داج
داج بیٹی دی شادی وچ والدین دی طرف توں دتا جانے والا سامان مطالبہ اُتے ہوئے یا بلا مطالبہ دے جہیز کہلاندا اے۔ مثلاً: اوڑھنا، بچھونا، برتن، کرسی و ہور ساز و سامان وغیرہ۔
جہیز دی تعریف
سودھوجہیز عربی زبان دا لفظ اے جس دا مطلب اے اسباب یا سامان ؛ ایہ اس سامان نوں کہندے نيں جو لڑکی نوں نکاح وچ اس دے ماں باپ دی طرف توں دتا جاندا اے۔ جہیز دینے دی رسم پرانے زمانے توں چلی آ رہی اے۔ ہر ملک تے ہر علاقے وچ جہیز مختلف صورتاں وچ دتا جاندا اے۔ لیکن عام طور اُتے زیورات، کپڑےآں، نقدی تے روزانہ استعمال دے برتناں اُتے مشتمل ہُندا اے۔ برصغیر پاک و ہند دے مسلماناں وچ ایہ رسم ہندو اثرات دی وجہ توں داخل ہوئی تے اک لعنت دی شکل اختیار کر لئی ۔
جہیز دا لفظ کتھے توں لیا گیا
سودھوقرآن وچ وی اوراحادیث وچ جهیز ،دلہن سنوارنا، یعنی دلہن نوں عروسی لباس تے آرائش وزیبائش توں آراستہ کرنے دے معنی وچ اے
وَ لَمَّا جَهَّزَهُمْ بِجَهَازِهِم
(سورۃیوسف:59)
جب (یوسف علیہ السلام دے کارندےآں نے) برادرانِ یوسف علیہ السلام دا (واپسی کا) سامان (سفر) تیار کر دتا۔
جَهَّزَتْهَا لَهُ أُمُّ سُلَيْمٍ فَأَهْدَتْهَا لَهُ مِنْ اللَّيْلِ
(صحیح بخاری: 371)
اُمّ سلیم نے صفیہ نوں تیار کيتا تے اُنہاں نوں شب باشی دی لئی نبی ﷺ دی خدمت وچ پیش کردتی
اثرات
سودھوکِنّی ہی عورتاں جہیز نہ ہونے دی وجہ توں گھر وچ بیٹھے بیٹھے بوڑھی ہوئے جاندیاں نيں۔ کم جہیز دی وجہ توں بہت ساریاں عورتاں دی زندگی عذاب ہوئے جاندی اے ؛ مار پیٹ دے علاوہ بعض دفعہ انہاں نوں جلا دتا جاندا اے یا انہاں اُتے تیزاب پھینکا جاندا اے۔ دوسری طرف اج کل دا معاشرہ انسانی رشتاں توں زیادہ دولت نوں اہمیت دیندا اے جس دی وجہ توں ایہ لعنت تے وی زیادہ ودھ گئی اے۔ اسلام وچ جہیز دی کوئی گنجائش نئيں۔ اسلام سادگی دا دین اے تے اسلام دی نظر وچ عورت دا بہترین جہیز اس دی بہترین تعلیم و تربیت اے۔ جہیز نال ملدا لفظ تلک وی استعمال ہُندا ۔
جہیز تے اس دے احکام
سودھومروّجہ جہیز دی دو قسماں نيں ،
- پہلی ایہ اے کہ والدین اپنی بیٹی نوں کچھ ساز و سامان یا نقد روپیہ پیسہ وغیرہ خود اپنی رضا توں بلا مطالبہ دیندے نيں۔
- دوسری ایہ کہ لڑکے والے لڑکی والےآں توں حسب خواہش نقد روپیہ تے ساز و سامان دی فرمائش کردے نيں تے لڑکی والےآں نوں خواہی نخواہی مجبوراً اسنوں پورا کرنا پڑدا اے۔ جسنوں اج دے معاشرہ وچ جہیز دا خوبصورت ناں دتا جاندا اے۔
- اسلام وچ جہیز دا مطالبہ کرنا سخت حرام تے گناہ اے، خواہ اس دی مقدار متعین کيتی گئی ہوئے یا نئيں، شادی توں پہلے ہوئے یا شادی دے بعد، اس لئی کہ جہیز لینا رشوت دے مترادف اے تے رشوت اسلام وچ ناجائز و حرام اے۔ جے اسيں جہیز تے رشوت دے مقاصد اُتے نظر کردے نيں تاں ایہ معما خودبخود حل ہُندا نظر آندا اے کہ جہیز رشوت دی ہی دوسری شکل اے۔
تلک تے جہیز وچ فرق
سودھومذکورہ بالا تعریف دی روشنی وچ جے اسيں غور کرن تاں جہیز تے تلک دے وچکار کوئی زیادہ فرق نظر نئيں آندا اے۔ ہاں کتاباں تریخ توں اِنّا ضرور واضح ہُندا اے کہ تلک دا رواج سماج وچ جہیز توں بہت بعد وچ ہويا اے، جس نوں معاشرہ دے دولت مند افراد دے ذریعہ فروغ ملیا اے۔ لہٰذا اسيں اسنوں جہیز ہی دی اک دوسری شکل کہہ سکدے نيں۔[۱]
جہیز تے تلک
سودھوخالد سیف اللہ رحمانی اپنی کتاب وچ جہیز و تلک دی رسم دے متعلق رقم طراز نيں:
” | اسلام وچ نکاح دی حیثیت اک معاہدہ دی اے جس وچ مرد و عورت نیڑے قریب مساویانہ حیثیت دے مالک نيں یعنی نکاح دی وجہ توں شوہر بیوی دا یا بیوی شوہر دی مالک نئيں ہُندی تے عورت اپنے خاندان توں مربوط رہندی اے۔ والدین دے متروکہ وچ تاں اسنوں لازمًا حصہ میراث ملدا اے۔ بعض اوقات اوہ بھائی بہناں توں وی حصہ پاندی اے۔ ہندو مذہب وچ نکاح دے بعد عورت دا رابطہ اپنے خاندان توں ختم ہوجاندا اے۔ شاستر قانون دی رو توں اوہ اپنے خاندان توں میراث دی حقدار نئيں رہندی۔ ايسے لئی جدوں لڑکی نوں گھر توں رخصت کيتا جاندا سی تاں اسنوں کچھ دان دے کے رخصت کيتا جاندا سی۔
بد قسمتی توں مسلماناں نے وی بتدریج اس ہندووانہ رسم نوں اپنا لیا ہن مسلماناں وچ وی جہیز دے لین دین تے فیر لین دین توں ودھ کے جہیز دا مطالبہ تے اس توں وی اگے گزر کر جہیز دے علاوہ تلک سرانی تے جوڑے دے ناں توں لڑکےآں دی طرف توں رقم دا ہور مطالبات دا سلسلہ چل پيا اے۔ ایہ اسلامی تعلیمات تے شریعت دے مزاج دے بالکل ہی برعکس اے۔ اسلام نے تاں اسکے برخلاف مہر تے دعوت ولیمہ دی ذمہداری شوہر اُتے رکھی یھی تے عورت نوں نکاح وچ ہر طرح دی مالی ذمہ داری توں دور رکھیا سی۔ فقہا دے ایتھے اس گل دا کوئی تصور ہی نئيں سی کہ مرد وی عورت توں روپئے دا مطالبہ کر سکدا اے۔ اسلئی اس مسئلہ دا عام طور اُتے کتاباں فقہ وچ تذکرہ نئيں ملدا۔ البتہ اس گل دا ذکر ملدا اے کہ لڑکی دا ولی جے مہر دے علاوہ داماد توں ہور رقم دا طلبگار ہوئے تاں ایہ رشوت اے تے ایہ مطالبہ جائز نئيں۔ اُتے بعض فقہا دے ایتھے لڑکے تے اسکے اولیاء دی طرف توں مطالبہ دی صورت دا ذکر وی ملدا اے۔ اسلئی تلک تے جہیز دا مطالبہ رشوت اے اس دا لینا تاں حرام اے ہی۔ شدید ضرورت دے بغیر دینا وی جائز نئيں تے لے چکيا ہوئے تاں واپس کرنا واجب اے ۔ |
“ |
حوالے
سودھووکیمیڈیا کامنز چ مورتاں: داج |