خواجہ غلام محی الدین قصوری
خواجہ غلام محی الدین قصوری دائم الحضوری شیخ المشائخ ، امام الفضلاء تے مرجع العرفاء سن ۔
ولادت
سودھوخواجہ غلام محی الدین قصوری دائم الحضور ابن غلام مصطفٰی ابن غلام مرتضیٰ 1202ھ؍1778ء وچ قصور وچ پید اہوئےآپ دے والد ماجد تے جد امجد بلند پایہ ولی تے متبحر اہل علم سن پنجابی بولی دے شیکسپئر پیر وارث شاہ تے پیر بلہے شاہ آپ دے جد امجد ہی دے شاگرد تے فیض یافتہ سن
شجرہ نسب
سودھوآپ دا شجرہ نسب خلیفۂ اول یار غار سیدنا ابو بکرصدیق رضی اللہ توں ملدا اے۔ آپ دے اجداد عرب توں ہجرت کر کے پہلے سندھ تشریف لیائے ، فیر سندھ توں آکے قصور نوں اپنا مسکن بنالیا[۱]
تعلیم و تربیت
سودھوخواجہ قصوری دی عمر بمشکل اک سال سی کہ والد ماجد دا ظاہری سایہ سر توں اٹھیا گیا تے آپ دی تربیت دا ذمہ آپ دے عم بزرگو ار خواجہ شیخ محمد نے اٹھایا ۔ تمام علوم متداولہ معقول منقول دی تحصیل عم بزرگو ار توں تے انہاں توں سلسلۂ عالیہ قادریہ وچ بیعت ہوئے کے خلافت حاصل کيتی ۔ عم محترم دے علاوہ ہور استاداں توں وی اکتساب فیض کیتا جنہاں وچوں مولانا باب اللہ دا اسم گرامی ملدا اے
بیعت و خلافت
سودھوقطب الاقطاب شاہ غلام علی دہلوی دے دست مبارک اُتے بیعت ہوئے تے گیارہ ماہ شیخ دی خدمت وچ رہنے دے بعد سلسلۂ عالیہ قادریہ چشتیہ تے سہر وردیہ وچ ماذون و مجاز ہوئے ، شاہ صاحب نے بیعت دے بعد آپ دا ہتھ ہويا وچ لہرادیاتے فرمایا:۔
’’تواڈا ہتھ غوث الاعظم رضی اللہ تعالیٰ عنہ دے ہتھ وچ دتا ،وہ تواڈے ہر کم دینی و نیوی وچ ممدو معاون ہون گے۔‘‘[۲] شاہ غلام علی آپ اُتے نہایت مہربان سن، گاہ بگاہ انہاں دی عنایات دا ظہور ہُندا رہندا سی۔ اک دفعہ خان نجیب الدین خاں قصوری حاضر سن، شاہ صاحب نے بہ طور انبساط فرمایا’’ غلام محی الدین نوں کس جگہ دا پیر بنایا جائے؟‘‘ خاں صاحب نے کہیا ’’ انہاں نوں قصور دا پیر بنادیجئے‘‘ اس اُتے حضرت شاہ صاحب جوش وچ آگئے تے فرمایا:۔ ’’تم بوہت گھٹ ہمت ہوئے اسيں انہاں نوں سارے پنجاب دا پیر بنائاں گے ۔‘‘ آپ نے علم حدیث شاہ عبد العزیز محدث دہلوی توں پڑھیا تے علم حدیث پڑھانے دی باقاعدہ سند حاصل کيتی [۳]
درس و ارشاد
سودھوخلافت و فراغت دے بعد آپ نے اپنے مسکن قصور نوں رشد و ہدایت دا مرکز بنایا تے اپنے شیخ دے حکم توں دور و دراز دا سفر کیتا تے درس توحید معرفت نوں عام کيتا، ہزاراں افراد آپ دی تربیت تے راہنمائی توں راہ راست اُتے آئے ۔ ایہ اوہ دور سی جدوں پنجاب اُتے سکھاں دے تسلط نے ہر شخص نوں ہراساں کر رکھیا سی ۔ آپ دے اخلاق کریمہ ، اخلاق نبوی دا بہترین نمونہ سن لباس، خوراک ، گفتگو ، نشست و برخاست ،غرض ہر کم وچ سنت مطہرہ دے اتباع نوں ملحوظ خاطر رکھدے سن ،بزرگان دین خاص طور اُتے حضور سیدنا غوث اعظم رضی اللہ تعالیٰ عنہ توں کمال عقیدت و محبت رکھدے سن،
سیرت و عادات
سودھوآپ ہمیشہ ملاقات کرنے والےآں نوں اتباع شریعت دی تلقین ، علما سوء تے انگریز توں دور رہنے دا درس دتا کردے سن، چنانچہ نواب شیر محمد خاں ٹوانہ نوں فرمایا: ’’ علما سوء دے وعظ وچ شرکت نہ کرنا ، شریعت دے احکام دی پابندی کرنا ، فرنگی حکام نال نفرت رکھنا [9]۔‘‘ خواجۂ قصوری اپنے دور دے خدا رسیدہ بزرگ تے بلند پایہ ولی سن ۔ آپ توں کرامات دا ظہور اک عام سی گل سی، کوئی شخص اولاد دے حصول دے لئی تعویذ منگدا تاں تعویذ دیندے وقت جے آپ ارشاد فرماندے کہ اسنوں چاندی دے خول وچ بند کر کے رہنا تاں اس دا مطلب ایہ ہُندا کہ لڑکی ہوئے گی تے جے فرماندے کہ اسنوں جست دے خول وچ رکھنا تاں ایہ لڑکا پیدا ہونے دی بشارت ہُندی تھی۔اک مرتبہ کِسے نے تعویذ طلب کیتا تاں آپ نے فرمایا توں چاندی دے خول وچ رکھنا آپ دے خلیفۂ اعظم مولانا غلام نی للّہی نے عرض کيتی: حضور اسنوں لڑکے دی خواہش اے۔ آپ نے فرمایا ہن تاں چارہ ماہ گزر چکے نيں چنانچہ اس شخص دے ہاں لڑکی پیدا ہوئی تبلیغ دے علاوہ تدریس اُتے وی کافی توجہ صرف فرماندے سن ، تشنگان علوم ، ظاہری تے باطنی علوم دے فیض توں سرشار ہُندے سن ۔
شاعری
سودھوآپ تمام متدا ولہ علوم وچ مہارت دا ملہ رکھنے دے ست نال شعر و سخں دا بہرین ذوق وی رکھدے سن لیکن حمد باری ، نعت شریف تے منقبت دے علاوہ کِسے موضوع اُتے خامہ فرسائی نہ فرماندے سن ۔ آپ عربی ، فارسی اردو تے پنجابی وچ بے تکلف اظہا رخیال فرماندے سن ۔ آپ دے کلام وچ روانی ، قوت بیان،کیف سرور تے استاد انہ اُتے کاری دے جوہر بدرجۂ اتم موجود نيں۔
خلفاء کرام
سودھوآپ نے متعدد با کمال ہستیاں دی تربیت فرما کر انہاں نوں خلافت توں نوازیا تے مسند رشد و ہدایت اُتے سر فراز فرمایا جنہاں وچوں
- خواجہ عبد الرسول قصوری (فرزند ارجمند)
- مولانا غلام دستگیر قصوری (تلمیذ و داماد )
- مولانا اعلی حضرت حافظ غلام مرتضیٰ بیربلوی رحہ(بیر بل شریف سرگودھا )
- مولانا غلام نبی للّٰہی خلیفۂ اول
- مولانا حافظ نور الدین (چکوڑی شریف ) نہایت مشہور و معروف نيں [۴]۔
تصنیفات
سودھوآپ نے اصلاح عقائد ، اصلاح اعمال و اخلاق دے نال نال متدد لکھتاں قلم بند فرمائاں جنہاں نوں اہل علم و عرفان حضرات نے حرز جاں بنایا ، لکھتاں دے ناں ایہ نيں :۔
- 1۔ تحفۂ رسولیہ (فارسی نظم )
- 2۔ دیوان حضور ی
- 3۔ رسالۂ نظامیہ (مسئلہ توحید ، فارسی نظم)
- 4۔ خلاصۃ التقریر فی مذمۃ المز امیر
- 5۔ رسالہ در دفرقۂ ضالہ وہابیہ
- 6۔ رسالۂ سلالہ
- 7۔ زاد الحاج (پنجابی)
- 8۔ خطبات جمعہ و عیدین (عربی و فارسی نظم)
- 9۔ شرح دیبا چہ بوستاں (عربی)
- 10۔ شرح درود مستغاث شریف
- 11۔ چہل مجالس (ملفوظات حضرت شاہ غلام علی دہلوی)
- 12۔ مکتوبات شریف
وفات
سودھومولانا محی الدین قصوری دائم الحضور ی دا وصال 22 ذیعقدہ، 17 ؍اگست (1250ھ؍1854ء) نوں ہويا ، [۵]
حوالے
سودھو- ↑ شبیر احمد ،سید : انوار محی الدین ، ص 41
- ↑ مشائخ نقشبندیہ مجددیہ صفحہ359محمد حسن نقشبندی قادری رضوی کتب خانہ لاہور
- ↑ شبیر احمد ،سید : انوار محی الدین ، ص 50
- ↑ تریخ مشائخ نقشبند ،محمد عبد الرسول للہی صفحہ 495،زاویہ پبلشر لاہور
- ↑ تذکرہ اکابرِ اہلسنت،محمد عبد الحکیم شرف قادری،ص343،نوری کتب خانہ لاہور