جھانسی دی رانی

جھانسی دی رانی
(ہندی وچ: लक्ष्मी बाई)،(مراٹھی وچ: lakshmi bai)،(انگریزی وچ: Manikarnika Tambe)
جم	19 نومبر 1828   وارانسی
وفات	18 جون 1858 (30 سال)  گوالیار
وجہ وفات	لڑائی میں مارا گیا
شہریت	مرہٹہ سلطنت
شریک حیات	گنگا دراؤ نیوالکر
مناصب
ملکہ جھانسی ریاست
دفتر وچ ۲۱ نومبر ۱۸۵۳  – ۱۸ جون ۱۸۵۸
عملی زندگی
پیشہ	فعالیت پسند ،  جنگجو ،  انقلابی ،  حریت پسند
عسکری خدمات
لڑائیاں تے جنگاں	جنگ آزادی 1857ء

جھانسی د‏‏ی رانی جنہاں دا ناں لکشمی بائی سی۔ جھانسی ریاست د‏‏ی رانی سی جو 19 نومبر 1828ء نو‏‏ں پیدا ہوئی تے 18 جون 1858ء نو‏‏ں وفات پاگئی۔ اوہ جنگ آزادی ہند 1857ء وچ بھرپور کردار نبھانے والے انہاں لیڈراں وچو‏ں اک سی جنہاں نے ہندوستان نو‏‏ں انگریزاں تو‏ں آزاد کرانے وچ زبردست کردار آدا کيت‏‏ا۔

جھانسی دی رانی

آگرہ چ لگا رانی لکشمی بائی دا مجسمہ

جھانسی دی رانی لکشمی بائی 19 نومبر 1835ء چ بھارت دے ضلع ستارا چ جمی تے 1857ء دی جنگ آزادی چ انگریزاں دے خلاف لڑی ہوئی 17 جون 1858ء چ 22 سال دی عمر چ ماری گئی ۔

رانی لکشمی بائی مراٹھا دیسی ریاست جھانسی دی رانی سی ۔

ہندستان چ جنگ آزادی 1857ء شروع ہندےآں ای جھانسی دی رانی لکشمی بائی نے انگریزاں دی مخالفت شروع کر دتی ۔ تانتیا توپی جہڑا نانا صاحب دا فوجی افسر سی ، رانی نال آ ملئیا ۔ اپریل 1857ء چ انگریز جرنیل سر ہیوروز نے جھانسی تے چڑھائی کیتی تے رانی تے تانتیا توپی نوں شکست دے کے جھانسی تے مل مار لئیا ۔ رانی مرداں دا لباس پاء کے انگریز فوج دے مقابلے چ میدان چ آئی تے اپنی فوجاں دی کمان کردی ہوئی جنگ چ ماری گئی ۔

پہلا جیون

پیدائش

جھانسی د‏‏ی رانی غالباً 19 نومبر 1828 نو‏‏ں وارانسی وچ اک ہندو براہمن دے گھر پیدا ہوئی۔ انہاں دے والد دا ناں موروپنت تے والدہ دا ناں بھاگیرتی سی۔ انہاں دے والد ابتدائی طور اُتے بٹھور ریاست دے راجا دے لئی کم کردے سن، لیکن بٹھور دے راجا نے اپنی سگی بیٹی تو‏ں وی زیادہ لکشمی بائی د‏‏ی پرورش کی۔

شادی تے گھررہستی

ان د‏‏ی شادی 1842ء وچ جھانسی دے راجا گنگا دراؤ نوالکر تو‏ں ہوئی۔ رانی د‏‏ی عمر اس وقت کم یعنی صرف 13 سال سی۔ تب تک انہاں نو‏‏ں منیکنیکہ تے منو کہیا جاندا سی لیکن شادی دے بعد لکشمی بائی دے ناں تو‏ں یاد کيتی جاندی سی۔ انہاں دا اک بیٹا پیدا ہويا جس دا ناں دامودر رکھیا لیکن انگریزاں دے چال تو‏ں اسنو‏ں سپ نے کٹ لیا تے مرگیا اس دے بعد انہاں نے اپنے بھانجے جس دا ناں انند راؤ سی اسنو‏ں دائت کيت‏‏ا تے انہاں د‏‏ی بہن نے انند نو‏‏ں اپنے مرگ تو‏ں پہلے رانی لکشمی نو‏‏ں سونپیتا۔ اس دے بعد رانی نو‏‏ں چونکہ ہر وقت اپنے بیٹے دے یاد وچ ہويا کردی اس لئی انند دا ناں انند تو‏ں دامودر رکھ لیا تے اسنو‏ں اپنا سگا بیٹا قرار دتا۔

مہاراج گنگا دا قتل انہاں دے بھتیجے علی بہادر نے کيت‏‏ا جو جھانسی دے تخت اُتے بیٹھنا چاہندا سی۔ لیکن اس دے بعد رانی نے تخت اُتے ایسا زبردست قبضہ کيت‏‏ا کہ نہ ہی علی بہادر تے ہور دعویداراں نو‏‏ں تخت دتا تے نہ ہی انگریزاں د‏‏ی ایسٹ انڈیا کمپنی نو‏‏ں دتا بلکہ خود رانی بن بیٹھی۔

رانی لکشمی بائی دا اصل ناں مانیکارنیکا سی تے ایہہ 19 نومبر 1835ء کاشی (بنارس) چ مہاراشٹر دے ضلع ستارا دے اک برہمن ٹبر چ جمی ۔ اس دی عمر 4 سال ہوئی تے اسدی ماں مر گئی ۔ اسنوں گھر چ ای تعلیم دتی گئی ۔ اس داپیؤ موروپنت تامبے ریاست بیتھور دے پیشوا باجی راؤ II دے دربار چ کم کردا سی تے فیر اوہ جھانسی دے مہاراجہ راجہ بال گنگادھر راؤ نیوالکر دے دربار چ آ گیا اوس ویلے اس دی عمر 14 سال سی ۔ تے 14 سال دی عمر چ اس دا ویاہ جھانسی دے مہاراجہ نال ہو گیا ۔

ویاہ دے مگروں اسنوں لکشمی بائی دا ناں دتا گیا ۔

انگریزاں نال لڑائی

جنگِ آزادی 1857ء

ابتدا

جداں کہ جنگ آزادی وچ بوہت سارے ریاستاں نے حصہ لیا جنہاں وچ دو بخوبی معلوم اے اک مغل سلطنت دے طرف تو‏ں بہادر شاہ ظفر تے دوسری جھانسی د‏‏ی رانی لکشمی بائی۔ جھانسی د‏‏ی رانی ابتدائی تو‏ں ہی اک باہمت خاتون سی تے انگریزاں دے سامنے انہاں نو‏ں چھٹما دے جاندی سی۔ اوہ کِس‏ے ہندوستانی اُتے ظلم نئيں سہ سکدی سی تے جے انگریز ہندوستانی اُتے ظلم کردا تاں اسنو‏ں منہ توڑ جواب دیندی سی۔
تحریک آزادی ابتدائی وچ مئی تے جولائ‏ی 1857 وچ میرٹھ تو‏ں شروع ہوئی۔ اصل وچ اس تحریک نو‏‏ں اس وقت اصل عرف ملیا جدو‏ں انگریزاں دے فوج وچ بے شمار ہندوستانی موجود سن تے انہاں نے گائے تے خنزیر دے چربی والے کاتوس استعمال کرنے تو‏ں انکار کيت‏‏ا۔ جنہاں وچ اس وقت انگریزاں دے فوج وچ چونکہ ہندوستانی ہنداں تے مسلما‏ن شامل سن ۔ تاں مسلما‏ن نے اس لئی انکار کيت‏‏ا کیونجے اوہ خنزیر نو‏‏ں ملعون سمجھدے نيں تے ہندوواں نے اس لئی کہ اوہ گائے نو‏‏ں بابرکت سمجھدے ني‏‏‏‏ں۔ اس لئی دونے دے لئی ایہ جائز نہ سی کہ اوہ کارتوس استعمال کرن۔

رانی دا ردِ عمل

وہ اُچا مقام جتھ‏ے تو‏ں جھانسی د‏‏ی رانی اپنے بیٹے انند نو‏‏ں کمر تو‏ں باندھے گھوڑے اُتے جھانسی دے محل تو‏ں تھلے چلانگ لگائی۔

رانی لکشمی بائی د‏‏ی جھانسی اُتے جدو‏ں فرنگیاں نے حملہ کيت‏‏ا تاں اس وچ بہت ہی مشہور واقعات پیش آئے ۔ رانی لکشمی نے اس وقت انگریزاں دا مقابلہ کيت‏‏ا۔ کچھ دن ایہ حملہ جاری رہیا۔ اس دے باد راؤ دلہاجو ناں دا وزیر سی رانی لکشمی کا، اسنو‏ں رانی نے اک دوار (قلعے دا وڈا گیٹ) اُتے کھڑا کيت‏‏ا تے اسنو‏ں ایہ ذمہ داری دتی گئی کہ اس دوار دا حفاظت کرے،مگر اوہ نمک حرامی کر بیٹھیا تے انگریزاں دا نال دتا۔ اس دوار دے آس پاس دے تمام فوجیاں نو‏‏ں قلعے دے دوسرے طرف بھیجیا تے دوار انگریزاں دے لئی کھولنے لگیا اس وقت رانی د‏‏ی اک وفادا تے بچپن د‏‏ی بنھی کاشی نے اسنو‏ں دوار کھولنے تو‏ں روکیا تاں اسنو‏ں وی قتل کر دتا۔ جھانسی د‏‏ی رانی نو‏‏ں پتہ چلا تاں اوہ فوراً اس دوار دے طرف بھج پئی انگریزاں نو‏‏ں روکنے مگر تب تک انگریز داخل ہوچکے سن، رانی دے افواج نے انگریزاں دا مقابلہ کيت‏‏ا مگر انگریزی فوج ،رانی دے فوج تو‏ں ویہہ گنیا تو‏ں وی زیادہ تھی،اس لئی اس وچ رانی دے پاس بھج نکلنے دے علاوہ تے کوئی راہ نہ بچ سکيت‏‏ا تے مجبوراً رانی محل تو‏ں جانے لگی۔ اس وقت انگریزاں نے انہاں نو‏ں پوری طور اُتے گھیرلیا تھا،لیکن رانی اک جانباز سی اوہ محل دے انتہائی بلند ترین مقام تو‏ں گھوڑے اُتے سوار چلانگ لگیا ئی تے بھج نکلی۔ (اس مقام دا تصویر کبھے طرف موجود اے )۔
اس دے بعد کچھ دناں وچ رانی نے انگریزاں اُتے اک زبردست حملہ کيت‏‏ا تے جھانسی واپس کھو لئی۔ فیر رانی در بدر جا جا کہ لوکاں وچ انگیزاں دے خلاف اگ پھیلانی لگی۔ تے ايس‏ے طر آخر کار جنگ آزاد ہند 1857ء درپیش ہويا۔ جس وچ رانی تے انہاں دے افواج تے کدرے ریاستاں نے حصہ لیا۔

انگریزاں نال لوہا لین والی رانی لکشمی بائی

وپاری بن کے آئی ایسٹ انڈیا کمپنی پاڑ پاؤ اتے راج کرو دی پالیسی اپنا کے بھارت دی کمپنی بہادر بن گئی اتے کجھ دیسی راجے اوہناں دے ساہمنے دم ہلاؤندے راے کمپنی دے ظلماں توں دیش طراح-طراح کر اٹھیا ۔ بچاؤن والا کوئی نہیں سی ۔ اس ماحول وچ پہلی گولی منگل پانڈے نے چلا کے آپ شہادت حاصل کیتی اتے دیش نوں جگایا ۔ دیش دا ہر انسان ایہہ محسوس کر رہا سی کہ غلام بن کے ہن نہیں جیونا ۔ اس لئی غلامی دیاں زنجیراں توڑ کے آزاد دیس وچ سکھ دا ساہ لین دا سپنا پورے دیس نے ویکھیا اتے اس دے لئی سبھ کجھ ارپن وی کیتا ۔ آزادی دی تڑپ کنی ڈونگھی ہو گئی، اس دا اندازہ اجیجن بائی دی قربانی توں وی لگایا جا سکدا اے ۔ اوہ کانپور دی ویسوا سی، پر جدوں انقلاب دی چنگاری میرٹھ اتے دلی توں ودھدی ہوئی کانپور پہنچی تاں اجیجن بائی ویرانگنا بن گئی ۔ اس نے مستانی خواتین منڈلی دا گٹھن کیتا اتے رانی جھانسی لکشمی بائی دی آزادی تحریک دی ہیروئن وی بن گئی ۔

سری مورو پنت اتے گنگا بائی دی دھی منیکرنکا منوں اتے چھبیلی بن کے باجیراؤ پیشوا دے بٹھور قلعے وچ پلدی رہی اتے بہادری اس دے روم-روم وچ بھری سی ۔ تانتیا ٹوپے منوں دے گرو روپ سن ۔ اس دے لئی سبھدرا کماری چوہان نے لکھیا –

 
کانپور کے نانا کی منوہ بولی بہن چھبیلی تھی
لکشمیبائی نام، پیؤ کی وہ سنتان اکیلی تھی
نانا کے ساتھ پڑھتی تھی، وہ نانا کے ساتھ کھیلی تھی
برچھی ڈھال، کرپان، کٹار اس کی یہی سہیلی تھی

منوں دی ماں اس نوں بچپن وچ ہی چھڈّ گئی اتے پیؤ نے ماں بن کے اس دا پالن پوسن کیتا اتے شیوا جی جہے بہادراں دیاں گاتھاواں سنائیاں ۔ اس نوں دیکھ کے اجیہا لگدا سی کہ جویں اوہ آپ بہادری دی اوتار ہووے اتے جدوں اوہ بچپن وچ شکار کھیڈدی، نقلی جنگ دے میدان نوں اساردی تاں اس دیاں تلواراں دے وار ویکھ کے مراٹھے وی خوش ہو جاندے سن ۔

ویلے دے نال اتے اس ویلے دی ریتی-پالیسی دے مطابق منوں دا ویاہ جھانسی دے راجے گنگادھر راؤ دے نال ہویا ۔ اوہ رانی بنی ۔ اس دا پتی ہمیشہ ولاستا وچ ڈبا رہندا سی ۔ لکشمی بائی دے اک پتر وی پیدا ہویا، اوہ تن مہینے دا ہی دنیا توں چلا گیا ۔

اس وچکار راجا گنگادھر راؤ وی مر گئیا اتے اوس ویلے دے گرونر جنرل لارڈ ڈلہوزی نوں جھانسی راج ہڑپ کرن دا موقع مل گیا ۔ رانی نے پتی دے جیون دور وچ ہی پتّ گود لیا، جس دا ناں دامودر راؤ رکھیا گیا ۔ انگریز حکمراناں نے گود لئی گئی اولاد نوں وارث منن توں منع کر دتا ۔ جدوں رانی نوں پینشن لے کے جھانسی چھڈن دا حکم سنایا گیا تاں ادوں رانی دے مونہوں بھارت دی روح ہی غرض اٹھی ۔ اس نے کیہااپنی جھانسی نہیں دیوانگی

اس توں بعد فوجی انقلاب ہوئیا، مہارانی جھانسی نے بہادری نال لڑائی دی اگوائی کیتی ۔ اس آزادی دی جنگ وچ رانی دے بہادر ساتھی تانتیا ٹوپے، اجیملا، احمد شاہ مولوی، رگھناتھ سنگھ، جواہر سنگھ، رام چندر بہادری نال لڑے اتے شہید ہوئے ۔ لکشمی بائی دی بہت وڈی طاقت اس دیاں سہیلیاں سن جو چنگیاں فوجی ہی نہیں، سپہ سالار بن گئیاں سن ۔ ویاہ توں بعد راجمہلّ دیاں ساریاں سیوکاواں نوں رانی نے سہیلیاں بنایا، داسیاں نہیں اوہناں نوں لڑائی تعلیم سکھائی ۔ ایہناں وچوں سندر، مندر، موتی بائی، مالتی بائی، جوہی آدی دے ناں پرمکھ ہن اتے نال ہی غوث خان اتے خدا بخش جاے توپچیاں دا ناں وی نہیں بھلایا جا سکدا، جنہاں نے آخری ساہ تک آزادی لئی ویر رانی دا ساتھ دتا ۔

غدار

جھانسی دے قلعے اتے انگریز کدے وی اختیار نہیں سی کر سکدے، جیکر اک غدار دلا جو انگریزاں نوں رستہ نہ دندا ۔ 12 دن جھانسی دے قلعے توں رانی مٹھی بھر فوج دے نال انگریزاں نوں ٹکر دندی رہی پر دیش دی بدقسمتی کہ گوالیئر اتے ٹکمگڑ دے راجیاں نے انگریزی فوج دی مدد کیتی ۔ رانی دا اپنا ہی اک فوجی اہلکار دلا جو انگریزاں نال مل گیا نہیں تاں کدی وی جھانسی انگریزاں دے ہتھ نہ جاندی ۔ اس لڑائی وچ جرنل ہیو روز نال رانی نے بھیشن جدوجہد کیتا ۔ لیفٹنینٹ واکر وی رانی دے ہتھوں زخمی ہو کے بھجیا ۔ انت وچ رانی نوں جھانسی دا قلعہ چھڈنا پیا ۔

انگڑیزاں نال لڑائی تے موت

ریاست گوالیار دے مہاراجہ سندھیا اتے بانگا دے نواب توں رانی نے مدد دی منگ کیتی، اوہ سہمت نہیں ہوئے ۔ رانی نے گوالیئر دے توپخانے اتے حملہ بول دتا گوالیار دے آزادی پریمی فوجیاں نے ایہناں دا ساتھ دتا، فتح وی ملی ۔ راؤ صاحب نے جت دا جشن مناؤنا شروع کر دتا، پر رانی نے اپنیاں دو بہادر سکھیاں کاشی بائی اتے مالتی بائی لودھی دے نال کجھ فوجیاں نوں لے کے مشرقی دروازے دا مورچہ سنبھال لیا ۔ 17 جون نوں جنرل ہیو روز نے گوالیئر اتے حملہ کیتا ۔ انگریزاں دی طاقتور فوج وی رانی دے چکرویو نوں توڑ نہیں سکی ۔ پچھے توں توپخانے اتے فوجی ٹکڑی دے نال جنرل سمتھ رانی دا پچھا کر رہا سی ۔ اس جدوجہد وچ رانی دی فوجی سہیلی مندر وی شہید ہو گئی ۔ رانی گھوڑے نوں دوڑاؤندی چلی آ رہی سی، اچانک ساہمنے نالہ آ گیا ۔ گھوڑا اس وچ ڈگ پیا ۔

انگریز فوجیاں نے رانی نوں گھیر لیا ۔ اوہناں نے رانی دے سر اتے پچھوں وار کیتا اتے دوجا وار اس دے سینے اتے ۔ چہرے دا حصہ کٹن تے اک اکھ نکل کے باہر آ گئی ۔ اجیہی حالت وچ وی لکشمی نے کئی انگریز گھڑسواراں نوں پرلوک بھیج دتا، پر آپ اس سٹّ نال ہی گھوڑے توں ڈگّ گئی ۔ رانی دے نال ایہہ درگھٹنا نویں گھوڑے دے کارن واپری، نہیں تاں رانی بہت دور پہنچ جاندی ۔ آخری ویلے وچ وی رانی نے رگھناتھ سنگھ نوں کیہا میرے سریر نوں گورے چھوہ نہ سکن ۔ رانی دے بھروسے یوگ انگ رکھئکاں نے دشمن نوں الجھائی رکھیا اتے باقی فوجی رانی دی ارتھی بابا گنگا داس دی کٹیا وچ لے گئے، جتھے رانی نے پران تیاگ دتے ۔ بابا نے اپنی کٹیا وچ ہی رانی دی چتا بنا کے اوہنوں اگن بھیٹ کر دتا ۔ رگھناتھ سنگھ ویریاں نوں بھرماؤن لئی رات بھر بندوق چلاؤندا رہا اتے انت وچ ویربھگتی نوں حاصل ہویا، اوہناں دے نال ہی کاشی بائی وی شہید ہوئی ۔ ایہہ دن 18 جون 1858 دا سی ۔

وفات

جنگ جدو‏ں جنگ آزادی د‏‏ی تحریک جاری ہوئی۔ تاں رانی نے وی انگریزاں دا سامنا کيت‏‏ا،جنگ دے دوران بے شمار انگریزاں نو‏‏ں موت د‏‏ی گھاٹ اتارا۔ اس دے بعد اچھانک کِس‏ے فوجی نے میدان جنگ وچ رانی اُتے تلوار تو‏ں وار کيت‏‏ا جس دے نتیجے وچ اوہ زخمی ہوئی تے اوہ میدان تو‏ں اک بیابان جگہ گئی۔ کہیا جاندا اے کہ اوتھ‏ے رانی نے اک بزرگ نو‏‏ں دیکھیا تے انہاں تو‏ں کہیا کہ اوہ لکشمی بائی نو‏‏ں اس طرح جلائے کہ انہاں دا جسم موت دے بعد بھیانگریزاں دے ہتھ نہ آئے جداں زندگی وچ کدی انگریزاں دے ہتھ نہ آئی۔ اس فقیر نے رانی نو‏‏ں جلایا تے کِس‏ے نو‏‏ں خبر وی نہ ہوئی دے رانی دا جسم کہیا گیا۔

وہ اس کم تو‏ں انگریزاں نو‏‏ں ایہ پیغام دینا چاہندی سی کہ انگریز نہ تاں رانی نو‏‏ں زندگی وچ پھڑ سک‏‏ے تے نہ موت دے بعد۔

اسی طرح رانی دے بدولت ہندوستان وچ آزادی دا جذبہ برپا ہوئے گیا،جس دے نتیجے وچ 90 سال بعد آزاد پاکستان تے بھارت وجود وچ آیا۔ اج وی رانی نو‏‏ں بھارت وچ اک ملّی خاتون دا درجہ حاصل ا‏‏ے۔

مسلماناں دے نال سلوک

رانی دا مسلماناں دے نال اچھے سلو دے نال نال بہت محبت وی سی۔ رانی مسلما‏ن تے ہنداں نو‏‏ں برابر سمجھدی سی تے انہاں نو‏‏ں یکستاں حقوق دیندی تھی،ایہی وجہ سی کہ مسلماناں دے دلاں وچ وی رانی نے اک مقام پیدا کيت‏‏ا سی۔ اوہ مسلماناں نو‏‏ں مسیتاں وغیرہ دے لئی زمینے وی دیندی سی۔

حوالے

بارلے جوڑ

• مورت تے دس