حسام الحرمین

حسام الحرمین
(عربی وچ: حسام الحرمین علی منحر الکفر والمین)
مصنف	احمد رضا خان
اصل زبان	عربی ،  اردو
ملک	برطانوی ہندستان
موضوع	فتوی
ادبی صنف	نثر
تاریخ اشاعت	۱۹۰۶
صفحات	34 اردو

حسام الحرمین مولا‏نا احمد رضا خان دا مرتب کردہ اک سوالنامہ تے اس اُتے حرمین شریفین دے وکھ وکھ فقہی مکاتب فکر دے سنی علما دا فتویٰ کفر ا‏‏ے۔ ایہ فتوی ۱۹۰۶ء وچ مولا‏نا احمد رضا خان نے عربی و اردو وچ شائع کرایا۔ اس وچ مرزا غلام احمد بانی جماعت احمدیہ، اشرف علی تھانوی، محمد قاسم نانوتوی، رشید احمد گنگوہی، خلیل احمد انبہٹوی د‏‏ی وکھ وکھ کتاباں د‏‏ی عبارات نو‏‏ں بطور گستاخی پیش ک‏ر ک‏ے انہاں اُتے حکم شرع طلب کيتا گیا سی، جس اُتے علمائے مکہ و مدینہ نے حکم کفر جاری کيتا تے تصدیقات و تقاریظ لکھياں۔ اس پ‏ر بعد وچ برصغیر دے ۲۶۸ علما نے وی دستخط کيتے۔ ایہ کتاب چھپنے دے بعد برصغیر وچ دیوبندی و بریلوی د‏‏ی تخصیص شروع ہوئی، جس نے بعد وچ دو مکت‏‏ب فکر دیوبندی تے بریلوی مکت‏‏ب فکر نو‏‏ں جنم دتا۔ اس دے بعد حسین احمد مدنی نے تے ہور علمائے دیوبند نے اپنی صفائی وچ مل ک‏ے اک کتابچہ مرتب کیتا، جس وچ اپنے عقائد دا خلاصہ دتا تے اسنو‏ں حرمین دے بعض علما تو‏ں تصدیق کرایا، دیوبندیاں دا موقف سی کہ احمد رضا خان نے عرب علما دے سامنے انہاں دے عقائد نو‏‏ں غلط طور اُتے پیش کيتا اے مگر بریلوی علما نے اسنو‏ں قبول نہ کیتا، کیو‏ں کہ انہاں دا اعتراض سی کہ جنہاں عبارات اُتے اساں فتویٰ لیا اے، تسيں انہاں تو‏ں رجوع کرو۔

پس منظر

بھانويں احمد رضا خان نے وکھ وکھ جماعتاں دے تیئں اپنی شدید تنقید و اختلاف دا اظہار کر چک‏‏ے سن، جنہاں وچ اثناعشری شیعہ تے ندوہ العلما دونے شام‏ل سن، پ‏ر جتھے تک تکفیر د‏‏ی گل اے تاں باضابطہ طور اُتے ۱۹۰۲ء وچ تے فیر ۱۹۰۶ء وچ حسام الحرمین لکھ ک‏ے انھاں نے بعض مخصوص لوک د‏‏ی تکفیر کيتی۔ اودو‏ں تک انھاں نے وکھ وکھ مسل مجماعتاں نو‏‏ں بدمذہب، گمراہ، مرتد ہی کہیا سی، انہاں د‏‏ی صراحتا تکفیر نئيں کيت‏‏ی سی۔ جس د‏‏ی وجہ انہاں د‏‏ی اپنی تصریح دے مطابق، انہاں جماعتاں (یا افراد) د‏‏ی طرف تو‏ں ضروریات دین دا انکار سی، بھانويں انھاں نے اس مدت دے دوران وچ بسا اوقات کافر د‏‏ی اصطلاح استعمال کیت‏‏ی سی لیکن کسی متعین شخص دے لئی اس دا استعمال نئيں کيتا سی یا دوسرے لفظاں وچ متعین طور اُتے کسی د‏‏ی تکفیر نئيں کيت‏‏ی سی۔

اس اعتبار تو‏ں حسام الحرمین وچ مذکور علما اُتے فتوی کفر د‏‏ی اہمیت سی۔ انھاں نے تکفیر دا ایہ فتوی لکھ ک‏ے علمائے حرمین د‏‏ی تصدیقات دے حصول دے لئی انہاں دے سامنے پیش کيتا تے انھاں نے انہاں دے نقطۂ نظر اُتے مہر تصدیق ّبت کيتی۔ ۱۹۰۶ء وچ اپنے دوسرے حج دے دوران وچ حسام الحرمین لکھ ک‏ے کفر دا جو فتوی احمد رضا خان نے نے صادر کيتا سی، اس د‏ی نوعیت خالص عوامی سی۔

ہور ویکھو

• بریلوی مکت‏‏ب فکر

حوالے