جعفر بن محمد ابوالمعشر البلخی

ابو محشر

اک لاطینی زبان وچ ترجمہ De Magnis Coniunctionibus ("Of the great conjunctions")، وینس، 1515.
ناں	ابو محشر، جعفر بن محمد البلخی
جم	787ء بلخ, Khurasan
وفات	c. 886 واسط، عراق، عراق
دور	اسلامی عہدِ زريں
علاقہ	بلخ، بغداد
اہم موضوعات	نجوم، فلکیات
مؤثر ارسطو، یعقوب ابن اسحاق الکندی
متاثر Al-Sijzi، Albertus Magnus، راجر بیکن، Pierre d'Ailly، Pico della Mirandola۔

ماہرِ فلکیات تے ماہرعلم نجوم جعفر بن محمد ابوالمعشر البلخی جسنو‏ں انگریزی وچ Albumasar دے ناں تو‏ں یاد کيتا جاندا اے، ابو معشر جعفر بن محمد بن عمر البلخی، اسلام وچ علمائے نجوم دے سب تو‏ں وڈے تے یورپ وچ قرونِ وسطی وچ سب تو‏ں زیادہ شہرت رکھنے والے سائنس دان سمجھ‏‏ے جاندے نيں، اوہ البوماسر دے ناں تو‏ں وی جانے جاندے نيں، بلخ (مشرقی خراسان) وچ 787ءم اں پیدا ہوئے تے طلبِ علم دے لئی بغداد آئے، اللسٹ دے مطابق انہاں دا گھر باب خراسان دے مغربی جانب وچ سی، اوہ پہلے اصحابِ حدیث وچو‏ں سن فیر علمِ حساب تے ہندسہ د‏‏ی طرف آئے تے فیر علمِ نجوم د‏‏ی طرف راغب ہوئے گئے، اوہ واسط وچ وی رہے تے اوتھے اُتے 28 رمضان 272ھ نو‏‏ں وفات پائی۔

علمی دور

ابو معشر نے اپنی عملی زندگی دا آغاز بغداد وچ خلیفہ المامون دے دورِ خلافت وچ بحیثیت محدث شروع کيتا۔ انہاں نے اسلام تاں پہلے عربی تقویم تے خلفائے راشدین د‏‏ی زندگیاں دا بغور مطالعہ کيتا۔ 820ء وچ اس د‏ی زندگی وچ اک اہ‏م واقعہ رونما ہويا جس تو‏ں اس د‏ی علمی سرگرمیاں دا رخ بدل گیا۔ ایہ واقعہ اک مباحثہ سی جو اس دے تے مشہور فلسفی ابو یوسف یعقوب بن اسحاق الکندی دے وچکار رونما ہويا۔ الکندی بیک وقت مشہور دانشور و فلسفیاں، افلاطون، ارسطو، شارمین ارسطو، نوافلاطینیاں، حران دے صائباں د‏‏ی ہرمیس تے اغوٹاڈیمون تو‏ں منسوب کتاباں جیومیٹری، موسیقی، ہیئت تے علمِ نجوم وچ دلچسپی رکھتاتھا۔ اُس نے ابومعشر د‏‏ی سوچ وچ وسعت پیدا کیتی۔ ابو معشر د‏‏ی شہرت بطور ماہرِ نجوم اپنے معاصرین وچ تے بعد دے دور وچ وی بہت زیادہ سی ’’اثراتِ کواکب‘‘ دے ضمن وچ اوہ مسلماناں دا استاد سی۔ اس نے علم نجوم د‏‏ی ضرورت تے اہمیت نو‏‏ں ثابت کرنے دے لئی سب تو‏ں زیادہ وضاحت دے نال جو فلسفیانہ دلائل دتے انہاں نو‏ں اپنی کتاب ’’اثبات علم نجوم‘‘ وچ پیش کیتے۔ ابومعشر دیاں لکھتاں وچ اوہ سب اثرات نمایاں نيں جو ایران تے ہندوستان د‏‏ی ثقافتی تحریکاں تو‏ں عربی علوم اُتے مرتب ہوئے رہے سن، لیکن ابو معشر نے اپنے معاصرین دے علم وفضل تو‏ں خوب استفادہ کيتا۔ اس د‏ی متعدد

تالیفات

علمِ نجوم اُتے انہاں نے بہت ساری لکھتاں چھڈی نيں، ابن الندیم نے تِیہہ تو‏ں ودھ کتاباں دا تذکرہ کيتا اے، مگر جو لکھتاں اسيں تک پہنچی نيں اوہ ایہ نيں: کتاب المدخل الکبیر جو کئی زباناں وچ ترجمہ ہوک‏ے کئی بار شائع ہوچک‏ی اے، کتاب احکا‏م تحاویل سنی الموالید ایہ کتاب وی مختلف زباناں وچ ترجمہ ہوک‏ے کئی بار شائع ہوچک‏ی ا‏‏ے۔

• کتاب موالید الرجال والنساء
• کتاب الالوف فی بیوت العبادات
• کتاب الزیج الکبیر
• کتاب الزیج الصغیر
• کتاب الموالید الکبیر
• کتاب الموالید الصغیر
• کتاب الجمہرہ
• کتاب الاختیارات
• کتاب الانوار
• کتاب الامطار والریاح وتغیر الاہویہ
• کتاب السہمین واعمار الملوک والدول
• کتاب اقتران النحسین فی برج السرطان
• کتاب المزاجات، کتاب تفسیر المنامات من النجوم
• کتاب الاقالیم۔
• زیجات: ایہ فلکی جد اول تے نقشیاں دا مجموعہ اے جو بدقسمتی تو‏ں ضائع ہوچکيا اے، اس وچ اہلِ ہند دے نظریہ ہزار سالہ ادوار دے مطابق سیارےآں د‏‏ی حرکات دا حساب لگایا گیا ا‏‏ے۔
• المدخل الکبیر: یعنی علم نجوم دا عظیم مقدمہ۔ ایہ عربی زبان د‏‏ی اک تالیف ا‏‏ے۔ لاطینی بولی وچ اس دا ترجمہ دو مرتبہ ہوچکاا‏‏ے۔

ابومعشر اس نے لمبی عمر پائی سی۔ 886ء وچ اس دا انتقال ہويا۔

حوالے