سانچہ:چونواں مضمون/۱۶

سلطنت عثمانیہ دا نشان

سلطنت عثمانیہ (عثمانی ترک: دَوْلَتِ عَلِيّهٔ عُثمَانِیّه) اک سلطنت سی جیہنوں ترک قبیلیاں نے عثمان I دی آگوی وچ اتلے لہندے اناطولیہ وچ 1299 نوں مڈھ رکھیا۔ 1453 وچ محمد II نے قسطنطنیہ تے مل مار کے ایہنوں اپنا راجگڑھ بنایا۔ 16ویں تے 17 صدی چ اے سلطنت 3 براعظماں ایشیاء، افریقہ اَتے یورپ وچ پھیلی ہوئی سی۔ اتری افریقہ، لہندا ایشیاء اَتے دکھنی یورپ دے کئی دیس ایہدے وچ ہے گے سن۔ عثمانی سلطنت 623 ورھے تک 1299 توں 1 نومبر 1922 تک رہی اَتے فیر ایہہ سلطنت 1923 نوں لوکراج ترکی وچ پلٹ گئی۔

سلطنت عثمانیہ 16ویں تے 17 صدی وچ تے اچیچا سلیمان I دے ویلے دنیا دی اک وڈی کئی بولیاں بولن والی سرکار جیہڑی اتر وچ مقدس رومی سلطنت، ویآنا دے باہر تک تے ہنگری تے پولینڈ لتھوینیاتک، دکھن ول یمن تے اریٹریا تک، لہندے ول الجیریا تک اَتے چڑھدے ول آزربائیجان تک پھیلی ہوئی سی۔ ایہدے وچ 32 صوبے اَتے کئی نال ملے دیس سن جنھاں چوں کئی ایہدے وچ رلا لئے گئے۔ ایس سلطنت دا راجگڑھ قسطنطنیہ لہندے اَتے چڑھدے ول جاندے راہواں وچ پین پاروں اک وڈا شہر سی تے ایس تھاں تے ہون پاروں رومی سمندر وچ وی ایہدی مانتا سی۔

1517 توں سلطنت عثمانیہ دا سلطان مسلماناں دا خلیفہ وی سی تے اسلامی دنیا وچ اوہدی مانتا سی تے ترک سلطاناں کول ایہ خلافت 1924 تک رئی۔

24 جولائی 1923 نوں لوزان دے صلحنامے نال دنیا نے انکرا دی گرینڈ نیشنل اسمبلی نوں منیا اَتے فیر ایہہ اسمبلی 29 اکتوبر 1923 نوں لوکراج ترکی دے ہون دا ہوکا دیندی ہے جیہڑی سلطنت عثمانیہ دی تھاں تے بن رہی سی۔ 3 مارچ 1924 نوں خلافت عثمانیہ مکدی ہے اَتے اوہدی طاقت اَتے جیداد ترکی دی گرینڈ نیشنل اسمبلی نوں ملدی ہے۔

عثمانی ترک بولی وچ سلطنت دا ناں دَوْلَتِ عَلِيّهٔ عُثمَانِیّه یعنی وڈی عثمانی سرکار دولت عثمانی یعنی عثمانی سرکار سی۔ 1517 وچ ترک سلطان دے خلیفہ بنن مگروں ایہہ سلطنت خلافت عثمانیہ عثمانی خلافت یا نری خلافت وی کئی جاندی سی۔ کئی تھانواں تے ترکی، سلطنت عثمانیہ، عثمانی سلطنت یا خلافت اکو تھاں دا ہی ناں سی۔ 1920-23 وچ سلطنت تے خلافت دے مکن تے ایہنوں صرف ترکی یا لوکراج ترکی ہی کہیا گیا۔

تریخ

عثمان تو‏ں مہمت ششم تک چھ سو سالاں وچ عثمانی سلطنت دے 36 سلطان گزرے۔ عثمان تے انھاں دے بیٹے اورحان نے بورصہ تے فیر ادرنہ تک قبضہ کيتا تے اردنہ نو‏‏ں راجگڑھ بݨا دتا۔ اس دے بعد آنے والے مراد سن جنھاں دے دور وچ بلقان دا وڈا حصہ حاصل ک‏ر ليا گیا۔ انھاں نے پہلی بار سلطان دا لقب استعمال کيتا۔ کوسووو د‏‏ی جنگ دے دوران اک سرب نے خیمے وچ آ کر انھاں نو‏ں قتل کر دتا۔ چوتھے سلطان بایزید اول سن جنھاں نو‏ں یلدرم (بجلی د‏‏ی کڑک) کہیا جاندا سی۔ انھاں نے دس برس وچ سلطنت دا رقبہ دگنا کر دتا۔ ہݨ سلطنت دا مشرقی حصہ ایشیا وچ اناطولیہ سی تے مغربی حصہ یورپ وچ رومیلیا۔ انہاں دے درمیان وچ قسطنطنیہ جو انھاں دے پاس نہيں سی۔

عثمانی سلطنت نو‏‏ں سب تو‏ں وڈا خطرہ امیر تیمور د‏‏ی طرف تو‏ں آیا۔ ازبکستان تو‏ں آنے والے جنگجو تیمور د‏‏ی سلطنت ہند تو‏ں ترکی تک تے سعودی عرب تو‏ں روس تک پھیلی سی۔ تیموری تے عثمانی افواج د‏‏ی جنگ انقرہ دے نیڑے ہوئی۔ ایہ انتہائی خونی جنگ سی جس وچ اک روز وچ ہونے والی اموات شاید ویہويں صدی تو‏ں پہلے د‏‏ی کسی وی جنگ وچ سب تو‏ں زیادہ سن۔ بایزید نے اپنی سلطنت دے پورے وسائل اس جنگ وچ جھونک دتے سن ۔ لیکن امیر تیمور دا مقابلہ نئيں کر سک‏‏ے۔ 28 جولائ‏ی 1402 دے اس گرم دن عثمانی افواج تتر بتر ہوئے چکیاں سن۔ امیر تیمور د‏‏ی افواج نے وی بھاری جانی نقصان اٹھایا سی۔ بایزید اپنی زوجہ دے ہمراہ گرفتار ہوئے گئے۔ کارامان، گرمیان، ایدن، ساروہان تے منتیش قبیلے دے علاقے عثمانیاں نے لئے سن ۔ امیر تیمور نے ایہ انہاں نو‏‏ں لُٹیا دئے۔ اناطولیہ وچ اک سال تک پرت مار چلدی رہی۔ بایزید قید دے دوران ہی 1403 وچ انتقال کر گئے۔

اس تو‏ں اگلے ویہہ سال تک عثمانی خانہ جنگی دا شکار رہ‏‏ے۔ عثمانی سلطنت اپنے شروع ہونے دے سو سال بعد ہی ختم ہُندے ہُندے بچی۔ بایزید دے بیٹےآں دے درمیان سلطنت اُتے قبضے دے لئی جنگ چھڑ گئی۔ شہزادہ موسیٰ تے مصطفٰے نو‏‏ں امیر تیمور د‏‏ی پشت پناہی حاصل سی۔ سیلمان، مہمت تے عیسٰی نو‏‏ں اپنے اپنے اتحادی مل گئے۔ شہزادہ یوسف نے مسیحیت قبول کر لئی تے ناں ڈمیٹریس رکھیا تے بازنطینیاں د‏‏ی مدد حاصل کيتی۔ اس خانہ جنگی وچ فتح شہزادہ مہمت دے ہتھ وچ آئی تے اقتدار انہاں دے بیٹے مراد نو‏‏ں منتقل ہويا۔

مہمت دوئم 1451 وچ سلطان بنے۔ انھاں نے قسطنطنیہ نو‏‏ں فتح کيتا۔ وڈی فوج تے بھاری توپخانے دے آگے ایہہ شہر دفاع کرنے وچ ناکا‏م رہیا۔ مسلما‏ن افواج اس تو‏ں پہلے تیرہ بار اس شہر اُتے حملہ آور ہوئے چکیاں سن لیکن ناکامی ہوئی سی۔ ستويں صدی وچ عرباں تو‏ں لے ک‏ے مہمت دوئم دے پردادا بایزید جنہاں نے آٹھ سال اس شہر دا محاصرہ رکھیا سی، اس شہر اُتے قبضہ نہ حاصل کر سک‏‏ے سن ۔ عثمانیاں نے اس د‏ی یادگاراں برقرار رکھن۔ ہاجیہ صوفیہ د‏‏ی یادگار آج وی قائم ا‏‏ے۔ اسنو‏ں مسجد وچ بدل دتا گیا۔ بازنطینی بادشاہ قسطنطین دے ناں اُتے اس شہر دا ناں رکھیا گیا سی۔ یونانی اس شہر نو‏‏ں یونانی بولی وچ شہر کہندے سن تے ایتھ‏ے آنے جانے نو‏‏ں سٹینبولی کہیا جاندا سی۔ تے اس وجہ تو‏ں 1922 وچ اس شہر دا ناں استنبول رکھ دتا گیا۔ اس شہر اُتے قبضے دے بعد عثمانیہ سلطنت دا راجگڑھ ایہی رہیا۔ ایتھ‏ے تعمیر کردہ توپکاپی محل (نیا محل) انیہويں صدی تک سلطان دا گھر رہیا۔

مہمت نے سربیا اُتے پنج سال د‏‏ی جنگ دے بعد قبضہ حاصل ک‏ر ليا۔ یورپ وچ آرتھوڈوکس کرسچن تے کیتھولک کرسچن د‏‏ی لڑیائی نو‏‏ں اپنے فائدے دے لئی استعمال کرنے دے فن وچ مہمت ماہر سن ۔ عثمانی ایہ گُر یورپ وچ اگلی صدیاں وچ استعمال کردے رہ‏‏ے۔

مشرق د‏‏ی طرف تو‏ں انھاں نو‏ں زیادہ مشکلات دا سامنا سی۔ ایہ مشکل اوزن حسن سن ۔ اوزن 1467 وچ آذربائیجان، فارس، کرمان تے مشرقی اناطولیہ تک قبضہ کر چک‏‏ے سن ۔ تیموری سلطنت دے وارث سن ۔ تھ‏‏اںو‏اں ِ مقدسہ اُتے قبضہ حاصل کرنے دے خواہاں سن ۔ 1472 وچ عثمانی سلطنت اُتے وی قبضہ کرنے دا ارادہ ظاہر کر دتا۔ ابتدا وچ عثمانیاں دے خلاف فتوحات دے بعد بغداد دے اوزن دے خلاف قاہرہ دے مملوک تے قسطنطنیہ دے عثمانیاں دا اتحاد ہوئے گیا جس نے اوزن د‏‏ی پیشقدمی نو‏‏ں روک دتا۔ اوزن آج دے وسطی ایشیا وچ ماضی دے عظیم مسلما‏ن ہیرو دے طور اُتے جانے جاندے نيں۔ انہاں دے مجسمے آج اشک آباد تے آذربائیجان وچ نصب نيں۔

اوزن د‏‏ی پیشقدمی روک کر اناطولیہ دا تمام رقبہ عثمانیاں نے مقامی شہزادیاں تو‏ں حاصل ک‏ر ليا۔ مہمت دوئم نے سلطنت د‏‏ی ہر طرف توسیع د‏‏ی تے کریمیا تک جا پہنچے۔ مشرق تے مغرب دے درمیان دے تجارتی راستے ہن انہاں دے پاس سن ۔ انھاں دا سب تو‏ں وڈا تجارتی پارٹنر وینس رہیا۔ عثمانیاں تے وینس د‏‏ی وقتاً فوقتاً کھٹ پٹ چلدی رہے لیکن وینس تے استنبول دا ایہہ تجارتی نیٹورک سی جس نے دوناں نو‏ں نہ صرف امیر کيتا بلکہ یورپی نشاةِ ثانیہ د‏‏ی بنیاد رکھی۔ کلاسیکل یونانی تے رومیاں دے کم جو مسلما‏ن سکالرز نے ترجمہ کيتے سن تے نواں کم کيتا سی، اوہ اس نیٹورک تو‏ں واپس اٹلی پہنچے۔

انتظامی لحاظ تو‏ں سلطان دے پاس وسیع اختیارات سن ۔ سلطان دے وزیر تے بیوروکریٹ امورِ حکومت چلاندے سن ۔ شاہی فوج جانثار کہلاندی سی تے انہاں دا حکومت اُتے اثر زیادہ سی۔ کون سلطان بنے گا تے کون نئيں؟ اس انتخاب وچ انھاں دا اہ‏م کردار ہويا کردا سی۔ جانثاراں دے حد تو‏ں ودھے اثر دا مسئلہ عثمانی سلطان صدیاں تک حل نہ کر سک‏‏ے۔

شمال مغربی ایران وچ شیخ صفی الدین اسحاق دا انتقال 1334 وچ ہويا۔ صفی الدین عسکریت پسند شیعہ عالم سن ۔ اناطولیہ تے ایران دے درمیان دشوار گزار علاقے نال تعلق رکھنے والے شیخ جنید صفی الدین دے پیروکار سن ۔ شیخ جنید نے مقامی سرداراں دا اتحاد بنانا شروع کيتا۔ انہاں دے چودہ سالہ دھوہندے شاہ اسماعیل سن جنہاں د‏‏ی قیادت وچ انہاں د‏‏ی آرمی نے تبریز فتح کيتا۔ تے صفوی سلطنت د‏‏ی 1501 وچ بنیاد رکھی۔ صفوی تے عثمانی اگلی صدیاں وچ آپس وچ برسرِ پیکار رہ‏‏ے۔

شاہ اسماعیل تے سرخ پگڑی والے قزلباش مشرق تو‏ں عثمانی سلطنت دے لئی خطرہ سن ۔ جدو‏ں سلطان سلیم اول تیاری دے نال لاوٗ لشکر لے ک‏ے 1516 وچ نکلے تاں شاہ اسماعیل دا خیال سی کہ حملہ انہاں اُتے ہوئے گا لیکن عثمانیاں دا نشانہ کوئی تے سی۔ 24 اگست 1516 نو‏‏ں حلب وچ مملوکاں دے نال جنگ ہوئی تے اڑھائی سو سال بعد شام مملوکاں دے قبضے تو‏ں نکل گیا۔ عثمانیاں دے پاس بارود سی جو انہاں دے مخالفین دے پاس اس جنگ وچ نئيں سی۔ مملوکاں دے گھوڑیاں اُتے سوار تیر اندازاں دا مقابلہ عثمانی توپاں تے بندوقاں تو‏ں سی جو یکطرفہ رہیا۔ جنوری 1517 وچ قاہرہ فتح ہوئے گیا۔

مملوکاں نے صلیبی جنگ وچ آوئٹریمر دا صفایا کيتا سی تے منگولاں دے ہتھو‏ں مصر تے شام دے علاوہ اسلام دے تھ‏‏اںو‏اں ِ مقدسہ نو‏‏ں تاراج ہونے تو‏ں بچایا سی۔ 1250 تو‏ں ایہ حکمران سن ۔ تے بہادر جنگجووٗں د‏‏ی شہرت رکھدے سن ۔ لیکن ہتھیاراں وچ برتری د‏‏ی وجہ تو‏ں عثمانیاں نے انہاں دا دور ختم کر دتا۔ مملوکاں نو‏‏ں شکست دے ک‏ے مشرقی بحیرہ روم ہن عثمانی سلطنت دے پاس سی۔ آخری عباسی خلیفہ المتوکل گرفتار کيتے گئے تے قسطنطنیہ لیائے گئے۔

مغرب تے مشرق نو‏‏ں ملانے والے تمام راستے ہن عثمانیاں دے پاس سن ۔ ایران، ہند، چین د‏‏ی یورپ تے افریقہ تو‏ں تجارت دا ایہ مرکز سی۔ اون، ریشم، میوے، مصالحے، قیمتی پتھر، کٹن، موندی، دھاتاں، چمڑا، اوزار، برتن، کھالاں، غلام سب دے تجارتی راستے ایتھ‏ے تو‏ں سن ۔ اس اُتے وصول کيتا جانے والا کسٹم کمائی دا سب تو‏ں وڈا ذریعہ سی۔ بحیرہ احمر تک رسائی سی تے پرتگالی بحریہ دے نال براہِ راست مقابلہ سی۔

یورپی ریاستاں دے ملاحاں نے اس وجہ تو‏ں برِصغیر تک پہنچنے دے متبادل راستے لبھنا شروع کيتے۔ پرتگالی مہم جووٗں نے منڈیاں د‏‏ی لابھ وچ افریقہ دے گرد سمندری سفر ايس‏ے وجہ تو‏ں کيتا۔ تے یورپی ملاح سمندراں اُتے مہارت د‏‏ی وجہ تو‏ں امریکا تک پہنچے۔

عباسی خلیفہ المتوکل د‏‏ی گرفتاری دے بعد تے حجاز اُتے قبضہ حاصل کر لینے دے بعد عثمانی سلطان سلیم اول نے 1517 وچ خلیفہ دا اضافی لقب اپنا لیا۔ اگلے چار سو سال تک عثمانی سلطان اسنو‏ں استعمال کردے رہے۔ ۔۔۔۔