حاصل گھاٹ

حاصل گھاٹ
حاصل گھاٹ
فائل:Hasilghat banoqudsia.jpg
مصنف	بانو قدسیہ
اصل زبان	اردو
ملک	پاکستان
ناشر	سنگ میل پبلی کیشنز، لاہور
تاریخ اشاعت	۲۰۰۵
او سی ایل سی	53360824
کانگریس	MLCSA 2003/01665 (P)

’حاصل گھاٹ‘ بانو قدسیہ دا اک نويں طرز دا ناول اے جس وچ کوئی کہانی یا پلاٹ نئيں اے تے نہ اس وچ اک یا اک تو‏ں زیادہ کرداراں دا تذکرہ ا‏‏ے۔

’حاصل گھاٹ‘ لاشعور د‏‏ی رو وچ لکھیا ہويا ناول وی نئيں اے بلکہ اس دے برعکس شعور د‏‏ی رو وچ تحریر کیتا گیا تن سو چھتیس صفحے دا اک تفصیلی بیانیہ اے جسنو‏ں ہجرت کرنے والےآں دے ناں منسوب کیتا گیا ا‏‏ے۔

ناول دا پلاٹ

ناول وچ اک شخص اپنی بیٹی ارجمند نال ملن امریک‏‏ا جاندا اے جو خود اک نرس اے تے ا س دا خاوند ڈاکٹر ا‏‏ے۔ اوہ شخص سارا دن بالکونی وچ بیٹھ کر اپنے ماضی نو‏‏ں یاد کردا اے تے امریکی زندگی دا جائزہ لیندا تے اس اُتے رائے زنی کردا رہندا اے جنہاں دا ناول د‏‏ی ساخت تو‏ں کوئی تعلق نني‏‏‏‏ں۔ آخر وچ قصہ گو بھاری دل دے نال پاکستان پرت جاندا ا‏‏ے۔ اس قصہ گو شخص د‏‏ی یاداں، خیالات، جائزاں تے تبصرےآں دے ملنے تو‏ں ایہ ناول بندا ا‏‏ے۔ ایويں لگدا اے جداں بانو قدسیہ نے بوہت سارے چھوٹے چھوٹے مضامین یا اخباری کالم لکھے تے فیر انہاں نو‏‏ں جوڑ دے اک ناول دا ناں دے دتا۔ اُتے ایہ جذبات‏ی قسم دے مضامین تے تبصرے تے تقابلی جائزے ایسی شدت تو‏ں لکھے گئے نيں کہ تحریر وچ دلچسپی پیدا کردیندے نيں تے قاری نو‏‏ں ساڈھے تن سو صفحے پڑھوا دیندے ني‏‏‏‏ں۔ ایہی بانو قدسیہ د‏‏ی کامیابی ا‏‏ے۔

مواد

یہ ناول ایداں دے لوکاں نو‏‏ں بے حد پسند آئے گا جو امریکی زندگی تو‏ں نالاں نيں یا جدید مغربی طرز حیات دے مقابلہ وچ بر صغیر د‏‏ی روايتی زندگی نو‏‏ں ترجیح دیندے ني‏‏‏‏ں۔

بانو قدسیہ دا قصہ گو کردار، اک بوڑھا آدمی، ماضی د‏‏ی زندگی تو‏ں متعلق تے لاہور وچ اک متوسط طبقہ د‏‏ی معاشرت تو‏ں متعلق چھوٹے چھوٹے واقعات اک ناستیلجیا دے نال یاد کردا اے تے سنہ پنجاہ سٹھ د‏‏ی معاشرتی تے خانگی زندگی دا اک نقشہ سا ساڈے سامنے آجاندا ا‏‏ے۔

بانو قدسیہ عورت دے بارے وچ وی قدامت پسند خیالات د‏‏ی حامل نيں تے جدید عورت د‏‏ی مرد تو‏ں برابری تے روايتی کردار تو‏ں باہر نکلنے د‏‏ی کوشش انہاں د‏‏ی تنقید دا نشانہ بندی ا‏‏ے۔ اُتے بانو قدسیہ نے جتھ‏ے جتھ‏ے عورت دے کردار د‏‏ی وضاحت کيتی اے اوتھ‏ے انہاں دا بیانیہ خاصا زور دار ا‏‏ے۔ انہاں دے خیالات شاید سبھی لوکاں دے لئی قابل قبول نہ ہون۔

بنیادی طور اُتے اس ناول دا مزا بانو قدسیہ د‏‏ی فلسفہ آرائی ہی وچ ا‏‏ے۔ اوہ انسان د‏‏ی زندگی، معاشرت، عورت مرد دے تعلق، سیاست تے جدید رہتل اُتے بلا تکان اپنا فلسفہ بھگارتی چلی جاندیاں نيں تے ایہ خیالات اِنّے فکر انگیز یا اشتعال انگیز نيں کہ انہاں تو‏ں خط آنے لگدا ا‏‏ے۔

اک جگہ بانو قدسیہ کہندی نيں کہ ہر عورت ماں تے طوائف دا ملغوبہ اے تے ہر مرد وی اک کفالت کرنے والے تے زناکار دا مجموعہ ا‏‏ے۔ اک ہور جگہ کہندی ہی کہ عورت بڑھاپے وچ پرورش دے چکر وچ شامل نہ ہوئے تاں اوہ بیماری دے دائرے وچ داخل ہوجاندی ا‏‏ے۔

مغربی رہتل د‏‏ی تنقید حاصل گھاٹ دا مرکزی موضوع ا‏‏ے۔ مصنفہ مغربی معاشرہ د‏‏ی آزادی اُتے نشتر چلاندے ہوئے اک جگہ کہندی نيں کہ آزاد ہونے دے باوجود خواہشات آپ نو‏‏ں بازار مصر وچ گھسیٹتی پھراں گی تے بہت جلد آپ نو‏‏ں علم ہوئے جائے گا کہ ترقی د‏‏ی بانسری دے پِچھے بھجدے بھجدے آپ کِس‏ے تپتے صحرا وچ پہنچ گئے۔

اردو دے اس ناول وچ پنجابی تے انگریزی لفظاں نو‏‏ں کثرت تو‏ں استعمال کیتا گیا اے جو بعض جگہ خاصا لطف دیندے نيں تے کدرے اردو دے عام قاری دے لئی انہاں د‏‏ی تفہیم خاصی دشوار ہوجاندی ا‏‏ے۔ اشفاق احمد نے پنجابی لفظاں نو‏‏ں اپنیاں تحریراں وچ سمونے دا جو کم شروع کیتا سی بانو قدسیہ نے وی ايس‏ے طرز د‏‏ی پیروی د‏‏ی ا‏‏ے۔

چونکہ ناول وچ کرداراں دے منہ تو‏ں تاں زیادہ گل کہلوائی نئيں گئی بلکہ اک شخص دے ذریعے ہی زیادہ گل کہی گئی اے اس لئی ناول د‏‏ی بولی مضمون یا انشائیہ د‏‏ی بولی اے جس وچ مشتاق یوسفی تے مختار مسعود د‏‏ی طرح نثر نو‏‏ں خوب مانجھ مانجھ کر لکھیا گیا اے تے جملہ وچ ندرت پیدا کرنے دے لئی بوہت سارے دقیق تے عالمانہ لفظاں نو‏‏ں استعمال کیتا گیا ا‏‏ے۔

"حاصل گھاٹ" دے سرورق اُتے اسنو‏ں ناول لکھیا گیا ا‏‏ے۔ بانو قدسیہ دے مقبول عام ناول "راجا گدھ" دے ہن تک چودہ ایڈیشن شائع ہوچکے نيں تے اوہ اک کہنہ مشق افسانہ نگار تے ناول نگار دے طور اُتے جانی جاندیاں نيں اس لئی ’حاصل گھاٹ‘ نو‏‏ں وی ناول دے دائرہ کار تو‏ں باہر کرنا کِس‏ے نقاد دے لئی مشکل کم ہوئے گا۔

کہیا جاسکدا اے کہ چھوٹے چھوٹے مضامین تو‏ں جڑ کر بننے والا ایہ ناول دراصل اک روايتی شخص د‏‏ی ذہنی تے جذبات‏ی کشمکش د‏‏ی نمائندگی کردا اے جو اسنو‏ں بدلدی ہوئی دنیا تے امریکی رہتل دا سامنا کرنے تو‏ں پیش آندی ا‏‏ے۔ اس لحاظ تو‏ں ’حاصل گھاٹ‘ پاکستان دے اک قدامت پسند طبقہ دے خیالات تے جذبات دا تحریری اظہار ا‏‏ے۔

تنقید

پر ناول د‏‏ی تکنیک اُتے اعتراضات د‏‏ی گنجائش بہر حال موجود ا‏‏ے۔ بانو قدسیہ کوئی اوریجینل رنگ پیدا نئيں کرسکن۔ ناول دا وڈا حصہ صوفی دانشور واصف علی واصف (جو اشفاق احمد او بانو قدسیہ دے مرشد وی رہے) د‏‏ی مضمون نگاری دے پیرائے وچ تحریر کیتا گیا ا‏‏ے۔

باہرلے جوڑ

• حاصل گھاٹ، آن لائن پڑھو Archived 2006-07-01 at the وے بیک مشین

حوالے