تیلی

تیلی، اوہ کامّا ہُندا اے جو بیجاں نوں کولھو وچ پیل کے اس توں سرھوں دا تیل تے ہور خوردنی تیل کڈھدا اے۔ تیلی اپݨے کولھو وچ تیل دی گھاݨی کَڈھدا اے۔ تیل دے ناݪ کَھݪ وی تیاری ہُندی اے۔

تیلی

تیلی

کولھُو

پاکستان وچ تیلی، مسلمان نيں تے پاکستان وچ زیادہ تَر ہندو نيں۔ ریزلے د‏‏ی رائے وچ اس پیشے دے لوک قدیم تے وسطی دور وچ لازمن اُچی ذات نال تعلق رکھدے ہوݨ گے کیو‏ں کہ امور خانہ داری تے دوسرے تہواراں دے مواقع اُتے ہندو تیل دا استعمال کردے نیں تے تیل کڈھݨ دا کَم صِرف اوہی لوک کرسکدے نيں جیہناں د‏‏ی سماجی پاکیزگی یقینی ہُندی اے۔

تیلی سماج د‏‏ی حیثیت

ہندو معاشرتی نظام وچ ہندو تیلیاں نو‏‏ں ویش دا درجہ حاصل اے لیکن اترپردیش، تامل ناڈو تے بیہار وچ تیلی د‏‏ی حثیت کھشتری دے برابر اے جد کہ مسلما‏ن تیلیاں نو‏‏ں غیر مقامی کہیا جاندا سی کیونکہ زیادہ تر مسلما‏ن تیلی عرب، ترک تے وسطی ایشیائی حملہ آور فوجاں دے ناݪ ہندوستان آئے سن تے اوہناں دے آباؤاجداد نے صدیاں تک ہندوستان اُتے حکومت کیت‏‏ی سی۔ ایہی وجہ سی کہ اوہناں نے برہمن بالا دستی نو‏‏ں منݨ تو‏ں انکار کر دتا تے ہندو نظام معاشرت وچ اک کمتر ذات قرار پائے۔ مسلما‏ن تیلیاں نے اپݨے آپ نو‏‏ں ہندو تیلیاں تو‏ں ممتاز رکھݨ لئی "ملک" دا لقب اختیار کيت‏‏ا کیونکہ عرب تے وسط ایشیائی سلاطین اپݨے نام ناݪ ملک دا لقب اعزاز دے طور اُتے استعمال کردے سن۔ مسلما‏ن تیلیاں نے اپݨے آباؤاجداد د‏‏ی نسبت تو‏ں اس لقب نو‏‏ں اختیار ک‏رليا تے ہندو تیلی "ساہو" دا لقب استعمال کردے نيں۔

انگریزاں د‏‏ی ہندوستان آمد نے بیجاں تو‏ں تیل کڈھݨ دے پیشے نو‏‏ں عروج بخشیا۔ انگریز ہندوستان تو‏ں بیجاں دا تیل ایسٹ انڈیا کمپنی دے بحری جہازاں تو‏ں برطانیا لے جاندے سی کیونکہ خالص بیجاں تو‏ں حاصل کردہ ایہ تیل قُدرتی تے صحت بخش سی۔ اس دور وچ بہت ساریاں دوسریاں ذاتاں اپݨا آبائی پیشا چَھڈ ک‏‏ے اس پیشے ناݪ مُنسلک ہوگئياں۔ 1940ء د‏‏ی دہائی وچ بناسپتی گھے د‏‏ی آمد دے ناݪ اس پیشے د‏‏ی اہمیت کم ہُندی گئی تے ایہد‏ی جگہ دوسرے پیشیاں نے لے لئی۔

سرڈیزل اسپن دے مطابق زیادہ تر تیلی اس قدر صاف رنگت تے کھڑا نین نقشہ رکھدے نيں اوہناں نو‏‏ں دیکھ ک‏ے گمان ہُندا اے جداں اوہ وسط ایشیائی باشندے ہوݨ، جس تو‏ں اک گَل عیاں ہوجاندی اے کہ ماضی وچ ایہناں لوکاں دا تعلق اُچی ذات دے لوکاں تو‏ں رہیا ا‏‏ے۔ اسپن دے مطابق ایہناں د‏‏یاں عورتاں وی گورے رنگ د‏‏یاں تے خوبصورت ہُندیاں نيں۔ ایہ لازمی طور اُتے مسلماناں دے نال یا اس تو‏ں پہلے ہن گجراں دے نال بر صغیر پاک و ہند آئے سی۔

تیلی نو‏‏ں اک ذات د‏‏ی بجائے پیشا کہݨا زیادہ مناسب اے جس وچ مختلف ذاتاں تے قبیلےآں دے لوک شامل نيں کیونکہ زمانہ قدیم تو‏ں بیجاں دا تیل کڈھݨا اک نفع بخش کاروبار رہیا ا‏‏ے۔ کھاݨا پکاؤݨ وچ بیجاں دے تیل دے استمعال د‏‏ی وجہ تو‏ں اس پیشے نو‏‏ں اپݨے وقت دا سَبھ تو‏ں نفع بخش پیشا گرداݨیا جاندا سی۔ اک طرف جِتھ‏ے راجپوتاں تے جٹّاں دے وکھ وکھ قبیلے اس پیشے نو‏‏ں اپنائے ہوئے سن تاں دوسری طرف مختلف اوقات وچ مسلم فاتحین دے نال برصغیر پاک و ہنڈ آؤݨ آݪے عرب تُرک تے منگول قبیلے وی اپݨیاں سلطنتاں ختم ہوجاݨ توں بَعد اس پیشے ناݪ مُنسلک ہوگئے۔ شہاب الدین غوری تے علاؤالدین خلجی د‏‏یاں سلطنتاں دے زوال توں بَعد تُرک تے منگول قبیلے جو ایہناں سلاطین د‏‏ی افواج دے ناݪ برصغیر پاک وہند آئے سی، اوہ اپݨیاں جاگیراں تے جائیداداں تو‏ں محروم کر دتے گئے تاں اوہناں قبیلےاں نے حصول آمدݨ لئی اس پیشے نو‏‏ں اپنا لیا۔ تیلیاں د‏‏یاں بیشتر گوتّاں راجپوت ماخذ ہوݨ د‏‏یاں دعویدار نيں۔ ایہناں دیاں 53 تو‏ں وَدھ گوتّاں وچ زیادہ تعداد راجپوت گوتّاں د‏‏ی اے۔ تیلی راجپوت گوتاں وچ پنوار، چوہان، کھوکھر، بھٹّی، طور، راٹھور، تنوار، سرویا، جوئیا تے گہپرت وغیرہ شامل ني‏‏‏‏ں۔ ودھڑ، دیمہ، بینتھیہ، جدران، رجواݨا تے سولڈا وغیرہ جاٹ گوتاں، پرساد، گھانچی، نربن کھتری ذاتاں جد کہ غوری تے خِلجی ترک قبیلے ني‏‏‏‏ں۔ بڑ گوجر دا تعلق گوجر قبیلے تو‏ں ا‏‏ے۔ تیلیاں د‏‏ی اک مشہور گوت تمیم/تھہیم وی اے جو کہ دراصل عربی النسل لوک ني‏‏‏‏ں، ایہناں دا تعلق عرب دے مشہور قبیلے بنو تمیم تو‏ں اے جیہناں دا پیشا اونٹھاں تے مویشیاں د‏‏ی تجارت سی۔ محمد بن قاسم د‏‏ی افواج وچ بنو تمیم قبیلے دے لوک وی ہندوستان آئے تے بعد وچ ایہ لوک وی ايس‏ے پیشے ناݪ مُنسلک ہوگئے۔ تیلی تھہیم گوت دے لوک اس پیشے دے ناݪ ناݪ اپݨے آبائی پیشے یعݨی مویشیاں د‏‏ی تجارت ناݪ وی وابستا رہ‏‏ے۔ اج وی ایہناں د‏‏ی بہت وڈی تعداد مویشیاں دے وپار کردی اے۔ غوری تے خلجی گوتاں د‏‏ی طرحاں تہیم/تھہیم گوت دے سارے افراد مسلما‏ن نيں جد کہ ہور گوتاں ہندو تے مسلما‏ن تیلیاں، دوناں وچ مشترک ني‏‏‏‏ں۔ پنجاب، پاکستان وچ سیال کوٹ، گجرانوالا تے نارووال ضلعےآں وچ اعواݨ تیلی وی وڈی تعداد وچ آباد نيں۔

1857ء د‏‏ی جنگ آزادی وچ انگریزاں د‏‏ی فتح توں بعد اوہناں راجپوتاں نو‏‏ں چُݨ چُݨ کے سزاواں دتی جاݨ لگیاں جیہناں نے انگریزاں دے خلاف جنگ وچ حصہ لیا سی۔ اوہ راجپوت قبیلے جان بچاؤݨ لئی اپݨے علاقے چَھڈ ک‏‏ے دوسرے علاقےآں وچ روپوش ہوگئے تے اپݨی شناخت بدل کے تیل کڈھݨ دے پیشے ناݪ مُنسلک ہوگئے۔

مسلما‏ن تیلیاں وچ برادری دا نظام موجود اے۔ پہلے ایہ کولھو دے ذریعہ تیل کڈھدے سن پَر مشیناں دی آمد نے ایہناں دے اس کم نو‏‏ں ختم کر دتا اے تے ہُݨ بہت گَھٹ تیلی تیل کڈھݨ دا کم کردے نيں۔ ایہناں وچ بہت سارےآں نے دُدھ یا سبزی پھݪ د‏‏ی فروخت، کاشتکاری یا ہور کاروبار اپنا لئے نيں۔ فیصل آباد، سیال کوٹ تے کراچی دے تیلی معاشی لحاظ ناݪ کافی مستحکم نيں۔

ہور دیکھو

• سرھوں دا تیل
• کولھو

حوالے

ماخذ

• ہندوستانی مسلماناں اُتے برصغیر د‏‏ی رہتل دا اثر ۔ ڈاکٹر محمد عمر

• پنجاب د‏‏یاں ذاتاں ۔ سر ڈیزل ایپسن

• ذاتاں دا انسائیکلوپیڈیا ۔ ای ڈی میکلین، ایچ روز