داردی بولیاں

داردی بولیاں انڈو آریا بولیاں دی اک ذیلی شاخ اے جیہدی سبھ توں پرمکھ بولی کشمیری اے۔ داردی بولیاں شمالی پاکستان وچ بولیاں جاندیاں نیں۔ داردی بولیاں وچ کشمیری دا اہم مقام اے کیونکہ ایہدا اپݨا پرچلت ادب اے ۔ پاکستان دے ضلع چترال دی کھوار بولی، گلگت دی شینا بولی مشہور داردی بولیاں نیں

داردی بولیاں دا اثر

ایہدے وچ کوئی دو رائے نئیں کہ لگ بھگ ساریاں داردی بولیاں تے سنسکرت، فارسی، پنجابی، ہندی-اردو وغیرہ دا اثر پیا اے تے ایہناں بولیاں دے کئی لفظ داردی بولیاں وچ ورتے جاندے نیں پر بوہتے ماہر لسانیات دا منݨا اے کہ داردی بولیاں نے وی غیر داردک ہندی آریائی بولیاں اتے اپݨی نہار چھڈی اے ۔ ایہ مانتا وی اے کہ پنجابی، اتراکھنڈ دیاں کچھ بولیاں اتے داردی دا اثر نظر آؤندا اے ۔حالانکہ اس گل تے اختلاف اے، پر اک دھارنا ایہہ وی اے کہ پرانے دور وچ داردی اک بہت وڈے کھیتر وچ بولی جاندی سی جو سندھ دریا دے آسے-پاسے(سندھ توں کشمیر تک) اتے پھر ہماچل پردیش اتے اتراکھنڈ تک پھیلیا ہویا سی۔

داردی بولی دیاں خاصیئتاں

داردی بولیاں دیاں کچھ خاص چیزاں ہن جنہاں کرکے سارے ہند-آرئن بولی پروار وچ اسدی پچھان بندی اے، جویں کہ مہانپران وئنجناں دا اچارن الپپران وئنجنانں دی طرحاں ہندا اے (اداہرن روپ وچ: بھ نوں ب دی طرحاں اچاریا جاندا اے۔)

مہانپران دی تھاں الپپران وئنجن

زیادہ تر ہند آریائی بولیاں وچ مہانپران اتے الپپران وئنجناں نوں ہوا-پرواہ دے نال بولیا جاندا اے، جویں کہ مہاپران وئنجن کھ نوں منہ توں ہوا-پرواہ نال بولیا جاندا اے جدوں کہ اسدے نال ملدے الپپران وئنجن ک نوں بہت گھٹ ہوا-پرواہ نال بولیا جاندا اے۔ اجیہا داردی بولیاں وچ نہیں اے۔ ایہناں بولیاں وچ ہوا-پرواہ دی تھاں سر بدلی دے الپپران اتے مہانپران وئنجنا وچ انتر کیتا جاندا اے۔ مثال دے طور تے جتھے سنسکرت وچ بھومی شبد اے اتھے کھووار بولی وچ بؤم اے جس وچ آواز موٹے سور توں پہلے سور ول نوں جاندی اے ( مطلب مردانہ سور توں عؤرتانا سور ول نوں)۔ اسے طرحاں نال جتھے ہندی وچ مہانپرانی دھ توں دھوآں ہندا اے اتھے پاشائی وچ الپپرانی 'د توں دؤم ہندا اے۔ سنسکرت دے دگدھ اتے ہندی دے دودھ دی تھاں کشمیری وچ دود ہندا اے۔ مغربی پہاڑی اتے پنجابی وچ وی اسے طرحاں مہانپران دی تھاں اتے سر-بدلاء دیکھن نوں ملدا اے، جویں کہ پنجابی وچ ہندی دے گھر دی تھاں سر بدلدا ہویا شبد کر ہندا اے۔

ر شبد انش دا ستھان وٹاندرا

داردی بولیاں وچ اکثر شبد انشاں دی تھاں وچ بدلاء آ جاندا اے، جس وچ اکو شبد ر اکھر دے آسے پاسے کوئی سور اپنی تھاں وچ پھیر بدل کر لیندا اے۔ ایہہ داردی بولیاں وچ پرانے دور توں ہندا آ رہا اے اتے گندھار کھیتر وچ (جتھے داردی بولیاں بولیاں جاندیاں ہن) بادشاہ اشوک دے زمانے دیاں شلاواں وچ وی ایہہ دیکھیا جا سکدا اے، جو 261 ای۔پو۔ توں 232 ای۔پو۔ وچ کھڑیاں ہوئیاں سن۔ بادشاہ اشوک دی اک اپادھی پریدرشی سی، پر ایہناں شلاواں اتے اکثر پریدرشی دیکھن نوں ملدا اے کیونکہ شبدئنش دے تھاں بدلاو نال مورت دی تھاں مورت ہو گیا۔ اویں ہی انھانں شلاواں تے دھرم دی تھاں دھرم ملدا اے۔جدید دور وچ سنسکرت دے دیرگھ شبد دی جھلک کلش بولیاں دے دریگ شبد وچ ملدی ہیے۔ پالولا بولی وچ سنسکرت دا دربل(کمزور) بدلکے دربل بن جاندا اے اتے سنسکرت دا بھرج(اک پہاڑی کھیتر وچ اگھن والا درخت) بدلکے برہج بن جاندا اے۔ سنسکرت دا دردر کشمیری دا درولد بن جاندا اے اتے کرم کشمیری وچ کرم بن جاندا اے۔ داردی بولیاں دی ایہہ پرورتی پنجابی اتے پہاڑی بولیاں وچ وی کچھ حد تک دیکھی جا سکدی اے۔

واک وچ عمل دی تھاں

زیادہ تر ہند ایرانی بولیاں وچ عمل واک دے انت وچ آؤندی اے۔ پر داردی بولیاں وچ عمل شبد واک دے وچالے آؤندی اے۔ اس معاملے وچ داردی بولیاں انگریزی وانگ ہندیاں ہن۔

بولی
انگریزی	دس از ا ہارس	وی ول گو ٹو ٹوکیؤ
کشمیری (داردی/داردک)	یِ چھُ اکھ گڈ	اس گچھو ٹوکیؤ
سنسکرت (ہند-ایرانی)	ایش: ایک: اشو استِ	ویں ٹوکیؤ گچھام:
فارسی (ہند-ایرانی)	این یک اسب است	ما بے ٹوکیؤ خاہم رفت
ہندی-اردوی (ہند-ایرانی)	یہ ایک گھوڑا اے	ہم ٹوکیؤ جائیں گے
پنجابی (ہند-ایرانی)	ایہہ اک گھوڑا اے	اسیں ٹوکیؤ جاواں گے

اُتے لکھے ہوئے واکاں وچ کریا نوں گوڑھے اکھراں وچ لکھیا گیا اے۔ جویں کہ واضع اے کہ لگبھگ ساریاں ہند-ایرانی بولیاں وچ کریا واک دے انت وچ آؤندی اے، لیکن داردی اس نیم نوں بھنگ کردی اے اتے انگریزی وانگ کریا نوں نانوَ توں بعد تھاں دندی اے۔ ایسیاں بھاشاوا جیہناں وچ کریا نانوَ توں بعد آؤندی ہووے نوں کریا دوجیلیاں بولیاں کیہا جاندا اے۔

داردی بولیاں دی لسٹ

• پاشائی بولیاں، جیہناں وچ سبھتوں جانی پچھانی خود پاشائی بولی اے۔
• کنر بولیاں، جیہناں وچ شامل نیں گوار-بتیر، دامیلی، شمشتی، ننگلامی (گرنگالی)
• چترال بولیاں، جیہناں وچ شامل نیں کھوار تے کلاشا
• کوہستانی بولیاں، جیہناں وچ شامل نیں کالامی، توروالی، کلکوٹی، انڈس کوہستانی، بٹیری، چیلیسو، گوورو، ووٹاپوری-کٹارکلائی، تیراہی
• شینا بولیاں، جیہناں وچ شامل نیں شینا، بروکسکاد (جو بلتستان تے لداخ وچ بولی جان والی شینا دی اپبولی اے، اشوجی، ڈوماکی، پالولا تے ساوی
• کشمیری بولیاں، جیہناں وچ شامل نیں کشمیری، پوگلی، رامبنی تے کشتواری