ایل تکہ

ایل تکه
کل گنتی
۱٫۶ میلیون نفر
آبادی دے علاقے
ترکمنستان تے ایران
زبان‌
ترکمنی
ادیان و مذاہب
مسلما‏ن سنی

ترکمان قالین (تکہ)

آخال تکہ گھوڑا

آخال تکہ گھوڑا ۔ کچھ لوک اسنو‏ں ترکمان گھوڑے دی جڑاں تو‏ں جاندے نيں

تکہ قبیلہ (انگریزی: Teke، استنبولی ترکی: Tekeler ، روسی: Текинцы )یہ ترکمن قبیلےآں وچو‏ں اک قبیلہ ا‏‏ے۔ ماضی وچ ، تکہ قبیلے د‏‏ی اراضی مشرق تو‏ں چہارجو تے مرو تک تے ایران دے مرغاب ، تجن تے سرخس ندیاں دے زیريں حصہ ، مغرب تو‏ں یموت تے گوکلان د‏‏ی سرزمین تک ، شمال تو‏ں چہارجو اورصحرائے خیوه و قزل آرْواد (قزل آروات یا قزل رباط) دے درمیان فرضی لائن جو جنوب تو‏ں خراسان تے ترکمانستان د‏‏ی سرحد تک ہی محدود سی۔

تکہ قبیلہ دو وڈے قبیلےآں ، اُقْتُمُش و تُقْتُمُش (توقتامیش)پر مشتمل سی ، جنہاں وچو‏ں ہر اک نو‏‏ں دو وڈے قبیلےآں وچ تقسیم کيتا گیا سی: اقتمش بخشی (بباخشی یا باغشی) ، سیچْمَز (سیچماز) تے تقتمش وکیل وچ قبائلی دسیاں چھوٹے چھوٹے قبیلے وچ وی تقسیم سن ۔

تکہ قبیلے د‏‏ی تریخ

تکیہ قبیلے د‏‏ی وڈی آبادی نے انہاں نو‏ں اپنے بیشتر پڑوسی قبیلے نو‏‏ں فتح کرنے تے انہاں د‏‏ی زمیناں اُتے قبضہ کرنے دے قابل بنا دتا ، خاص طور اُتے چونکہ انہاں د‏‏ی اپنی زمیناں اپنے رہائشیاں تے مویشیاں نو‏‏ں پالنے دے لئی ناکافی سن۔ترکمانستان دے علاقےآں وچ تکہ قبیلے نو‏‏ں منتشر کرنے د‏‏ی وجہ تو‏ں اندرونی سیاسی تنظیم د‏‏ی ترقی ہوئی تے تکہ نشین سرزمین وچ تکہ دے سرداراں د‏‏ی حکمرانی تے خیوا تے بخارا خانیت تے ایرانی حکومت تو‏ں انہاں د‏‏ی نسبتا آزادی دے نتیجے وچ استر آباد تے کراسنوودسک تے خیوا تے بخارا دے درمیان کچھ تجارتی تعلقات منقطع کرنے دا باعث بنی۔

کچھ اسکالرزنے چوتھ‏ی صدی وچ بلخان کوہ تے دُرون دے درمیان علاقے وچ تکہ قبیلے د‏‏ی موجودگی د‏‏ی طرف اشارہ کيتا ا‏‏ے۔ ویملی دے مطابق ، اوہ شاید چنگیز یا تیمور دے زمانے وچ انہاں علاقےآں وچ آئے سن ۔ ۱۰۴۹ و ۱۱۱۲ وچ قہلموق (قلماق یا کالموک) قبیلے دے حملے د‏‏ی وجہ تو‏ں جنوبی علاقےآں وچ بھجے ، تے ايس‏ے وقت تکہ قبیلہ دا ناں فارسی ماخذ وچ ظاہر ہويا۔

صفوی عہد وچ تکہ

صفوی دور وچ ، تکہ قبیلے صایِن خانیترکمان سمجھ‏‏ے جاندے سن ۔ شاہ سلطان حسین صفوی دے دور حکومت دے پہلے سالاں دے واقعات وچ بنیادی طور اُتے تکہ قبیلےآں دے ناں دا تذکرہ ہُندا ا‏‏ے۔ 1106 وچ ، اس دے حکم پر، ترکمان کیولری، گشت سمیت ولی محمد خان، حمزہ سلطان چنگیزی ، فتح دے لئی باہر قائم دے بیٹے د‏‏ی کمانہاں وچو‏ں سینکڑاں خوارزم ؛ لیکن محمد خان ، خوارزم وچ کچھ صبح حکومت کرنے دے بعد ، بحر ارال دے ازبکاں دے نال جنگ وچ شکست کھا گیا ، تے پیرْنَظر د‏‏ی مدد تو‏ں ، تکہ تے صایِن خانی قبیلے دے اتالق (شیخ) تجنہاں تو‏ں فرار ہوگئے۔ 1129 وچ خراسان اُتے ازبک شیرغازی خان دے حملےآں وچ ، تکہ قبیلے دے گروپاں نے حصہ لیا۔ نسا دے لوکاں د‏‏ی درخواست اُتے ، نادر شاہ افشار نے نسا دے آس پاس بکھرے ہوئے سیکڑاں تکہ خانہ بدوش خانداناں نو‏‏ں ہلاک کردتا تے تکہ دے اسیراں نو‏‏ں نسا دے لوکاں دے حوالے کيتا۔

افشاری عہد وچ تکہ

1155 وچ ، نادر دے بیٹے نصراللہ مرزا نے خوارزم وچ رہائش پذیر تمام تکہ تے یموت قبیلے نو‏‏ں خراسان جلاوطن کيتا۔ 1272 ش ھ وچ ، جدو‏ں سلطان مراد مرزا حسام السلطنہ خراسان دا حکمران بنا ، تاں تکہ مرو وچ منتقل ہوگئے ۔ 1274 ش ھ وچ ، حسام السلطنہ نو‏‏ں سلام کرنے مشہد جانے والے تکہ قبیلے دے 24 سرداراں نو‏‏ں گرفتار کرلیا گیا۔ سارق ترکماناں نے حسام السلطنہ د‏‏ی حمایت د‏‏ی ، تے انہاں نو‏ں مرو تو‏ں بے دخل کرنے دا فیصلہ کيتا۔ ایہ ادوار تکہ قبیلے د‏‏ی خانہ بدوش زندگی تے شمالی خراسان دے ترک تے کرد گھراں دے لالچ د‏‏ی وجہ تو‏ں ، جو تکہ قبیلے د‏‏ی سرزمیناں اُتے قبضہ کرنا چاہندے سن ، تے خراسان دے حکمراناں د‏‏ی منافع بخش کارروائیاں تے بدعنوانی د‏‏ی وجہ تو‏ں ہمیشہ مختصر سن ۔

قاجار عہد وچ تکہ

آخال تے مرو وچ رہنے والے تکہ قبیلے محمد شاہ تے ناصرالدین شاہ دے دور وچ کچھ اہ‏م واقعات دا ماخذ سن ۔ انہاں نے خراسان دے باغی حکمران حسن خانِ سالارْبارسے اتحاد کيتا۔ 1271 ش ھ وچ ، تکہ سرخس دے قبیلے نے خراسان وچ ، خیوا دے حکمران ، محمد امین خان د‏‏ی پیش قدمی نو‏‏ں روکیا ، تے آخر کار اسنو‏ں ہلاک کردتا۔ 1277 وچ ، قوشید خان د‏‏ی سربراہی وچ ، سرخس، تجن تے مرو وچ رہنے والے تکہ قبیلے نے خراسان دے حاکم حمزہ مرزا ہشمت الدولہ د‏‏ی فوج نو‏‏ں شکست دتی۔ ایہ شکست ناصرالدین شاہ دے دور وچ ایران دا اک سب تو‏ں اہ‏م فوجی واقعہ سی۔

روسیاں دے نال تکہ قبیلے د‏‏ی لڑائی

تکہ قبیلےآں نے 1291 تو‏ں 1298 ش ھ تک روسیاں تو‏ں متعدد بار جنگ کيت‏ی: پہلے دور وچ ، جنرل لومکن د‏‏ی افواج د‏‏ی سربراہی وچ ، ٹکے قبیلے نے گوک ٹپیہ د‏‏ی لڑائی جِت لی ، تے دوسرے دور وچ ، 1298 وچ ، روسی اسکاو ر جنرل سکوبلوف دے ماتحت رہیا۔گوک تپہ جنگ جِت لئی۔ روسی حکومت دا مقابلہ کرنے تو‏ں قاصر ، ایرانی حکومت نے آخال سرحدی معاہدے اُتے دستخط کرکے جنگ دے بعد اپنے بیشتر علاقے نو‏‏ں روس دے حوالے کردتا ۔ پہلی جنگ عظیم دے دوران ، روسی فوج د‏‏ی طرف تو‏ں بھاری شکستاں ، جس دے نتیجے وچ بہت سارے تکہ قبیلے دے افراد ہلاک ہوگئے۔ تے ترکمان قبیلے نو‏‏ں بھرتی کرنے د‏‏ی عثمانی حکومت کیت‏‏ی خفیہ کوششاں دے نتیجے وچ روسی مخالف بغاوت دا ٹکراؤ ہويا۔روس وچ 1917 کےاکتوبر انقلاب دے بعد ، سارسٹ روسی فوج وچ اک عہدیدار ، کرنل ارازخان د‏‏ی سربراہی وچ ، زیادہ تر تکہ قبیلے روسی انقلاب د‏‏ی مخالفت وچ شام‏ل ہوئے تے برطانوی مدد تو‏ں ، سوویت حکومت نو‏‏ں ترکمان علاقےآں وچ کئی سالاں تک اپنے آپ نو‏‏ں قائم کرنے تو‏ں روک دتا ۔۔

اج جمہوریہ ترکمانستان وچ زیادہ تر تکہ ترکمن باشندے آباد نيں۔ انہاں دے گروپ جَرگَلان بجنورد سمیت شمالی خراسان وچ وی رہندے نيں۔

ہور ویکھو

• ترکمان
• خراسانی ترکمان
• ترکمن صحرا
• ترکمان ایران
• ایرانی ترک
• نخورلی
• گوکلاں
• یموت

حوالے

• تورکمیہ د‏‏ی تفصیلات ، گورگن نامہ وچ ، مسیح ذبیحی ، ایراج افشار ، تہران دے ذریعہ شائع ، بابک ، 1984
• بخارا ، تہران ، 1990 دا اک تحفہ سراج الدین بن عبد الرؤف
• عبداللہ ابن مصطفیٰ قولی قارا غزلو ہمدانی ، ترکمن سرزمین ، حسین صمدی ، قمصاحر ، 1992 دے ذریعہ شائع
• مرزا ابراہیم ، آستان آباد دا سفر نامہ ، مازندران ، گیلان اور۔ . . ، مسعود گولزاری ، تہران ، 1976 وچ شائع ہويا
• تریخ دے مصنف محمد طغی ابن محمد علی سیپہر ، جہانگیر گھم مگامی ، تہران ، 1337 دے ذریعہ شائع
• محمد خلیل ابن داؤد مراشی ، تریخ دا مجموعہ ، عباس اقبال اشٹانی ، تہران ، 1983 وچ شائع ہويا
• محمد کاظم ماروی ، عالم آرا Nad ندری ، محمد امین ریاہی ، تہران ، 1985 وچ شائع ہويا
• ماریانا روبونوفا ارونوفا تے کلیرا زرمیروفا اشرفیاں ، حکومت نادر شاہ افشار ، ترجمہ برائے حامد امین ، تہران ، 1977
• اریز محمد سرالی ، ترکمنستان د‏‏ی تریخ ، تہران 1373–1378
• ہوسنگھلی مقصودلو ، اسٹراآباد ٹیلی مواصلات ، ایراج افشار تے محمد رسول دریا گشت ، تہران دے ذریعہ شائع
• اسماعیل میرپنجھے ، قید د‏‏ی یاداں: خرازم تے خیوہ ٹریول نیوز پیپر ، سفید الدین تبریز ، تہران ، 1991 وچ شائع ہويا
• مرزا ابو طالب بن مرزائق موسوی فینڈرسکی ، "جنگ وچ پورے صوبہ آرگنج ، یعنی خورزم نو‏‏ں فتح کرنے دا طریقہ دسدے ہوئے۔ محمد نادر ناصری موغدادم ، تہران ، 1994 وچ شائع ہويا