جدید پنجابی ساہت دی تریخ

جدید پنجابی ساہت دا پچھوکڑ

پنجابی ساہت دے شروعاتی دور توں لے کے مہاراجہ رنجیت سنگھ دے ویلے تک مطلب 1850 دے آلے دوآلے دیاں سمچیاں پرپتیاں اک پرمپرا دے روپ وچ ساڈے ساہمنے آؤندیاں ہن۔ پنجابی ساہت دا شروع بھاوے اسیں ناتھ-جوگیاں توں گنیئے بھاوے بابا فرید دے شلوکاں توں، ارمبھ توں لے کے 1850 ای۔ تک دی ساہتی پرمپرا ایہہ دسدی اے کہ وکھ وکھ دور دیاں مذہبی، سماجی، اتے سیاسی حالات نے اس اپر پورا اثر چھڈیا۔ ساہتکار اک سماجی پرانی ہندا اے۔ اس لئی اسدا اعلیٰ-دوالا اسدے سوچ وچار اتے ساہت اپر پورا اثر چھڈدا اے۔ انگریزاں نے پنجاب دا دھرتی نوں قابو کرن لئی یتن کیتے۔ انگریز پربندھکاں دا اکو اک نشانہ پنجابیاں نوں جسمانی اتے دماغی دوہاں پدھراں اتے غلام بناؤنا سی۔ اس لئی اوہناں نے سانوں ساڈے دھرم توں دور کرن لئی کئی اپرالے کیتے۔ پنجاب وچ انگریز راج دی ستھاپتی توں لے کے اوہناں دے بھارت چھڈن مطلب 1947 ای۔ دیاں پرمکھ لہراں، تریخی واقعے، ساہتی پرورتیاں آدی دا مختصر ویروا اسیں دندے ہاں

• عیسائی مشنری جاں مسیحی لہر، برہموہ سماج لہر، دیو سماج لہر، آریہ سماج لہر، احمدی جا قادیانی لہر، نرنکاری لہر، نامدھاری لہر، غدر لہر

جدید پنجابی شاعری

پنجابی شاعری دا جم ناتھاں جوگیاں دی روحانی رچناواں نال ہندا اے۔ گورکھ ناتھ، چرپٹ ناتھ آدی اس پرمپرا نال جڑے شاعر منے جاندے ہن۔ پنجابی شاعری دے آرنبھک دور بارے ودواناں دا دوجا متّ وی اے۔ جس مطابق پنجابی شاعری دا ارمبھ بابا فرید دے شلوکاں نال ہندا اے۔ اس پرمپرا وچ پنجاب توں باہرلے بھگتاں نامدیو، رویداس، کبیر آدی دیاں رچناواں وی شامل ہن۔ ایہہ پرمپرا 19وی سدی دے انت تک چلدی اے اتے گرمت کاودھارا اس ویلے دی شاعری دا مول دھورا رہندی اے۔

پہلے دور دے شاعر

بھائی ویر سنگھ، لالا دھنی رام چاترک، لالا کرپا شاگر، پرو۔ پورن سنگھ، دیوان سنگھ کالیپانی، ڈاکٹر۔ موہن سنگھ دیوانہ۔

دوجے دور دے شاعر

پرو۔ موہن سنگھ، سردار آوتار سنگھ آزاد، بابا بلونت، سردار پریتم سنگھ سفیر، امرتا پریتم

تیجے دور دے شاعر

ڈاکٹر۔ ہربھجن سنگھ، پربھجوت کور، جسونت سنگھ نیکی، سوپن سنگھ میسا، جسویر سنگھ آہلووالیا، سکھ پال ویر حسرت، شو کمار بٹالوی، ڈاکٹر۔ منجیت کور ٹوانا۔

جدید پنجابی فکشن

فکشن پنجابی ساہت دا اجیہا روپ اے جس وچ ناول اتے کہانی تے نکی کہانی دی ودھا شامل ہن۔ دوہاں اتے کتھا-بیانی اتے زور ہندا اے۔ ویلے دے ترقی نال ایہناں دے مطلب اتے تکنیک آدی وچ تبدیلی آؤدی رہی اے۔ پنجابی ساہت وچ پہلاں ناول نے جم لیا۔ ناول کہانی انش پردھان رچنا ہندی اے۔ کہانی ہی اس دا مول آدھر ہندی اے۔

پہلے دور دے ناول کار

بھائی ویر سنگھ، موہن سنگھ وید

دوجے دور دے ناول کار

نانک سنگھ، سنت سنگھ سیکھوں، سوہن سنگھ سیتل، سریندر سنگھ نرولا، کرتار سنگھ دگل، امرتا پریتم، جسونت سنگھ کول، کرنل نرندرپال سنگھ۔

تیجے دور دے شاعر

ڈاکٹر۔ سرجیت سنگھ سیٹھی، پرو۔ نرنجن تسنیم، پرو۔ گردیال سنگھ

نکی کہانی

نکی کہانی جدید یگ دی حرمن پیاری ساہتی ونگی اے۔ اس وچ پلّ چھن دی پکڑ نوں پیش کرن دا یتن کیتا جاندا اے۔ اس توں مطلب ایہہ اے کہ جنی تیزی نال ساڈا جیون چل رہا اے اس دی پیشکاری کرن دی گنجائش کہانی وچ اے۔ اس وچ نکی گھٹنا تے چھیتی توں چھیتی حالت نوں پیش کرکے ڈوگاں اثر پایا جا سکدا اے۔

پہلے دور دے کہانی کار

س۔ نانک سنگھ، س۔ گربخش سنگھ پریتلڑی، گِ۔ گرمکھ سنگھ مسافر، ڈاکٹر۔ موہن سنگھ دیوانہ، پرو۔ موہن سنگھ۔ سری دیوندر ستیارتھی۔

دوجے دور دے کہانی کار

پرں۔ سنت سنگھ سیکھوں، پرں۔ سجان سنگھ، س۔ نورنگ سنگھ

تیجے دور دے کہانی کار

س۔ کرتار سنگھ دگل، امرتا پریتم، س۔ ہری سنگھ دلبر، سنتوکھ سنگھ دھیر، ڈاکٹر۔ دیوان سنگھ

جدید پنجابی اکانگی، ناٹک تے تھیٹر

ناٹک، اکانگی بارے ایہہ کیہا جاندا اے کہ ایہناں وچ اجیہی کہنی بیان کیتی جاندی اے جہڑی ناظرین ساہمنے واپردی اے۔ ہڑپا اتے موہنجودڑو دی خدائی نے ایہہ سدھ کر دتا اے کہ پنجاب وچ ناٹک اتے تھیٹر دی اک زوردار پرمپرا سی۔ ایہناں تھاواں تے ملے ناٹ-منڈپ آدی اس گل دی ساکھو بھردے سن کہ اتھے سنسکرت ناٹک کھیڈے جاندے راے ہن۔

پہلے دور دے ناٹک کار

پرو۔ اشور چندر نندہ، ڈاکٹر۔ روشن لال اہوجا، گربخش سنگھ پریتلڑی، سنت سنگھ سیکھوں، گردیال سنگھ پھلّ، ڈاکٹر۔ ہرچرن سنگھ، گردیال سنگھ کھوسلا۔

دوجے دور دے ناٹک کار

بلونت گارگی، کرتار سنگھ دوگل، ڈاکٹر۔ امریک سنگھ، پرتوش گارگی۔

تیجے دور دے ناٹک کار

کپور سنگھ گھمن، گرچرن سنگھ جسوجا، ڈاکٹر۔ سرجیت سنگھ سیٹھی، ہرسرن سنگھ آدی۔

جدید پنجابی وارتک

پنجابی وارتک دے اتہاس نوں دو حصےآں وچ ونڈیا جا سکدا اے۔ پہلے حصہ وچ پنجابی وارتک نال جڑی مڈھلی رچنا توں لے کے 1850 ای۔ تک دی وارتک شامل کیتی جاندی اے۔ دوجے حصہ وچ 1850 توں اج تک دی وارتک نوں گنیا جاندا اے۔

پہلے دور دے وارتک کار

بھائی ویر سنگھ۔ میہن سنگھ وید۔

دوجے دور دے وارتک کار

پرو۔ پورن سنگھ، بھائی جودھ سنگھ، لال سنگھ کملا اکالی، ایس۔ ایس چرن سنگھ شہید۔

تیجے دور دے وارتک کار

پرں۔ تیجا سنگھ۔ پرو۔ صاحب سنگھ، گربخش سنگھ، ڈاکٹر۔ بلبیر سنگھ، ہرندر سنگھ روپ، کپور سنگھ، اشر سنگھ چترکار

جدید پنجابی تنقید

تنقید ساہت دا نکھیڑا کرن دی صنف اے۔ ایہہ ساہت دی کسے ونگی مطلب شاعری، ناٹک، ناول، وارتک وغیرہ دی وضاحت کرکے اسدا تجزیہ کردی اے۔ کئی وار تنقید ساہت بارے نرنا دے کے اس متعلق مول اصول اتے وی روشنی پاؤندی اے۔ ودوانا دی نظر وچ جدوں کسے ساہتی ٹکڑی نوں پڑھ کے اس متعلق اپنی رائے پرگٹائی جاوے تاں اس نوں تنقید کیہا جاندا اے۔

پہلے دور دے نقاد

باوا بدھ سنگھ، پرو۔ پورن سنگھ، پ تیجا سنگھ، ڈاکٹر۔ موہن سنگھ دیوانہ، ڈاکٹر۔سریندر سنگھ کوہلی۔

دوجے دور دے نقاد

پرں۔ سنت سنگھ سیکھوں، پرو۔ تیجونت سنگھ گل، ڈاکٹر۔ روندر روی، پرو۔ جوگندر سنگھ راہی، ڈاکٹر۔ ٹی۔آر ونود۔

تیجے دور دے نقاد

ڈاکٹر۔ ہربھجن سنگھ، ڈاکٹر۔ عطر سنگھ، ڈاکٹر۔ جسویر سنگھ آہلووالیا، جیت سنگھ سیتل، پرمندر سنگھ، کرپال سنگھ کسیل وغیرہ۔

حوالے

1. من موہن کیسر(ڈاکٹر۔)، جدید پنجابی ساہت دا اتہاس، پنجابی بولی ترقی ڈیپارٹمنٹ، پٹیالہ، 1991 پنہ -1
2. من موہن کیسر(ڈاکٹر۔)، اوہی، پنہ -1
3. من موہن کیسر(ڈاکٹر۔)، اوہی، پنہ -16
4. من موہن کیسر(ڈاکٹر۔)، پنہ -70
5. من موہن کیسر(ڈاکٹر۔)، اوہی، پنہ -88
6. اوہی، پنہ -102 من موہن کیسر(ڈاکٹر۔)، اوہی، پنہ -130
7. من موہن کیسر(ڈاکٹر۔)، اوہی، پنہ -157</ref>
8. من موہن کیسر(ڈاکٹر۔)، اوہی، پنہ -157