دوست محمد قندھاری
| دوست محمد قندھاری | |
|---|---|
| جم | سنہ 1801 |
| تاریخ وفات | 17 فروری 1868 (66–67 سال)
|
ترمیم  | |
خواجہ دوست محمد قندھاری دا تعلق یوسفزئی درانی افغان قبیلے توں سی ۔
ولادت
سودھوآپ دی پیدائش قندھار دے نیڑے اپنے آبائی پنڈ وچ 1214ھ یا 1216ھ وچ ہوئی۔
نسبت باطنی
سودھوآپ آخوند ملیا علی دے فرزند سن ۔ آپ جدوں سن شعور نوں پہنچے تاں ابتدائی تعلیم وچ قرآن کریم باتجوید حفظ کیتا تے فیر عربی تے فارسی زبان وچ دینی تعلیم دا آغاز کیتا۔ علم دا شوق آپ نوں کابل لے گیا جتھے جید علما توں علم فقہ، حدیث تے تفسیر دی کتاباں دا درس لینا شروع کیتا۔ ایام جوانی وچ اک روز اسيں عمر دوستاں دے نال بابا ولی دے مزار شریف دی زیارت نوں جا رہے سن کہ راستے وچ اک پریشان حال مجذوب درویش نال ملاقات ہوئی جو ہر طالب علم توں متعلق کوئی نہ کوئی گل یا اشارہ فرماندے۔ جدوں ميں سامنے ہويا تاں آپ نے ارشاد فرمایا کہ
”یہ طالب علم وڈا صاحب کمال تے صاحب حال اولیاء اللہ وچوں ہوئے گا تے ولی کامل بنے گا، کیونجے اس دی پیشانی وچ اسرار معرفت ہویدا نيں۔“
بزرگان دین نال محبت
سودھواک رات اسباق دے مطالعہ دے دوران وچ آپ دے دل وچ شاہ نقشبند ثانی شاہ عبد اللہ المعروف شاہ غلام علی دہلوی دی زیارت دا شوق پیدا ہويا آپ واپس عازم قندھار ہوئے تے اوتھے توں غزنی و کابل دے راستے پشاور پہنچے تاں ایہ خبر سنی کہ جناب دا وصال ہوئے گیا اے مجبوراً تعلیم دا سلسلہ موقوف کرکے مختلف بزرگان دین دی خدمتاں وچ حاضری دی۔ ايسے دوران وچ سیدنا شیخ عبدالقادر جیلانی دی خواب وچ زیارت ہوئی، تاں آپ عازم بغداد ہوئے تے مرقد اطہر اُتے فاتحہ پڑھ کر بارگاہ الٰہی وچ دعا کيتی کہ الٰہی میرے درد دی دوا فرما۔ مگر اوہ بے چینی و اضطراب تے درد دی کیفیت آپ دے لئی وجہ آزمائش بنی رہی تاں آپ کردستان دے شہر سلیمانیہ پہنچے تے ایتھے شیخ عبد اللہ ہرانی دی تعریف سن کر آپ دی بارگاہ وچ حاضری دتی، مگر اضطراب باطنی وچ اضافہ ہی ہُندا گیا۔ شیخ عبد اللہ ہرانی نے شاہ ابو سعید دہلوی دی خدمت وچ حاضری دا حکم دتا۔
ڈیرہ اسماعیل خان آمد
سودھو1251ھ نوں قبلہ شاہ صاحب دی دعاواں تے توجہات دی نال افغانستان دی طرف روانہ ہوئے۔ افغانستان وچ کڑی میمن پہنچے تاں لوکاں نے والہانہ استقبال کیتا۔ پٹھاناں دا ایہ قبیلہ خانہ بدوش سی تے انہاں دے خیمےآں دا مجموعہ بستی یا کڑی کہلاندا سی ۔ اس قبیلے دا ایہ معمول سی کہ اوہ گرمیاں وچ قندھار دے نواح تے سردیاں وچ ڈیرہ اسماعیل خان دے علاقے و امان دے موضع چودھواں دے پاس خیمہ زن ہُندے سن ۔ جداں ہی حاجی صاحب دا خیمہ استادہ ہويا تاں قافلے والےآں نے ایہ سوچ کر کہ کدرے حاجی صاحب ایتھے توں چلے نہ جان، اس خدشے دے پیش نظر اپنی قوم دی انتہائی پارسا لڑکی دی شادی حاجی صاحب توں کردتی تے نال ہی پنج چھ شامیانے وی بنادتے۔ اک نماز باجماعت دے لئی، دوسرا آپ دے گھر تے تیسرا آپ دے خلوت خانہ دے لئی تے دو شامیانے ذاکرین تے درویشانِ طالبانِ حق دے لئی تاکہ انہاں نوں رہائش وچ آسانی ہوئے۔
خانقاہ دی تعمیر
سودھوجب اس علاقہ وچ دعوت و ارشاد دا کم نہایت وسیع ہوئے گیا تاں قندھار دے مضافاتی علاقہ غنڈاں دے صاحب اثر افراد جو آپ دے مریدین صادق سن تے جنہاں وچ ملیا عبد الحق تے حاجی محمد صدیق دے ناں قابل ذکر نيں نے اک خانقاہ تعمیر کرنے دی اجازت طلب کيتی تے اجازت ملدے ہی لوڑگئی دے مقام اُتے چند کمرےآں اُتے مشتمل اک عمارت کھڑی کردتی گئی جو اج تک خانقاہ غنڈاں دے ناں توں مشہور اے۔ حاجی صاحب نے اک عرصہ تک ایتھے قیام فرمایا تے مخلوق خدا آپ دے فیض توں سیراب ہوئی۔ ذکر الٰہی دے کئی چشمے ایتھے توں جاری ہوئے۔ صاحب دے حلقۂ ارادت وچ عوام الناس دے علاوہ خواص دا طبقہ بالخصوص علما تے سجادہ نشین کافی تعداد وچ داخل ہوئے۔ آپ نے اپنے خلیفۂ اعظم مولانا محمد عثمان دامانی نوں اپنا نائب مقرر فرمایا تے خانقاہ شریف تے کتب خانہ و ہور اسباب آپ نوں ودیعت فرما دیے۔ تے اپنے مقربین خلفاء نوں جمع فرماکر سب توں مولانا محمد عثمان دامانی دی نیابت دی تائید لی۔
سلسلہ شیوخ
سودھو- حضرت شیخ حاجی دوست محمد قندھاریؒ
- حضرت شیخ احمد سعید مہاجر مدنیؒ
- حضرت شیخ ابو سعید ذکی القدرؒ
- حضرت شیخ شاہ عبد اللہ غلام علی دہلویؒ
- حضرت شیخ مرزا مظہر جان جاناں شہید ؒ
- حضرت شیخ سید نور محمد بدایوانیؒ
- حضرت شیخ حافظ محمد محسنؒ
- حضرت شیخ سیف الدینؒ سرہندی
- حضرت شیخ محمد معصوم عروۃ الوثقیٰ ؒ
- حضرت مجدد الف ثانی شیخ احمد سرہندیؒ
وفات
سودھو23 شوال المکرم 1284ھ دی تریخ وصال ہويا۔ اس وقت آپ دی عمر 68 سال سی وصیت دے مطابق محمد عثمان دامانی نے غسل دتا، کفن پہنایا تے نماز جنازہ پڑھائی۔ آپ دی کوئی نسبی اولاد نئيں سی آپ دا مزار اُتے انوار اج وی موسیٰ زئی وچ تشنگان معرفت دے لئی وجہ تسکین و طمانیت اے۔ آپ دی تصنیفات وچ سوائے آپ دے مکتوبات دے تے کِسے تحریر دا علم نئيں ہوئے سکیا،[۱]