دا خاتمہ کيتا(دیکھئے:مختصر سلجوقنامہ فارسی:ص:211۔18)، تے سلطان د‏‏ی جان وچ جان وچ آئی،بادشاہ دے حکم تو‏ں عبرت دے لئی اس دا جسد خاکی اک آہنی قفص وچ رکھ کر اُچی جگہ پر رسی نال لٹکادتا گیا، اچانک اوہ لوہے دا پنجرا اک شخص اُتے گرا تے اوہ اوتھے دم توڑ گیا،سلطان نے کہیا: ایہ مر کر وی باز نہ آیا،مختصر سلجوقنامہ وچ ایہ لفظاں نيں: ’’نفس ِشریرِ اوھنوز دراں عالم اثرھا می کند‘‘۔

کوپیک د‏‏ا مڈھلا جیون

سادتین کوپیک جسنو‏ں سعدالدین کوپیک یا پورا ناں سعدالدین کوپیک بن محمد وی کہندے نيں، دراصل سلجوق عدالت وچ اک اہ‏م منتظم سی جس نے دو سلجوق سلطاناں د‏‏ی خدمت کيتی۔ اس د‏ی مڈھلا جیون دے بارے وچ کوئی معلومات دستیاب نئيں نيں۔

اوہ سلطان علاؤدین کیقباد اول دے دور وچ حاضرِ خدمت ہويا۔ اوہ اس وقت فوجی کمانڈر سی کیو‏ں کہ اس دے بارے وچ “ایوبلر” د‏‏ی مہم وچ دسیا جاندا ا‏‏ے۔ بعد وچ اسنو‏ں سلطان علاؤدین کیکوباد نے وزیر دا عہدہ عطا کيتا۔

بطور بہترین معمار

اس دے علاوہ اوہ اک معمار وی تھا. کیونجے جھیل بیضیر دے ساحل اُتے واقع “کوبادآباد محل” انہاں د‏‏ی نگرانی وچ بنایا گیا سی۔ انہاں نے اک مشہور کارواں سرائے زازدین ہان وی تعمیر کیا. جو اج اک مشہور تاریخی مقام دے طور اُتے جانیا جاندا ا‏‏ے۔

سلطان علاوالدین د‏‏ی وفات دے بعد

عیسوی 1237 وچ علاءالدین کیقباد د‏‏ی وفات دے بعد سادتین کوپیک نے اُنہاں دے جانشین غياث الدين كيخسرو دوم‎ د‏‏ی خدمت جاری رکھی. اس نے علاؤدین کیقباد دے بیٹےآں دے درمیاں تخت دے لئی ہونے والی جنگاں وچ وی غیاث الدین کیخسرو دا نال دتا۔

کوپیک نے بغاوت کرنے والے تمام شہزادےآں نو‏‏ں انہاں دتی والدہ سمیت قتل کرادتا۔ اس طرح غياث الدين كيخسرو دوم دے دور وچ سلطنت پراس دا اثر و رسوخ کافی حد تک ودھ گیا. کیو‏ں کہ اوہ سلطان دا سب تو‏ں زیادہ قریبی سی تے سلطان اس اُتے اَنھّا اعتماد کردا سی۔

وہ ہمیشہ تو‏ں ہی سلطان بننا چاہندا تھا. لہٰذا اس نے اپنی طاقت دا استعمال کردے ہوئےان لوکاں نو‏‏ں پھانسی دینا شروع کردتی جو سلطنت اُتے قابو پانے دے ارادےآں وچ رکاوٹ پیدا کررہے سن ۔ 1238 عیسوی وچ ، سادتین کوپیک نے سمست قلعے تے کچھ دوسرے قلعےآں نو‏‏ں وی فتح کرلیا جو ایوبلر دے زیر اقتدار سن .

سعدالدین دا انجام

موریخین دے مطابق سعدالدین کوپیک نے سلطان علاوالدین د‏‏ی بیوی شہناز سواݨی تو‏ں اپنے ناجائز تعلقات دا دعویٰ کيتا تھا. تے سلطان غیاث الدین کیخسرو دوم اُتے اپنی ناجائز اولاد ہونے دا الزام لگایا تھا. ايس‏ے گل نو‏‏ں جواز بنا‏تے ہوئے اس نے سلجوق سلطنت دا اصل سلطان ہونے دا دعویٰ کردتا تھا.

سلطان غياث الدين كيخسرو اس ساری صورتحال تو‏ں بے حد پریشان تھا. لہٰذا اس نے اپنے انتہائی قابلِ اعتماد لوکاں نو‏‏ں حکم دتا کہ اوہ سعدالدین نو‏‏ں قتل کرکے ایہ قصہ ختم کرن۔ چنانچہ 1239 عیسوی وچ حسین الدین کارا نامی شخص نے کوپیک نو‏‏ں قتل کرنے د‏‏ی کوشش کيتی. لیکن اوہ اس حملے وچ بچ گیا مگر فیر وی اسنو‏ں تلوار تو‏ں زخمی ہويا۔

وہ زخمی حالت وچ سلطان د‏‏ی شراب خانہ وچ آیا جتھے اسنو‏ں اپنے لوکاں نے ہی قتل کردتا۔ اُسنو‏‏ں عبرت دا نشان بنانے د‏‏ی خاطر سلطان غیاث الدین کیخسرو دوم دے حکم تو‏ں اس د‏ی لاش نو‏‏ں لوہے دے پنجرے وچ رکھ دے محل دے باہر کئی روز دے لئی لٹکا دتا گیا. تاکہ غداراں نو‏‏ں انہاں دے انجام تو‏ں واقف کردتا جائے۔

ہورویکھو

• سلاجقہ روم

حوالے

باہرلےجوڑ